| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
೫. ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೋ
5. Indriyavibhaṅgo
೧. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೨೧೯. ಇದಾನಿ ತದನನ್ತರೇ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೇ ಬಾವೀಸತೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಧಮ್ಮನಿದಸ್ಸನಂ। ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ। ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯದ್ವಾರೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಕಾಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಇತ್ಥಿಭಾವೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಪುರಿಸಭಾವೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಸುಖಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ದುಕ್ಖಸೋಮನಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸ ಉಪೇಕ್ಖಾಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪವತ್ತೇ ಜಾನನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಞಾತಾನಂಯೇವ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪುನ ಆಜಾನನೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಅಞ್ಞಾತಾವೀಭಾವೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ।
219. Idāni tadanantare indriyavibhaṅge bāvīsatīti gaṇanaparicchedo. Indriyānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Idāni tāni sarūpato dassento cakkhundriyantiādimāha. Tattha cakkhudvāre indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃ. Sotaghānajivhākāyadvāre indaṭṭhaṃ kāretīti kāyindriyaṃ. Vijānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti manindriyaṃ. Itthibhāve indaṭṭhaṃ kāretīti itthindriyaṃ. Purisabhāve indaṭṭhaṃ kāretīti purisindriyaṃ. Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ. Sukhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti sukhindriyaṃ. Dukkhasomanassa domanassa upekkhālakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti upekkhindriyaṃ. Adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti saddhindriyaṃ. Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ. Upaṭṭhānalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti satindriyaṃ. Avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti paññindriyaṃ. Anaññātaññassāmīti pavatte jānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti anaññātaññassāmītindriyaṃ. Ñātānaṃyeva dhammānaṃ puna ājānane indaṭṭhaṃ kāretīti aññindriyaṃ. Aññātāvībhāve indaṭṭhaṃ kāretīti aññātāvindriyaṃ.
ಇಧ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ನಾಮ ನ ಗಹಿತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಸುತ್ತನ್ತೇ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಬಾವೀಸತಿಯಾ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅನಾಗತತ್ತಾ। ಸುತ್ತನ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವೇ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ, ಕತ್ಥಚಿ ತೀಣಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಞ್ಚ। ಏವಂ ಪನ ನಿರನ್ತರಂ ದ್ವಾವೀಸತಿ ಆಗತಾನಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ಅಪರೋ ನಯೋ – ಏತೇಸು ಹಿ
Idha suttantabhājanīyaṃ nāma na gahitaṃ. Kasmā? Suttante imāya paṭipāṭiyā bāvīsatiyā indriyānaṃ anāgatattā. Suttantasmiñhi katthaci dve indriyāni kathitāni, katthaci tīṇi, katthaci pañca. Evaṃ pana nirantaraṃ dvāvīsati āgatāni nāma natthi. Ayaṃ tāvettha aṭṭhakathānayo. Ayaṃ pana aparo nayo – etesu hi
ಅತ್ಥತೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ, ಕಮತೋ ಚ ವಿಜಾನಿಯಾ।
Atthato lakkhaṇādīhi, kamato ca vijāniyā;
ಭೇದಾಭೇದಾ ತಥಾ ಕಿಚ್ಚಾ, ಭೂಮಿತೋ ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ॥
Bhedābhedā tathā kiccā, bhūmito ca vinicchayaṃ.
ತತ್ಥ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ತಾವ ‘‘ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾಸಿತೋ। ಪಚ್ಛಿಮೇಸು ಪನ ತೀಸು ಪಠಮಂ ‘ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಅನಞ್ಞಾತಂ ಅಮತಂ ಪದಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಾ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯಂ ಆಜಾನನತೋ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತತಿಯಂ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನೋ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ನಿಟ್ಠಿತಞಾಣಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠಸಮ್ಭವತೋ ಚ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ।
Tattha cakkhādīnaṃ tāva ‘‘cakkhatīti cakkhū’’tiādinā nayena attho pakāsito. Pacchimesu pana tīsu paṭhamaṃ ‘pubbabhāge anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammaṃ vā jānissāmī’ti evaṃ paṭipannassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyanti vuttaṃ. Dutiyaṃ ājānanato ca indriyaṭṭhasambhavato ca aññindriyaṃ. Tatiyaṃ aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavasseva uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ.
ಕೋ ಪನೇಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠೋ ನಾಮಾತಿ? ಇನ್ದಲಿಙ್ಗಟ್ಠೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠೋ, ಇನ್ದದೇಸಿತಟ್ಠೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠೋ, ಇನ್ದದಿಟ್ಠಟ್ಠೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠೋ, ಇನ್ದಸಿಟ್ಠಟ್ಠೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠೋ, ಇನ್ದಜುಟ್ಠಟ್ಠೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಟ್ಠೋ। ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಇಧ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಭಗವಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪರಮಿಸ್ಸರಿಯಭಾವತೋ ಇನ್ದೋ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಞ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮೇಸು ಕಸ್ಸಚಿ ಇಸ್ಸರಿಯಾಭಾವತೋ। ತೇನೇವೇತ್ಥ ಕಮ್ಮಸಞ್ಜನಿತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಮ್ಮಂ ಉಲ್ಲಿಙ್ಗೇನ್ತಿ। ತೇನ ಚ ಸಿಟ್ಠಾನೀತಿ ಇನ್ದಲಿಙ್ಗಟ್ಠೇನ ಇನ್ದಸಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಸಬ್ಬಾನೇವ ಪನೇತಾನಿ ಭಗವತಾ ಯಥಾಭೂತತೋ ಪಕಾಸಿತಾನಿ ಚ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾನಿ ಚಾತಿ ಇನ್ದದೇಸಿತಟ್ಠೇನ ಇನ್ದದಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಚ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ತೇನೇವ ಭಗವತಾ ಮುನಿನ್ದೇನ ಕಾನಿಚಿ ಗೋಚರಾಸೇವನಾಯ, ಕಾನಿಚಿ ಭಾವನಾಸೇವನಾಯ ಸೇವಿತಾನೀತಿ ಇನ್ದಜುಟ್ಠಟ್ಠೇನಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಅಪಿಚ ಆಧಿಪಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೇನ ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠೇನಾಪಿ ಏತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಪ್ಪವತ್ತಿಯಞ್ಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಿದ್ಧಮಾಧಿಪಚ್ಚಂ; ತಸ್ಮಿಂ ತಿಕ್ಖೇ ತಿಕ್ಖತ್ತಾ ಮನ್ದೇ ಚ ಮನ್ದತ್ತಾತಿ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ‘ಅತ್ಥತೋ’ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Ko panesa indriyaṭṭho nāmāti? Indaliṅgaṭṭho indriyaṭṭho, indadesitaṭṭho indriyaṭṭho, indadiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indasiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indajuṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho. So sabbopi idha yathāyogaṃ yujjati. Bhagavā hi sammāsambuddho paramissariyabhāvato indo. Kusalākusalañca kammaṃ kammesu kassaci issariyābhāvato. Tenevettha kammasañjanitāni indriyāni kusalākusalakammaṃ ulliṅgenti. Tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Sabbāneva panetāni bhagavatā yathābhūtato pakāsitāni ca abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Teneva bhagavatā munindena kānici gocarāsevanāya, kānici bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni. Apica ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenāpi etāni indriyāni. Cakkhuviññāṇādippavattiyañhi cakkhādīnaṃ siddhamādhipaccaṃ; tasmiṃ tikkhe tikkhattā mande ca mandattāti. Ayaṃ tāvettha ‘atthato’ vinicchayo.
‘ಲಕ್ಖಣಾದೀಹೀ’ತಿ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನೇಹಿಪಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಿಜಾನಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾನಿ ನೇಸಂ ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾನೇವ। ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅತ್ಥತೋ ಅಮೋಹೋಯೇವ। ಸೇಸಾನಿ ತತ್ಥ ಸರೂಪೇನೇವಾಗತಾನಿ।
‘Lakkhaṇādīhī’ti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānehipi cakkhādīnaṃ vinicchayaṃ vijāniyāti attho. Tāni nesaṃ lakkhaṇādīni heṭṭhā vuttanayāneva. Paññindriyādīni hi cattāri atthato amohoyeva. Sesāni tattha sarūpenevāgatāni.
‘ಕಮತೋ’ತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೋವ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಧಮ್ಮಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅರಿಯಭೂಮಿಪಟಿಲಾಭೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ಪಠಮಂ ದೇಸಿತಾನಿ। ಸೋ ಪನತ್ತಭಾವೋ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಪಾದಾಯ ಇತ್ಥೀತಿ ವಾ ಪುರಿಸೋತಿ ವಾ ಸಙ್ಖಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಅಯಂ ಸೋತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತತೋ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಚ । ಸೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತೀತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ತತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಯಾವ ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ ತಾವ ಏತೇಸಂ ವೇದಯಿತಾನಂ ಅನಿವತ್ತಿ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಯಿತಂ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಸುಖದುಕ್ಖನ್ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ತತೋ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ। ತಂನಿರೋಧತ್ಥಂ ಪನ ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತತೋ ಸದ್ಧಾದೀನಿ। ಇಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಏಸ ಧಮ್ಮೋ ಪಠಮಂ ಅತ್ತನಿ ಪಾತುಭವತೀತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅಮೋಘಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ತತೋ ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತಸ್ಸೇವ ಫಲತ್ತಾ ತತೋ ಅನನ್ತರಂ ಭಾವೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಚ ತತೋ ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಇತೋ ಪರಂ ಭಾವನಾಯ ಇಮಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ, ಅಧಿಗತೇ ಚ ಪನಿಮಸ್ಮಿಂ ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಉತ್ತರಿ ಕರಣೀಯನ್ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ಅನ್ತೇ ಪರಮಸ್ಸಾಸಭೂತಂ ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದೇಸಿತನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಕಮೋ।
‘Kamato’ti ayampi desanākkamova. Tattha ajjhattadhammaṃ pariññāya ariyabhūmipaṭilābho hotīti attabhāvapariyāpannāni cakkhundriyādīni paṭhamaṃ desitāni. So panattabhāvo yaṃ dhammaṃ upādāya itthīti vā purisoti vā saṅkhaṃ gacchati, ayaṃ soti nidassanatthaṃ tato itthindriyaṃ purisindriyañca . So duvidhopi jīvitindriyapaṭibaddhavuttīti ñāpanatthaṃ tato jīvitindriyaṃ. Yāva tassa pavatti tāva etesaṃ vedayitānaṃ anivatti. Yaṃ kiñci vedayitaṃ sabbaṃ taṃ sukhadukkhanti ñāpanatthaṃ tato sukhindriyādīni. Taṃnirodhatthaṃ pana ete dhammā bhāvetabbāti paṭipattidassanatthaṃ tato saddhādīni. Imāya paṭipattiyā esa dhammo paṭhamaṃ attani pātubhavatīti paṭipattiyā amoghabhāvadassanatthaṃ tato anaññātaññassāmītindriyaṃ. Tasseva phalattā tato anantaraṃ bhāvetabbattā ca tato aññindriyaṃ. Ito paraṃ bhāvanāya imassa adhigamo, adhigate ca panimasmiṃ natthi kiñci uttari karaṇīyanti ñāpanatthaṃ ante paramassāsabhūtaṃ aññātāvindriyaṃ desitanti ayamettha kamo.
‘ಭೇದಾಭೇದಾ’ತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸೇವ ಚೇತ್ಥ ಭೇದೋ। ತಞ್ಹಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ಸೇಸಾನಂ ಅಭೇದೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಭೇದಾಭೇದತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಿಜಾನಿಯಾ।
‘Bhedābhedā’ti jīvitindriyasseva cettha bhedo. Tañhi rūpajīvitindriyaṃ arūpajīvitindriyanti duvidhaṃ hoti. Sesānaṃ abhedoti evamettha bhedābhedato vinicchayaṃ vijāniyā.
‘ಕಿಚ್ಚಾ’ತಿ ಕಿಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಚೇ? ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ತಾವ ‘‘ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ವಚನತೋ ಯಂ ತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಸಾಧೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ತನೋ ತಿಕ್ಖಮನ್ದಾದಿಭಾವೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ತಿಕ್ಖಮನ್ದಾದಿಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ತಾಕಾರಾನುವತ್ತಾಪನಂ ಇದಂ ‘ಕಿಚ್ಚಂ’। ಏವಂ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾನಂ। ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪನ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ವಸವತ್ತಾಪನಂ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾನುಪಾಲನಂ, ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸನಿಮಿತ್ತಕುತ್ತಾಕಪ್ಪಾಕಾರಾನುವಿಧಾನಂ, ಸುಖದುಕ್ಖಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ ಯಥಾಸಕಂ ಓಳಾರಿಕಾಕಾರಾನುಪಾಪನಂ, ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಪಣೀತಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಾನುಪಾಪನಂ, ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಭಿಭವನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಪಸನ್ನಾಕಾರಾದಿಭಾವಸಮ್ಪಾಪನಂ, ಅನಞ್ಞಾತಞ್ಞಸ್ಸಾಮೀತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸಂಯೋಜನತ್ತಯಪ್ಪಹಾನಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ತಪ್ಪಹಾನಾಭಿಮುಖಭಾವಕರಣಂ, ಅಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾದಿತನುಕರಣಪಹಾನಞ್ಚೇವ ಸಹಜಾತಾನಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ವಸಾನುವತ್ತಾಪನಂ, ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸಬ್ಬಕಿಚ್ಚೇಸು ಉಸ್ಸುಕ್ಕಪ್ಪಹಾನಞ್ಚೇವ ಅಮತಾಭಿಮುಖಭಾವಪಚ್ಚಯತಾ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನನ್ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಕಿಚ್ಚತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಿಜಾನಿಯಾ।
‘Kiccā’ti kiṃ indriyānaṃ kiccanti ce? Cakkhundriyassa tāva ‘‘cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ indriyapaccayena paccayo’’ti vacanato yaṃ taṃ indriyapaccayabhāvena sādhetabbaṃ attano tikkhamandādibhāvena cakkhuviññāṇādidhammānaṃ tikkhamandādisaṅkhātaṃ attākārānuvattāpanaṃ idaṃ ‘kiccaṃ’. Evaṃ sotaghānajivhākāyānaṃ. Manindriyassa pana sahajātadhammānaṃ attano vasavattāpanaṃ, jīvitindriyassa sahajātadhammānupālanaṃ, itthindriyapurisindriyānaṃ itthipurisanimittakuttākappākārānuvidhānaṃ, sukhadukkhasomanassadomanassindriyānaṃ sahajātadhamme abhibhavitvā yathāsakaṃ oḷārikākārānupāpanaṃ, upekkhindriyassa santapaṇītamajjhattākārānupāpanaṃ, saddhādīnaṃ paṭipakkhābhibhavanaṃ sampayuttadhammānañca pasannākārādibhāvasampāpanaṃ, anaññātaññassāmītindriyassa saṃyojanattayappahānañceva sampayuttakānañca tappahānābhimukhabhāvakaraṇaṃ, aññindriyassa kāmarāgabyāpādāditanukaraṇapahānañceva sahajātānañca attano vasānuvattāpanaṃ, aññātāvindriyassa sabbakiccesu ussukkappahānañceva amatābhimukhabhāvapaccayatā ca sampayuttānanti evamettha kiccato vinicchayaṃ vijāniyā.
‘ಭೂಮಿತೋ’ತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಇತ್ಥಿಪುರಿಸಸುಖದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚೇತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರಾನೇವ । ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚ ಚತುಭೂಮಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಿ। ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಾಮಾವಚರ-ರೂಪಾವಚರ-ಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಭೂಮಿತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಂ। ಅವಸಾನೇ ತೀಣಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನೇವಾತಿ ಏವಂ ಭೂಮಿತೋ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಿಜಾನಿಯಾ। ಏವಞ್ಹಿ ವಿಜಾನನ್ತೋ –
‘Bhūmito’ti cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisasukhadukkhadomanassindriyāni cettha kāmāvacarāneva . Manindriyajīvitindriyaupekkhindriyāni, saddhāvīriyasatisamādhipaññindriyāni ca catubhūmipariyāpannāni. Somanassindriyaṃ kāmāvacara-rūpāvacara-lokuttaravasena bhūmittayapariyāpannaṃ. Avasāne tīṇi lokuttarānevāti evaṃ bhūmito vinicchayaṃ vijāniyā. Evañhi vijānanto –
ಸಂವೇಗಬಹುಲೋ ಭಿಕ್ಖು, ಠಿತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ।
Saṃvegabahulo bhikkhu, ṭhito indriyasaṃvare;
ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಪರಿಞ್ಞಾಯ, ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಂ ನಿಗಚ್ಛತೀತಿ॥
Indriyāni pariññāya, dukkhassantaṃ nigacchatīti.
೨೨೦. ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ ‘‘ಯಂ ಚಕ್ಖು ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ಪದಭಾಜನೇ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೯೫ ಆದಯೋ) ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯನಿದ್ದೇಸಾದೀಸು ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಮಿಚ್ಛಾಸಮಾಧೀತಿಆದೀನಿ ನ ವುತ್ತಾನಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕಾನಿ ಹಿ ಇಧ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೇತ್ಥ ದಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಲೋಕಿಯಾನಿ ಕಾಮಾವಚರಾನೇವ, ತೀಣಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ, ನವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾನೀತಿ।
220. Niddesavāre ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtāna’’ntiādi sabbaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ padabhājane (dha. sa. aṭṭha. 595 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ. Vīriyindriyasamādhindriyaniddesādīsu ca sammāvāyāmo micchāvāyāmo sammāsamādhi micchāsamādhītiādīni na vuttāni. Kasmā? Sabbasaṅgāhakattā. Sabbasaṅgāhakāni hi idha indriyāni kathitāni. Evaṃ santepettha dasa indriyāni lokiyāni kāmāvacarāneva, tīṇi lokuttarāni, nava lokiyalokuttaramissakānīti.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೫. ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೋ • 5. Indriyavibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೫. ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೋ • 5. Indriyavibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೫. ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೋ • 5. Indriyavibhaṅgo
