Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
၅. ဣန္ဒ္ရိယဝိဘင္ဂော
5. Indriyavibhaṅgo
၁. အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
1. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
၂၁၉. ဣဒာနိ တဒနန္တရေ ဣန္ဒ္ရိယဝိဘင္ဂေ ဗာဝီသတီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ ဣန္ဒ္ရိယာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒသ္သနံ။ ဣဒာနိ တာနိ သရူပတော ဒသ္သေန္တော စက္ခုန္ဒ္ရိယန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခုဒ္ဝာရေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ။ သောတဃာနဇိဝ္ဟာကာယဒ္ဝာရေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ကာယိန္ဒ္ရိယံ။ ဝိဇာနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ မနိန္ဒ္ရိယံ။ ဣတ္ထိဘာဝေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ။ ပုရိသဘာဝေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ပုရိသိန္ဒ္ရိယံ။ အနုပာလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ သုခလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သုခိန္ဒ္ရိယံ။ ဒုက္ခသောမနသ္သ ဒောမနသ္သ ဥပေက္ခာလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယံ။ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ။ ပဂ္ဂဟလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ။ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သတိန္ဒ္ရိယံ။ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ။ ဒသ္သနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ပညိန္ဒ္ရိယံ။ အနညာတညသ္သာမီတိ ပဝတ္တေ ဇာနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ။ ဉာတာနံယေဝ ဓမ္မာနံ ပုန အာဇာနနေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ အညိန္ဒ္ရိယံ။ အညာတာဝီဘာဝေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ။
219. Idāni tadanantare indriyavibhaṅge bāvīsatīti gaṇanaparicchedo. Indriyānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Idāni tāni sarūpato dassento cakkhundriyantiādimāha. Tattha cakkhudvāre indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃ. Sotaghānajivhākāyadvāre indaṭṭhaṃ kāretīti kāyindriyaṃ. Vijānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti manindriyaṃ. Itthibhāve indaṭṭhaṃ kāretīti itthindriyaṃ. Purisabhāve indaṭṭhaṃ kāretīti purisindriyaṃ. Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ. Sukhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti sukhindriyaṃ. Dukkhasomanassa domanassa upekkhālakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti upekkhindriyaṃ. Adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti saddhindriyaṃ. Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ. Upaṭṭhānalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti satindriyaṃ. Avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti paññindriyaṃ. Anaññātaññassāmīti pavatte jānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti anaññātaññassāmītindriyaṃ. Ñātānaṃyeva dhammānaṃ puna ājānane indaṭṭhaṃ kāretīti aññindriyaṃ. Aññātāvībhāve indaṭṭhaṃ kāretīti aññātāvindriyaṃ.
ဣဓ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နာမ န ဂဟိတံ။ ကသ္မာ? သုတ္တန္တေ ဣမာယ ပဋိပာဋိယာ ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒ္ရိယာနံ အနာဂတတ္တာ။ သုတ္တန္တသ္မိဉ္ဟိ ကတ္ထစိ ဒ္ဝေ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ကထိတာနိ, ကတ္ထစိ တီဏိ, ကတ္ထစိ ပဉ္စ။ ဧဝံ ပန နိရန္တရံ ဒ္ဝာဝီသတိ အာဂတာနိ နာမ နတ္ထိ။ အယံ တာဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော။ အယံ ပန အပရော နယော – ဧတေသု ဟိ
Idha suttantabhājanīyaṃ nāma na gahitaṃ. Kasmā? Suttante imāya paṭipāṭiyā bāvīsatiyā indriyānaṃ anāgatattā. Suttantasmiñhi katthaci dve indriyāni kathitāni, katthaci tīṇi, katthaci pañca. Evaṃ pana nirantaraṃ dvāvīsati āgatāni nāma natthi. Ayaṃ tāvettha aṭṭhakathānayo. Ayaṃ pana aparo nayo – etesu hi
အတ္ထတော လက္ခဏာဒီဟိ၊ ကမတော စ ဝိဇာနိယာ။
Atthato lakkhaṇādīhi, kamato ca vijāniyā;
ဘေဒာဘေဒာ တထာ ကိစ္စာ၊ ဘူမိတော စ ဝိနိစ္ဆယံ။
Bhedābhedā tathā kiccā, bhūmito ca vinicchayaṃ.
တတ္ထ စက္ခာဒီနံ တာဝ ‘‘စက္ခတီတိ စက္ခူ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္ထော ပကာသိတော။ ပစ္ဆိမေသု ပန တီသု ပဌမံ ‘ပုဗ္ဗဘာဂေ အနညာတံ အမတံ ပဒံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝာ ဇာနိသ္သာမီ’တိ ဧဝံ ပဋိပန္နသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယံ အာဇာနနတော စ ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညိန္ဒ္ရိယံ။ တတိယံ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စသ္သ ခီဏာသဝသ္သေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ။
Tattha cakkhādīnaṃ tāva ‘‘cakkhatīti cakkhū’’tiādinā nayena attho pakāsito. Pacchimesu pana tīsu paṭhamaṃ ‘pubbabhāge anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammaṃ vā jānissāmī’ti evaṃ paṭipannassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyanti vuttaṃ. Dutiyaṃ ājānanato ca indriyaṭṭhasambhavato ca aññindriyaṃ. Tatiyaṃ aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavasseva uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ.
ကော ပနေသ ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌော နာမာတိ? ဣန္ဒလိင္ဂဋ္ဌော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌော, ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌော, ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌော, ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌော, ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌော ဣန္ဒ္ရိယဋ္ဌော။ သော သဗ္ဗောပိ ဣဓ ယထာယောဂံ ယုဇ္ဇတိ။ ဘဂဝာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ပရမိသ္သရိယဘာဝတော ဣန္ဒော။ ကုသလာကုသလဉ္စ ကမ္မံ ကမ္မေသု ကသ္သစိ ဣသ္သရိယာဘာဝတော။ တေနေဝေတ္ထ ကမ္မသဉ္ဇနိတာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ကုသလာကုသလကမ္မံ ဥလ္လိင္ဂေန္တိ။ တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ဣန္ဒလိင္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ ဘဂဝတာ ယထာဘူတတော ပကာသိတာနိ စ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓာနိ စာတိ ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ တေနေဝ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ကာနိစိ ဂောစရာသေဝနာယ, ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယ သေဝိတာနီတိ ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ အပိစ အာဓိပစ္စသင္ခာတေန ဣသ္သရိယဋ္ဌေနာပိ ဧတာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒိပ္ပဝတ္တိယဉ္ဟိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စံ; တသ္မိံ တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာတိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ‘အတ္ထတော’ ဝိနိစ္ဆယော။
Ko panesa indriyaṭṭho nāmāti? Indaliṅgaṭṭho indriyaṭṭho, indadesitaṭṭho indriyaṭṭho, indadiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indasiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indajuṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho. So sabbopi idha yathāyogaṃ yujjati. Bhagavā hi sammāsambuddho paramissariyabhāvato indo. Kusalākusalañca kammaṃ kammesu kassaci issariyābhāvato. Tenevettha kammasañjanitāni indriyāni kusalākusalakammaṃ ulliṅgenti. Tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Sabbāneva panetāni bhagavatā yathābhūtato pakāsitāni ca abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Teneva bhagavatā munindena kānici gocarāsevanāya, kānici bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni. Apica ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenāpi etāni indriyāni. Cakkhuviññāṇādippavattiyañhi cakkhādīnaṃ siddhamādhipaccaṃ; tasmiṃ tikkhe tikkhattā mande ca mandattāti. Ayaṃ tāvettha ‘atthato’ vinicchayo.
‘လက္ခဏာဒီဟီ’တိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနေဟိပိ စက္ခာဒီနံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝိဇာနိယာတိ အတ္ထော။ တာနိ နေသံ လက္ခဏာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ပညိန္ဒ္ရိယာဒီနိ ဟိ စတ္တာရိ အတ္ထတော အမောဟောယေဝ။ သေသာနိ တတ္ထ သရူပေနေဝာဂတာနိ။
‘Lakkhaṇādīhī’ti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānehipi cakkhādīnaṃ vinicchayaṃ vijāniyāti attho. Tāni nesaṃ lakkhaṇādīni heṭṭhā vuttanayāneva. Paññindriyādīni hi cattāri atthato amohoyeva. Sesāni tattha sarūpenevāgatāni.
‘ကမတော’တိ အယမ္ပိ ဒေသနာက္ကမောဝ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တဓမ္မံ ပရိညာယ အရိယဘူမိပဋိလာဘော ဟောတီတိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာနိ စက္ခုန္ဒ္ရိယာဒီနိ ပဌမံ ဒေသိတာနိ။ သော ပနတ္တဘာဝော ယံ ဓမ္မံ ဥပာဒာယ ဣတ္ထီတိ ဝာ ပုရိသောတိ ဝာ သင္ခံ ဂစ္ဆတိ, အယံ သောတိ နိဒသ္သနတ္ထံ တတော ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ ပုရိသိန္ဒ္ရိယဉ္စ ။ သော ဒုဝိဓောပိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တီတိ ဉာပနတ္ထံ တတော ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ။ ယာဝ တသ္သ ပဝတ္တိ တာဝ ဧတေသံ ဝေဒယိတာနံ အနိဝတ္တိ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ သဗ္ဗံ တံ သုခဒုက္ခန္တိ ဉာပနတ္ထံ တတော သုခိန္ဒ္ရိယာဒီနိ။ တံနိရောဓတ္ထံ ပန ဧတေ ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ပဋိပတ္တိဒသ္သနတ္ထံ တတော သဒ္ဓာဒီနိ။ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဧသ ဓမ္မော ပဌမံ အတ္တနိ ပာတုဘဝတီတိ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒသ္သနတ္ထံ တတော အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ။ တသ္သေဝ ဖလတ္တာ တတော အနန္တရံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ စ တတော အညိန္ဒ္ရိယံ။ ဣတော ပရံ ဘာဝနာယ ဣမသ္သ အဓိဂမော, အဓိဂတေ စ ပနိမသ္မိံ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရိ ကရဏီယန္တိ ဉာပနတ္ထံ အန္တေ ပရမသ္သာသဘူတံ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ ဒေသိတန္တိ အယမေတ္ထ ကမော။
‘Kamato’ti ayampi desanākkamova. Tattha ajjhattadhammaṃ pariññāya ariyabhūmipaṭilābho hotīti attabhāvapariyāpannāni cakkhundriyādīni paṭhamaṃ desitāni. So panattabhāvo yaṃ dhammaṃ upādāya itthīti vā purisoti vā saṅkhaṃ gacchati, ayaṃ soti nidassanatthaṃ tato itthindriyaṃ purisindriyañca . So duvidhopi jīvitindriyapaṭibaddhavuttīti ñāpanatthaṃ tato jīvitindriyaṃ. Yāva tassa pavatti tāva etesaṃ vedayitānaṃ anivatti. Yaṃ kiñci vedayitaṃ sabbaṃ taṃ sukhadukkhanti ñāpanatthaṃ tato sukhindriyādīni. Taṃnirodhatthaṃ pana ete dhammā bhāvetabbāti paṭipattidassanatthaṃ tato saddhādīni. Imāya paṭipattiyā esa dhammo paṭhamaṃ attani pātubhavatīti paṭipattiyā amoghabhāvadassanatthaṃ tato anaññātaññassāmītindriyaṃ. Tasseva phalattā tato anantaraṃ bhāvetabbattā ca tato aññindriyaṃ. Ito paraṃ bhāvanāya imassa adhigamo, adhigate ca panimasmiṃ natthi kiñci uttari karaṇīyanti ñāpanatthaṃ ante paramassāsabhūtaṃ aññātāvindriyaṃ desitanti ayamettha kamo.
‘ဘေဒာဘေဒာ’တိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယသ္သေဝ စေတ္ထ ဘေဒော။ တဉ္ဟိ ရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒ္ရိယန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ သေသာနံ အဘေဒောတိ ဧဝမေတ္ထ ဘေဒာဘေဒတော ဝိနိစ္ဆယံ ဝိဇာနိယာ။
‘Bhedābhedā’ti jīvitindriyasseva cettha bhedo. Tañhi rūpajīvitindriyaṃ arūpajīvitindriyanti duvidhaṃ hoti. Sesānaṃ abhedoti evamettha bhedābhedato vinicchayaṃ vijāniyā.
‘ကိစ္စာ’တိ ကိံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ကိစ္စန္တိ စေ? စက္ခုန္ဒ္ရိယသ္သ တာဝ ‘‘စက္ခာယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဣန္ဒ္ရိယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝစနတော ယံ တံ ဣန္ဒ္ရိယပစ္စယဘာဝေန သာဓေတဗ္ဗံ အတ္တနော တိက္ခမန္ဒာဒိဘာဝေန စက္ခုဝိညာဏာဒိဓမ္မာနံ တိက္ခမန္ဒာဒိသင္ခာတံ အတ္တာကာရာနုဝတ္တာပနံ ဣဒံ ‘ကိစ္စံ’။ ဧဝံ သောတဃာနဇိဝ္ဟာကာယာနံ။ မနိန္ဒ္ရိယသ္သ ပန သဟဇာတဓမ္မာနံ အတ္တနော ဝသဝတ္တာပနံ, ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယသ္သ သဟဇာတဓမ္မာနုပာလနံ, ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယပုရိသိန္ဒ္ရိယာနံ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တကုတ္တာကပ္ပာကာရာနုဝိဓာနံ, သုခဒုက္ခသောမနသ္သဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယာနံ သဟဇာတဓမ္မေ အဘိဘဝိတ္ဝာ ယထာသကံ ဩဠာရိကာကာရာနုပာပနံ, ဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယသ္သ သန္တပဏီတမဇ္ဈတ္တာကာရာနုပာပနံ, သဒ္ဓာဒီနံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနဉ္စ ပသန္နာကာရာဒိဘာဝသမ္ပာပနံ, အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယသ္သ သံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနဉ္စေဝ သမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ တပ္ပဟာနာဘိမုခဘာဝကရဏံ, အညိန္ဒ္ရိယသ္သ ကာမရာဂဗ္ယာပာဒာဒိတနုကရဏပဟာနဉ္စေဝ သဟဇာတာနဉ္စ အတ္တနော ဝသာနုဝတ္တာပနံ, အညာတာဝိန္ဒ္ရိယသ္သ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဥသ္သုက္ကပ္ပဟာနဉ္စေဝ အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စ သမ္ပယုတ္တာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ ကိစ္စတော ဝိနိစ္ဆယံ ဝိဇာနိယာ။
‘Kiccā’ti kiṃ indriyānaṃ kiccanti ce? Cakkhundriyassa tāva ‘‘cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ indriyapaccayena paccayo’’ti vacanato yaṃ taṃ indriyapaccayabhāvena sādhetabbaṃ attano tikkhamandādibhāvena cakkhuviññāṇādidhammānaṃ tikkhamandādisaṅkhātaṃ attākārānuvattāpanaṃ idaṃ ‘kiccaṃ’. Evaṃ sotaghānajivhākāyānaṃ. Manindriyassa pana sahajātadhammānaṃ attano vasavattāpanaṃ, jīvitindriyassa sahajātadhammānupālanaṃ, itthindriyapurisindriyānaṃ itthipurisanimittakuttākappākārānuvidhānaṃ, sukhadukkhasomanassadomanassindriyānaṃ sahajātadhamme abhibhavitvā yathāsakaṃ oḷārikākārānupāpanaṃ, upekkhindriyassa santapaṇītamajjhattākārānupāpanaṃ, saddhādīnaṃ paṭipakkhābhibhavanaṃ sampayuttadhammānañca pasannākārādibhāvasampāpanaṃ, anaññātaññassāmītindriyassa saṃyojanattayappahānañceva sampayuttakānañca tappahānābhimukhabhāvakaraṇaṃ, aññindriyassa kāmarāgabyāpādāditanukaraṇapahānañceva sahajātānañca attano vasānuvattāpanaṃ, aññātāvindriyassa sabbakiccesu ussukkappahānañceva amatābhimukhabhāvapaccayatā ca sampayuttānanti evamettha kiccato vinicchayaṃ vijāniyā.
‘ဘူမိတော’တိ စက္ခုသောတဃာနဇိဝ္ဟာကာယဣတ္ထိပုရိသသုခဒုက္ခဒောမနသ္သိန္ဒ္ရိယာနိ စေတ္ထ ကာမာဝစရာနေဝ ။ မနိန္ဒ္ရိယဇီဝိတိန္ဒ္ရိယဥပေက္ခိန္ဒ္ရိယာနိ, သဒ္ဓာဝီရိယသတိသမာဓိပညိန္ဒ္ရိယာနိ စ စတုဘူမိပရိယာပန္နာနိ။ သောမနသ္သိန္ဒ္ရိယံ ကာမာဝစရ-ရူပာဝစရ-လောကုတ္တရဝသေန ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နံ။ အဝသာနေ တီဏိ လောကုတ္တရာနေဝာတိ ဧဝံ ဘူမိတော ဝိနိစ္ဆယံ ဝိဇာနိယာ။ ဧဝဉ္ဟိ ဝိဇာနန္တော –
‘Bhūmito’ti cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisasukhadukkhadomanassindriyāni cettha kāmāvacarāneva . Manindriyajīvitindriyaupekkhindriyāni, saddhāvīriyasatisamādhipaññindriyāni ca catubhūmipariyāpannāni. Somanassindriyaṃ kāmāvacara-rūpāvacara-lokuttaravasena bhūmittayapariyāpannaṃ. Avasāne tīṇi lokuttarānevāti evaṃ bhūmito vinicchayaṃ vijāniyā. Evañhi vijānanto –
သံဝေဂဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ဌိတော ဣန္ဒ္ရိယသံဝရေ။
Saṃvegabahulo bhikkhu, ṭhito indriyasaṃvare;
ဣန္ဒ္ရိယာနိ ပရိညာယ၊ ဒုက္ခသ္သန္တံ နိဂစ္ဆတီတိ။
Indriyāni pariññāya, dukkhassantaṃ nigacchatīti.
၂၂၀. နိဒ္ဒေသဝာရေ ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာန’’န္တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဓမ္မသင္ဂဏိယံ ပဒဘာဇနေ (ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၅၉၅ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယသမာဓိန္ဒ္ရိယနိဒ္ဒေသာဒီသု စ သမ္မာဝာယာမော မိစ္ဆာဝာယာမော သမ္မာသမာဓိ မိစ္ဆာသမာဓီတိအာဒီနိ န ဝုတ္တာနိ။ ကသ္မာ? သဗ္ဗသင္ဂာဟကတ္တာ။ သဗ္ဗသင္ဂာဟကာနိ ဟိ ဣဓ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ကထိတာနိ။ ဧဝံ သန္တေပေတ္ထ ဒသ ဣန္ဒ္ရိယာနိ လောကိယာနိ ကာမာဝစရာနေဝ, တီဏိ လောကုတ္တရာနိ, နဝ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာနီတိ။
220. Niddesavāre ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtāna’’ntiādi sabbaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ padabhājane (dha. sa. aṭṭha. 595 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ. Vīriyindriyasamādhindriyaniddesādīsu ca sammāvāyāmo micchāvāyāmo sammāsamādhi micchāsamādhītiādīni na vuttāni. Kasmā? Sabbasaṅgāhakattā. Sabbasaṅgāhakāni hi idha indriyāni kathitāni. Evaṃ santepettha dasa indriyāni lokiyāni kāmāvacarāneva, tīṇi lokuttarāni, nava lokiyalokuttaramissakānīti.
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ။
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၅. ဣန္ဒ္ရိယဝိဘင္ဂော • 5. Indriyavibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ၅. ဣန္ဒ္ရိယဝိဘင္ဂော • 5. Indriyavibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ၅. ဣန္ဒ္ရိယဝိဘင္ဂော • 5. Indriyavibhaṅgo