| Upanishads |
Sarasvatirahasya Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ श्रीसरस्वतीरहस्योपनिषत् ॥
॥ śrīsarasvatīrahasyopaniṣat ॥
प्रतियोगिविनिर्मुक्तब्रह्मविद्यैकगोचरम् ।
pratiyogivinirmuktabrahmavidyaikagocaram ।
अखण्डनिर्विकल्पं तद्रामचन्द्रपदं भजे ॥
akhaṇḍanirvikalpaṃ tadrāmacandrapadaṃ bhaje ॥
ॐ वाङ्मे मनसि प्रतिष्ठिता मनो मे वाचि
प्रतिष्ठित-माविरावीर्म एधि ॥
oṃ vāṅme manasi pratiṣṭhitā mano me vāci
pratiṣṭhita-māvirāvīrma edhi ॥
वेदस्य म आणीस्थः श्रुतं मे
प्रहासीरनेनाधीतेनाहोरात्रान्सन्दधामि ऋतं
वदिष्यामि सत्यं वदिष्यामि तन्मामवतु अवतु मामवतु
वक्तार-मवतु वक्तारम् ॥
vedasya ma āṇīsthaḥ śrutaṃ me
prahāsīranenādhītenāhorātrānsandadhāmi ṛtaṃ
vadiṣyāmi satyaṃ vadiṣyāmi tanmāmavatu avatu māmavatu
vaktāra-mavatu vaktāram ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ ॥
hariḥ oṃ ॥
ऋषयो ह वै भगवन्तमाश्वलायनं सम्पूज्य
पप्रच्छुः केनोपायेन तज्ज्ञानं तत्पदार्थावभासकम् ।
ṛṣayo ha vai bhagavantamāśvalāyanaṃ sampūjya
papracchuḥ kenopāyena tajjñānaṃ tatpadārthāvabhāsakam ।
यदुपासनया तत्त्वं जानासि भगवन्वद ॥ १॥
yadupāsanayā tattvaṃ jānāsi bhagavanvada ॥ 1॥
सरस्वती दशश्लोक्या सऋचा बीजमिश्रया ।
sarasvatī daśaślokyā saṛcā bījamiśrayā ।
स्तुत्वा जप्त्वा परां सिद्धिमलभं मुनिपुङ्गवाः ॥ २॥
stutvā japtvā parāṃ siddhimalabhaṃ munipuṅgavāḥ ॥ 2॥
ऋषय ऊचुः ।
ṛṣaya ūcuḥ ।
कथं सारस्वतप्राप्तिः केन ध्यानेन सुव्रत ।
kathaṃ sārasvataprāptiḥ kena dhyānena suvrata ।
महासरस्वती येन तुष्टा भगवती वद ॥ ३॥
mahāsarasvatī yena tuṣṭā bhagavatī vada ॥ 3॥
स होवाचाश्वलायनः ।
sa hovācāśvalāyanaḥ ।
अस्य श्रीसरस्वतीदशश्लोकीमहामन्त्रस्य ।
asya śrīsarasvatīdaśaślokīmahāmantrasya ।
अहमाश्वलायन ऋषिः ।
ahamāśvalāyana ṛṣiḥ ।
अनुष्टुप् छन्दः ।
anuṣṭup chandaḥ ।
श्री वागीश्वरी देवता ।
śrī vāgīśvarī devatā ।
यद्वागिति बीजम् ।
yadvāgiti bījam ।
देवीं वाचमिति शक्तिः ।
devīṃ vācamiti śaktiḥ ।
प्रणो देवीति कीलकम् ।
praṇo devīti kīlakam ।
विनियोगस्तत्प्रीत्यर्थे ।
viniyogastatprītyarthe ।
श्रद्धा मेधा प्रज्ञा धारणा वाग्देवता
महासरस्वतीत्येतैरङ्गन्यासः ॥
śraddhā medhā prajñā dhāraṇā vāgdevatā
mahāsarasvatītyetairaṅganyāsaḥ ॥
नीहारहारघनसारसुधाकराभां
कल्याणदां कनकचम्पकदामभूषाम् ।
nīhārahāraghanasārasudhākarābhāṃ
kalyāṇadāṃ kanakacampakadāmabhūṣām ।
उत्तुङ्गपीनकुचकुम्भ-मनोहराङ्गीं वाणीं नमामि
मनसा वचसा विभूत्यै ॥ १॥
uttuṅgapīnakucakumbha-manoharāṅgīṃ vāṇīṃ namāmi
manasā vacasā vibhūtyai ॥ 1॥
ॐ प्रणोदेवीत्यस्य मन्त्रस्य भरद्वाज ऋषिः ।
oṃ praṇodevītyasya mantrasya bharadvāja ṛṣiḥ ।
गायत्री छन्दः ।
gāyatrī chandaḥ ।
श्रीसरस्वती देवता ।
śrīsarasvatī devatā ।
प्रणवेन बीजशक्तिः कीलकम् ।
praṇavena bījaśaktiḥ kīlakam ।
इष्टार्थे विनियोगः ।
iṣṭārthe viniyogaḥ ।
मन्त्रेण न्यासः ॥
mantreṇa nyāsaḥ ॥
या वेदान्तार्थतत्त्वैकस्वरूपा परमार्थतः ।
yā vedāntārthatattvaikasvarūpā paramārthataḥ ।
नामरूपात्मना व्यक्ता सा मां पातु सरस्वती ॥
nāmarūpātmanā vyaktā sā māṃ pātu sarasvatī ॥
ॐ प्रणो देवी सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती ॥
oṃ praṇo devī sarasvatī vājebhirvājinīvatī ॥
धीनामवित्र्यवतु ॥ १॥
dhīnāmavitryavatu ॥ 1॥
आ नो दिव इति मन्त्रस्य अत्रिरृषिः ।
ā no diva iti mantrasya atrirṛṣiḥ ।
त्रिष्टुप् छन्दः ।
triṣṭup chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
ह्रीमिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
hrīmiti bījaśaktiḥ kīlakam ।
इष्टार्थे विनियोगः ।
iṣṭārthe viniyogaḥ ।
मन्त्रेण न्यासः ॥
mantreṇa nyāsaḥ ॥
या साङ्गोपाङ्गवेदेषु चतुर्ष्वेकैव गीयते ।
yā sāṅgopāṅgavedeṣu caturṣvekaiva gīyate ।
अद्वैता ब्रह्मणः शक्तिः सा मां पातु सरस्वती ॥
advaitā brahmaṇaḥ śaktiḥ sā māṃ pātu sarasvatī ॥
ह्रीं आ नो दिवो बृहतः पर्वतादा सरस्वती
यजतागं तु यज्ञम् ।
hrīṃ ā no divo bṛhataḥ parvatādā sarasvatī
yajatāgaṃ tu yajñam ।
हवं देवी जुजुषाणा घृताची
शग्मां नो वाचमुशती श्रुणोतु ॥ २॥
havaṃ devī jujuṣāṇā ghṛtācī
śagmāṃ no vācamuśatī śruṇotu ॥ 2॥
पावका न इति मन्त्रस्य ।
pāvakā na iti mantrasya ।
मधुच्छन्द ऋषिः ।
madhucchanda ṛṣiḥ ।
गायत्री छन्दः ।
gāyatrī chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
श्रीमिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
śrīmiti bījaśaktiḥ kīlakam ।
इष्टार्थे विनियोगः ।
iṣṭārthe viniyogaḥ ।
मन्त्रेण न्यासः ॥
mantreṇa nyāsaḥ ॥
या वर्णपदवाक्यार्थ-स्वरूपेणैव वर्तते ।
yā varṇapadavākyārtha-svarūpeṇaiva vartate ।
अनादिनिधनानन्ता सा मां पातु सरस्वती ॥
anādinidhanānantā sā māṃ pātu sarasvatī ॥
श्रीं पावका नः सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती ।
śrīṃ pāvakā naḥ sarasvatī vājebhirvājinīvatī ।
यज्ञं वष्टु धिया वसुः ॥ ३॥
yajñaṃ vaṣṭu dhiyā vasuḥ ॥ 3॥
चोदयित्रीति मन्त्रस्य मधुच्छन्द ऋषिः ।
codayitrīti mantrasya madhucchanda ṛṣiḥ ।
गायत्री छन्दः ।
gāyatrī chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
ब्लूमिति बीजशक्तिः कीलकम् । मन्त्रेण न्यासः ॥
blūmiti bījaśaktiḥ kīlakam । mantreṇa nyāsaḥ ॥
अध्यात्ममधिदैवं च देवानां सम्यगीश्वरी ।
adhyātmamadhidaivaṃ ca devānāṃ samyagīśvarī ।
प्रत्यगास्ते वदन्ती या सा मां पातु सरस्वती ॥
pratyagāste vadantī yā sā māṃ pātu sarasvatī ॥
ब्लूं चोदयित्री सूनृतानां चेतन्ती सुमतीनाम् ।
blūṃ codayitrī sūnṛtānāṃ cetantī sumatīnām ।
यज्ञं दधे सरस्वती ॥ ४॥
yajñaṃ dadhe sarasvatī ॥ 4॥
महो अर्ण इति मन्त्रस्य ।
maho arṇa iti mantrasya ।
मधुच्छन्द ऋषिः ।
madhucchanda ṛṣiḥ ।
गायत्री छन्दः ।
gāyatrī chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
सौरिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
sauriti bījaśaktiḥ kīlakam ।
मन्त्रेण न्यासः ।
mantreṇa nyāsaḥ ।
अन्तर्याम्यात्मना विश्वं त्रैलोक्यं या नियच्छति ।
antaryāmyātmanā viśvaṃ trailokyaṃ yā niyacchati ।
रुद्रादित्यारूपस्था यस्यामावेश्य तां पुनः ।
rudrādityārūpasthā yasyāmāveśya tāṃ punaḥ ।
ध्यायन्ति सर्वरूपैका सा मां पातु सरस्वती ।
dhyāyanti sarvarūpaikā sā māṃ pātu sarasvatī ।
सौः महो अर्णः सरस्वती प्रचेतयति केतुना ।
sauḥ maho arṇaḥ sarasvatī pracetayati ketunā ।
धियो विश्वा विराजति ॥ ५॥
dhiyo viśvā virājati ॥ 5॥
चत्वारि वागिति मन्त्रस्य उचथ्यपुत्र ऋषिः ।
catvāri vāgiti mantrasya ucathyaputra ṛṣiḥ ।
त्रिष्टुप् छन्दः ।
triṣṭup chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
ऐमिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
aimiti bījaśaktiḥ kīlakam ।
मन्त्रेण न्यासः ।
mantreṇa nyāsaḥ ।
या प्रत्यग्दृष्टिभिर्जीवैर्व्यज्यमानानुभूयते ।
yā pratyagdṛṣṭibhirjīvairvyajyamānānubhūyate ।
व्यापिनी ज़्`नप्तिरूपैका सा मां पातु सरस्वती ॥
vyāpinī `naptirūpaikā sā māṃ pātu sarasvatī ॥
ऐं चत्वारि वाक् परिमिता पदानि तानि विदुर्ब्राह्मणा
ये मनीषिणः ।
aiṃ catvāri vāk parimitā padāni tāni vidurbrāhmaṇā
ye manīṣiṇaḥ ।
गुहा त्रीणि निहिता नेङ्गयन्ति तुरीयं
वाचो मनुष्या वदन्ति ॥ ६॥
guhā trīṇi nihitā neṅgayanti turīyaṃ
vāco manuṣyā vadanti ॥ 6॥
यद्राग्वदन्तीति मन्त्रस्य भार्गव ऋषिः ।
yadrāgvadantīti mantrasya bhārgava ṛṣiḥ ।
त्रिष्टुप् छन्दः ।
triṣṭup chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
क्लीमिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
klīmiti bījaśaktiḥ kīlakam ।
मन्त्रेण न्यासः ।
mantreṇa nyāsaḥ ।
नामजात्यादिभिर्भेदैरष्टधा या विकल्पिता ।
nāmajātyādibhirbhedairaṣṭadhā yā vikalpitā ।
निर्विकल्पात्मना व्यक्ता सा मां पातु सरस्वती ॥
nirvikalpātmanā vyaktā sā māṃ pātu sarasvatī ॥
क्लीं यद्वाग्वदन्त्यविचेतनानि
राष्ट्री देवानां निषसाद मन्द्रा ।
klīṃ yadvāgvadantyavicetanāni
rāṣṭrī devānāṃ niṣasāda mandrā ।
चतस्र ऊर्जं दुदुहे पयांसि क्व स्विदस्याः
परमं जगाम ॥ ७॥
catasra ūrjaṃ duduhe payāṃsi kva svidasyāḥ
paramaṃ jagāma ॥ 7॥
देवीं वाचमिति मन्त्रस्य भार्गव ऋषिः ।
devīṃ vācamiti mantrasya bhārgava ṛṣiḥ ।
त्रिष्टुप् छन्दः ।
triṣṭup chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
सौरिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
sauriti bījaśaktiḥ kīlakam ।
मन्त्रेण न्यासः ।
mantreṇa nyāsaḥ ।
व्यक्ताव्यक्तगिरः सर्वे वेदाद्या व्याहरन्ति याम् ।
vyaktāvyaktagiraḥ sarve vedādyā vyāharanti yām ।
सर्वकामदुधा धेनुः सा मां पातु सरस्वती ॥
sarvakāmadudhā dhenuḥ sā māṃ pātu sarasvatī ॥
सौः देवीं वाचमजनयन्त देवास्ता विश्वरूपाः
पशवो वदन्ति ।
sauḥ devīṃ vācamajanayanta devāstā viśvarūpāḥ
paśavo vadanti ।
सा नो मन्द्रेषमूर्जं दुहाना
धेनुर्वागस्मानुपसुष्टुतैतु ॥ ८॥
sā no mandreṣamūrjaṃ duhānā
dhenurvāgasmānupasuṣṭutaitu ॥ 8॥
उत त्व इति मन्त्रस्य बृहस्पतिरृषिः ।
uta tva iti mantrasya bṛhaspatirṛṣiḥ ।
त्रिष्टुप् छन्दः ।
triṣṭup chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
समिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
samiti bījaśaktiḥ kīlakam ।
मन्त्रेण न्यासः ।
mantreṇa nyāsaḥ ।
यां विदित्वाखिलं बन्धं निर्मथ्याखिलवर्त्मना ।
yāṃ viditvākhilaṃ bandhaṃ nirmathyākhilavartmanā ।
योगी याति परं स्थानं सा मां पातु सरस्वती ॥
yogī yāti paraṃ sthānaṃ sā māṃ pātu sarasvatī ॥
सं उत त्वः पश्यन्न ददर्श वाचमुत त्वः
श्रुण्वन्न श्रुणोत्येनाम् ।
saṃ uta tvaḥ paśyanna dadarśa vācamuta tvaḥ
śruṇvanna śruṇotyenām ।
उतो त्वस्मै तन्वं १ विसस्रे जायेव
पत्य उशती सुवासाः ॥ ९॥
uto tvasmai tanvaṃ 1 visasre jāyeva
patya uśatī suvāsāḥ ॥ 9॥
अम्बितम इति मन्त्रस्य गृत्समद ऋषिः ।
ambitama iti mantrasya gṛtsamada ṛṣiḥ ।
अनुष्टुप् छन्दः ।
anuṣṭup chandaḥ ।
सरस्वती देवता ।
sarasvatī devatā ।
ऐमिति बीजशक्तिः कीलकम् ।
aimiti bījaśaktiḥ kīlakam ।
मन्त्रेण न्यासः ।
mantreṇa nyāsaḥ ।
नामरूपात्मकं सर्वं यस्यामावेश्य तां पुनः ।
nāmarūpātmakaṃ sarvaṃ yasyāmāveśya tāṃ punaḥ ।
ध्यायन्ति ब्रह्मरूपैका सा मां पातु सरस्वती ॥
dhyāyanti brahmarūpaikā sā māṃ pātu sarasvatī ॥
ऐं अम्बितमे नदीतमे देवितमे सरस्वती ।
aiṃ ambitame nadītame devitame sarasvatī ।
अप्रशस्ता इव स्मसि प्रशस्तिमम्ब
नस्कृधि ॥ १०॥
apraśastā iva smasi praśastimamba
naskṛdhi ॥ 10॥
चतुर्मुखमुखाम्भोजवनहंसवधूर्मम ।
caturmukhamukhāmbhojavanahaṃsavadhūrmama ।
मानसे रमतां नित्यं सर्वशुक्ला सरस्वती ॥ १॥
mānase ramatāṃ nityaṃ sarvaśuklā sarasvatī ॥ 1॥
नमस्ते शारदे देवि काश्मीरपुरवासिनि ।
namaste śārade devi kāśmīrapuravāsini ।
त्वामहं प्रार्थये नित्यं विद्यादानं च देहि मे ॥ २॥
tvāmahaṃ prārthaye nityaṃ vidyādānaṃ ca dehi me ॥ 2॥
अक्षसूत्राङ्कुशधरा पाशपुस्तकधारिणी ।
akṣasūtrāṅkuśadharā pāśapustakadhāriṇī ।
मुक्ताहारसमायुक्ता वाचि तिष्ठतु मे सदा ॥ ३॥
muktāhārasamāyuktā vāci tiṣṭhatu me sadā ॥ 3॥
कम्बुकण्ठी सुताम्रोष्ठी सर्वाभरणभूषिता ।
kambukaṇṭhī sutāmroṣṭhī sarvābharaṇabhūṣitā ।
महासरस्वती देवी जिह्वाग्रे संनिविश्यताम् ॥ ४॥
mahāsarasvatī devī jihvāgre saṃniviśyatām ॥ 4॥
या श्रद्धा धारणा मेधा वाग्देवी विधिवल्लभा ।
yā śraddhā dhāraṇā medhā vāgdevī vidhivallabhā ।
भक्तजिह्वाग्रसदना शमादिगुणदायिनी ॥ ५॥
bhaktajihvāgrasadanā śamādiguṇadāyinī ॥ 5॥
नमामि यामिनीनाथलेखालङ्कृतकुन्तलाम् ।
namāmi yāminīnāthalekhālaṅkṛtakuntalām ।
भवानीं भवसन्तापनिर्वापणसुधानदीम् ॥ ६॥
bhavānīṃ bhavasantāpanirvāpaṇasudhānadīm ॥ 6॥
यः कवित्वं निरातङ्कं भुक्तिमुक्ती च वाञ्छति ।
yaḥ kavitvaṃ nirātaṅkaṃ bhuktimuktī ca vāñchati ।
सोऽभैर्च्यैनां दशश्लोक्या नित्यं स्तौति सरस्वतीम् ॥ ७॥
so'bhaircyaināṃ daśaślokyā nityaṃ stauti sarasvatīm ॥ 7॥
तस्यैवं स्तुवतो नित्यं समभ्यर्च्य सरस्वतीम् ।
tasyaivaṃ stuvato nityaṃ samabhyarcya sarasvatīm ।
भक्तिश्रद्धाभियुक्तस्य षण्मासात्प्रत्ययो भवेत् ॥ ८॥
bhaktiśraddhābhiyuktasya ṣaṇmāsātpratyayo bhavet ॥ 8॥
ततः प्रवर्तते वाणी स्वेच्छया ललिताक्षरा ।
tataḥ pravartate vāṇī svecchayā lalitākṣarā ।
गद्यपद्यात्मकैः शब्दैरप्रमेयैर्विवक्षितैः ॥ ९॥
gadyapadyātmakaiḥ śabdairaprameyairvivakṣitaiḥ ॥ 9॥
अश्रुतो बुध्यते ग्रन्थः प्रायः सारस्वतः कविः ।
aśruto budhyate granthaḥ prāyaḥ sārasvataḥ kaviḥ ।
इत्येवं निश्चयं विप्राः सा होवाच सरस्वती ॥ १०॥
ityevaṃ niścayaṃ viprāḥ sā hovāca sarasvatī ॥ 10॥
आत्मविद्या मया लब्ध्वा ब्रह्मणैव सनातनी ।
ātmavidyā mayā labdhvā brahmaṇaiva sanātanī ।
ब्रह्मत्वं मे सदा नित्यं सच्चिदानन्दरूपतः ॥ ११॥
brahmatvaṃ me sadā nityaṃ saccidānandarūpataḥ ॥ 11॥
प्रकृतित्वं ततः सृष्टं सत्त्वादिगुणसाम्यतः ।
prakṛtitvaṃ tataḥ sṛṣṭaṃ sattvādiguṇasāmyataḥ ।
सत्यमाभाति चिच्छाया दर्पणे प्रतिबिम्बवत् ॥ १२॥
satyamābhāti cicchāyā darpaṇe pratibimbavat ॥ 12॥
तेन चित्प्रतिबिम्बेन त्रिविधा भाति सा पुनः ।
tena citpratibimbena trividhā bhāti sā punaḥ ।
प्रकृत्यवच्छिन्नतया पुरुषत्वं पुनश्च ते ॥ १३॥
prakṛtyavacchinnatayā puruṣatvaṃ punaśca te ॥ 13॥
शुद्धसत्त्वप्रधानायां मायायां बिम्बितो ह्यजः ।
śuddhasattvapradhānāyāṃ māyāyāṃ bimbito hyajaḥ ।
सत्त्वप्रधाना प्रकृतिर्मायेति प्रतिपाद्यते ॥ १४॥
sattvapradhānā prakṛtirmāyeti pratipādyate ॥ 14॥
सा माया स्ववशोपाधिः सर्वज्ञस्येश्वरस्य हि ।
sā māyā svavaśopādhiḥ sarvajñasyeśvarasya hi ।
वश्यमायत्वमेकत्वं सर्वज्ञत्वं च तस्य तु ॥ १५॥
vaśyamāyatvamekatvaṃ sarvajñatvaṃ ca tasya tu ॥ 15॥
सात्विकत्वात्समष्टित्वात्साक्षित्वाज्जगतामपि ।
sātvikatvātsamaṣṭitvātsākṣitvājjagatāmapi ।
जगत्कर्तुमकर्तुं वा चान्यथा कर्तुमीशते ॥ १६॥
jagatkartumakartuṃ vā cānyathā kartumīśate ॥ 16॥
यः स ईश्वर इत्युक्तः सर्वज्ञत्वादिभिर्गुणैः ।
yaḥ sa īśvara ityuktaḥ sarvajñatvādibhirguṇaiḥ ।
शक्तिद्वयं हि मायाया विक्षेपावृतिरूपकम् ॥ १७॥
śaktidvayaṃ hi māyāyā vikṣepāvṛtirūpakam ॥ 17॥
विक्षेपशक्तिर्लिङ्गादिब्रह्माण्डान्तं जगत्सृजेत् ।
vikṣepaśaktirliṅgādibrahmāṇḍāntaṃ jagatsṛjet ।
अन्तर्दृग्दृश्ययोर्भेदं बहिश्च ब्रह्मसर्गयोः ॥ १८॥
antardṛgdṛśyayorbhedaṃ bahiśca brahmasargayoḥ ॥ 18॥
आवृणोत्यपरा शक्तिः सा संसारस्य कारणम् ।
āvṛṇotyaparā śaktiḥ sā saṃsārasya kāraṇam ।
साक्षिणः पुरतो भातं लिङ्गदेहेन संयुतम् ॥ १९॥
sākṣiṇaḥ purato bhātaṃ liṅgadehena saṃyutam ॥ 19॥
चितिच्छायासमावेशाज्जीवः स्याद्व्यावहारिकः ।
citicchāyāsamāveśājjīvaḥ syādvyāvahārikaḥ ।
अस्य जीवत्वमारोपात्साक्षिण्यप्यवभासते ॥ २०॥
asya jīvatvamāropātsākṣiṇyapyavabhāsate ॥ 20॥
आवृतौ तु विनष्टायां भेदे भातेऽपयाति तत् ।
āvṛtau tu vinaṣṭāyāṃ bhede bhāte'payāti tat ।
तथा सर्गब्रह्मणोश्च भेदमावृत्य तिष्ठति ॥ २१॥
tathā sargabrahmaṇośca bhedamāvṛtya tiṣṭhati ॥ 21॥
या शक्तिस्त्वद्वशाद्ब्रह्म विकृतत्वेन भासते ।
yā śaktistvadvaśādbrahma vikṛtatvena bhāsate ।
अत्राप्यावृतिनाशेन विभाति ब्रह्मसर्गयोः ॥ २२॥
atrāpyāvṛtināśena vibhāti brahmasargayoḥ ॥ 22॥
भेदस्तयोर्विकारः स्यात्सर्गे न ब्रह्मणि क्वचित् ।
bhedastayorvikāraḥ syātsarge na brahmaṇi kvacit ।
अस्ति भाति प्रियं रूपं नाम चेत्यंशपञ्चकम् ॥ २३॥
asti bhāti priyaṃ rūpaṃ nāma cetyaṃśapañcakam ॥ 23॥
आद्यत्रयं ब्रह्मरूपं जगद्रूपं ततो द्वयम् ।
ādyatrayaṃ brahmarūpaṃ jagadrūpaṃ tato dvayam ।
अपेक्ष्य नामरूपद्वे सच्चिदानन्दतत्परः ॥ २४॥
apekṣya nāmarūpadve saccidānandatatparaḥ ॥ 24॥
समाधिं सर्वदा कुर्याधृदये वाथ वा बहिः ।
samādhiṃ sarvadā kuryādhṛdaye vātha vā bahiḥ ।
सविकल्पो निर्विकल्पः समाधिर्द्विविधो हृदि ॥ २५॥
savikalpo nirvikalpaḥ samādhirdvividho hṛdi ॥ 25॥
दृश्यशब्दानुभेदेन स विकल्पः पुनर्द्विधा ।
dṛśyaśabdānubhedena sa vikalpaḥ punardvidhā ।
कामाद्याश्चित्तगा दृश्यास्तत्साक्षित्वेन चेतनम् ॥ २६॥
kāmādyāścittagā dṛśyāstatsākṣitvena cetanam ॥ 26॥
ध्यायद्दृश्यानुविद्धोऽयं समाधिः सविकल्पकः ।
dhyāyaddṛśyānuviddho'yaṃ samādhiḥ savikalpakaḥ ।
स्वानुभूतिरसावेशाद्दृश्यशब्दाद्यपेक्षितुः ॥ २८॥
svānubhūtirasāveśāddṛśyaśabdādyapekṣituḥ ॥ 28॥
निर्विकल्पः समाधिः स्यान्निवान्तस्थितदीपवत् ।
nirvikalpaḥ samādhiḥ syānnivāntasthitadīpavat ।
हृदीव बाह्यदेशेऽपि यस्मिन्कस्मिंश्च वस्तुनि ॥ २९॥
hṛdīva bāhyadeśe'pi yasminkasmiṃśca vastuni ॥ 29॥
समाधिराद्यसन्मात्रान्नामरूपपृथक्कृतिः ।
samādhirādyasanmātrānnāmarūpapṛthakkṛtiḥ ।
स्तब्धीभावो रसास्वादात्तृतीयः पूर्ववन्मतः ॥ ३०॥
stabdhībhāvo rasāsvādāttṛtīyaḥ pūrvavanmataḥ ॥ 30॥
एतैः समाधिभिः षड्भिर्नयेत्कालं निरन्तरम् ।
etaiḥ samādhibhiḥ ṣaḍbhirnayetkālaṃ nirantaram ।
देहाभिमाने गलिते विज्ञाते परमात्मनि ।
dehābhimāne galite vijñāte paramātmani ।
यत्र यत्र मनो याति तत्र तत्र परामृतम् ॥ ३१॥
yatra yatra mano yāti tatra tatra parāmṛtam ॥ 31॥
भिद्यते हृदयग्रन्थिश्छिद्यन्ते सर्वसंशयाः ।
bhidyate hṛdayagranthiśchidyante sarvasaṃśayāḥ ।
क्षीयन्ते चास्य कर्माणि तस्मिन्दृष्टे परावरे ॥ ३२॥
kṣīyante cāsya karmāṇi tasmindṛṣṭe parāvare ॥ 32॥
मयि जीवत्वमीशत्वं कल्पितं वस्तुतो नहि ।
mayi jīvatvamīśatvaṃ kalpitaṃ vastuto nahi ।
इति यस्तु विजानाति स मुक्तो नात्र संशयः ॥ ३३॥
iti yastu vijānāti sa mukto nātra saṃśayaḥ ॥ 33॥
इत्युपनिषत् ॥
ityupaniṣat ॥
ॐ वाङ्मे मनसि प्रतिष्ठिता मनो मे वाचि
प्रतिष्ठित-माविरावीर्म एधि ॥
oṃ vāṅme manasi pratiṣṭhitā mano me vāci
pratiṣṭhita-māvirāvīrma edhi ॥
वेदस्य म आणीस्थः श्रुतं मे मा
प्रहासीरनेनाधीतेनाहोरात्रान्सन्दधामि ऋतं
वदिष्यामि सत्यं वदिष्यामि तन्मामवतु
तद्वक्तारमवत्ववतु मामवतु
वक्तारमवतु वक्तारम् ॥
vedasya ma āṇīsthaḥ śrutaṃ me mā
prahāsīranenādhītenāhorātrānsandadhāmi ṛtaṃ
vadiṣyāmi satyaṃ vadiṣyāmi tanmāmavatu
tadvaktāramavatvavatu māmavatu
vaktāramavatu vaktāram ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
इति सरस्वतीरहस्योपनिषत्समाप्ता ॥
iti sarasvatīrahasyopaniṣatsamāptā ॥
YOU MAY ALSO LIKE
