| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
អភិភាយតនកថាវណ្ណនា
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
២០៤. បដិភាគនិមិត្តភូតំ កសិណារម្មណសង្ខាតំ អាយតនំ ការណំ ឯតស្សាតិ កសិណាយតនំ, ឈានំ។ អថ វា អារម្មណស្ស អនវសេសផរណដ្ឋេន កសិណញ្ច តំ អាយតនញ្ច យោគិនោ សុខវិសេសានំ អធិដ្ឋានភាវតោ មនាយតនធម្មាយតនភាវតោ ចាតិ សសម្បយុត្តំ ឈានំ កសិណាយតនំ។ តេនេវាហ ‘‘សតិបិ អភិភាយតនានំ កសិណាយតនត្តេ’’តិ។ ភាវនាយ និមិត្តំ ភាវនានិមិត្តំ, អារម្មណស្ស បរិត្តប្បមាណតា សុវិសុទ្ធនីលាទិតា ច, តទេវ នានត្តំ។ ភាវនា ឯវ វា បុព្ពភាគភូតា ភាវនានិមិត្តំ, តស្ស នានត្តំ ភាវនានិមិត្តនានត្តំ។ បុព្ពភាគភាវនា ហិ យថាវុត្តវិសេសេ អារម្មណេ បវត្តិអាការវិសេសតោ នានាសភាវាតិ។ កសិណនិមិត្តស្ស អភិភវនកភាវនានិមិត្តនានត្តំ កសិណ…បេ.… នានត្តំ, តតោតិ យោជេតព្ពំ។
204. Paṭibhāganimittabhūtaṃ kasiṇārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ kāraṇaṃ etassāti kasiṇāyatanaṃ, jhānaṃ. Atha vā ārammaṇassa anavasesapharaṇaṭṭhena kasiṇañca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cāti sasampayuttaṃ jhānaṃ kasiṇāyatanaṃ. Tenevāha ‘‘satipi abhibhāyatanānaṃ kasiṇāyatanatte’’ti. Bhāvanāya nimittaṃ bhāvanānimittaṃ, ārammaṇassa parittappamāṇatā suvisuddhanīlāditā ca, tadeva nānattaṃ. Bhāvanā eva vā pubbabhāgabhūtā bhāvanānimittaṃ, tassa nānattaṃ bhāvanānimittanānattaṃ. Pubbabhāgabhāvanā hi yathāvuttavisese ārammaṇe pavattiākāravisesato nānāsabhāvāti. Kasiṇanimittassa abhibhavanakabhāvanānimittanānattaṃ kasiṇa…pe… nānattaṃ, tatoti yojetabbaṃ.
ឯត្ថ ច បុរិមានិ ចត្តារិ អភិភាយតនានិ ភូតកសិណារម្មណានិ, ភូតកសិណេសុ ច យំ សុវណ្ណំ ទុព្ពណ្ណន្តិ ច ន សក្កា វត្តុំ។ តត្ថ បវត្តិតានិ សព្ពត្ថ វា វណ្ណាភោគរហិតេន បវត្តិតានិ បឋមតតិយាភិភាយតនានីតិ ទុតិយចតុត្ថានិ វណ្ណកសិណារម្មណានិ។ យទិ ឯវំ ទុតិយចតុត្ថេហិ បញ្ចមាទីនំ កោ វិសេសោតិ ‘‘បញ្ចមាទីនិ វណ្ណតោ រមណីយតរានិ, ន តថា ឥតរានី’’តិ វទន្តិ។ បុរិមានិបិ ចត្តារិ អដ្ឋ កសិណារម្មណានេវ, តស្មា តំ នេសំ មតិមត្តំ ‘‘អដ្ឋសុ កសិណេសូ’’តិ វុត្តត្តា។ វិមោក្ខេសុ ច បឋមទុតិយវិមោក្ខា អដ្ឋ កសិណារម្មណា។ តតិយោ វណ្ណកសិណារម្មណោ។ បឋមទុតិយាបិ វា វណ្ណកសិណារម្មណា ឯវ ‘‘ពហិទ្ធា នីលកសិណាទិរូបានិ ឈានចក្ខុនា បស្សតី’’តិ វុត្តត្តា។ អារម្មណមនុញ្ញតាយ ហិ តត្ថ អនិគ្គតិតភាវេន តេសំ បវត្តីតិ។ ឯវំ សន្តេ តតិយស្ស ឥតរេហិ កោ វិសេសោតិ? សុភាការាភោគោ។ តតិយោ ឯវ ហិ សុភន្តិ អាភុជនវសេន បវត្តតិ, ន ឥតរេតិ។
Ettha ca purimāni cattāri abhibhāyatanāni bhūtakasiṇārammaṇāni, bhūtakasiṇesu ca yaṃ suvaṇṇaṃ dubbaṇṇanti ca na sakkā vattuṃ. Tattha pavattitāni sabbattha vā vaṇṇābhogarahitena pavattitāni paṭhamatatiyābhibhāyatanānīti dutiyacatutthāni vaṇṇakasiṇārammaṇāni. Yadi evaṃ dutiyacatutthehi pañcamādīnaṃ ko visesoti ‘‘pañcamādīni vaṇṇato ramaṇīyatarāni, na tathā itarānī’’ti vadanti. Purimānipi cattāri aṭṭha kasiṇārammaṇāneva, tasmā taṃ nesaṃ matimattaṃ ‘‘aṭṭhasu kasiṇesū’’ti vuttattā. Vimokkhesu ca paṭhamadutiyavimokkhā aṭṭha kasiṇārammaṇā. Tatiyo vaṇṇakasiṇārammaṇo. Paṭhamadutiyāpi vā vaṇṇakasiṇārammaṇā eva ‘‘bahiddhā nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passatī’’ti vuttattā. Ārammaṇamanuññatāya hi tattha aniggatitabhāvena tesaṃ pavattīti. Evaṃ sante tatiyassa itarehi ko visesoti? Subhākārābhogo. Tatiyo eva hi subhanti ābhujanavasena pavattati, na itareti.
ញាណំ អប្បនាបញ្ញា។ វិជ្ជមានេបីតិ អបិ-សទ្ទេន អវិជ្ជមានេបីតិ ទស្សេតិ។ បរិត្តប្បមាណតា អភិភវនស្ស ការណំ ឥមេសុ ចតូសុ អភិភាយតនេសូតិ អធិប្បាយោ។ ននុ ច សព្ពត្ថ ‘‘សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានី’’តិ វចនតោ វណ្ណាភោគសហិតានិយេវ គហិតានីតិ? ន គហិតានីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថ ចា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថាតិ អាគមេសុ។ តថា អប្បមាណានីតិ វណ្ណាភោគរហិតានិ ច សព្ពានិ អប្បមាណានិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានីតិ អត្ថោ។ យទិ ឯវំ កថំ វិសិដ្ឋានំ វណ្ណាភោគេន រហិតានំ សហិតានញ្ច ឯកជ្ឈំ មនសិ ករោតិ? ន ឯកជ្ឈំ, វិសុំយេវ បន តេសុ មនសិការោ។ យទិ វិសុំ កថមេកន្តិ? បរិត្តភាវសាមញ្ញតោ។ យទិ ឯវំ ‘‘សុវណ្ណទុព្ពណ្ណគ្គហណំ អតិរិច្ឆតី’’តិ, នាតិរិច្ឆតីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អត្ថិ ហិ ឯសោ បរិយាយោ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ យទិទំ វណ្ណាភោគជនិតំ វិសេសំ អគ្គហេត្វា បរិត្តសាមញ្ញេន ឯកត្តំ នេត្វា ‘‘បរិត្តានិ អភិភុយ្យា’’តិ វត្វា បុន តទន្តោគធធម្មប្បភេទំ វិនេយ្យវសេន ទស្សេតុំ ‘‘តានិ ចេ កទាចិ វណ្ណវសេន អាភុជិតានិ ហោន្តិ សុវណ្ណទុព្ពណ្ណានិ អភិភុយ្យា’’តិ វត្តព្ពតាយ វណ្ណាភោគរហិតានិ សហិតានិ ច វិសុំ មនសិ កត្វា ឧភយត្ថាបិ វណ្ណាភោគរហិតបរិត្តាភិភវនេ តំ សហិតបរិត្តាភិភវនេ ច បរិត្តាភិភវនស្ស សាមញ្ញំ គហេត្វា ឯកន្តិ វចនំ, ឯសោ បរិយាយោ វិជ្ជតីតិ អយមធិប្បាយោ។
Ñāṇaṃ appanāpaññā. Vijjamānepīti api-saddena avijjamānepīti dasseti. Parittappamāṇatā abhibhavanassa kāraṇaṃ imesu catūsu abhibhāyatanesūti adhippāyo. Nanu ca sabbattha ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vacanato vaṇṇābhogasahitāniyeva gahitānīti? Na gahitānīti dassento ‘‘tattha cā’’tiādimāha. Tatthāti āgamesu. Tathā appamāṇānīti vaṇṇābhogarahitāni ca sabbāni appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānīti attho. Yadi evaṃ kathaṃ visiṭṭhānaṃ vaṇṇābhogena rahitānaṃ sahitānañca ekajjhaṃ manasi karoti? Na ekajjhaṃ, visuṃyeva pana tesu manasikāro. Yadi visuṃ kathamekanti? Parittabhāvasāmaññato. Yadi evaṃ ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇaggahaṇaṃ atiricchatī’’ti, nātiricchatīti dassento ‘‘atthi hi eso pariyāyo’’tiādimāha. Tattha yadidaṃ vaṇṇābhogajanitaṃ visesaṃ aggahetvā parittasāmaññena ekattaṃ netvā ‘‘parittāni abhibhuyyā’’ti vatvā puna tadantogadhadhammappabhedaṃ vineyyavasena dassetuṃ ‘‘tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti vattabbatāya vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ manasi katvā ubhayatthāpi vaṇṇābhogarahitaparittābhibhavane taṃ sahitaparittābhibhavane ca parittābhibhavanassa sāmaññaṃ gahetvā ekanti vacanaṃ, eso pariyāyo vijjatīti ayamadhippāyo.
ឯវំ សុត្តន្តាភិធម្មបាឋវិសេសតោ អដ្ឋកថាយ វិរោធាភាវំ ទស្សេត្វា ឥទានិ សុត្តន្តាភិធម្មបាឋានំ អវិរោធំ អធិប្បាយវិភាវនេន ទស្សេតុំ ‘‘តត្ថចា’’តិអាទិមាហ។ ឯវំ អភិធម្មេ វណ្ណាភោគរហិតានិ សហិតានិ ច វិសុំ វុត្តានិ។ សុត្តន្តេ បន ‘‘ឧភយានិ ឯកជ្ឈ’’ន្តិ វុត្តំ, តំ កថំ វិញ្ញាយតីតិ អាហ ‘‘តទេត’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ អាគតស្សាតិ សុត្តន្តេ អាគតស្ស។ តត្ថ ហិ ‘‘អជ្ឈត្តំ រូបសញ្ញី’’តិ អាគតំ។ អវចនតោតិ អភិធម្មេ អវចនតោ។ យទិបិ វិមោក្ខា វិសុំ ទេសិតា, កសិណាយតនភាវោ វិយ បន អភិភាយតនានំ វិមោក្ខកិច្ចតាបិ អត្ថីតិ អភិភាយតនវិមោក្ខានំ ឥធាបិ សង្ករោ ទុន្និវារោតិ ចោទនំ មនសិ កត្វា អាហ ‘‘សព្ពវិមោក្ខកិច្ចសាធារណវចនភាវតោ’’តិ។ តេន យថា អភិភាយតនទេសនាយំ អភិភាយតនកិច្ចានិ និរវសេសតោ វុត្តានិ, ឯវំ វិមោក្ខទេសនាយំ វិមោក្ខកិច្ចានីតិ ឥធ តេសំ អសង្ករោយេវាតិ ទស្សេតិ។
Evaṃ suttantābhidhammapāṭhavisesato aṭṭhakathāya virodhābhāvaṃ dassetvā idāni suttantābhidhammapāṭhānaṃ avirodhaṃ adhippāyavibhāvanena dassetuṃ ‘‘tatthacā’’tiādimāha. Evaṃ abhidhamme vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ vuttāni. Suttante pana ‘‘ubhayāni ekajjha’’nti vuttaṃ, taṃ kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘tadeta’’ntiādi. Tattha āgatassāti suttante āgatassa. Tattha hi ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgataṃ. Avacanatoti abhidhamme avacanato. Yadipi vimokkhā visuṃ desitā, kasiṇāyatanabhāvo viya pana abhibhāyatanānaṃ vimokkhakiccatāpi atthīti abhibhāyatanavimokkhānaṃ idhāpi saṅkaro dunnivāroti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato’’ti. Tena yathā abhibhāyatanadesanāyaṃ abhibhāyatanakiccāni niravasesato vuttāni, evaṃ vimokkhadesanāyaṃ vimokkhakiccānīti idha tesaṃ asaṅkaroyevāti dasseti.
យេ ច យថាវុត្តំ វវត្ថានំ ន សម្បដិច្ឆន្តិ, តេហិ សុត្តន្តាភិធម្មបាឋភេទេ អញ្ញំ ការណំ វត្តព្ពំ សិយា។ កិមេត្ថ វត្តព្ពំ, ននុ អដ្ឋកថាយំ ‘‘កស្មា បន យថា សុត្តន្តេ’’តិអាទិំ វត្វា ‘‘អជ្ឈត្តរូបានំ អនភិភវនីយតោ’’តិ ការណំ វុត្តន្តិ។ ន តំ តស្ស ការណវចនន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘អជ្ឈត្តរូបាន’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ យន្តិ ឥធ សុត្តន្តេ ច ‘‘ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតី’’តិ (អ. និ. ៨.៦៥) វុត្តវចនំ សន្ធាយាហ។ ពហិទ្ធា រូបានិយេវ ហិ អភិភវនីយានីតិ។ អញ្ញហេតុកន្តិ ទេសនាវិលាសតោ អញ្ញំ អភិភវនីយហេតុ ឯតស្សាតិ អញ្ញហេតុកំ។ អជ្ឈត្តអរូបសញ្ញិតាយ ឯវ, ន សុត្តន្តេ វិយ អជ្ឈត្តរូបសញ្ញិតាយ ចាតិ អត្ថោ។ អវិភូតត្តាតិ ឥទំ ញាណុត្តរានំ សហ និមិត្តុប្បាទនេន អប្បនានិព្ពត្តនំ អារម្មណស្ស អភិភវោ ន សុដ្ឋុ វិភូតភាវមន្តរេន សម្ភវតីតិ កត្វា វុត្តំ។ ននុ ច អដ្ឋកថាយំ បាឋទ្វយវិសេសស្ស ទេសនាវិលាសោ ការណភាវេន វុត្តោតិ អាហ ‘‘ទេសនាវិលាសោ ច យថាវុត្តវវត្ថានវសេន វេទិតព្ពោ’’តិ។ ទេសនាវិលាសោ ហិ នាម វិនេយ្យជ្ឈាសយានុរូបំ វិជ្ជមានស្សេវ បរិយាយស្ស វិភាវនំ ន យស្ស កស្សចីតិ។ តត្ថ ច ‘‘បរិយាយទេសនត្តា’’តិអាទិនា វុត្តប្បការវវត្ថានំ ទេសនាវិលាសនិពន្ធនមាហ។ តថា ចេវ ហិ បុរតោ ទេសនាវិលាសោ វិភាវិតោ។
Ye ca yathāvuttaṃ vavatthānaṃ na sampaṭicchanti, tehi suttantābhidhammapāṭhabhede aññaṃ kāraṇaṃ vattabbaṃ siyā. Kimettha vattabbaṃ, nanu aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā pana yathā suttante’’tiādiṃ vatvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vuttanti. Na taṃ tassa kāraṇavacananti dassento ‘‘ajjhattarūpāna’’ntiādimāha. Tattha yanti idha suttante ca ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti (a. ni. 8.65) vuttavacanaṃ sandhāyāha. Bahiddhā rūpāniyeva hi abhibhavanīyānīti. Aññahetukanti desanāvilāsato aññaṃ abhibhavanīyahetu etassāti aññahetukaṃ. Ajjhattaarūpasaññitāya eva, na suttante viya ajjhattarūpasaññitāya cāti attho. Avibhūtattāti idaṃ ñāṇuttarānaṃ saha nimittuppādanena appanānibbattanaṃ ārammaṇassa abhibhavo na suṭṭhu vibhūtabhāvamantarena sambhavatīti katvā vuttaṃ. Nanu ca aṭṭhakathāyaṃ pāṭhadvayavisesassa desanāvilāso kāraṇabhāvena vuttoti āha ‘‘desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo’’ti. Desanāvilāso hi nāma vineyyajjhāsayānurūpaṃ vijjamānasseva pariyāyassa vibhāvanaṃ na yassa kassacīti. Tattha ca ‘‘pariyāyadesanattā’’tiādinā vuttappakāravavatthānaṃ desanāvilāsanibandhanamāha. Tathā ceva hi purato desanāvilāso vibhāvito.
អភិភាយតនកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / រូបាវចរកុសលំ • Rūpāvacarakusalaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / អភិភាយតនកថា • Abhibhāyatanakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / អភិភាយតនកថាវណ្ណនា • Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
