| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
අභිභායතනකථාවණ්‌ණනා
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
204. අඤ්‌ඤම්‌පීති කෙවලං කසිණායතනසඞ්‌ඛාතමෙව අහුත්‌වා අභිභායතනසඞ්‌ඛාතම්‌පි පවත්‌තතීති සතිපි අභිභායතනානං කසිණායතනත්‌තෙ කසිණායතනභාවතො අඤ්‌ඤො අභිභායතනභාවො කසිණනිමිත්‌තාභිභවනකභාවනානිමිත්‌තනානත්‌තතොති දස්‌සෙති. තත්‌ථ අභිභවතීති අභිභු, පරිකම්‌මං, ඤාණං වා. අභිභු ආයතනං එතස්‌සාති අභිභායතනං, ඣානං. අභිභවිතබ්‌බං වා ආරම්‌මණසඞ්‌ඛාතං ආයතනං එතස්‌සාති අභිභායතනං, ඣානං. ආරම්‌මණාභිභවනතො අභිභු ච තං ආයතනඤ්‌ච යොගිනො සුඛවිසෙසානං අධිට්‌ඨානභාවතො මනායතනධම්‌මායතනභාවතො චාතිපි සසම්‌පයුත්‌තං ඣානං අභිභායතනං. මග්‌ගප්‌පටිබද්‌ධතාය තදා සමාපත්‌තිතො වුට්‌ඨිතස්‌ස ආභොගො පුබ්‌බභාගභාවනාවසෙන ඣානක්‌ඛණෙ පවත්‌තං අභිභවනාකාරං ගහෙත්‌වා පවත්‌තො වුත්‌තොති දට්‌ඨබ්‌බො. ආගමෙසු පන ‘‘අජ්‌ඣත්‌තං රූපසඤ්‌ඤී එකො බහිද්‌ධා රූපානි පස්‌සති පරිත්‌තානි සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානි. අප්‌පමාණානි සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානි. අජ්‌ඣත්‌තං අරූපසඤ්‌ඤී එකො…පෙ.… පරිත්‌තානි සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානි. අප්‌පමාණානි සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානී’’ති (දී. නි. 2.173; ම. නි. 2.249; අ. නි. 8.65) ඉමෙසං චතුන්‌නං අභිභායතනානං ආගතත්‌තා ආගමට්‌ඨකථාසු (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.173; ම. නි. අට්‌ඨ. 2. 249-250; අ. නි. අට්‌ඨ. 3.8.65) ‘‘වණ්‌ණවසෙන ආභොගෙ විජ්‌ජමානෙපි පරිත්‌තඅප්‌පමාණවසෙනෙව ඉමානි අභිභායතනානි දෙසිතානී’’ති වුත්‌තං. පරිත්‌තඅප්‌පමාණතා හි අභිභවනස්‌ස කාරණං වණ්‌ණාභොගෙ සතිපි අසතිපි. තත්‌ථ ච වණ්‌ණාභොගරහිතානි සහිතානි ච සබ්‌බානි පරිත්‌තානි ‘‘සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානී’’ති වුත්‌තානි, තථා අප්‌පමාණානීති දට්‌ඨබ්‌බානි. අත්‌ථි හි එසො පරියායො පරිත්‌තානි අභිභුය්‍ය තානි චෙ කදාචි වණ්‌ණවසෙන ආභුජිතානි හොන්‌ති සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානි අභිභුය්‍යාති. ඉධ පන නිප්‌පරියායදෙසනත්‌තා වණ්‌ණාභොගරහිතානි විසුං වුත්‌තානි සහිතානි ච. අත්‌ථි හි උභයත්‌ථ අභිභවනවිසෙසොති.
204. Aññampīti kevalaṃ kasiṇāyatanasaṅkhātameva ahutvā abhibhāyatanasaṅkhātampi pavattatīti satipi abhibhāyatanānaṃ kasiṇāyatanatte kasiṇāyatanabhāvato añño abhibhāyatanabhāvo kasiṇanimittābhibhavanakabhāvanānimittanānattatoti dasseti. Tattha abhibhavatīti abhibhu, parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Maggappaṭibaddhatāya tadā samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavatto vuttoti daṭṭhabbo. Āgamesu pana ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Ajjhattaṃ arūpasaññī eko…pe… parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni. Appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti (dī. ni. 2.173; ma. ni. 2.249; a. ni. 8.65) imesaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā āgamaṭṭhakathāsu (dī. ni. aṭṭha. 2.173; ma. ni. aṭṭha. 2. 249-250; a. ni. aṭṭha. 3.8.65) ‘‘vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittaappamāṇavaseneva imāni abhibhāyatanāni desitānī’’ti vuttaṃ. Parittaappamāṇatā hi abhibhavanassa kāraṇaṃ vaṇṇābhoge satipi asatipi. Tattha ca vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni parittāni ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā appamāṇānīti daṭṭhabbāni. Atthi hi eso pariyāyo parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyāti. Idha pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni sahitāni ca. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti.
තත්‌ථ ච පරියායදෙසනත්‌තා විමොක්‌ඛානම්‌පි අභිභවනපරියායො අත්‌ථීති ‘‘අජ්‌ඣත්‌තං රූපසඤ්‌ඤී’’ති අභිභායතනද්‌වයං වුත්‌තං, තතියචතුත්‌ථඅභිභායතනෙසු දුතියවිමොක්‌ඛො වණ්‌ණාභිභායතනෙසු තතියවිමොක්‌ඛො ච අභිභවනප්‌පවත්‌තිතො සඞ්‌ගහිතො, ඉධ පන නිප්‌පරියායදෙසනත්‌තා විමොක්‌ඛාභිභායතනානි අසඞ්‌කරතො දස්‌සෙතුං විමොක්‌ඛෙ වජ්‌ජෙත්‌වා අභිභායතනානි කථිතානි. සබ්‌බානි ච විමොක්‌ඛකිච්‌චානි විමොක්‌ඛදෙසනාය වුත්‌තානි, තදෙතං ‘‘අජ්‌ඣත්‌තං රූපසඤ්‌ඤී’’ති ආගතස්‌ස අභිභායතනද්‌වයස්‌ස අභිභායතනෙසු අවචනතො ‘‘රූපී රූපානි පස්‌සතී’’තිආදීනඤ්‌ච සබ්‌බවිමොක්‌ඛකිච්‌චසාධාරණවචනභාවතො වවත්‌ථානං කතන්‌ති විඤ්‌ඤායති.
Tattha ca pariyāyadesanattā vimokkhānampi abhibhavanapariyāyo atthīti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti abhibhāyatanadvayaṃ vuttaṃ, tatiyacatutthaabhibhāyatanesu dutiyavimokkho vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito, idha pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni. Sabbāni ca vimokkhakiccāni vimokkhadesanāya vuttāni, tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati.
අජ්‌ඣත්‌තරූපානං අනභිභවනීයතොති ඉදං කත්‌ථචිපි ‘‘අජ්‌ඣත්‌තං රූපානි පස්‌සතී’’ති අවත්‌වා සබ්‌බත්‌ථ යං වුත්‌තං ‘‘බහිද්‌ධා රූපානි පස්‌සතී’’ති, තස්‌ස කාරණවචනං. තෙන යං අඤ්‌ඤහෙතුකං, තං තෙන හෙතුනා වුත්‌තං. යං පන දෙසනාවිලාසහෙතුකං අජ්‌ඣත්‌තං අරූපසඤ්‌ඤිතාය එව ඉධ වචනං, න තස්‌ස අඤ්‌ඤං කාරණං මග්‌ගිතබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙති. අජ්‌ඣත්‌තරූපානං අනභිභවනීයතා ච බහිද්‌ධාරූපානං විය අවිභූතත්‌තා, දෙසනාවිලාසො ච යථාවුත්‌තවවත්‌ථානවසෙන වෙදිතබ්‌බො. සුවණ්‌ණදුබ්‌බණ්‌ණානීති එතෙනෙව සිද්‌ධත්‌තා නීලාදිඅභිභායතනානි න වත්‌තබ්‌බානීති චෙ? න, නීලාදීසු කතාධිකාරානං නීලාදිභාවස්‌සෙව අභිභවනකාරණත්‌තා. න හි තෙසං පරිසුද්‌ධාපරිසුද්‌ධවණ්‌ණපරිත්‌තතා තදප්‌පමාණතා වා අභිභවනකාරණං, අථ ඛො නීලාදිභාවො එවාති.
Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatoti idaṃ katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ. Yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva idha vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā, desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo. Suvaṇṇadubbaṇṇānīti eteneva siddhattā nīlādiabhibhāyatanāni na vattabbānīti ce? Na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇaparittatā tadappamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti.
අභිභායතනකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / රූපාවචරකුසලං • Rūpāvacarakusalaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / අභිභායතනකථා • Abhibhāyatanakathā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / අභිභායතනකථාවණ්‌ණනා • Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
