Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්මසඞ්ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
අභිභායතනකථාවණ්ණනා
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā
204. පටිභාගනිමිත්තභූතං කසිණාරම්මණසඞ්ඛාතං ආයතනං කාරණං එතස්සාති කසිණායතනං, ඣානං. අථ වා ආරම්මණස්ස අනවසෙසඵරණට්ඨෙන කසිණඤ්ච තං ආයතනඤ්ච යොගිනො සුඛවිසෙසානං අධිට්ඨානභාවතො මනායතනධම්මායතනභාවතො චාති සසම්පයුත්තං ඣානං කසිණායතනං. තෙනෙවාහ ‘‘සතිපි අභිභායතනානං කසිණායතනත්තෙ’’ති. භාවනාය නිමිත්තං භාවනානිමිත්තං, ආරම්මණස්ස පරිත්තප්පමාණතා සුවිසුද්ධනීලාදිතා ච, තදෙව නානත්තං. භාවනා එව වා පුබ්බභාගභූතා භාවනානිමිත්තං, තස්ස නානත්තං භාවනානිමිත්තනානත්තං. පුබ්බභාගභාවනා හි යථාවුත්තවිසෙසෙ ආරම්මණෙ පවත්තිආකාරවිසෙසතො නානාසභාවාති. කසිණනිමිත්තස්ස අභිභවනකභාවනානිමිත්තනානත්තං කසිණ…පෙ.… නානත්තං, තතොති යොජෙතබ්බං.
204. Paṭibhāganimittabhūtaṃ kasiṇārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ kāraṇaṃ etassāti kasiṇāyatanaṃ, jhānaṃ. Atha vā ārammaṇassa anavasesapharaṇaṭṭhena kasiṇañca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cāti sasampayuttaṃ jhānaṃ kasiṇāyatanaṃ. Tenevāha ‘‘satipi abhibhāyatanānaṃ kasiṇāyatanatte’’ti. Bhāvanāya nimittaṃ bhāvanānimittaṃ, ārammaṇassa parittappamāṇatā suvisuddhanīlāditā ca, tadeva nānattaṃ. Bhāvanā eva vā pubbabhāgabhūtā bhāvanānimittaṃ, tassa nānattaṃ bhāvanānimittanānattaṃ. Pubbabhāgabhāvanā hi yathāvuttavisese ārammaṇe pavattiākāravisesato nānāsabhāvāti. Kasiṇanimittassa abhibhavanakabhāvanānimittanānattaṃ kasiṇa…pe… nānattaṃ, tatoti yojetabbaṃ.
එත්ථ ච පුරිමානි චත්තාරි අභිභායතනානි භූතකසිණාරම්මණානි, භූතකසිණෙසු ච යං සුවණ්ණං දුබ්බණ්ණන්ති ච න සක්කා වත්තුං. තත්ථ පවත්තිතානි සබ්බත්ථ වා වණ්ණාභොගරහිතෙන පවත්තිතානි පඨමතතියාභිභායතනානීති දුතියචතුත්ථානි වණ්ණකසිණාරම්මණානි. යදි එවං දුතියචතුත්ථෙහි පඤ්චමාදීනං කො විසෙසොති ‘‘පඤ්චමාදීනි වණ්ණතො රමණීයතරානි, න තථා ඉතරානී’’ති වදන්ති. පුරිමානිපි චත්තාරි අට්ඨ කසිණාරම්මණානෙව, තස්මා තං නෙසං මතිමත්තං ‘‘අට්ඨසු කසිණෙසූ’’ති වුත්තත්තා. විමොක්ඛෙසු ච පඨමදුතියවිමොක්ඛා අට්ඨ කසිණාරම්මණා. තතියො වණ්ණකසිණාරම්මණො. පඨමදුතියාපි වා වණ්ණකසිණාරම්මණා එව ‘‘බහිද්ධා නීලකසිණාදිරූපානි ඣානචක්ඛුනා පස්සතී’’ති වුත්තත්තා. ආරම්මණමනුඤ්ඤතාය හි තත්ථ අනිග්ගතිතභාවෙන තෙසං පවත්තීති. එවං සන්තෙ තතියස්ස ඉතරෙහි කො විසෙසොති? සුභාකාරාභොගො. තතියො එව හි සුභන්ති ආභුජනවසෙන පවත්තති, න ඉතරෙති.
Ettha ca purimāni cattāri abhibhāyatanāni bhūtakasiṇārammaṇāni, bhūtakasiṇesu ca yaṃ suvaṇṇaṃ dubbaṇṇanti ca na sakkā vattuṃ. Tattha pavattitāni sabbattha vā vaṇṇābhogarahitena pavattitāni paṭhamatatiyābhibhāyatanānīti dutiyacatutthāni vaṇṇakasiṇārammaṇāni. Yadi evaṃ dutiyacatutthehi pañcamādīnaṃ ko visesoti ‘‘pañcamādīni vaṇṇato ramaṇīyatarāni, na tathā itarānī’’ti vadanti. Purimānipi cattāri aṭṭha kasiṇārammaṇāneva, tasmā taṃ nesaṃ matimattaṃ ‘‘aṭṭhasu kasiṇesū’’ti vuttattā. Vimokkhesu ca paṭhamadutiyavimokkhā aṭṭha kasiṇārammaṇā. Tatiyo vaṇṇakasiṇārammaṇo. Paṭhamadutiyāpi vā vaṇṇakasiṇārammaṇā eva ‘‘bahiddhā nīlakasiṇādirūpāni jhānacakkhunā passatī’’ti vuttattā. Ārammaṇamanuññatāya hi tattha aniggatitabhāvena tesaṃ pavattīti. Evaṃ sante tatiyassa itarehi ko visesoti? Subhākārābhogo. Tatiyo eva hi subhanti ābhujanavasena pavattati, na itareti.
ඤාණං අප්පනාපඤ්ඤා. විජ්ජමානෙපීති අපි-සද්දෙන අවිජ්ජමානෙපීති දස්සෙති. පරිත්තප්පමාණතා අභිභවනස්ස කාරණං ඉමෙසු චතූසු අභිභායතනෙසූති අධිප්පායො. නනු ච සබ්බත්ථ ‘‘සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානී’’ති වචනතො වණ්ණාභොගසහිතානියෙව ගහිතානීති? න ගහිතානීති දස්සෙන්තො ‘‘තත්ථ චා’’තිආදිමාහ. තත්ථාති ආගමෙසු. තථා අප්පමාණානීති වණ්ණාභොගරහිතානි ච සබ්බානි අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානීති අත්ථො. යදි එවං කථං විසිට්ඨානං වණ්ණාභොගෙන රහිතානං සහිතානඤ්ච එකජ්ඣං මනසි කරොති? න එකජ්ඣං, විසුංයෙව පන තෙසු මනසිකාරො. යදි විසුං කථමෙකන්ති? පරිත්තභාවසාමඤ්ඤතො. යදි එවං ‘‘සුවණ්ණදුබ්බණ්ණග්ගහණං අතිරිච්ඡතී’’ති, නාතිරිච්ඡතීති දස්සෙන්තො ‘‘අත්ථි හි එසො පරියායො’’තිආදිමාහ. තත්ථ යදිදං වණ්ණාභොගජනිතං විසෙසං අග්ගහෙත්වා පරිත්තසාමඤ්ඤෙන එකත්තං නෙත්වා ‘‘පරිත්තානි අභිභුය්යා’’ති වත්වා පුන තදන්තොගධධම්මප්පභෙදං විනෙය්යවසෙන දස්සෙතුං ‘‘තානි චෙ කදාචි වණ්ණවසෙන ආභුජිතානි හොන්ති සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි අභිභුය්යා’’ති වත්තබ්බතාය වණ්ණාභොගරහිතානි සහිතානි ච විසුං මනසි කත්වා උභයත්ථාපි වණ්ණාභොගරහිතපරිත්තාභිභවනෙ තං සහිතපරිත්තාභිභවනෙ ච පරිත්තාභිභවනස්ස සාමඤ්ඤං ගහෙත්වා එකන්ති වචනං, එසො පරියායො විජ්ජතීති අයමධිප්පායො.
Ñāṇaṃ appanāpaññā. Vijjamānepīti api-saddena avijjamānepīti dasseti. Parittappamāṇatā abhibhavanassa kāraṇaṃ imesu catūsu abhibhāyatanesūti adhippāyo. Nanu ca sabbattha ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vacanato vaṇṇābhogasahitāniyeva gahitānīti? Na gahitānīti dassento ‘‘tattha cā’’tiādimāha. Tatthāti āgamesu. Tathā appamāṇānīti vaṇṇābhogarahitāni ca sabbāni appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānīti attho. Yadi evaṃ kathaṃ visiṭṭhānaṃ vaṇṇābhogena rahitānaṃ sahitānañca ekajjhaṃ manasi karoti? Na ekajjhaṃ, visuṃyeva pana tesu manasikāro. Yadi visuṃ kathamekanti? Parittabhāvasāmaññato. Yadi evaṃ ‘‘suvaṇṇadubbaṇṇaggahaṇaṃ atiricchatī’’ti, nātiricchatīti dassento ‘‘atthi hi eso pariyāyo’’tiādimāha. Tattha yadidaṃ vaṇṇābhogajanitaṃ visesaṃ aggahetvā parittasāmaññena ekattaṃ netvā ‘‘parittāni abhibhuyyā’’ti vatvā puna tadantogadhadhammappabhedaṃ vineyyavasena dassetuṃ ‘‘tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti vattabbatāya vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ manasi katvā ubhayatthāpi vaṇṇābhogarahitaparittābhibhavane taṃ sahitaparittābhibhavane ca parittābhibhavanassa sāmaññaṃ gahetvā ekanti vacanaṃ, eso pariyāyo vijjatīti ayamadhippāyo.
එවං සුත්තන්තාභිධම්මපාඨවිසෙසතො අට්ඨකථාය විරොධාභාවං දස්සෙත්වා ඉදානි සුත්තන්තාභිධම්මපාඨානං අවිරොධං අධිප්පායවිභාවනෙන දස්සෙතුං ‘‘තත්ථචා’’තිආදිමාහ. එවං අභිධම්මෙ වණ්ණාභොගරහිතානි සහිතානි ච විසුං වුත්තානි. සුත්තන්තෙ පන ‘‘උභයානි එකජ්ඣ’’න්ති වුත්තං, තං කථං විඤ්ඤායතීති ආහ ‘‘තදෙත’’න්තිආදි. තත්ථ ආගතස්සාති සුත්තන්තෙ ආගතස්ස. තත්ථ හි ‘‘අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී’’ති ආගතං. අවචනතොති අභිධම්මෙ අවචනතො. යදිපි විමොක්ඛා විසුං දෙසිතා, කසිණායතනභාවො විය පන අභිභායතනානං විමොක්ඛකිච්චතාපි අත්ථීති අභිභායතනවිමොක්ඛානං ඉධාපි සඞ්කරො දුන්නිවාරොති චොදනං මනසි කත්වා ආහ ‘‘සබ්බවිමොක්ඛකිච්චසාධාරණවචනභාවතො’’ති. තෙන යථා අභිභායතනදෙසනායං අභිභායතනකිච්චානි නිරවසෙසතො වුත්තානි, එවං විමොක්ඛදෙසනායං විමොක්ඛකිච්චානීති ඉධ තෙසං අසඞ්කරොයෙවාති දස්සෙති.
Evaṃ suttantābhidhammapāṭhavisesato aṭṭhakathāya virodhābhāvaṃ dassetvā idāni suttantābhidhammapāṭhānaṃ avirodhaṃ adhippāyavibhāvanena dassetuṃ ‘‘tatthacā’’tiādimāha. Evaṃ abhidhamme vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca visuṃ vuttāni. Suttante pana ‘‘ubhayāni ekajjha’’nti vuttaṃ, taṃ kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘tadeta’’ntiādi. Tattha āgatassāti suttante āgatassa. Tattha hi ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgataṃ. Avacanatoti abhidhamme avacanato. Yadipi vimokkhā visuṃ desitā, kasiṇāyatanabhāvo viya pana abhibhāyatanānaṃ vimokkhakiccatāpi atthīti abhibhāyatanavimokkhānaṃ idhāpi saṅkaro dunnivāroti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato’’ti. Tena yathā abhibhāyatanadesanāyaṃ abhibhāyatanakiccāni niravasesato vuttāni, evaṃ vimokkhadesanāyaṃ vimokkhakiccānīti idha tesaṃ asaṅkaroyevāti dasseti.
යෙ ච යථාවුත්තං වවත්ථානං න සම්පටිච්ඡන්ති, තෙහි සුත්තන්තාභිධම්මපාඨභෙදෙ අඤ්ඤං කාරණං වත්තබ්බං සියා. කිමෙත්ථ වත්තබ්බං, නනු අට්ඨකථායං ‘‘කස්මා පන යථා සුත්තන්තෙ’’තිආදිං වත්වා ‘‘අජ්ඣත්තරූපානං අනභිභවනීයතො’’ති කාරණං වුත්තන්ති. න තං තස්ස කාරණවචනන්ති දස්සෙන්තො ‘‘අජ්ඣත්තරූපාන’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ යන්ති ඉධ සුත්තන්තෙ ච ‘‘බහිද්ධා රූපානි පස්සතී’’ති (අ. නි. 8.65) වුත්තවචනං සන්ධායාහ. බහිද්ධා රූපානියෙව හි අභිභවනීයානීති. අඤ්ඤහෙතුකන්ති දෙසනාවිලාසතො අඤ්ඤං අභිභවනීයහෙතු එතස්සාති අඤ්ඤහෙතුකං. අජ්ඣත්තඅරූපසඤ්ඤිතාය එව, න සුත්තන්තෙ විය අජ්ඣත්තරූපසඤ්ඤිතාය චාති අත්ථො. අවිභූතත්තාති ඉදං ඤාණුත්තරානං සහ නිමිත්තුප්පාදනෙන අප්පනානිබ්බත්තනං ආරම්මණස්ස අභිභවො න සුට්ඨු විභූතභාවමන්තරෙන සම්භවතීති කත්වා වුත්තං. නනු ච අට්ඨකථායං පාඨද්වයවිසෙසස්ස දෙසනාවිලාසො කාරණභාවෙන වුත්තොති ආහ ‘‘දෙසනාවිලාසො ච යථාවුත්තවවත්ථානවසෙන වෙදිතබ්බො’’ති. දෙසනාවිලාසො හි නාම විනෙය්යජ්ඣාසයානුරූපං විජ්ජමානස්සෙව පරියායස්ස විභාවනං න යස්ස කස්සචීති. තත්ථ ච ‘‘පරියායදෙසනත්තා’’තිආදිනා වුත්තප්පකාරවවත්ථානං දෙසනාවිලාසනිබන්ධනමාහ. තථා චෙව හි පුරතො දෙසනාවිලාසො විභාවිතො.
Ye ca yathāvuttaṃ vavatthānaṃ na sampaṭicchanti, tehi suttantābhidhammapāṭhabhede aññaṃ kāraṇaṃ vattabbaṃ siyā. Kimettha vattabbaṃ, nanu aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kasmā pana yathā suttante’’tiādiṃ vatvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vuttanti. Na taṃ tassa kāraṇavacananti dassento ‘‘ajjhattarūpāna’’ntiādimāha. Tattha yanti idha suttante ca ‘‘bahiddhā rūpāni passatī’’ti (a. ni. 8.65) vuttavacanaṃ sandhāyāha. Bahiddhā rūpāniyeva hi abhibhavanīyānīti. Aññahetukanti desanāvilāsato aññaṃ abhibhavanīyahetu etassāti aññahetukaṃ. Ajjhattaarūpasaññitāya eva, na suttante viya ajjhattarūpasaññitāya cāti attho. Avibhūtattāti idaṃ ñāṇuttarānaṃ saha nimittuppādanena appanānibbattanaṃ ārammaṇassa abhibhavo na suṭṭhu vibhūtabhāvamantarena sambhavatīti katvā vuttaṃ. Nanu ca aṭṭhakathāyaṃ pāṭhadvayavisesassa desanāvilāso kāraṇabhāvena vuttoti āha ‘‘desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo’’ti. Desanāvilāso hi nāma vineyyajjhāsayānurūpaṃ vijjamānasseva pariyāyassa vibhāvanaṃ na yassa kassacīti. Tattha ca ‘‘pariyāyadesanattā’’tiādinā vuttappakāravavatthānaṃ desanāvilāsanibandhanamāha. Tathā ceva hi purato desanāvilāso vibhāvito.
අභිභායතනකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්මසඞ්ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / රූපාවචරකුසලං • Rūpāvacarakusalaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්මපිටක (අට්ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්මසඞ්ගණි-අට්ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / අභිභායතනකථා • Abhibhāyatanakathā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්මසඞ්ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / අභිභායතනකථාවණ්ණනා • Abhibhāyatanakathāvaṇṇanā