| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
๒. อพฺภนฺตรมาติกาวณฺณนา
2. Abbhantaramātikāvaṇṇanā
๒. ตทตฺถานีติ ปฎิจฺจสมุปฺปาทตฺถานิฯ ปฎิจฺจ สมุปฺปชฺชติ สงฺขาราทิกํ เอตสฺมาติ หิ ปฎิจฺจสมุปฺปาโท, ปเจฺจกํ อวิชฺชาทิโก ปจฺจยธโมฺมฯ ตถา หิ วุตฺตํ สงฺขารปิฎเก ‘‘ทฺวาทส ปจฺจยา, ทฺวาทส ปฎิจฺจสมุปฺปาทา’’ติฯ เตสนฺติ ขนฺธาทีนํฯ ตถาทสฺสิตานนฺติ คณนุเทฺทสวิภาคมเตฺตน ทสฺสิตานํฯ กสฺมา ปเนตฺถ ปฎิจฺจสมุปฺปาโท ทฺวาทสภาเวเนว คหิโต, นนุ ตตฺถ ภโว กมฺมภวาทิเภเทน, โสกาทโย จ สรูปโตเยว อิธ ปาฬิยํ คหิตาติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ‘‘ปญฺจวีสาธิเกน ปทสเตนา’’ติ เอวํ วุเตฺต อฎฺฐกถาวจเนฯ กมฺมภวสฺส ภาวนภาเวน, อุปปตฺติภวสฺส ภวนภาเวนฯ ปทตฺถโต ปน กมฺมภโว ภวติ เอตสฺมาติ ภโว, อิตโร ภวติ, ภวนํ วาติฯ ตนฺนิทานทุกฺขภาเวนาติ ชรามรณนิทานทุกฺขภาเวนฯ
2. Tadatthānīti paṭiccasamuppādatthāni. Paṭicca samuppajjati saṅkhārādikaṃ etasmāti hi paṭiccasamuppādo, paccekaṃ avijjādiko paccayadhammo. Tathā hi vuttaṃ saṅkhārapiṭake ‘‘dvādasa paccayā, dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti. Tesanti khandhādīnaṃ. Tathādassitānanti gaṇanuddesavibhāgamattena dassitānaṃ. Kasmā panettha paṭiccasamuppādo dvādasabhāveneva gahito, nanu tattha bhavo kammabhavādibhedena, sokādayo ca sarūpatoyeva idha pāḷiyaṃ gahitāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tatthā’’tiādi. Tattha tatthāti tasmiṃ ‘‘pañcavīsādhikena padasatenā’’ti evaṃ vutte aṭṭhakathāvacane. Kammabhavassa bhāvanabhāvena, upapattibhavassa bhavanabhāvena. Padatthato pana kammabhavo bhavati etasmāti bhavo, itaro bhavati, bhavanaṃ vāti. Tannidānadukkhabhāvenāti jarāmaraṇanidānadukkhabhāvena.
‘‘สพฺพาปิ ธมฺมสงฺคณี ธาตุกถาย มาติกา’’ติ อิทมฺปิ ธาตุกถาย มาติกากิตฺตนเมวาติ ‘‘สพฺพาปิ…เป.… มาติกาติ อยํ ธาตุกถามาติกาโต พหิทฺธา วุตฺตา’’ติ วจนํ อสมฺภาเวโนฺต ‘‘อถ วา’’ติอาทิมาห ฯ ปกรณนฺตรคตา วุตฺตา ธาตุกถาย มาติกาภาเวนาติ อโตฺถฯ กามเญฺจตฺถ มาติกาภาเวน วุตฺตา, ปกรณนฺตรคตตฺตา ปน อญฺญโต คเหตพฺพรูปา อิโต พหิภูตา นาม โหนฺติ, สรูปโต คหิตาว ปญฺจกฺขนฺธาติอาทิกา อพฺภนฺตราฯ เตนาห ‘‘สรูปโต ทเสฺสตฺวา ฐปิตตฺตา’’ติฯ มาติกาย อสงฺคหิตตฺตาติ มาติกาย สรูเปน อสงฺคหิตตฺตา, น อญฺญถาฯ น หิ มาติกาย อสงฺคหิโต โกจิ ปทโตฺถ อตฺถิฯ วิกิณฺณภาเวนาติ ขนฺธวิภงฺคาทีสุ วิสุํ วิสุํ กิณฺณภาเวน วิสฎภาเวนฯ
‘‘Sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikā’’ti idampi dhātukathāya mātikākittanamevāti ‘‘sabbāpi…pe… mātikāti ayaṃ dhātukathāmātikāto bahiddhā vuttā’’ti vacanaṃ asambhāvento ‘‘atha vā’’tiādimāha . Pakaraṇantaragatā vuttā dhātukathāya mātikābhāvenāti attho. Kāmañcettha mātikābhāvena vuttā, pakaraṇantaragatattā pana aññato gahetabbarūpā ito bahibhūtā nāma honti, sarūpato gahitāva pañcakkhandhātiādikā abbhantarā. Tenāha ‘‘sarūpato dassetvā ṭhapitattā’’ti. Mātikāya asaṅgahitattāti mātikāya sarūpena asaṅgahitattā, na aññathā. Na hi mātikāya asaṅgahito koci padattho atthi. Vikiṇṇabhāvenāti khandhavibhaṅgādīsu visuṃ visuṃ kiṇṇabhāvena visaṭabhāvena.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธาตุกถาปาฬิ • Dhātukathāpāḷi / ๒. อพฺภนฺตรมาติกา • 2. Abbhantaramātikā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / อภิธมฺมปิฎก (อฎฺฐกถา) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ๒. อพฺภนฺตรมาติกาวณฺณนา • 2. Abbhantaramātikāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๒. อพฺภนฺตรมาติกาวณฺณนา • 2. Abbhantaramātikāvaṇṇanā
