Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౧౮౩. అభిధమ్మభాజనీయే సరూపేనేవ సబ్బాపి ధాతుయో దస్సేన్తో అట్ఠారస ధాతుయో – చక్ఖుధాతు రూపధాతూతిఆదిమాహ. తత్థ ఉద్దేసవారే తావ –
183. Abhidhammabhājanīye sarūpeneva sabbāpi dhātuyo dassento aṭṭhārasa dhātuyo – cakkhudhātu rūpadhātūtiādimāha. Tattha uddesavāre tāva –
అత్థతో లక్ఖణాదితో, కమతావత్వసఙ్ఖతో;
Atthato lakkhaṇādito, kamatāvatvasaṅkhato;
పచ్చయా అథ దట్ఠబ్బా, వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో.
Paccayā atha daṭṭhabbā, veditabbo vinicchayo.
తత్థ ‘అత్థతో’తి చక్ఖతీతి చక్ఖు. రూపయతీతి రూపం. చక్ఖుస్స విఞ్ఞాణం చక్ఖువిఞ్ఞాణన్తి ఏవమాదినా తావ నయేన చక్ఖాదీనం విసేసత్థతో వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో. అవిసేసేన పన విదహతి, ధీయతే, విధానం, విధీయతే ఏతాయ, ఏత్థ వా ధీయతీతి ధాతు. లోకియా హి ధాతుయో కారణభావేన వవత్థితా హుత్వా సువణ్ణరజతాదిధాతుయో వియ సువణ్ణరజతాదిం అనేకప్పకారం సంసారదుక్ఖం విదహన్తి ; భారహారేహి చ భారో వియ సత్తేహి ధీయన్తే ధారీయన్తేతి అత్థో. దుక్ఖవిధానమత్తమేవ చేతా అవసవత్తనతో. ఏతాహి చ కరణభూతాహి సంసారదుక్ఖం సత్తేహి అనువిధీయతి; తథావిహితఞ్చేతం ఏతాస్వేవ ధీయతి ఠపీయతీతి అత్థో. ఇతి చక్ఖాదీసు ఏకేకో ధమ్మో యథాసమ్భవం విదహతి ధీయతేతిఆదిఅత్థవసేన ధాతూతి వుచ్చతి.
Tattha ‘atthato’ti cakkhatīti cakkhu. Rūpayatīti rūpaṃ. Cakkhussa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇanti evamādinā tāva nayena cakkhādīnaṃ visesatthato veditabbo vinicchayo. Avisesena pana vidahati, dhīyate, vidhānaṃ, vidhīyate etāya, ettha vā dhīyatīti dhātu. Lokiyā hi dhātuyo kāraṇabhāvena vavatthitā hutvā suvaṇṇarajatādidhātuyo viya suvaṇṇarajatādiṃ anekappakāraṃ saṃsāradukkhaṃ vidahanti ; bhārahārehi ca bhāro viya sattehi dhīyante dhārīyanteti attho. Dukkhavidhānamattameva cetā avasavattanato. Etāhi ca karaṇabhūtāhi saṃsāradukkhaṃ sattehi anuvidhīyati; tathāvihitañcetaṃ etāsveva dhīyati ṭhapīyatīti attho. Iti cakkhādīsu ekeko dhammo yathāsambhavaṃ vidahati dhīyatetiādiatthavasena dhātūti vuccati.
అపిచ యథా తిత్థియానం అత్తా నామ సభావతో నత్థి, న ఏవమేతా. ఏతా పన అత్తనో సభావం ధారేన్తీతి ధాతుయో. యథా చ లోకే విచిత్తా హరితాలమనోసిలాదయో సిలావయవా ధాతుయోతి వుచ్చన్తి, ఏవమేతాపి ధాతుయో వియ ధాతుయో. విచిత్తా హేతా ఞాణఞేయ్యావయవాతి. యథా వా సరీరసఙ్ఖాతస్స సముదాయస్స అవయవభూతేసు రససోణితాదీసు అఞ్ఞమఞ్ఞం విసభాగలక్ఖణపరిచ్ఛిన్నేసు ధాతుసమఞ్ఞా, ఏవమేతేసుపి పఞ్చక్ఖన్ధసఙ్ఖాతస్స అత్తభావస్స అవయవేసు ధాతుసమఞ్ఞా వేదితబ్బా. అఞ్ఞమఞ్ఞవిసభాగలక్ఖణపరిచ్ఛిన్నా హేతే చక్ఖాదయోతి. అపిచ ధాతూతి నిజ్జీవమత్తస్సేతం అధివచనం. తథా హి భగవా – ‘‘ఛ ధాతురో అయం, భిక్ఖు, పురిసో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౩౪౩-౩౪౪) జీవసఞ్ఞాసమూహనత్థం ధాతుదేసనం అకాసీతి. తస్మా యథావుత్తేనత్థేన చక్ఖు చ తం ధాతు చాతి చక్ఖుధాతు …పే॰… మనోవిఞ్ఞాణఞ్చ తం ధాతు చాతి మనోవిఞ్ఞాణధాతూతి ఏవం తావేత్థ అత్థతో విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
Apica yathā titthiyānaṃ attā nāma sabhāvato natthi, na evametā. Etā pana attano sabhāvaṃ dhārentīti dhātuyo. Yathā ca loke vicittā haritālamanosilādayo silāvayavā dhātuyoti vuccanti, evametāpi dhātuyo viya dhātuyo. Vicittā hetā ñāṇañeyyāvayavāti. Yathā vā sarīrasaṅkhātassa samudāyassa avayavabhūtesu rasasoṇitādīsu aññamaññaṃ visabhāgalakkhaṇaparicchinnesu dhātusamaññā, evametesupi pañcakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa avayavesu dhātusamaññā veditabbā. Aññamaññavisabhāgalakkhaṇaparicchinnā hete cakkhādayoti. Apica dhātūti nijjīvamattassetaṃ adhivacanaṃ. Tathā hi bhagavā – ‘‘cha dhāturo ayaṃ, bhikkhu, puriso’’tiādīsu (ma. ni. 3.343-344) jīvasaññāsamūhanatthaṃ dhātudesanaṃ akāsīti. Tasmā yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ dhātu cāti cakkhudhātu …pe… manoviññāṇañca taṃ dhātu cāti manoviññāṇadhātūti evaṃ tāvettha atthato viññātabbo vinicchayo.
‘లక్ఖణాదితో’తి చక్ఖాదీనం లక్ఖణాదితో పేత్థ వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో. తాని చ పన తేసం లక్ఖణాదీని హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
‘Lakkhaṇādito’ti cakkhādīnaṃ lakkhaṇādito pettha veditabbo vinicchayo. Tāni ca pana tesaṃ lakkhaṇādīni heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
‘కమతో’తి ఇధాపి పుబ్బే వుత్తేసు ఉప్పత్తిక్కమాదీసు దేసనాక్కమోవ యుజ్జతి. సో చ పనాయం హేతుఫలానుపుబ్బవవత్థానవసేన వుత్తో. చక్ఖుధాతు రూపధాతూతి ఇదఞ్హి ద్వయం హేతు. చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతూతి ఫలం. ఏవం సబ్బత్థ కమతో వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో.
‘Kamato’ti idhāpi pubbe vuttesu uppattikkamādīsu desanākkamova yujjati. So ca panāyaṃ hetuphalānupubbavavatthānavasena vutto. Cakkhudhātu rūpadhātūti idañhi dvayaṃ hetu. Cakkhuviññāṇadhātūti phalaṃ. Evaṃ sabbattha kamato veditabbo vinicchayo.
‘తావత్వతో’తి తావభావతో. ఇదం వుత్తం హోతి – తేసు తేసు హి సుత్తాభిధమ్మపదేసేసు ఆభాధాతు, సుభధాతు, ఆకాసానఞ్చాయతనధాతు, విఞ్ఞాణఞ్చాయతనధాతు, ఆకిఞ్చఞ్ఞాయతనధాతు , నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనధాతు, సఞ్ఞావేదయితనిరోధధాతు, కామధాతు, బ్యాపాదధాతు, విహింసాధాతు, నేక్ఖమ్మధాతు, అబ్యాపాదధాతు, అవిహింసాధాతు, సుఖధాతు, దుక్ఖధాతు, సోమనస్సధాతు, దోమనస్సధాతు, ఉపేక్ఖాధాతు , అవిజ్జాధాతు, ఆరమ్భధాతు, నిక్కమధాతు, పరక్కమధాతు, హీనధాతు, మజ్ఝిమధాతు, పణీతధాతు, పథవీధాతు, ఆపోధాతు, తేజోధాతు, వాయోధాతు, ఆకాసధాతు, విఞ్ఞాణధాతు, సఙ్ఖతధాతు, అసఙ్ఖతధాతు, అనేకధాతునానాధాతులోకోతి ఏవమాదయో అఞ్ఞాపి ధాతుయో దిస్సన్తి.
‘Tāvatvato’ti tāvabhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – tesu tesu hi suttābhidhammapadesesu ābhādhātu, subhadhātu, ākāsānañcāyatanadhātu, viññāṇañcāyatanadhātu, ākiñcaññāyatanadhātu , nevasaññānāsaññāyatanadhātu, saññāvedayitanirodhadhātu, kāmadhātu, byāpādadhātu, vihiṃsādhātu, nekkhammadhātu, abyāpādadhātu, avihiṃsādhātu, sukhadhātu, dukkhadhātu, somanassadhātu, domanassadhātu, upekkhādhātu , avijjādhātu, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu, hīnadhātu, majjhimadhātu, paṇītadhātu, pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu, saṅkhatadhātu, asaṅkhatadhātu, anekadhātunānādhātulokoti evamādayo aññāpi dhātuyo dissanti.
ఏవం సతి సబ్బాసం వసేన పరిచ్ఛేదం అకత్వా కస్మా అట్ఠారసాతి అయమేవ పరిచ్ఛేదో కతోతి చే? సభావతో విజ్జమానానం సబ్బధాతూనం తదన్తోగధత్తా. రూపధాతుయేవ హి ఆభాధాతు. సుభధాతు పన రూపాదిప్పటిబద్ధా. కస్మా? సుభనిమిత్తత్తా. సుభనిమిత్తఞ్హి సుభధాతు. తఞ్చ రూపాదివినిముత్తం న విజ్జతి, కుసలవిపాకారమ్మణా వా రూపాదయో ఏవ సుభధాతూతి రూపాదిమత్తమేవేసా. ఆకాసానఞ్చాయతనధాతుఆదీసు చిత్తం మనోవిఞ్ఞాణధాతు. సేసా ధమ్మా ధమ్మధాతు. సఞ్ఞావేదయితనిరోధధాతు పన సభావతో నత్థి; ధాతుద్వయనిరోధమత్తమేవ హి సా. కామధాతు ధమ్మధాతుమత్తం వా హోతి, యథాహ ‘‘తత్థ కతమా కామధాతు? కామపటిసంయుత్తో తక్కో …పే॰… మిచ్ఛాసఙ్కప్పో’’తి; అట్ఠారసపి ధాతుయో వా, యథాహ ‘‘హేట్ఠతో అవీచినిరయం పరియన్తం కత్వా ఉపరితో పరనిమ్మితవసవత్తిదేవే అన్తోకరిత్వా యం ఏతస్మిం అన్తరే ఏత్థావచరా ఏత్థ పరియాపన్నా ఖన్ధధాతుఆయతనా, రూపా, వేదనా, సఞ్ఞా, సఙ్ఖారా, విఞ్ఞాణం – అయం వుచ్చతి కామధాతూ’’తి. నేక్ఖమ్మధాతు ధమ్మధాతు ఏవ; ‘‘సబ్బేపి కుసలా ధమ్మా నేక్ఖమ్మధాతూ’’తి వా వచనతో మనోవిఞ్ఞాణధాతుపి హోతియేవ. బ్యాపాదవిహింసాఅబ్యాపాదఅవిహింసాసుఖదుక్ఖసోమనస్సదోమనస్సుపేక్ఖాఅవిజ్జాఆరమ్భనిక్కమపరక్కమధాతుయో ధమ్మధాతుయేవ.
Evaṃ sati sabbāsaṃ vasena paricchedaṃ akatvā kasmā aṭṭhārasāti ayameva paricchedo katoti ce? Sabhāvato vijjamānānaṃ sabbadhātūnaṃ tadantogadhattā. Rūpadhātuyeva hi ābhādhātu. Subhadhātu pana rūpādippaṭibaddhā. Kasmā? Subhanimittattā. Subhanimittañhi subhadhātu. Tañca rūpādivinimuttaṃ na vijjati, kusalavipākārammaṇā vā rūpādayo eva subhadhātūti rūpādimattamevesā. Ākāsānañcāyatanadhātuādīsu cittaṃ manoviññāṇadhātu. Sesā dhammā dhammadhātu. Saññāvedayitanirodhadhātu pana sabhāvato natthi; dhātudvayanirodhamattameva hi sā. Kāmadhātu dhammadhātumattaṃ vā hoti, yathāha ‘‘tattha katamā kāmadhātu? Kāmapaṭisaṃyutto takko …pe… micchāsaṅkappo’’ti; aṭṭhārasapi dhātuyo vā, yathāha ‘‘heṭṭhato avīcinirayaṃ pariyantaṃ katvā uparito paranimmitavasavattideve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā khandhadhātuāyatanā, rūpā, vedanā, saññā, saṅkhārā, viññāṇaṃ – ayaṃ vuccati kāmadhātū’’ti. Nekkhammadhātu dhammadhātu eva; ‘‘sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātū’’ti vā vacanato manoviññāṇadhātupi hotiyeva. Byāpādavihiṃsāabyāpādaavihiṃsāsukhadukkhasomanassadomanassupekkhāavijjāārambhanikkamaparakkamadhātuyo dhammadhātuyeva.
హీనమజ్ఝిమపణీతధాతుయో అట్ఠారసధాతుమత్తమేవ. హీనా హి చక్ఖాదయో హీనధాతు. మజ్ఝిమపణీతా చక్ఖాదయో మజ్ఝిమా చేవ పణీతా చ ధాతూ. నిప్పరియాయేన పన అకుసలా ధమ్మధాతుమనోవిఞ్ఞాణధాతుయో హీనధాతు. లోకియా కుసలాబ్యాకతా ఉభోపి చక్ఖుధాతుఆదయో చ మజ్ఝిమధాతు. లోకుత్తరా పన ధమ్మధాతుమనోవిఞ్ఞాణధాతుయో పణీతధాతు. పథవీతేజోవాయోధాతుయో ఫోట్ఠబ్బధాతుయేవ. ఆపోధాతు ఆకాసధాతు చ ధమ్మధాతుయేవ. విఞ్ఞాణధాతు చక్ఖువిఞ్ఞాణాదిసత్తవిఞ్ఞాణధాతుసఙ్ఖేపోయేవ. సత్తరస ధాతుయో ధమ్మధాతుఏకదేసో చ సఙ్ఖతధాతు. అసఙ్ఖతధాతు పన ధమ్మధాతుఏకదేసోవ. అనేకధాతునానాధాతులోకో పన అట్ఠారసధాతుప్పభేదమత్తమేవాతి. ఇతి సభావతో విజ్జమానానం సబ్బధాతూనం తదన్తోగధత్తా అట్ఠారసేవ వుత్తాతి.
Hīnamajjhimapaṇītadhātuyo aṭṭhārasadhātumattameva. Hīnā hi cakkhādayo hīnadhātu. Majjhimapaṇītā cakkhādayo majjhimā ceva paṇītā ca dhātū. Nippariyāyena pana akusalā dhammadhātumanoviññāṇadhātuyo hīnadhātu. Lokiyā kusalābyākatā ubhopi cakkhudhātuādayo ca majjhimadhātu. Lokuttarā pana dhammadhātumanoviññāṇadhātuyo paṇītadhātu. Pathavītejovāyodhātuyo phoṭṭhabbadhātuyeva. Āpodhātu ākāsadhātu ca dhammadhātuyeva. Viññāṇadhātu cakkhuviññāṇādisattaviññāṇadhātusaṅkhepoyeva. Sattarasa dhātuyo dhammadhātuekadeso ca saṅkhatadhātu. Asaṅkhatadhātu pana dhammadhātuekadesova. Anekadhātunānādhātuloko pana aṭṭhārasadhātuppabhedamattamevāti. Iti sabhāvato vijjamānānaṃ sabbadhātūnaṃ tadantogadhattā aṭṭhāraseva vuttāti.
అపిచ విజాననసభావే విఞ్ఞాణే జీవసఞ్ఞీనం జీవసఞ్ఞాసమూహనత్థమ్పి అట్ఠారసేవ వుత్తా . సన్తి హి సత్తా విజాననసభావే విఞ్ఞాణే జీవసఞ్ఞినో. తేసం చక్ఖుసోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణమనోవిఞ్ఞాణధాతుభేదేన తస్సా అనేకత్తం, చక్ఖురూపాదిపచ్చయాయత్తవుత్తితాయ అనిచ్చతఞ్చ పకాసేత్వా దీఘరత్తానుసయితం జీవసఞ్ఞం సమూహనితుకామేన భగవతా అట్ఠారస ధాతుయో పకాసితా. కిఞ్చ భియ్యో? తథా వేనేయ్యజ్ఝాసయవసేన; యే చ ఇమాయ నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారాయ దేసనాయ వేనేయ్యా సత్తా, తదజ్ఝాసయవసేన చ అట్ఠారసేవ పకాసితా.
Apica vijānanasabhāve viññāṇe jīvasaññīnaṃ jīvasaññāsamūhanatthampi aṭṭhāraseva vuttā . Santi hi sattā vijānanasabhāve viññāṇe jīvasaññino. Tesaṃ cakkhusotaghānajivhākāyaviññāṇamanoviññāṇadhātubhedena tassā anekattaṃ, cakkhurūpādipaccayāyattavuttitāya aniccatañca pakāsetvā dīgharattānusayitaṃ jīvasaññaṃ samūhanitukāmena bhagavatā aṭṭhārasa dhātuyo pakāsitā. Kiñca bhiyyo? Tathā veneyyajjhāsayavasena; ye ca imāya nātisaṅkhepavitthārāya desanāya veneyyā sattā, tadajjhāsayavasena ca aṭṭhāraseva pakāsitā.
సఙ్ఖేపవిత్థారనయేన తథా తథా హి,
Saṅkhepavitthāranayena tathā tathā hi,
ధమ్మం పకాసయతి ఏస యథా యథాస్స;
Dhammaṃ pakāsayati esa yathā yathāssa;
సద్ధమ్మతేజవిహతం విలయం ఖణేన,
Saddhammatejavihataṃ vilayaṃ khaṇena,
వేనేయ్యసత్తహదయేసు తమో పయాతీతి.
Veneyyasattahadayesu tamo payātīti.
ఏవమేత్థ ‘తావత్వతో’ వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో.
Evamettha ‘tāvatvato’ veditabbo vinicchayo.
‘సఙ్ఖతో’తి చక్ఖుధాతు తావ జాతితో ఏకో ధమ్మోత్వేవ సఙ్ఖం గచ్ఛతి చక్ఖుపసాదవసేన. తథా సోతఘానజివ్హాకాయరూపసద్దగన్ధరసధాతుయో సోతపసాదాదివసేన. ఫోట్ఠబ్బధాతు పన పథవీతేజోవాయోవసేన తయో ధమ్మాతి సఙ్ఖం గచ్ఛతి. చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు కుసలాకుసలవిపాకవసేన ద్వే ధమ్మాతి సఙ్ఖం గచ్ఛతి. తథా సోతఘానజివ్హాకాయవిఞ్ఞాణధాతుయో. మనోధాతు పన పఞ్చద్వారావజ్జనకుసలాకుసలవిపాకసమ్పటిచ్ఛనవసేన తయో ధమ్మాతి సఙ్ఖం గచ్ఛతి. ధమ్మధాతు తిణ్ణం అరూపక్ఖన్ధానం, సోళసన్నం సుఖుమరూపానం, అసఙ్ఖతాయ చ ధాతుయా వసేన వీసతిధమ్మాతి సఙ్ఖం గచ్ఛతి. మనోవిఞ్ఞాణధాతు సేసకుసలాకుసలాబ్యాకతవిఞ్ఞాణవసేన ఛసత్తతిధమ్మాతి సఙ్ఖం గచ్ఛతీతి ఏవమేత్థ ‘సఙ్ఖతో’ వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో.
‘Saṅkhato’ti cakkhudhātu tāva jātito eko dhammotveva saṅkhaṃ gacchati cakkhupasādavasena. Tathā sotaghānajivhākāyarūpasaddagandharasadhātuyo sotapasādādivasena. Phoṭṭhabbadhātu pana pathavītejovāyovasena tayo dhammāti saṅkhaṃ gacchati. Cakkhuviññāṇadhātu kusalākusalavipākavasena dve dhammāti saṅkhaṃ gacchati. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇadhātuyo. Manodhātu pana pañcadvārāvajjanakusalākusalavipākasampaṭicchanavasena tayo dhammāti saṅkhaṃ gacchati. Dhammadhātu tiṇṇaṃ arūpakkhandhānaṃ, soḷasannaṃ sukhumarūpānaṃ, asaṅkhatāya ca dhātuyā vasena vīsatidhammāti saṅkhaṃ gacchati. Manoviññāṇadhātu sesakusalākusalābyākataviññāṇavasena chasattatidhammāti saṅkhaṃ gacchatīti evamettha ‘saṅkhato’ veditabbo vinicchayo.
‘పచ్చయా’తి చక్ఖుధాతుఆదీనం చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుఆదీసు పచ్చయతో వేదితబ్బో వినిచ్ఛయో. సో పనేతేసం పచ్చయభావో నిద్దేసవారే ఆవి భవిస్సతి.
‘Paccayā’ti cakkhudhātuādīnaṃ cakkhuviññāṇadhātuādīsu paccayato veditabbo vinicchayo. So panetesaṃ paccayabhāvo niddesavāre āvi bhavissati.
‘దట్ఠబ్బా’తి దట్ఠబ్బతోపేత్థ వినిచ్ఛయో వేదితబ్బోతి అత్థో. సబ్బా ఏవ హి సఙ్ఖతా ధాతుయో పుబ్బన్తాపరన్తవివిత్తతో, ధువసుభసుఖత్తభావసుఞ్ఞతో, పచ్చయాయత్తవుత్తితో చ దట్ఠబ్బా. విసేసతో పనేత్థ భేరితలం వియ చక్ఖుధాతు దట్ఠబ్బా, దణ్డో వియ రూపధాతు, సద్దో వియ చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు . తథా ఆదాసతలం వియ చక్ఖుధాతు, ముఖం వియ రూపధాతు, ముఖనిమిత్తం వియ చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు. అథ వా ఉచ్ఛుతిలాని వియ చక్ఖుధాతు, యన్తచక్కయట్ఠి వియ రూపధాతు, ఉచ్ఛురసతేలాని వియ చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు. తథా అధరారణీ వియ చక్ఖుధాతు, ఉత్తరారణీ వియ రూపధాతు, అగ్గి వియ చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు. ఏస నయో సోతధాతుఆదీసుపి.
‘Daṭṭhabbā’ti daṭṭhabbatopettha vinicchayo veditabboti attho. Sabbā eva hi saṅkhatā dhātuyo pubbantāparantavivittato, dhuvasubhasukhattabhāvasuññato, paccayāyattavuttito ca daṭṭhabbā. Visesato panettha bheritalaṃ viya cakkhudhātu daṭṭhabbā, daṇḍo viya rūpadhātu, saddo viya cakkhuviññāṇadhātu . Tathā ādāsatalaṃ viya cakkhudhātu, mukhaṃ viya rūpadhātu, mukhanimittaṃ viya cakkhuviññāṇadhātu. Atha vā ucchutilāni viya cakkhudhātu, yantacakkayaṭṭhi viya rūpadhātu, ucchurasatelāni viya cakkhuviññāṇadhātu. Tathā adharāraṇī viya cakkhudhātu, uttarāraṇī viya rūpadhātu, aggi viya cakkhuviññāṇadhātu. Esa nayo sotadhātuādīsupi.
మనోధాతు పన యథాసమ్భవతో చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుఆదీనం పురేచరానుచరా వియ దట్ఠబ్బా. ధమ్మధాతుయా వేదనాక్ఖన్ధో సల్లమివ సూలమివ చ దట్ఠబ్బో ; సఞ్ఞాసఙ్ఖారక్ఖన్ధా వేదనాసల్లసూలయోగా ఆతురా వియ; పుథుజ్జనానం వా సఞ్ఞా ఆసాదుక్ఖజననతో రిత్తముట్ఠి వియ, అయథాభుచ్చనిమిత్తగ్గాహకతో వనమిగో వియ; సఙ్ఖారా పటిసన్ధియం పక్ఖిపనతో అఙ్గారకాసుయం ఖిపనకపురిసో వియ, జాతిదుక్ఖానుబన్ధనతో రాజపురిసానుబన్ధచోరా వియ, సబ్బానత్థావహస్స ఖన్ధసన్తానస్స హేతుతో విసరుక్ఖబీజాని వియ; రూపం నానావిధూపద్దవనిమిత్తతో ఖురచక్కం వియ దట్ఠబ్బం.
Manodhātu pana yathāsambhavato cakkhuviññāṇadhātuādīnaṃ purecarānucarā viya daṭṭhabbā. Dhammadhātuyā vedanākkhandho sallamiva sūlamiva ca daṭṭhabbo ; saññāsaṅkhārakkhandhā vedanāsallasūlayogā āturā viya; puthujjanānaṃ vā saññā āsādukkhajananato rittamuṭṭhi viya, ayathābhuccanimittaggāhakato vanamigo viya; saṅkhārā paṭisandhiyaṃ pakkhipanato aṅgārakāsuyaṃ khipanakapuriso viya, jātidukkhānubandhanato rājapurisānubandhacorā viya, sabbānatthāvahassa khandhasantānassa hetuto visarukkhabījāni viya; rūpaṃ nānāvidhūpaddavanimittato khuracakkaṃ viya daṭṭhabbaṃ.
అసఙ్ఖతా పన ధాతు అమతతో సన్తతో ఖేమతో చ దట్ఠబ్బా. కస్మా? సబ్బానత్థపటిపక్ఖభూతత్తా. మనోవిఞ్ఞాణధాతు గహితారమ్మణం ముఞ్చిత్వాపి అఞ్ఞం గహేత్వావ పవతనతో వనమక్కటో వియ, దుద్దమనతో అస్సఖళుఙ్కో వియ, యత్థకామనిపాతితో వేహాసం ఖిత్తదణ్డో వియ, లోభదోసాదినానప్పకారకిలేసయోగతో రఙ్గనటో వియ దట్ఠబ్బోతి.
Asaṅkhatā pana dhātu amatato santato khemato ca daṭṭhabbā. Kasmā? Sabbānatthapaṭipakkhabhūtattā. Manoviññāṇadhātu gahitārammaṇaṃ muñcitvāpi aññaṃ gahetvāva pavatanato vanamakkaṭo viya, duddamanato assakhaḷuṅko viya, yatthakāmanipātito vehāsaṃ khittadaṇḍo viya, lobhadosādinānappakārakilesayogato raṅganaṭo viya daṭṭhabboti.
౧౮౪. నిద్దేసవారే చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చ రూపే చాతి ఇదఞ్చ ద్వయం పటిచ్చ అఞ్ఞఞ్చ కిరియామనోధాతుఞ్చేవ సమ్పయుత్తఖన్ధత్తయఞ్చాతి అత్థో. చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుయా హి చక్ఖు నిస్సయపచ్చయో హోతి, రూపం ఆరమ్మణపచ్చయో, కిరియమనోధాతు విగతపచ్చయో, తయో అరూపక్ఖన్ధా సహజాతపచ్చయో. తస్మా ఏసా చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతు ఇమే చత్తారో పటిచ్చ ఉప్పజ్జతి నామ. సోతఞ్చ పటిచ్చాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో.
184. Niddesavāre cakkhuñca paṭicca rūpe cāti idañca dvayaṃ paṭicca aññañca kiriyāmanodhātuñceva sampayuttakhandhattayañcāti attho. Cakkhuviññāṇadhātuyā hi cakkhu nissayapaccayo hoti, rūpaṃ ārammaṇapaccayo, kiriyamanodhātu vigatapaccayo, tayo arūpakkhandhā sahajātapaccayo. Tasmā esā cakkhuviññāṇadhātu ime cattāro paṭicca uppajjati nāma. Sotañca paṭiccātiādīsupi eseva nayo.
నిరుద్ధసమనన్తరాతి నిరుద్ధాయ సమనన్తరా. తజ్జా మనోధాతూతి తస్మిం ఆరమ్మణే జాతా కుసలాకుసలవిపాకతో దువిధా మనోధాతు సమ్పటిచ్ఛనకిచ్చా. సబ్బధమ్మేసు వా పన పఠమసమన్నాహారోతి ఏతేసు చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీసు సబ్బధమ్మేసు ఉప్పజ్జమానేసు పఠమసమన్నాహారో; చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుఆదీనం వా ఆరమ్మణసఙ్ఖాతేసు సబ్బధమ్మేసు పఠమసమన్నాహారోతి అయమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. ఏతేన పఞ్చద్వారావజ్జనకిచ్చా కిరియమనోధాతు గహితాతి వేదితబ్బా.
Niruddhasamanantarāti niruddhāya samanantarā. Tajjā manodhātūti tasmiṃ ārammaṇe jātā kusalākusalavipākato duvidhā manodhātu sampaṭicchanakiccā. Sabbadhammesu vā pana paṭhamasamannāhāroti etesu cakkhuviññāṇādīsu sabbadhammesu uppajjamānesu paṭhamasamannāhāro; cakkhuviññāṇadhātuādīnaṃ vā ārammaṇasaṅkhātesu sabbadhammesu paṭhamasamannāhāroti ayamettha attho veditabbo. Etena pañcadvārāvajjanakiccā kiriyamanodhātu gahitāti veditabbā.
మనోధాతుయాపి ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరాతి ఏత్థ పి-కారో సమ్పిణ్డనత్థో. తస్మా మనోధాతుయాపి మనోవిఞ్ఞాణధాతుయాపీతి అయమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో. తేన యా చ విపాకమనోధాతుయా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధాయ సమనన్తరా ఉప్పజ్జతి సన్తీరణకిచ్చా విపాకమనోవిఞ్ఞాణధాతు, యా చ తస్సా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధాయ సమనన్తరా ఉప్పజ్జతి వోట్ఠబ్బనకిచ్చా కిరియమనోవిఞ్ఞాణధాతు, యా చ తస్సా ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధాయ సమనన్తరా ఉప్పజ్జతి జవనకిచ్చా మనోవిఞ్ఞాణధాతు – తా సబ్బాపి కథితా హోతీతి వేదితబ్బా. మనఞ్చ పటిచ్చాతి భవఙ్గమనం. ధమ్మే చాతి చతుభూమికధమ్మారమ్మణం. ఉప్పజ్జతి మనోవిఞ్ఞాణన్తి సహావజ్జనకం జవనం నిబ్బత్తతి.
Manodhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantarāti ettha pi-kāro sampiṇḍanattho. Tasmā manodhātuyāpi manoviññāṇadhātuyāpīti ayamettha attho veditabbo. Tena yā ca vipākamanodhātuyā uppajjitvā niruddhāya samanantarā uppajjati santīraṇakiccā vipākamanoviññāṇadhātu, yā ca tassā uppajjitvā niruddhāya samanantarā uppajjati voṭṭhabbanakiccā kiriyamanoviññāṇadhātu, yā ca tassā uppajjitvā niruddhāya samanantarā uppajjati javanakiccā manoviññāṇadhātu – tā sabbāpi kathitā hotīti veditabbā. Manañca paṭiccāti bhavaṅgamanaṃ. Dhamme cāti catubhūmikadhammārammaṇaṃ. Uppajjati manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ nibbattati.
ఇమస్మిం పన ఠానే హత్థే గహితపఞ్హం నామ గణ్హింసు. మహాధమ్మరక్ఖితత్థేరో కిర నామ దీఘభాణకాభయత్థేరం హత్థే గహేత్వా ఆహ – ‘పటిచ్చాతి నామ ఆగతట్ఠానే ఆవజ్జనం విసుం న కాతబ్బం, భవఙ్గనిస్సితకమేవ కాతబ్బ’న్తి. తస్మా ఇధ మనోతి సహావజ్జనకం భవఙ్గం. మనోవిఞ్ఞాణన్తి జవనమనోవిఞ్ఞాణం. ఇమస్మిం పన అభిధమ్మభాజనీయే సోళస ధాతుయో కామావచరా, ద్వే చతుభూమికా లోకియలోకుత్తరమిస్సకా కథితాతి.
Imasmiṃ pana ṭhāne hatthe gahitapañhaṃ nāma gaṇhiṃsu. Mahādhammarakkhitatthero kira nāma dīghabhāṇakābhayattheraṃ hatthe gahetvā āha – ‘paṭiccāti nāma āgataṭṭhāne āvajjanaṃ visuṃ na kātabbaṃ, bhavaṅganissitakameva kātabba’nti. Tasmā idha manoti sahāvajjanakaṃ bhavaṅgaṃ. Manoviññāṇanti javanamanoviññāṇaṃ. Imasmiṃ pana abhidhammabhājanīye soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve catubhūmikā lokiyalokuttaramissakā kathitāti.
అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౩. ధాతువిభఙ్గో • 3. Dhātuvibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౩. ధాతువిభఙ్గో • 3. Dhātuvibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౩. ధాతువిభఙ్గో • 3. Dhātuvibhaṅgo