| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්‌මොහවිනොදනී-අට්‌ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
2. අභිධම්‌මභාජනීයවණ්‌ණනා
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
725. තත්‌ථ තිස්‌සො පටිසම්‌භිදා ලොකියා. අත්‌ථපටිසම්‌භිදා ලොකියලොකුත්‌තරමිස්‌සකා . සා හි නිබ්‌බානාරම්‌මණානං මග්‌ගඵලඤාණානං වසෙන ලොකුත්‌තරාපි හොති. අභිධම්‌මභාජනීයෙ කුසලාකුසලවිපාකකිරියානං වසෙන චතූහි වාරෙහි විභත්‌තං. තත්‌ථ යත්‌තකානි හෙට්‌ඨා චිත්‌තුප්‌පාදකණ්‌ඩෙ (ධ. ස. 1 ආදයො) කුසලචිත්‌තානි විභත්‌තානි, තෙසං සබ්‌බෙසම්‌පි වසෙන එකෙකස්‌මිං චිත්‌තනිද්‌දෙසෙ චතස්‌සො චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා විභත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. අකුසලචිත්‌තෙසුපි එසෙව නයො. විපාකකිරියවාරෙසු විපාකකිරියානං අත්‌ථෙන සඞ්‌ගහිතත්‌තා, ධම්‌මපටිසම්‌භිදං ඡඩ්‌ඩෙත්‌වා, එකෙකස්‌මිං විපාකචිත්‌තෙ ච කිරියචිත්‌තෙ ච තිස්‌සො තිස්‌සොව පටිසම්‌භිදා විභත්‌තා. පාළි පන මුඛමත්‌තමෙව දස්‌සෙත්‌වා සංඛිත්‌තා. සා හෙට්‌ඨා ආගතවිත්‌ථාරවසෙනෙව වෙදිතබ්‌බා.
725. Tattha tisso paṭisambhidā lokiyā. Atthapaṭisambhidā lokiyalokuttaramissakā . Sā hi nibbānārammaṇānaṃ maggaphalañāṇānaṃ vasena lokuttarāpi hoti. Abhidhammabhājanīye kusalākusalavipākakiriyānaṃ vasena catūhi vārehi vibhattaṃ. Tattha yattakāni heṭṭhā cittuppādakaṇḍe (dha. sa. 1 ādayo) kusalacittāni vibhattāni, tesaṃ sabbesampi vasena ekekasmiṃ cittaniddese catasso catasso paṭisambhidā vibhattāti veditabbā. Akusalacittesupi eseva nayo. Vipākakiriyavāresu vipākakiriyānaṃ atthena saṅgahitattā, dhammapaṭisambhidaṃ chaḍḍetvā, ekekasmiṃ vipākacitte ca kiriyacitte ca tisso tissova paṭisambhidā vibhattā. Pāḷi pana mukhamattameva dassetvā saṃkhittā. Sā heṭṭhā āgatavitthāravaseneva veditabbā.
කස්‌මා පන යථා කුසලාකුසලවාරෙසු ‘‘තෙසං විපාකෙ ඤාණං අත්‌ථපටිසම්‌භිදා’’ති වුත්‌තං, එවමිධ ‘‘යෙසං ධම්‌මානං ඉමෙ විපාකා, තෙසු ඤාණං ධම්‌මපටිසම්‌භිදා’’ති එවං න වුත්‌තන්‌ති? හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌තා. යදි එවං, ‘‘තෙසං විපාකෙ ඤාණං අත්‌ථපටිසම්‌භිදා’’ති හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌තා අයං අත්‌ථපටිසම්‌භිදාපි ඉධ න වත්‌තබ්‌බා සියාති? නො න වත්‌තබ්‌බා. කස්‌මා? හෙට්‌ඨා විපාකකිරියචිත්‌තුප්‌පාදවසෙන අවුත්‌තත්‌තා. කිරියවාරෙ ච ‘‘යෙසං ධම්‌මානං ඉමෙ කිරියා’’ති වචනමෙව න යුජ්‌ජතීති ද්‌වීසුපි ඉමෙසු වාරෙසු තිස්‌සො තිස්‌සොව පටිසම්‌භිදා විභත්‌තා.
Kasmā pana yathā kusalākusalavāresu ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti vuttaṃ, evamidha ‘‘yesaṃ dhammānaṃ ime vipākā, tesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti evaṃ na vuttanti? Heṭṭhā vuttattā. Yadi evaṃ, ‘‘tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti heṭṭhā vuttattā ayaṃ atthapaṭisambhidāpi idha na vattabbā siyāti? No na vattabbā. Kasmā? Heṭṭhā vipākakiriyacittuppādavasena avuttattā. Kiriyavāre ca ‘‘yesaṃ dhammānaṃ ime kiriyā’’ti vacanameva na yujjatīti dvīsupi imesu vāresu tisso tissova paṭisambhidā vibhattā.
තත්‌ථ යාය නිරුත්‌තියා තෙසං ධම්‌මානං පඤ්‌ඤත්‌ති හොතීති යාය නිරුත්‌තියා තෙසං ඵස්‌සො හොතීතිආදිනා නයෙන වුත්‌තානං ධම්‌මානං ‘‘අයං ඵස්‌සො, අයං වෙදනා’’ති එවං පඤ්‌ඤත්‌ති හොති. තත්‌ථ ධම්‌මනිරුත්‌තාභිලාපෙ ඤාණන්‌ති තස්‌මිං අත්‌ථෙ ධම්‌මෙ ච පවත්‌තමානාය තස්‌සා ධම්‌මනිරුත්‌තියා සභාවපඤ්‌ඤත්‌තියා අභිලාපෙ ඤාණං. අභිලාපසද්‌දං ආරම්‌මණං කත්‌වා උප්‌පන්‌නඤාණමෙව ඉධාපි කථිතං. යෙන ඤාණෙනාති යෙන පටිභානපටිසම්‌භිදාඤාණෙන. තානි ඤාණානි ජානාතීති ඉතරානි තීණි පටිසම්‌භිදාඤාණානි ජානාති.
Tattha yāya niruttiyā tesaṃ dhammānaṃ paññatti hotīti yāya niruttiyā tesaṃ phasso hotītiādinā nayena vuttānaṃ dhammānaṃ ‘‘ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā’’ti evaṃ paññatti hoti. Tattha dhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe dhamme ca pavattamānāya tassā dhammaniruttiyā sabhāvapaññattiyā abhilāpe ñāṇaṃ. Abhilāpasaddaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannañāṇameva idhāpi kathitaṃ. Yena ñāṇenāti yena paṭibhānapaṭisambhidāñāṇena. Tāniñāṇāni jānātīti itarāni tīṇi paṭisambhidāñāṇāni jānāti.
ඉදානි යථා යං ඤාණං තානි ඤාණානි ජානාති, තථා තස්‌ස තෙසු පවත්‌තිං දස්‌සෙතුං ඉමානි ඤාණානි ඉදමත්‌ථජොතකානීති වුත්‌තං. තත්‌ථ ඉදමත්‌ථජොතකානීති ඉමස්‌ස අත්‌ථස්‌ස ජොතකානි පකාසකානි; ඉමං නාම අත්‌ථං ජොතෙන්‌ති පකාසෙන්‌ති පරිච්‌ඡින්‌දන්‌තීති අත්‌ථො. ඉති ඤාණෙසු ඤාණන්‌ති ඉමිනා ආකාරෙන පවත්‌තං තීසු ඤාණෙසු ඤාණං පටිභානපටිසම්‌භිදා නාම.
Idāni yathā yaṃ ñāṇaṃ tāni ñāṇāni jānāti, tathā tassa tesu pavattiṃ dassetuṃ imāni ñāṇāni idamatthajotakānīti vuttaṃ. Tattha idamatthajotakānīti imassa atthassa jotakāni pakāsakāni; imaṃ nāma atthaṃ jotenti pakāsenti paricchindantīti attho. Iti ñāṇesu ñāṇanti iminā ākārena pavattaṃ tīsu ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā nāma.
තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි අයං පටිභානපටිසම්‌භිදා ‘ඉමිස්‌සා ඉදං කිච්‌චං, ඉමිස්‌සා ඉදං කිච්‌ච’න්‌ති ඉතරාසං පටිසම්‌භිදානං කිච්‌චං ජානාති, සයං පන තාසං කිච්‌චං කාතුං න සක්‌කොති, බහුස්‌සුතධම්‌මකථිකො විය අප්‌පස්‌සුතධම්‌මකථිකස්‌ස. ද්‌වෙ කිර භික්‌ඛූ. එකො බහුස්‌සුතො, එකො අප්‌පස්‌සුතො. තෙ එකතොව එකං ධම්‌මකථාමග්‌ගං උග්‌ගණ්‌හිංසු. තත්‌ථ අප්‌පස්‌සුතො සරසම්‌පන්‌නො අහොසි, ඉතරො මන්‌දස්‌සරො. තෙසු අප්‌පස්‌සුතො ගතගතට්‌ඨානෙ අත්‌තනො සරසම්‌පත්‌තියා සකලපරිසං ඛොභෙත්‌වා ධම්‌මං කථෙසි. ධම්‌මං සුණමානා හට්‌ඨතුට්‌ඨමානසා හුත්‌වා – ‘යථා එස ධම්‌මං කථෙසි, එකො තිපිටකධරො මඤ්‌ඤෙ භවිස්‌සතී’ති වදන්‌ති. බහුස්‌සුතභික්‌ඛු පන – ‘ධම්‌මසවනෙ ජානිස්‌සථ අයං තිපිටකධරො වා නො වා’ති ආහ. සො කිඤ්‌චාපි එවමාහ, යථා පන සකලපරිසං ඛොභෙත්‌වා ධම්‌මං කථෙතුං සක්‌කොති, එවමස්‌ස කථනසමත්‌ථතා නත්‌ථි. තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි පටිභානපටිසම්‌භිදා, බහුස්‌සුතො විය අප්‌පස්‌සුතස්‌ස, ඉතරාසං කිච්‌චං ජානාති, සයං පන තං කිච්‌චං කාතුං න සක්‌කොතීති වෙදිතබ්‌බං. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙව.
Tattha kiñcāpi ayaṃ paṭibhānapaṭisambhidā ‘imissā idaṃ kiccaṃ, imissā idaṃ kicca’nti itarāsaṃ paṭisambhidānaṃ kiccaṃ jānāti, sayaṃ pana tāsaṃ kiccaṃ kātuṃ na sakkoti, bahussutadhammakathiko viya appassutadhammakathikassa. Dve kira bhikkhū. Eko bahussuto, eko appassuto. Te ekatova ekaṃ dhammakathāmaggaṃ uggaṇhiṃsu. Tattha appassuto sarasampanno ahosi, itaro mandassaro. Tesu appassuto gatagataṭṭhāne attano sarasampattiyā sakalaparisaṃ khobhetvā dhammaṃ kathesi. Dhammaṃ suṇamānā haṭṭhatuṭṭhamānasā hutvā – ‘yathā esa dhammaṃ kathesi, eko tipiṭakadharo maññe bhavissatī’ti vadanti. Bahussutabhikkhu pana – ‘dhammasavane jānissatha ayaṃ tipiṭakadharo vā no vā’ti āha. So kiñcāpi evamāha, yathā pana sakalaparisaṃ khobhetvā dhammaṃ kathetuṃ sakkoti, evamassa kathanasamatthatā natthi. Tattha kiñcāpi paṭibhānapaṭisambhidā, bahussuto viya appassutassa, itarāsaṃ kiccaṃ jānāti, sayaṃ pana taṃ kiccaṃ kātuṃ na sakkotīti veditabbaṃ. Sesaṃ uttānatthameva.
746. එවං කුසලචිත්‌තුප්‌පාදාදිවසෙන පටිසම්‌භිදා විභජිත්‌වා ඉදානි තාසං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානභූතං ඛෙත්‌තං දස්‌සෙතුං පුන චතස්‌සො පටිසම්‌භිදාතිආදිමාහ. තත්‌ථ තිස්‌සො පටිසම්‌භිදා කාමාවචරකුසලතො චතූසු ඤාණසම්‌පයුත්‌තෙසු චිත්‌තුප්‌පාදෙසූති ඉදං සෙක්‌ඛානං වසෙන වුත්‌තං. තෙසඤ්‌හිපි ධම්‌මපච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තං පඤ්‌චප්‌පකාරං ධම්‌මං ආරම්‌මණං කත්‌වා චතූසු ඤාණසම්‌පයුත්‌තකුසලචිත්‌තෙසු ධම්‌මපටිසම්‌භිදා උප්‌පජ්‌ජති. තථා නිරුත්‌තිපච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ සද්‌දං ආරම්‌මණං කත්‌වා නිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදා; ඤාණං පච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ සබ්‌බත්‌ථකඤාණං ආරම්‌මණං කත්‌වා පටිභානපටිසම්‌භිදාති.
746. Evaṃ kusalacittuppādādivasena paṭisambhidā vibhajitvā idāni tāsaṃ uppattiṭṭhānabhūtaṃ khettaṃ dassetuṃ puna catasso paṭisambhidātiādimāha. Tattha tisso paṭisambhidā kāmāvacarakusalato catūsu ñāṇasampayuttesu cittuppādesūti idaṃ sekkhānaṃ vasena vuttaṃ. Tesañhipi dhammapaccavekkhaṇakāle heṭṭhā vuttaṃ pañcappakāraṃ dhammaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsu ñāṇasampayuttakusalacittesu dhammapaṭisambhidā uppajjati. Tathā niruttipaccavekkhaṇakāle saddaṃ ārammaṇaṃ katvā niruttipaṭisambhidā; ñāṇaṃ paccavekkhaṇakāle sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paṭibhānapaṭisambhidāti.
කිරියතො චතූසූති ඉදං පන අසෙක්‌ඛානං වසෙන වුත්‌තං. තෙසඤ්‌හි ධම්‌මං පච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තං පඤ්‌චප්‌පකාරං ධම්‌මං ආරම්‌මණං කත්‌වා චතූසු ඤාණසම්‌පයුත්‌තකිරියචිත්‌තෙසු ධම්‌මපටිසම්‌භිදා උප්‌පජ්‌ජති. තථා නිරුත්‌තිපච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ සද්‌දං ආරම්‌මණං කත්‌වා නිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදා; ඤාණං පච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ සබ්‌බත්‌ථකඤාණං ආරම්‌මණං කත්‌වා පටිභානපටිසම්‌භිදාති.
Kiriyato catūsūti idaṃ pana asekkhānaṃ vasena vuttaṃ. Tesañhi dhammaṃ paccavekkhaṇakāle heṭṭhā vuttaṃ pañcappakāraṃ dhammaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsu ñāṇasampayuttakiriyacittesu dhammapaṭisambhidā uppajjati. Tathā niruttipaccavekkhaṇakāle saddaṃ ārammaṇaṃ katvā niruttipaṭisambhidā; ñāṇaṃ paccavekkhaṇakāle sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paṭibhānapaṭisambhidāti.
අත්‌ථපටිසම්‌භිදා එතෙසු චෙව උප්‌පජ්‌ජතීති ඉදං පන සෙක්‌ඛාසෙක්‌ඛානං වසෙන වුත්‌තං. තථා හි සෙක්‌ඛානං අත්‌ථපච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තප්‌පභෙදං අත්‌ථං ආරම්‌මණං කත්‌වා චතූසු ඤාණසම්‌පයුත්‌තකුසලචිත්‌තෙසු අයං උප්‌පජ්‌ජති, මග්‌ගඵලකාලෙ ච මග්‌ගඵලෙසු. අසෙක්‌ඛස්‌ස පන අත්‌ථං පච්‌චවෙක්‌ඛණකාලෙ හෙට්‌ඨා වුත්‌තප්‌පභෙදමෙව අත්‌ථං ආරම්‌මණං කත්‌වා චතූසු ඤාණසම්‌පයුත්‌තකිරියචිත්‌තෙසු උප්‌පජ්‌ජති, ඵලකාලෙ ච උපරිමෙ සාමඤ්‌ඤඵලෙති. එවමෙතා සෙක්‌ඛාසෙක්‌ඛානං උප්‌පජ්‌ජමානා ඉමාසු භූමීසු උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති භූමිදස්‌සනත්‌ථං අයං නයො දස්‌සිතොති.
Atthapaṭisambhidā etesu ceva uppajjatīti idaṃ pana sekkhāsekkhānaṃ vasena vuttaṃ. Tathā hi sekkhānaṃ atthapaccavekkhaṇakāle heṭṭhā vuttappabhedaṃ atthaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsu ñāṇasampayuttakusalacittesu ayaṃ uppajjati, maggaphalakāle ca maggaphalesu. Asekkhassa pana atthaṃ paccavekkhaṇakāle heṭṭhā vuttappabhedameva atthaṃ ārammaṇaṃ katvā catūsu ñāṇasampayuttakiriyacittesu uppajjati, phalakāle ca uparime sāmaññaphaleti. Evametā sekkhāsekkhānaṃ uppajjamānā imāsu bhūmīsu uppajjantīti bhūmidassanatthaṃ ayaṃ nayo dassitoti.
අභිධම්‌මභාජනීයවණ්‌ණනා.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්‌ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 15. පටිසම්‌භිදාවිභඞ්‌ගො • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 15. පටිසම්‌භිදාවිභඞ්‌ගො • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 15. පටිසම්‌භිදාවිභඞ්‌ගො • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
