Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
၂၀၄. ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ကသိဏာရမ္မဏသင္ခာတံ အာယတနံ ကာရဏံ ဧတသ္သာတိ ကသိဏာယတနံ, ဈာနံ။ အထ ဝာ အာရမ္မဏသ္သ အနဝသေသဖရဏဋ္ဌေန ကသိဏဉ္စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ ကသိဏာယတနံ။ တေနေဝာဟ ‘‘သတိပိ အဘိဘာယတနာနံ ကသိဏာယတနတ္တေ’’တိ။ ဘာဝနာယ နိမိတ္တံ ဘာဝနာနိမိတ္တံ, အာရမ္မဏသ္သ ပရိတ္တပ္ပမာဏတာ သုဝိသုဒ္ဓနီလာဒိတာ စ, တဒေဝ နာနတ္တံ။ ဘာဝနာ ဧဝ ဝာ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာ ဘာဝနာနိမိတ္တံ, တသ္သ နာနတ္တံ ဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟိ ယထာဝုတ္တဝိသေသေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသတော နာနာသဘာဝာတိ။ ကသိဏနိမိတ္တသ္သ အဘိဘဝနကဘာဝနာနိမိတ္တနာနတ္တံ ကသိဏ။ပေ.။ နာနတ္တံ, တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
204. Paṭibhāganimittabhūtaṃ kasiṇārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ kāraṇaṃ etassāti kasiṇāyatanaṃ, jhānaṃ. Atha vā ārammaṇassa anavasesapharaṇaṭṭhena kasiṇañca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cāti sasampayuttaṃ jhānaṃ kasiṇāyatanaṃ. Tenevāha ‘‘satipi abhibhāyatanānaṃ kasiṇāyatanatte’’ti. Bhāvanāya nimittaṃ bhāvanānimittaṃ, ārammaṇassa parittappamāṇatā suvisuddhanīlāditā ca, tadeva nānattaṃ. Bhāvanā eva vā pubbabhāgabhūtā bhāvanānimittaṃ, tassa nānattaṃ bhāvanānimittanānattaṃ. Pubbabhāgabhāvanā hi yathāvuttavisese ārammaṇe pavattiākāravisesato nānāsabhāvāti. Kasiṇanimittassa abhibhavanakabhāvanānimittanānattaṃ kasiṇa…pe… nānattaṃ, tatoti yojetabbaṃ.
ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ အဘိဘာယတနာနိ ဘူတကသိဏာရမ္မဏာနိ, ဘူတကသိဏေသု စ ယံ သုဝဏ္ဏံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏန္တိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တတ္ထ ပဝတ္တိတာနိ သဗ္ဗတ္ထ ဝာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတေန ပဝတ္တိတာနိ ပဌမတတိယာဘိဘာယတနာနီတိ ဒုတိယစတုတ္ထာနိ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယစတုတ္ထေဟိ ပဉ္စမာဒီနံ ကော ဝိသေသောတိ ‘‘ပဉ္စမာဒီနိ ဝဏ္ဏတော ရမဏီယတရာနိ, န တထာ ဣတရာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုရိမာနိပိ စတ္တာရိ အဋ္ဌ ကသိဏာရမ္မဏာနေဝ, တသ္မာ တံ နေသံ မတိမတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသု ကသိဏေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိမောက္ခေသု စ ပဌမဒုတိယဝိမောက္ခာ အဋ္ဌ ကသိဏာရမ္မဏာ။ တတိယော ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏော။ ပဌမဒုတိယာပိ ဝာ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာ ဧဝ ‘‘ဗဟိဒ္ဓာ နီလကသိဏာဒိရူပာနိ ဈာနစက္ခုနာ ပသ္သတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အာရမ္မဏမနုညတာယ ဟိ တတ္ထ အနိဂ္ဂတိတဘာဝေန တေသံ ပဝတ္တီတိ။ ဧဝံ သန္တေ တတိယသ္သ ဣတရေဟိ ကော ဝိသေသောတိ? သုဘာကာရာဘောဂော။ တတိယော ဧဝ ဟိ သုဘန္တိ အာဘုဇနဝသေန ပဝတ္တတိ, န ဣတရေတိ။
Ettha ca purimāni cattāri abhibhāyatanāni bhūtakasiṇārammaṇāni, bhūtakasiṇesu ca yaṃ suvaṇṇaṃ dubbaṇṇanti ca na sakkā vattuṃ. Tattha pavattitāni sabbattha vā vaṇṇābhogarahitena pavattitāni paṭhamatatiyābhibhāyatanānīti dutiyacatutthāni vaṇṇakasiṇārammaṇāni. Yadi evaṃ dutiyacatutthehi pañcamādīnaṃ ko visesoti ‘‘pañcamādīni vaṇṇato ramaṇīyatarāni, na tathā itarānī’’ti vadanti. Purimānipi cattāri aṭṭha kasiṇārammaṇāneva, tasmā taṃ nesaṃ matimattaṃ ‘‘aṭṭhasu kasiṇesū’’ti vuttattā. Vimokkhesu ca paṭhamadutiyavimokkhā aṭṭha kasiṇārammaṇā. Tatiyo vaṇṇakasiṇārammaṇo. Paṭhamadutiyāpi vā vaṇṇakasiṇārammaṇā eva ‘‘bahiddhā nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passatī’’ti vuttattā. Ārammaṇamanuññatāya hi tattha aniggatitabhāvena tesaṃ pavattīti. Evaṃ sante tatiyassa itarehi ko visesoti? Subhākārābhogo. Tatiyo eva hi subhanti ābhujanavasena pavattati, na itareti.
ဉာဏံ အပ္ပနာပညာ။ ဝိဇ္ဇမာနေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန အဝိဇ္ဇမာနေပီတိ ဒသ္သေတိ။ ပရိတ္တပ္ပမာဏတာ အဘိဘဝနသ္သ ကာရဏံ ဣမေသု စတူသု အဘိဘာယတနေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝစနတော ဝဏ္ဏာဘောဂသဟိတာနိယေဝ ဂဟိတာနီတိ? န ဂဟိတာနီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ အာဂမေသု။ တထာ အပ္ပမာဏာနီတိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဝိသိဋ္ဌာနံ ဝဏ္ဏာဘောဂေန ရဟိတာနံ သဟိတာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ မနသိ ကရောတိ? န ဧကဇ္ဈံ, ဝိသုံယေဝ ပန တေသု မနသိကာရော။ ယဒိ ဝိသုံ ကထမေကန္တိ? ပရိတ္တဘာဝသာမညတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ အတိရိစ္ဆတီ’’တိ, နာတိရိစ္ဆတီတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အတ္ထိ ဟိ ဧသော ပရိယာယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ဝဏ္ဏာဘောဂဇနိတံ ဝိသေသံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပရိတ္တသာမညေန ဧကတ္တံ နေတ္ဝာ ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယ္ယာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပုန တဒန္တောဂဓဓမ္မပ္ပဘေဒံ ဝိနေယ္ယဝသေန ဒသ္သေတုံ ‘‘တာနိ စေ ကဒာစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယ္ယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ မနသိ ကတ္ဝာ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ တံ သဟိတပရိတ္တာဘိဘဝနေ စ ပရိတ္တာဘိဘဝနသ္သ သာမညံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကန္တိ ဝစနံ, ဧသော ပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ အယမဓိပ္ပာယော။
Ñāṇaṃ appanāpaññā. Vijjamānepīti api-saddena avijjamānepīti dasseti. Parittappamāṇatā abhibhavanassa kāraṇaṃ imesu catūsu abhibhāyatanesūti adhippāyo. Nanu ca sabbattha ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vacanato vaṇṇābhogasahitāniyeva gahitānīti? Na gahitānīti dassento ‘‘tattha cā’’tiādimāha. Tatthāti āgamesu. Tathā appamāṇānīti vaṇṇābhogarahitāni ca sabbāni appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānīti attho. Yadi evaṃ kathaṃ visiṭṭhānaṃ vaṇṇābhogena rahitānaṃ sahitānañca ekajjhaṃ manasi karoti? Na ekajjhaṃ, visuṃyeva pana tesu manasikāro. Yadi visuṃ kathamekanti? Parittabhāvasāmaññato. Yadi evaṃ ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇaggahaṇaṃ atiricchatī’’ti, nātiricchatīti dassento ‘‘atthi hi eso pariyāyo’’tiādimāha. Tattha yadidaṃ vaṇṇābhogajanitaṃ visesaṃ aggahetvā parittasāmaññena ekattaṃ netvā ‘‘parittāni abhibhuyyā’’ti vatvā puna tadantogadhadhammappabhedaṃ vineyyavasena dassetuṃ ‘‘tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti vattabbatāya vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ manasi katvā ubhayatthāpi vaṇṇābhogarahitaparittābhibhavane taṃ sahitaparittābhibhavane ca parittābhibhavanassa sāmaññaṃ gahetvā ekanti vacanaṃ, eso pariyāyo vijjatīti ayamadhippāyo.
ဧဝံ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပာဌဝိသေသတော အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓာဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပာဌာနံ အဝိရောဓံ အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနေန ဒသ္သေတုံ ‘‘တတ္ထစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ အဘိဓမ္မေ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ သုတ္တန္တေ ပန ‘‘ဥဘယာနိ ဧကဇ္ဈ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဂတသ္သာတိ သုတ္တန္တေ အာဂတသ္သ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတံ။ အဝစနတောတိ အဘိဓမ္မေ အဝစနတော။ ယဒိပိ ဝိမောက္ခာ ဝိသုံ ဒေသိတာ, ကသိဏာယတနဘာဝော ဝိယ ပန အဘိဘာယတနာနံ ဝိမောက္ခကိစ္စတာပိ အတ္ထီတိ အဘိဘာယတနဝိမောက္ခာနံ ဣဓာပိ သင္ကရော ဒုန္နိဝာရောတိ စောဒနံ မနသိ ကတ္ဝာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော’’တိ။ တေန ယထာ အဘိဘာယတနဒေသနာယံ အဘိဘာယတနကိစ္စာနိ နိရဝသေသတော ဝုတ္တာနိ, ဧဝံ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝိမောက္ခကိစ္စာနီတိ ဣဓ တေသံ အသင္ကရောယေဝာတိ ဒသ္သေတိ။
Evaṃ suttantābhidhammapāṭhavisesato aṭṭhakathāya virodhābhāvaṃ dassetvā idāni suttantābhidhammapāṭhānaṃ avirodhaṃ adhippāyavibhāvanena dassetuṃ ‘‘tatthacā’’tiādimāha. Evaṃ abhidhamme vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ vuttāni. Suttante pana ‘‘ubhayāni ekajjha’’nti vuttaṃ, taṃ kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘tadeta’’ntiādi. Tattha āgatassāti suttante āgatassa. Tattha hi ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgataṃ. Avacanatoti abhidhamme avacanato. Yadipi vimokkhā visuṃ desitā, kasiṇāyatanabhāvo viya pana abhibhāyatanānaṃ vimokkhakiccatāpi atthīti abhibhāyatanavimokkhānaṃ idhāpi saṅkaro dunnivāroti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato’’ti. Tena yathā abhibhāyatanadesanāyaṃ abhibhāyatanakiccāni niravasesato vuttāni, evaṃ vimokkhadesanāyaṃ vimokkhakiccānīti idha tesaṃ asaṅkaroyevāti dasseti.
ယေ စ ယထာဝုတ္တံ ဝဝတ္ထာနံ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, တေဟိ သုတ္တန္တာဘိဓမ္မပာဌဘေဒေ အညံ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, နနု အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိံ ဝတ္ဝာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပာနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ။ န တံ တသ္သ ကာရဏဝစနန္တိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယန္တိ ဣဓ သုတ္တန္တေ စ ‘‘ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိ (အ. နိ. ၈.၆၅) ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယာဟ။ ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိယေဝ ဟိ အဘိဘဝနီယာနီတိ။ အညဟေတုကန္တိ ဒေသနာဝိလာသတော အညံ အဘိဘဝနီယဟေတု ဧတသ္သာတိ အညဟေတုကံ။ အဇ္ဈတ္တအရူပသညိတာယ ဧဝ, န သုတ္တန္တေ ဝိယ အဇ္ဈတ္တရူပသညိတာယ စာတိ အတ္ထော။ အဝိဘူတတ္တာတိ ဣဒံ ဉာဏုတ္တရာနံ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒနေန အပ္ပနာနိဗ္ဗတ္တနံ အာရမ္မဏသ္သ အဘိဘဝော န သုဋ္ဌု ဝိဘူတဘာဝမန္တရေန သမ္ဘဝတီတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ နနု စ အဋ္ဌကထာယံ ပာဌဒ္ဝယဝိသေသသ္သ ဒေသနာဝိလာသော ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဒေသနာဝိလာသော ဟိ နာမ ဝိနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဇ္ဇမာနသ္သေဝ ပရိယာယသ္သ ဝိဘာဝနံ န ယသ္သ ကသ္သစီတိ။ တတ္ထ စ ‘‘ပရိယာယဒေသနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဝဝတ္ထာနံ ဒေသနာဝိလာသနိဗန္ဓနမာဟ။ တထာ စေဝ ဟိ ပုရတော ဒေသနာဝိလာသော ဝိဘာဝိတော။
Ye ca yathāvuttaṃ vavatthānaṃ na sampaṭicchanti, tehi suttantābhidhammapāṭhabhede aññaṃ kāraṇaṃ vattabbaṃ siyā. Kimettha vattabbaṃ, nanu aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā pana yathā suttante’’tiādiṃ vatvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vuttanti. Na taṃ tassa kāraṇavacananti dassento ‘‘ajjhattarūpāna’’ntiādimāha. Tattha yanti idha suttante ca ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti (a. ni. 8.65) vuttavacanaṃ sandhāyāha. Bahiddhā rūpāniyeva hi abhibhavanīyānīti. Aññahetukanti desanāvilāsato aññaṃ abhibhavanīyahetu etassāti aññahetukaṃ. Ajjhattaarūpasaññitāya eva, na suttante viya ajjhattarūpasaññitāya cāti attho. Avibhūtattāti idaṃ ñāṇuttarānaṃ saha nimittuppādanena appanānibbattanaṃ ārammaṇassa abhibhavo na suṭṭhu vibhūtabhāvamantarena sambhavatīti katvā vuttaṃ. Nanu ca aṭṭhakathāyaṃ pāṭhadvayavisesassa desanāvilāso kāraṇabhāvena vuttoti āha ‘‘desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo’’ti. Desanāvilāso hi nāma vineyyajjhāsayānurūpaṃ vijjamānasseva pariyāyassa vibhāvanaṃ na yassa kassacīti. Tattha ca ‘‘pariyāyadesanattā’’tiādinā vuttappakāravavatthānaṃ desanāvilāsanibandhanamāha. Tathā ceva hi purato desanāvilāso vibhāvito.
အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီပာဠိ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ရူပာဝစရကုသလံ • Rūpāvacarakusalaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / အဘိဘာယတနကထာ • Abhibhāyatanakathā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / အဘိဘာယတနကထာဝဏ္ဏနာ • Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā