Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
౪౯౦. అభిధమ్మభాజనీయే ‘అరియో’తి అవత్వా అట్ఠఙ్గికో మగ్గోతి వుత్తం. ఏవం అవుత్తేపి అయం అరియో ఏవ. యథా హి ముద్ధాభిసిత్తస్స రఞ్ఞో ముద్ధాభిసిత్తాయ దేవియా కుచ్ఛిస్మిం జాతో పుత్తో రాజపుత్తోతి అవుత్తేపి రాజపుత్తోయేవ హోతి, ఏవమయమ్పి అరియోతి అవుత్తేపి అరియో ఏవాతి వేదితబ్బో. సేసమిధాపి సచ్చవిభఙ్గే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం.
490. Abhidhammabhājanīye ‘ariyo’ti avatvā aṭṭhaṅgiko maggoti vuttaṃ. Evaṃ avuttepi ayaṃ ariyo eva. Yathā hi muddhābhisittassa rañño muddhābhisittāya deviyā kucchismiṃ jāto putto rājaputtoti avuttepi rājaputtoyeva hoti, evamayampi ariyoti avuttepi ariyo evāti veditabbo. Sesamidhāpi saccavibhaṅge vuttanayeneva veditabbaṃ.
౪౯౩. పఞ్చఙ్గికవారేపి అట్ఠఙ్గికోతి అవుత్తేపి అట్ఠఙ్గికో ఏవ వేదితబ్బో. లోకుత్తరమగ్గో హి పఞ్చఙ్గికో నామ నత్థి. అయమేత్థ ఆచరియానం సమానత్థకథా. వితణ్డవాదీ పనాహ – ‘‘లోకుత్తరమగ్గో అట్ఠఙ్గికో నామ నత్థి, పఞ్చఙ్గికోయేవ హోతీ’’తి. సో ‘‘సుత్తం ఆహరాహీ’’తి వుత్తో అద్ధా అఞ్ఞం అపస్సన్తో ఇమం మహాసళాయతనతో సుత్తప్పదేసం ఆహరిస్సతి ‘‘యా తథాభూతస్స దిట్ఠి, సాస్స హోతి సమ్మాదిట్ఠి. యో తథాభూతస్స సఙ్కప్పో, వాయామో, సతి, యో తథాభూతస్స సమాధి, స్వాస్స హోతి సమ్మాసమాధి. పుబ్బేవ ఖో పనస్స కాయకమ్మం వచీకమ్మం ఆజీవో సుపరిసుద్ధో హోతీ’’తి.
493. Pañcaṅgikavārepi aṭṭhaṅgikoti avuttepi aṭṭhaṅgiko eva veditabbo. Lokuttaramaggo hi pañcaṅgiko nāma natthi. Ayamettha ācariyānaṃ samānatthakathā. Vitaṇḍavādī panāha – ‘‘lokuttaramaggo aṭṭhaṅgiko nāma natthi, pañcaṅgikoyeva hotī’’ti. So ‘‘suttaṃ āharāhī’’ti vutto addhā aññaṃ apassanto imaṃ mahāsaḷāyatanato suttappadesaṃ āharissati ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhi, sāssa hoti sammādiṭṭhi. Yo tathābhūtassa saṅkappo, vāyāmo, sati, yo tathābhūtassa samādhi, svāssa hoti sammāsamādhi. Pubbeva kho panassa kāyakammaṃ vacīkammaṃ ājīvo suparisuddho hotī’’ti.
తతో ‘‘ఏతస్స అనన్తరం సుత్తపదం ఆహరా’’తి వత్తబ్బో. సచే ఆహరతి ఇచ్చేతం కుసలం, నో చే ఆహరతి సయం ఆహరిత్వా ‘‘ఏవమస్సాయం అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో భావనాపారిపూరిం గచ్ఛతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౪౩౧) ‘‘ఇమినా తే సత్థుసాసనేన వాదో భిన్నో; లోకుత్తరమగ్గో పఞ్చఙ్గికో నామ నత్థి, అట్ఠఙ్గికోవ హోతీ’’తి వత్తబ్బో.
Tato ‘‘etassa anantaraṃ suttapadaṃ āharā’’ti vattabbo. Sace āharati iccetaṃ kusalaṃ, no ce āharati sayaṃ āharitvā ‘‘evamassāyaṃ ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhāvanāpāripūriṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 3.431) ‘‘iminā te satthusāsanena vādo bhinno; lokuttaramaggo pañcaṅgiko nāma natthi, aṭṭhaṅgikova hotī’’ti vattabbo.
ఇమాని పన తీణి అఙ్గాని పుబ్బే పరిసుద్ధాని వత్తన్తి, లోకుత్తరమగ్గక్ఖణే పరిసుద్ధతరాని హోన్తి. అథ ‘పఞ్చఙ్గికో మగ్గో’తి ఇదం కిమత్థం గహితన్తి? అతిరేకకిచ్చదస్సనత్థం. యస్మిఞ్హి సమయే మిచ్ఛావాచం పజహతి, సమ్మావాచం పూరేతి, తస్మిం సమయే సమ్మాకమ్మన్తసమ్మాఆజీవా నత్థి. ఇమాని పఞ్చకారాపకఙ్గానేవ మిచ్ఛావాచం పజహన్తి; సమ్మావాచా పన సయం విరతివసేన పూరేతి. యస్మిం సమయే మిచ్ఛాకమ్మన్తం పజహతి, సమ్మాకమ్మన్తం పూరేతి, తస్మిం సమయే సమ్మావాచాసమ్మాఆజీవా నత్థి. ఇమాని పఞ్చ కారాపకఙ్గానేవ మిచ్ఛాకమ్మన్తం పజహన్తి; సమ్మాకమ్మన్తో పన సయం విరతివసేన పూరేతి. యస్మిం సమయే మిచ్ఛాఆజీవం పజహతి, సమ్మాఆజీవం పూరేతి, తస్మిం సమయే సమ్మావాచాసమ్మాకమ్మన్తా నత్థి. ఇమాని పఞ్చ కారాపకఙ్గానేవ మిచ్ఛాఆజీవం పజహన్తి; సమ్మాఆజీవో పన సయం విరతివసేన పూరేతి. ఇమం ఏతేసం పఞ్చన్నం కారాపకఙ్గానం కిచ్చాతిరేకతం దస్సేతుం పఞ్చఙ్గికో మగ్గోతి గహితం. లోకుత్తరమగ్గో పన అట్ఠఙ్గికోవ హోతి, పఞ్చఙ్గికో నామ నత్థి.
Imāni pana tīṇi aṅgāni pubbe parisuddhāni vattanti, lokuttaramaggakkhaṇe parisuddhatarāni honti. Atha ‘pañcaṅgiko maggo’ti idaṃ kimatthaṃ gahitanti? Atirekakiccadassanatthaṃ. Yasmiñhi samaye micchāvācaṃ pajahati, sammāvācaṃ pūreti, tasmiṃ samaye sammākammantasammāājīvā natthi. Imāni pañcakārāpakaṅgāneva micchāvācaṃ pajahanti; sammāvācā pana sayaṃ virativasena pūreti. Yasmiṃ samaye micchākammantaṃ pajahati, sammākammantaṃ pūreti, tasmiṃ samaye sammāvācāsammāājīvā natthi. Imāni pañca kārāpakaṅgāneva micchākammantaṃ pajahanti; sammākammanto pana sayaṃ virativasena pūreti. Yasmiṃ samaye micchāājīvaṃ pajahati, sammāājīvaṃ pūreti, tasmiṃ samaye sammāvācāsammākammantā natthi. Imāni pañca kārāpakaṅgāneva micchāājīvaṃ pajahanti; sammāājīvo pana sayaṃ virativasena pūreti. Imaṃ etesaṃ pañcannaṃ kārāpakaṅgānaṃ kiccātirekataṃ dassetuṃ pañcaṅgiko maggoti gahitaṃ. Lokuttaramaggo pana aṭṭhaṅgikova hoti, pañcaṅgiko nāma natthi.
‘‘యది సమ్మావాచాదీహి సద్ధిం అట్ఠఙ్గికోతి వదథ, చతస్సో సమ్మావాచాచేతనా, తిస్సో సమ్మాకమ్మన్తచేతనా, సత్త సమ్మాఆజీవచేతనాతి ఇమమ్హా చేతనాబహుత్తా కథం ముచ్చిస్సథ? తస్మా పఞ్చఙ్గికోవ లోకుత్తరమగ్గో’’తి. ‘‘చేతనాబహుత్తా చ పముచ్చిస్సామ; అట్ఠఙ్గికోవ లోకుత్తరమగ్గోతి చ వక్ఖామ’’. ‘‘త్వం తావ మహాచత్తారీసకభాణకో హోసి, న హోసీ’’తి పుచ్ఛితబ్బో. సచే ‘‘న హోమీ’’తి వదతి, ‘‘త్వం అభాణకత్తా న జానాసీ’’తి వత్తబ్బో. సచే ‘‘భాణకోస్మీ’’తి వదతి, ‘‘సుత్తం ఆహరా’’తి వత్తబ్బో. సచే సుత్తం ఆహరతి ఇచ్చేతం కుసలం, నో చే ఆహరతి సయం ఉపరిపణ్ణాసతో ఆహరితబ్బం –
‘‘Yadi sammāvācādīhi saddhiṃ aṭṭhaṅgikoti vadatha, catasso sammāvācācetanā, tisso sammākammantacetanā, satta sammāājīvacetanāti imamhā cetanābahuttā kathaṃ muccissatha? Tasmā pañcaṅgikova lokuttaramaggo’’ti. ‘‘Cetanābahuttā ca pamuccissāma; aṭṭhaṅgikova lokuttaramaggoti ca vakkhāma’’. ‘‘Tvaṃ tāva mahācattārīsakabhāṇako hosi, na hosī’’ti pucchitabbo. Sace ‘‘na homī’’ti vadati, ‘‘tvaṃ abhāṇakattā na jānāsī’’ti vattabbo. Sace ‘‘bhāṇakosmī’’ti vadati, ‘‘suttaṃ āharā’’ti vattabbo. Sace suttaṃ āharati iccetaṃ kusalaṃ, no ce āharati sayaṃ uparipaṇṇāsato āharitabbaṃ –
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా? సమ్మావాచంపహం, భిక్ఖవే, ద్వాయం వదామి – అత్థి, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా సాసవా పుఞ్ఞభాగియా ఉపధివేపక్కా; అత్థి, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా అరియా అనాసవా లోకుత్తరా మగ్గఙ్గా.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā? Sammāvācaṃpahaṃ, bhikkhave, dvāyaṃ vadāmi – atthi, bhikkhave, sammāvācā sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā; atthi, bhikkhave, sammāvācā ariyā anāsavā lokuttarā maggaṅgā.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా సాసవా పుఞ్ఞభాగియా ఉపధివేపక్కా? ముసావాదా వేరమణీ, పిసుణాయ వాచాయ వేరమణీ, ఫరుసాయ వాచాయ వేరమణీ, సమ్ఫప్పలాపా వేరమణీ – అయం, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా సాసవా పుఞ్ఞభాగియా ఉపధివేపక్కా.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā? Musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī – ayaṃ, bhikkhave, sammāvācā sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā.
‘‘కతమా చ, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా అరియా అనాసవా లోకుత్తరా మగ్గఙ్గా? యా ఖో, భిక్ఖవే, అరియచిత్తస్స అనాసవచిత్తస్స అరియమగ్గసమఙ్గినో అరియమగ్గం భావయతో చతూహి వచీదుచ్చరితేహి ఆరతి విరతి పటివిరతి వేరమణీ – అయం, భిక్ఖవే, సమ్మావాచా అరియా అనాసవా లోకుత్తరా మగ్గఙ్గా…పే॰….
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā ariyā anāsavā lokuttarā maggaṅgā? Yā kho, bhikkhave, ariyacittassa anāsavacittassa ariyamaggasamaṅgino ariyamaggaṃ bhāvayato catūhi vacīduccaritehi ārati virati paṭivirati veramaṇī – ayaṃ, bhikkhave, sammāvācā ariyā anāsavā lokuttarā maggaṅgā…pe….
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, సమ్మాకమ్మన్తో? సమ్మాకమ్మన్తంపహం, భిక్ఖవే, ద్వయం వదామి…పే॰… ఉపధివేపక్కో.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto? Sammākammantaṃpahaṃ, bhikkhave, dvayaṃ vadāmi…pe… upadhivepakko.
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, సమ్మాకమ్మన్తో అరియో అనాసవో లోకుత్తరో…పే॰….
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto ariyo anāsavo lokuttaro…pe….
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, సమ్మాఆజీవో? సమ్మాఆజీవంపహం, భిక్ఖవే, ద్వాయం వదామి…పే॰… ఉపధివేపక్కో.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāājīvo? Sammāājīvaṃpahaṃ, bhikkhave, dvāyaṃ vadāmi…pe… upadhivepakko.
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, సమ్మాఆజీవో అరియో అనాసవో లోకుత్తరో మగ్గఙ్గో? యా ఖో, భిక్ఖవే, అరియచిత్తస్స అనాసవచిత్తస్స అరియమగ్గసమఙ్గినో అరియమగ్గం భావయతో మిచ్ఛాఆజీవా ఆరతి విరతి పటివిరతి వేరమణీ – అయం, భిక్ఖవే, సమ్మాఆజీవో అరియో అనాసవో లోకుత్తరో మగ్గఙ్గో’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౧౩౮ ఆదయో).
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāājīvo ariyo anāsavo lokuttaro maggaṅgo? Yā kho, bhikkhave, ariyacittassa anāsavacittassa ariyamaggasamaṅgino ariyamaggaṃ bhāvayato micchāājīvā ārati virati paṭivirati veramaṇī – ayaṃ, bhikkhave, sammāājīvo ariyo anāsavo lokuttaro maggaṅgo’’ti (ma. ni. 3.138 ādayo).
ఏవమేత్థ చతూహి వచీదుచ్చరితేహి, తీహి కాయదుచ్చరితేహి, మిచ్ఛాజీవతో చాతి ఏకేకావ విరతి అరియా అనాసవా లోకుత్తరా మగ్గఙ్గాతి వుత్తా. ‘‘కుతో ఏత్థ చేతనాబహుత్తం? కుతో పఞ్చఙ్గికో మగ్గో? ఇదం తే సుత్తం అకామకస్స లోకుత్తరమగ్గో అట్ఠఙ్గికోతి దీపేతి’’. సచే ఏత్తకేన సల్లక్ఖేతి ఇచ్చేతం కుసలం, నో చే సల్లక్ఖేతి అఞ్ఞానిపి కారణాని ఆహరిత్వా సఞ్ఞాపేతబ్బో. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –
Evamettha catūhi vacīduccaritehi, tīhi kāyaduccaritehi, micchājīvato cāti ekekāva virati ariyā anāsavā lokuttarā maggaṅgāti vuttā. ‘‘Kuto ettha cetanābahuttaṃ? Kuto pañcaṅgiko maggo? Idaṃ te suttaṃ akāmakassa lokuttaramaggo aṭṭhaṅgikoti dīpeti’’. Sace ettakena sallakkheti iccetaṃ kusalaṃ, no ce sallakkheti aññānipi kāraṇāni āharitvā saññāpetabbo. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘యస్మిం ఖో, సుభద్ద, ధమ్మవినయే అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో న ఉపలబ్భతి, సమణోపి తత్థ న ఉపలబ్భతి…పే॰… ఇమస్మిం ఖో, సుభద్ద, ధమ్మవినయే అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో ఉపలబ్భతి; ఇధేవ , సుభద్ద, సమణో…పే॰… సుఞ్ఞా పరప్పవాదా సమణేహి అఞ్ఞేహీతి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౧౪).
‘‘Yasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo na upalabbhati, samaṇopi tattha na upalabbhati…pe… imasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhati; idheva , subhadda, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇehi aññehīti (dī. ni. 2.214).
అఞ్ఞేసుపి అనేకేసు సుత్తసతేసు అట్ఠఙ్గికోవ మగ్గో ఆగతో. కథావత్థుప్పకరణేపి వుత్తం –
Aññesupi anekesu suttasatesu aṭṭhaṅgikova maggo āgato. Kathāvatthuppakaraṇepi vuttaṃ –
‘‘మగ్గానం అట్ఠఙ్గికో సేట్ఠో, సచ్చానం చతురో పదా;
‘‘Maggānaṃ aṭṭhaṅgiko seṭṭho, saccānaṃ caturo padā;
విరాగో సేట్ఠో ధమ్మానం, ద్విపదానఞ్చ చక్ఖుమా’’తి (కథా॰ ౮౭౨) –
Virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā’’ti (kathā. 872) –
‘‘అత్థేవ సుత్తన్తోతి’’? ‘‘ఆమన్తా’’‘‘తేన హి అట్ఠఙ్గికో మగ్గో’’తి. సచే పన ఏత్తకేనాపి సఞ్ఞత్తిం న గచ్ఛతి, ‘‘గచ్ఛ, విహారం పవిసిత్వా యాగుం పివాహీ’’తి ఉయ్యోజేతబ్బో. ఉత్తరిమ్పన కారణం వక్ఖతీతి అట్ఠానమేతం. సేసమేత్థ ఉత్తానత్థమేవ.
‘‘Attheva suttantoti’’? ‘‘Āmantā’’‘‘tena hi aṭṭhaṅgiko maggo’’ti. Sace pana ettakenāpi saññattiṃ na gacchati, ‘‘gaccha, vihāraṃ pavisitvā yāguṃ pivāhī’’ti uyyojetabbo. Uttarimpana kāraṇaṃ vakkhatīti aṭṭhānametaṃ. Sesamettha uttānatthameva.
నయా పనేత్థ గణేతబ్బా. అట్ఠఙ్గికమగ్గస్మిఞ్హి ఏకతో పుచ్ఛిత్వా ఏకతో విస్సజ్జనే చతూసు మగ్గేసు చత్తారి నయసహస్సాని విభత్తాని. పఞ్చఙ్గికమగ్గే ఏకతో పుచ్ఛిత్వా ఏకతో విస్సజ్జనే చత్తారి; పాటియేక్కం పుచ్ఛిత్వా పాటియేక్కం విస్సజ్జనే చత్తారి చత్తారీతి పఞ్చసు అఙ్గేసు వీసతి. ఇతి పురిమాని అట్ఠ ఇమాని చ వీసతీతి సబ్బానిపి మగ్గవిభఙ్గే అట్ఠవీసతి నయసహస్సాని విభత్తాని. తాని చ ఖో నిబ్బత్తితలోకుత్తరాని కుసలానేవ. విపాకే పన కుసలతో తిగుణా నయా కాతబ్బాతి.
Nayā panettha gaṇetabbā. Aṭṭhaṅgikamaggasmiñhi ekato pucchitvā ekato vissajjane catūsu maggesu cattāri nayasahassāni vibhattāni. Pañcaṅgikamagge ekato pucchitvā ekato vissajjane cattāri; pāṭiyekkaṃ pucchitvā pāṭiyekkaṃ vissajjane cattāri cattārīti pañcasu aṅgesu vīsati. Iti purimāni aṭṭha imāni ca vīsatīti sabbānipi maggavibhaṅge aṭṭhavīsati nayasahassāni vibhattāni. Tāni ca kho nibbattitalokuttarāni kusalāneva. Vipāke pana kusalato tiguṇā nayā kātabbāti.
అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౧౧. మగ్గఙ్గవిభఙ్గో • 11. Maggaṅgavibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౧౧. మగ్గఙ్గవిభఙ్గో • 11. Maggaṅgavibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౧౧. మగ్గఙ్గవిభఙ్గో • 11. Maggaṅgavibhaṅgo