Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
९. अभयाथेरीगाथावण्णना
9. Abhayātherīgāthāvaṇṇanā
अभये भिदुरो कायोतिआदिका अभयत्थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं पुञ्ञं उपचिनन्ती सिखिस्स भगवतो काले खत्तियमहासालकुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा अरुणरञ्ञो अग्गमहेसी अहोसि। राजा तस्सा एकदिवसं गन्धसम्पन्नानि सत्त उप्पलानि अदासि। सा तानि गहेत्वा ‘‘किं मे इमेहि पिळन्धन्तेहि। यंनूनाहं इमेहि भगवन्तं पूजेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा निसीदि। भगवा च भिक्खाचारवेलायं राजनिवेसनं पाविसि । सा भगवन्तं दिस्वा पसन्नमानसा पच्चुग्गन्त्वा तेहि पुप्फेहि पूजेत्वा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे उज्जेनियं कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा अभयमातुसहायिका हुत्वा ताय पब्बजिताय तस्सा सिनेहेन सयम्पि पब्बजित्वा ताय सद्धिं राजगहे वसमाना एकदिवसं असुभदस्सनत्थं सीतवनं अगमासि। सत्था गन्धकुटियं निसिन्नोव तस्सा अनुभूतपुब्बं आरम्मणं पुरतो कत्वा तस्सा उद्धुमातकादिभावं पकासेसि। तं दिस्वा संवेगमानसा अट्ठासि। सत्था ओभासं फरित्वा पुरतो निसिन्नं विय अत्तानं दस्सेत्वा –
Abhaye bhiduro kāyotiādikā abhayattheriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinantī sikhissa bhagavato kāle khattiyamahāsālakule nibbattitvā viññutaṃ patvā aruṇarañño aggamahesī ahosi. Rājā tassā ekadivasaṃ gandhasampannāni satta uppalāni adāsi. Sā tāni gahetvā ‘‘kiṃ me imehi piḷandhantehi. Yaṃnūnāhaṃ imehi bhagavantaṃ pūjessāmī’’ti cintetvā nisīdi. Bhagavā ca bhikkhācāravelāyaṃ rājanivesanaṃ pāvisi . Sā bhagavantaṃ disvā pasannamānasā paccuggantvā tehi pupphehi pūjetvā pañcapatiṭṭhitena vandi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde ujjeniyaṃ kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā abhayamātusahāyikā hutvā tāya pabbajitāya tassā sinehena sayampi pabbajitvā tāya saddhiṃ rājagahe vasamānā ekadivasaṃ asubhadassanatthaṃ sītavanaṃ agamāsi. Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova tassā anubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ purato katvā tassā uddhumātakādibhāvaṃ pakāsesi. Taṃ disvā saṃvegamānasā aṭṭhāsi. Satthā obhāsaṃ pharitvā purato nisinnaṃ viya attānaṃ dassetvā –
३५.
35.
‘‘अभये भिदुरो कायो, यत्थ सत्ता पुथुज्जना।
‘‘Abhaye bhiduro kāyo, yattha sattā puthujjanā;
निक्खिपिस्सामिमं देहं, सम्पजाना सतीमती॥
Nikkhipissāmimaṃ dehaṃ, sampajānā satīmatī.
३६.
36.
‘‘बहूहि दुक्खधम्मेहि, अप्पमादरताय मे।
‘‘Bahūhi dukkhadhammehi, appamādaratāya me;
तण्हक्खयो अनुप्पत्तो, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ –
Taṇhakkhayo anuppatto, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
इमा गाथा अभासि। सा गाथापरियोसाने अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.१.७१-९०) –
Imā gāthā abhāsi. Sā gāthāpariyosāne arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.71-90) –
‘‘नगरे अरुणवतिया, अरुणो नाम खत्तियो।
‘‘Nagare aruṇavatiyā, aruṇo nāma khattiyo;
तस्स रञ्ञो अहुं भरिया, वारितं वारयामहं॥
Tassa rañño ahuṃ bhariyā, vāritaṃ vārayāmahaṃ.
‘‘सत्तमालं गहेत्वान, उप्पला देवगन्धिका।
‘‘Sattamālaṃ gahetvāna, uppalā devagandhikā;
निसज्ज पासादवरे, एवं चिन्तेसि तावदे॥
Nisajja pāsādavare, evaṃ cintesi tāvade.
‘‘किं मे इमाहि मालाहि, सिरसारोपिताहि मे।
‘‘Kiṃ me imāhi mālāhi, sirasāropitāhi me;
वरं मे बुद्धसेट्ठस्स, ञाणम्हि अभिरोपितं॥
Varaṃ me buddhaseṭṭhassa, ñāṇamhi abhiropitaṃ.
‘‘सम्बुद्धं पटिमानेन्ती, द्वारासन्ने निसीदहं।
‘‘Sambuddhaṃ paṭimānentī, dvārāsanne nisīdahaṃ;
यदा एहिति सम्बुद्धो, पूजयिस्सं महामुनिं॥
Yadā ehiti sambuddho, pūjayissaṃ mahāmuniṃ.
‘‘ककुधो विलसन्तोव, मिगराजाव केसरी।
‘‘Kakudho vilasantova, migarājāva kesarī;
भिक्खुसङ्घेन सहितो, आगच्छि वीथिया जिनो॥
Bhikkhusaṅghena sahito, āgacchi vīthiyā jino.
‘‘बुद्धस्स रंसिं दिस्वान, हट्ठा संविग्गमानसा।
‘‘Buddhassa raṃsiṃ disvāna, haṭṭhā saṃviggamānasā;
द्वारं अवापुरित्वान, बुद्धसेट्ठमपूजयिं॥
Dvāraṃ avāpuritvāna, buddhaseṭṭhamapūjayiṃ.
‘‘सत्त उप्पलपुप्फानि, परिकिण्णानि अम्बरे।
‘‘Satta uppalapupphāni, parikiṇṇāni ambare;
छदिं करोन्तो बुद्धस्स, मत्थके धारयन्ति ते॥
Chadiṃ karonto buddhassa, matthake dhārayanti te.
‘‘उदग्गचित्ता सुमना, वेदजाता कतञ्जली।
‘‘Udaggacittā sumanā, vedajātā katañjalī;
तत्थ चित्तं पसादेत्वा, तावतिंसमगच्छहं॥
Tattha cittaṃ pasādetvā, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘महानेलस्स छादनं, धारेन्ति मम मुद्धनि।
‘‘Mahānelassa chādanaṃ, dhārenti mama muddhani;
दिब्बगन्धं पवायामि, सत्तुप्पलस्सिदं फलं॥
Dibbagandhaṃ pavāyāmi, sattuppalassidaṃ phalaṃ.
‘‘कदाचि नीयमानाय, ञातिसङ्घेन मे तदा।
‘‘Kadāci nīyamānāya, ñātisaṅghena me tadā;
यावता परिसा मय्हं, महानेलं धरीयति॥
Yāvatā parisā mayhaṃ, mahānelaṃ dharīyati.
‘‘सत्तति देवराजूनं, महेसित्तमकारयिं।
‘‘Sattati devarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
सब्बत्थ इस्सरा हुत्वा, संसरामि भवाभवे॥
Sabbattha issarā hutvā, saṃsarāmi bhavābhave.
‘‘तेसट्ठि चक्कवत्तीनं, महेसित्तमकारयिं।
‘‘Tesaṭṭhi cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
सब्बे ममनुवत्तन्ति, आदेय्यवचना अहुं॥
Sabbe mamanuvattanti, ādeyyavacanā ahuṃ.
‘‘उप्पलस्सेव मे वण्णो, गन्धो चेव पवायति।
‘‘Uppalasseva me vaṇṇo, gandho ceva pavāyati;
दुब्बण्णियं न जानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Dubbaṇṇiyaṃ na jānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘इद्धिपादेसु कुसला, बोज्झङ्गभावनारता।
‘‘Iddhipādesu kusalā, bojjhaṅgabhāvanāratā;
अभिञ्ञापारमिप्पत्ता, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Abhiññāpāramippattā, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘सतिपट्ठानकुसला, समाधिझानगोचरा।
‘‘Satipaṭṭhānakusalā, samādhijhānagocarā;
सम्मप्पधानमनुयुत्ता, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Sammappadhānamanuyuttā, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘वीरियं मे धुरधोरय्हं, योगक्खेमाधिवाहनं।
‘‘Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ, yogakkhemādhivāhanaṃ;
सब्बासवपरिक्खीणा, नत्थि दानि पुनब्भवो॥
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘एकतिंसे इतो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, बुद्धपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ (अप॰ थेरी २.१.७१-९०)।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti. (apa. therī 2.1.71-90);
अरहत्तं पन पत्वा उदानेन्ती ता एव गाथा परिवत्तित्वा अभासि।
Arahattaṃ pana patvā udānentī tā eva gāthā parivattitvā abhāsi.
तत्थ अभयेति अत्तानमेव आलपति। भिदुरोति भिज्जनसभावो, अनिच्चोति अत्थो। यत्थ सत्ता पुथुज्जनाति यस्मिं खणेन भिज्जनसीले असुचिदुग्गन्धजेगुच्छपटिक्कूलसभावे काये इमे अन्धपुथुज्जना सत्ता लग्गा लग्गिता। निक्खिपिस्सामिमं देहन्ति अहं पन इमं देहं पूतिकायं पुन अनादानेन निरपेक्खा खिपिस्सामि छड्डेस्सामि। तत्थ कारणमाह ‘‘सम्पजाना सतीमती’’ति।
Tattha abhayeti attānameva ālapati. Bhiduroti bhijjanasabhāvo, aniccoti attho. Yattha sattā puthujjanāti yasmiṃ khaṇena bhijjanasīle asuciduggandhajegucchapaṭikkūlasabhāve kāye ime andhaputhujjanā sattā laggā laggitā. Nikkhipissāmimaṃ dehanti ahaṃ pana imaṃ dehaṃ pūtikāyaṃ puna anādānena nirapekkhā khipissāmi chaḍḍessāmi. Tattha kāraṇamāha ‘‘sampajānā satīmatī’’ti.
बहूहि दुक्खधम्मेहीति जातिजरादीहि अनेकेहि दुक्खधम्मेहि फुट्ठायाति अधिप्पायो। अप्पमादरतायाति ताय एव दुक्खोतिण्णताय पटिलद्धसंवेगत्ता सतिअविप्पवाससङ्खाते अप्पमादे रताय। सेसं वुत्तनयमेव। एत्थ च सत्थारा देसितनियामेन –
Bahūhi dukkhadhammehīti jātijarādīhi anekehi dukkhadhammehi phuṭṭhāyāti adhippāyo. Appamādaratāyāti tāya eva dukkhotiṇṇatāya paṭiladdhasaṃvegattā satiavippavāsasaṅkhāte appamāde ratāya. Sesaṃ vuttanayameva. Ettha ca satthārā desitaniyāmena –
‘‘निक्खिपाहि इमं देहं, अप्पमादरताय ते।
‘‘Nikkhipāhi imaṃ dehaṃ, appamādaratāya te;
तण्हक्खयं पापुणाहि, करोहि बुद्धसासन’’न्ति॥ –
Taṇhakkhayaṃ pāpuṇāhi, karohi buddhasāsana’’nti. –
पाठो , थेरिया वुत्तनियामेनेव पन संगीतिं आरोपितत्ता। अप्पमादरताय तेति अप्पमादरताय तया भवितब्बन्ति अत्थो।
Pāṭho , theriyā vuttaniyāmeneva pana saṃgītiṃ āropitattā. Appamādaratāya teti appamādaratāya tayā bhavitabbanti attho.
अभयाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Abhayātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ९. अभयाथेरीगाथा • 9. Abhayātherīgāthā