| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
๔๔-๔๙. ฉวิวฎฺฎญาณนิเทฺทโส
44-49. Chavivaṭṭañāṇaniddeso
๙๕. กถํ อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํ? เนกฺขมฺมาธิปตตฺตา ปญฺญา กามจฺฉนฺทโต สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ อพฺยาปาทาธิปตตฺตา ปญฺญา พฺยาปาทโต สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ อาโลกสญฺญาธิปตตฺตา ปญฺญา ถินมิทฺธโต สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ อวิเกฺขปาธิปตตฺตา ปญฺญา อุทฺธจฺจโต สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ธมฺมววตฺถานาธิปตตฺตา ปญฺญา วิจิกิจฺฉาย สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ญาณาธิปตตฺตา ปญฺญา อวิชฺชาย สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ปาโมชฺชาธิปตตฺตา ปญฺญา อรติยา สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ปฐมชฺฌานาธิปตตฺตา ปญฺญา นีวรเณหิ สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํ…เป.… อรหตฺตมคฺคาธิปตตฺตา ปญฺญา สพฺพกิเลเสหิ สญฺญาย วิวฎฺฎตีติ – อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํ ฯ ตํ ญาตเฎฺฐน ญาณํ, ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อธิปตตฺตา ปญฺญา สญฺญาวิวเฎฺฎ ญาณํ’’ฯ
95. Kathaṃ adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ? Nekkhammādhipatattā paññā kāmacchandato saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Abyāpādādhipatattā paññā byāpādato saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Ālokasaññādhipatattā paññā thinamiddhato saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Avikkhepādhipatattā paññā uddhaccato saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Dhammavavatthānādhipatattā paññā vicikicchāya saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Ñāṇādhipatattā paññā avijjāya saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Pāmojjādhipatattā paññā aratiyā saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ. Paṭhamajjhānādhipatattā paññā nīvaraṇehi saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ…pe… arahattamaggādhipatattā paññā sabbakilesehi saññāya vivaṭṭatīti – adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ . Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘adhipatattā paññā saññāvivaṭṭe ñāṇaṃ’’.
๙๖. กถํ นานเตฺต ปญฺญา เจโตวิวเฎฺฎ ญาณํ? กามจฺฉโนฺท นานตฺตํ, เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํฯ เนกฺขเมฺมกตฺตํ เจตยโต กามจฺฉนฺทโต จิตฺตํ วิวฎฺฎตีติ – นานเตฺต ปญฺญา เจโตวิวเฎฺฎ ญาณํฯ พฺยาปาโท นานตฺตํ, อพฺยาปาโท เอกตฺตํฯ อพฺยาปาเทกตฺตํ เจตยโต พฺยาปาทโต จิตฺตํ วิวฎฺฎตีติ – นานเตฺต ปญฺญา เจโตวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ถินมิทฺธํ นานตฺตํ, อาโลกสญฺญา เอกตฺตํฯ อาโลกสเญฺญกตฺตํ เจตยโต ถินมิทฺธโต จิตฺตํ วิวฎฺฎตีติ – นานเตฺต ปญฺญา เจโตวิวเฎฺฎ ญาณํ…เป.… สพฺพกิเลสา นานตฺตํ, อรหตฺตมโคฺค เอกตฺตํฯ อรหตฺตมเคฺคกตฺตํ เจตยโต สพฺพกิเลเสหิ จิตฺตํ วิวฎฺฎตีติ – นานเตฺต ปญฺญา เจโตวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ตํ ญาตเฎฺฐน ญาณํ, ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘นานเตฺต ปญฺญา เจโตวิวเฎฺฎ ญาณํ’’ฯ
96. Kathaṃ nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇaṃ? Kāmacchando nānattaṃ, nekkhammaṃ ekattaṃ. Nekkhammekattaṃ cetayato kāmacchandato cittaṃ vivaṭṭatīti – nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇaṃ. Byāpādo nānattaṃ, abyāpādo ekattaṃ. Abyāpādekattaṃ cetayato byāpādato cittaṃ vivaṭṭatīti – nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇaṃ. Thinamiddhaṃ nānattaṃ, ālokasaññā ekattaṃ. Ālokasaññekattaṃ cetayato thinamiddhato cittaṃ vivaṭṭatīti – nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇaṃ…pe… sabbakilesā nānattaṃ, arahattamaggo ekattaṃ. Arahattamaggekattaṃ cetayato sabbakilesehi cittaṃ vivaṭṭatīti – nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇaṃ. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘nānatte paññā cetovivaṭṭe ñāṇaṃ’’.
๙๗. กถํ อธิฎฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวเฎฺฎ ญาณํ? กามจฺฉนฺทํ ปชหโนฺต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาตีติ – อธิฎฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวเฎฺฎ ญาณํฯ พฺยาปาทํ ปชหโนฺต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาตีติ – อธิฎฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ถินมิทฺธํ ปชหโนฺต อาโลกสญฺญาวเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาตีติ – อธิฎฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวเฎฺฎ ญาณํ…เป.… สพฺพกิเลเส ปชหโนฺต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ อธิฎฺฐาตีติ – อธิฎฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ตํ ญาตเฎฺฐน ญาณํ, ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘อธิฎฺฐาเน ปญฺญา จิตฺตวิวเฎฺฎ ญาณํ’’ฯ
97. Kathaṃ adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇaṃ? Kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇaṃ. Byāpādaṃ pajahanto abyāpādavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇaṃ. Thinamiddhaṃ pajahanto ālokasaññāvasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇaṃ…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇaṃ. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘adhiṭṭhāne paññā cittavivaṭṭe ñāṇaṃ’’.
๙๘. กถํ สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวเฎฺฎ ญาณํ? ‘‘จกฺขุ สุญฺญํ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วา’’ติ ยถาภูตํ ชานโต 1 ปสฺสโต จกฺขาภินิเวสโต 2 ญาณํ วิวฎฺฎตีติ – สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ‘‘โสตํ สุญฺญํ…เป.… ฆานํ สุญฺญํ… ชิวฺหา สุญฺญา… กาโย สุโญฺญ… มโน สุโญฺญ อเตฺตน วา อตฺตนิเยน วา นิเจฺจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธเมฺมน วา’’ติ ยถาภูตํ ชานโต ปสฺสโต มนาภินิเวสโต ญาณํ วิวฎฺฎตีติ – สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ตํ ญาตเฎฺฐน ญาณํ, ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘สุญฺญเต ปญฺญา ญาณวิวเฎฺฎ ญาณํ’’ฯ
98. Kathaṃ suññate paññā ñāṇavivaṭṭe ñāṇaṃ? ‘‘Cakkhu suññaṃ attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā’’ti yathābhūtaṃ jānato 3 passato cakkhābhinivesato 4 ñāṇaṃ vivaṭṭatīti – suññate paññā ñāṇavivaṭṭe ñāṇaṃ. ‘‘Sotaṃ suññaṃ…pe… ghānaṃ suññaṃ… jivhā suññā… kāyo suñño… mano suñño attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā’’ti yathābhūtaṃ jānato passato manābhinivesato ñāṇaṃ vivaṭṭatīti – suññate paññā ñāṇavivaṭṭe ñāṇaṃ. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘suññate paññā ñāṇavivaṭṭe ñāṇaṃ’’.
๙๙. กถํ โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํ? เนกฺขเมฺมน กามจฺฉนฺทํ โวสชฺชตีติ – โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํฯ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ โวสชฺชตีติ – โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํฯ อาโลกสญฺญาย ถินมิทฺธํ โวสชฺชตีติ – โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํ ฯ อวิเกฺขเปน อุทฺธจฺจํ โวสชฺชตีติ – โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ โวสชฺชตีติ – โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํ…เป.… อรหตฺตมเคฺคน สพฺพกิเลเส โวสชฺชตีติ – โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํฯ ตํ ญาตเฎฺฐน ญาณํ, ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘โวสเคฺค ปญฺญา วิโมกฺขวิวเฎฺฎ ญาณํ’’ฯ
99. Kathaṃ vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ? Nekkhammena kāmacchandaṃ vosajjatīti – vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ. Abyāpādena byāpādaṃ vosajjatīti – vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ. Ālokasaññāya thinamiddhaṃ vosajjatīti – vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ . Avikkhepena uddhaccaṃ vosajjatīti – vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ. Dhammavavatthānena vicikicchaṃ vosajjatīti – vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ…pe… arahattamaggena sabbakilese vosajjatīti – vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘vosagge paññā vimokkhavivaṭṭe ñāṇaṃ’’.
๑๐๐. กถํ ตถเฎฺฐ ปญฺญา สจฺจวิวเฎฺฎ ญาณํ? ทุกฺขสฺส ปีฬนฎฺฐํ สงฺขตฎฺฐํ สนฺตาปฎฺฐํ วิปริณามฎฺฐํ ปริชานโนฺต วิวฎฺฎตีติ – ตถเฎฺฐ ปญฺญา สจฺจวิวเฎฺฎ ญาณํฯ สมุทยสฺส อายูหนฎฺฐํ นิทานฎฺฐํ สโญฺญคฎฺฐํ ปลิโพธฎฺฐํ ปชหโนฺต วิวฎฺฎตีติ – ตถเฎฺฐ ปญฺญา สจฺจวิวเฎฺฎ ญาณํฯ นิโรธสฺส นิสฺสรณฎฺฐํ วิเวกฎฺฐํ อสงฺขตฎฺฐํ อมตฎฺฐํ สจฺฉิกโรโนฺต วิวฎฺฎตีติ – ตถเฎฺฐ ปญฺญา สจฺจวิวเฎฺฎ ญาณํฯ มคฺคสฺส นิยฺยานฎฺฐํ เหตุฎฺฐํ ทสฺสนฎฺฐํ อาธิปเตยฺยฎฺฐํ ภาเวโนฺต วิวฎฺฎตีติ – ตถเฎฺฐ ปญฺญา สจฺจวิวเฎฺฎ ญาณํฯ
100. Kathaṃ tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ? Dukkhassa pīḷanaṭṭhaṃ saṅkhataṭṭhaṃ santāpaṭṭhaṃ vipariṇāmaṭṭhaṃ parijānanto vivaṭṭatīti – tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ. Samudayassa āyūhanaṭṭhaṃ nidānaṭṭhaṃ saññogaṭṭhaṃ palibodhaṭṭhaṃ pajahanto vivaṭṭatīti – tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ. Nirodhassa nissaraṇaṭṭhaṃ vivekaṭṭhaṃ asaṅkhataṭṭhaṃ amataṭṭhaṃ sacchikaronto vivaṭṭatīti – tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ. Maggassa niyyānaṭṭhaṃ hetuṭṭhaṃ dassanaṭṭhaṃ ādhipateyyaṭṭhaṃ bhāvento vivaṭṭatīti – tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ.
สญฺญาวิวโฎฺฎ, เจโตวิวโฎฺฎ, จิตฺตวิวโฎฺฎ, ญาณวิวโฎฺฎ, วิโมกฺขวิวโฎฺฎ , สจฺจวิวโฎฺฎฯ สญฺชานโนฺต วิวฎฺฎตีติ – สญฺญาวิวโฎฺฎฯ เจตยโนฺต วิวฎฺฎตีติ – เจโตวิวโฎฺฎฯ วิชานโนฺต วิวฎฺฎตีติ – จิตฺตวิวโฎฺฎฯ ญาณํ กโรโนฺต วิวฎฺฎตีติ – ญาณวิวโฎฺฎฯ โวสชฺชโนฺต วิวฎฺฎตีติ – วิโมกฺขวิวโฎฺฎฯ ตถเฎฺฐ วิวฎฺฎตีติ – สจฺจวิวโฎฺฎฯ
Saññāvivaṭṭo, cetovivaṭṭo, cittavivaṭṭo, ñāṇavivaṭṭo, vimokkhavivaṭṭo , saccavivaṭṭo. Sañjānanto vivaṭṭatīti – saññāvivaṭṭo. Cetayanto vivaṭṭatīti – cetovivaṭṭo. Vijānanto vivaṭṭatīti – cittavivaṭṭo. Ñāṇaṃ karonto vivaṭṭatīti – ñāṇavivaṭṭo. Vosajjanto vivaṭṭatīti – vimokkhavivaṭṭo. Tathaṭṭhe vivaṭṭatīti – saccavivaṭṭo.
ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ, ตตฺถ เจโตวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ เจโตวิวโฎฺฎ, ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ ตตฺถ จิตฺตวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ จิตฺตวิวโฎฺฎ, ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ, ตตฺถ ญาณวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ ญาณวิวโฎฺฎ, ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎ, ตตฺถ วิโมกฺขวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ วิโมกฺขวิวโฎฺฎ, ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎ วิโมกฺขวิวโฎฺฎ, ตตฺถ สจฺจวิวโฎฺฎฯ ยตฺถ สจฺจวิวโฎฺฎ, ตตฺถ สญฺญาวิวโฎฺฎ เจโตวิวโฎฺฎ จิตฺตวิวโฎฺฎ ญาณวิวโฎฺฎ วิโมกฺขวิวโฎฺฎฯ ตํ ญาตเฎฺฐน ญาณํ , ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ตถเฎฺฐ ปญฺญา สจฺจวิวเฎฺฎ ญาณํ’’ฯ
Yattha saññāvivaṭṭo, tattha cetovivaṭṭo. Yattha cetovivaṭṭo, tattha saññāvivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo tattha cittavivaṭṭo. Yattha cittavivaṭṭo, tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo, tattha ñāṇavivaṭṭo. Yattha ñāṇavivaṭṭo, tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo, tattha vimokkhavivaṭṭo. Yattha vimokkhavivaṭṭo, tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo. Yattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo vimokkhavivaṭṭo, tattha saccavivaṭṭo. Yattha saccavivaṭṭo, tattha saññāvivaṭṭo cetovivaṭṭo cittavivaṭṭo ñāṇavivaṭṭo vimokkhavivaṭṭo. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ , pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ’’.
ฉวิวฎฺฎญาณนิเทฺทโส นวจตฺตาลีสโมฯ
Chavivaṭṭañāṇaniddeso navacattālīsamo.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ๔๔-๔๙. วิวฎฺฎญาณฉกฺกนิเทฺทสวณฺณนา • 44-49. Vivaṭṭañāṇachakkaniddesavaṇṇanā
