| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
੧੮੩. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਧਾਤੁਯੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ – ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਰੂਪਧਾਤੂਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਤਾવ –
183. Abhidhammabhājanīye sarūpeneva sabbāpi dhātuyo dassento aṭṭhārasa dhātuyo – cakkhudhātu rūpadhātūtiādimāha. Tattha uddesavāre tāva –
ਅਤ੍ਥਤੋ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ, ਕਮਤਾવਤ੍વਸਙ੍ਖਤੋ।
Atthato lakkhaṇādito, kamatāvatvasaṅkhato;
ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ॥
Paccayā atha daṭṭhabbā, veditabbo vinicchayo.
ਤਤ੍ਥ ‘ਅਤ੍ਥਤੋ’ਤਿ ਚਕ੍ਖਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁ। ਰੂਪਯਤੀਤਿ ਰੂਪਂ। ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਤਾવ ਨਯੇਨ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਿਸੇਸਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਨ વਿਦਹਤਿ, ਧੀਯਤੇ, વਿਧਾਨਂ, વਿਧੀਯਤੇ ਏਤਾਯ, ਏਤ੍ਥ વਾ ਧੀਯਤੀਤਿ ਧਾਤੁ। ਲੋਕਿਯਾ ਹਿ ਧਾਤੁਯੋ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਾਦਿਧਾਤੁਯੋ વਿਯ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਾਦਿਂ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ વਿਦਹਨ੍ਤਿ ; ਭਾਰਹਾਰੇਹਿ ਚ ਭਾਰੋ વਿਯ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਧੀਯਨ੍ਤੇ ਧਾਰੀਯਨ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖવਿਧਾਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਚੇਤਾ ਅવਸવਤ੍ਤਨਤੋ। ਏਤਾਹਿ ਚ ਕਰਣਭੂਤਾਹਿ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਅਨੁવਿਧੀਯਤਿ; ਤਥਾવਿਹਿਤਞ੍ਚੇਤਂ ਏਤਾਸ੍વੇવ ਧੀਯਤਿ ਠਪੀਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਏਕੇਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ વਿਦਹਤਿ ਧੀਯਤੇਤਿਆਦਿਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਧਾਤੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Tattha ‘atthato’ti cakkhatīti cakkhu. Rūpayatīti rūpaṃ. Cakkhussa viññāṇaṃ cakkhuviññāṇanti evamādinā tāva nayena cakkhādīnaṃ visesatthato veditabbo vinicchayo. Avisesena pana vidahati, dhīyate, vidhānaṃ, vidhīyate etāya, ettha vā dhīyatīti dhātu. Lokiyā hi dhātuyo kāraṇabhāvena vavatthitā hutvā suvaṇṇarajatādidhātuyo viya suvaṇṇarajatādiṃ anekappakāraṃ saṃsāradukkhaṃ vidahanti ; bhārahārehi ca bhāro viya sattehi dhīyante dhārīyanteti attho. Dukkhavidhānamattameva cetā avasavattanato. Etāhi ca karaṇabhūtāhi saṃsāradukkhaṃ sattehi anuvidhīyati; tathāvihitañcetaṃ etāsveva dhīyati ṭhapīyatīti attho. Iti cakkhādīsu ekeko dhammo yathāsambhavaṃ vidahati dhīyatetiādiatthavasena dhātūti vuccati.
ਅਪਿਚ ਯਥਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਸਭਾવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਏવਮੇਤਾ। ਏਤਾ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਧਾਤੁਯੋ। ਯਥਾ ਚ ਲੋਕੇ વਿਚਿਤ੍ਤਾ ਹਰਿਤਾਲਮਨੋਸਿਲਾਦਯੋ ਸਿਲਾવਯવਾ ਧਾਤੁਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇਤਾਪਿ ਧਾਤੁਯੋ વਿਯ ਧਾਤੁਯੋ। વਿਚਿਤ੍ਤਾ ਹੇਤਾ ਞਾਣਞੇਯ੍ਯਾવਯવਾਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਸਰੀਰਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਅવਯવਭੂਤੇਸੁ ਰਸਸੋਣਿਤਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਭਾਗਲਕ੍ਖਣਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਸੁ ਧਾਤੁਸਮਞ੍ਞਾ, ਏવਮੇਤੇਸੁਪਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਅવਯવੇਸੁ ਧਾਤੁਸਮਞ੍ਞਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਭਾਗਲਕ੍ਖਣਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਹੇਤੇ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਧਾਤੂਤਿ ਨਿਜ੍ਜੀવਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਭਗવਾ – ‘‘ਛ ਧਾਤੁਰੋ ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੩-੩੪੪) ਜੀવਸਞ੍ਞਾਸਮੂਹਨਤ੍ਥਂ ਧਾਤੁਦੇਸਨਂ ਅਕਾਸੀਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਚਕ੍ਖੁ ਚ ਤਂ ਧਾਤੁ ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ …ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਤਂ ਧਾਤੁ ਚਾਤਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ ਏવਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
Apica yathā titthiyānaṃ attā nāma sabhāvato natthi, na evametā. Etā pana attano sabhāvaṃ dhārentīti dhātuyo. Yathā ca loke vicittā haritālamanosilādayo silāvayavā dhātuyoti vuccanti, evametāpi dhātuyo viya dhātuyo. Vicittā hetā ñāṇañeyyāvayavāti. Yathā vā sarīrasaṅkhātassa samudāyassa avayavabhūtesu rasasoṇitādīsu aññamaññaṃ visabhāgalakkhaṇaparicchinnesu dhātusamaññā, evametesupi pañcakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa avayavesu dhātusamaññā veditabbā. Aññamaññavisabhāgalakkhaṇaparicchinnā hete cakkhādayoti. Apica dhātūti nijjīvamattassetaṃ adhivacanaṃ. Tathā hi bhagavā – ‘‘cha dhāturo ayaṃ, bhikkhu, puriso’’tiādīsu (ma. ni. 3.343-344) jīvasaññāsamūhanatthaṃ dhātudesanaṃ akāsīti. Tasmā yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ dhātu cāti cakkhudhātu …pe… manoviññāṇañca taṃ dhātu cāti manoviññāṇadhātūti evaṃ tāvettha atthato viññātabbo vinicchayo.
‘ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ’ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪੇਤ੍ਥ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਤਾਨਿ ਚ ਪਨ ਤੇਸਂ ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।
‘Lakkhaṇādito’ti cakkhādīnaṃ lakkhaṇādito pettha veditabbo vinicchayo. Tāni ca pana tesaṃ lakkhaṇādīni heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
‘ਕਮਤੋ’ਤਿ ਇਧਾਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋવ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਚ ਪਨਾਯਂ ਹੇਤੁਫਲਾਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਰੂਪਧਾਤੂਤਿ ਇਦਞ੍ਹਿ ਦ੍વਯਂ ਹੇਤੁ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ ਫਲਂ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਮਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
‘Kamato’ti idhāpi pubbe vuttesu uppattikkamādīsu desanākkamova yujjati. So ca panāyaṃ hetuphalānupubbavavatthānavasena vutto. Cakkhudhātu rūpadhātūti idañhi dvayaṃ hetu. Cakkhuviññāṇadhātūti phalaṃ. Evaṃ sabbattha kamato veditabbo vinicchayo.
‘ਤਾવਤ੍વਤੋ’ਤਿ ਤਾવਭਾવਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਾਭਿਧਮ੍ਮਪਦੇਸੇਸੁ ਆਭਾਧਾਤੁ, ਸੁਭਧਾਤੁ, ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਧਾਤੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਧਾਤੁ, ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਧਾਤੁ , ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਧਾਤੁ, ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਧਾਤੁ, ਕਾਮਧਾਤੁ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ, વਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ, ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਧਾਤੁ, ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ, ਅવਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ, ਸੁਖਧਾਤੁ, ਦੁਕ੍ਖਧਾਤੁ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਧਾਤੁ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਧਾਤੁ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਧਾਤੁ , ਅવਿਜ੍ਜਾਧਾਤੁ, ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁ, ਨਿਕ੍ਕਮਧਾਤੁ, ਪਰਕ੍ਕਮਧਾਤੁ, ਹੀਨਧਾਤੁ, ਮਜ੍ਝਿਮਧਾਤੁ, ਪਣੀਤਧਾਤੁ, ਪਥવੀਧਾਤੁ, ਆਪੋਧਾਤੁ, ਤੇਜੋਧਾਤੁ, વਾਯੋਧਾਤੁ, ਆਕਾਸਧਾਤੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ, ਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ, ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ, ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਲੋਕੋਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਅਞ੍ਞਾਪਿ ਧਾਤੁਯੋ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
‘Tāvatvato’ti tāvabhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – tesu tesu hi suttābhidhammapadesesu ābhādhātu, subhadhātu, ākāsānañcāyatanadhātu, viññāṇañcāyatanadhātu, ākiñcaññāyatanadhātu , nevasaññānāsaññāyatanadhātu, saññāvedayitanirodhadhātu, kāmadhātu, byāpādadhātu, vihiṃsādhātu, nekkhammadhātu, abyāpādadhātu, avihiṃsādhātu, sukhadhātu, dukkhadhātu, somanassadhātu, domanassadhātu, upekkhādhātu , avijjādhātu, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu, hīnadhātu, majjhimadhātu, paṇītadhātu, pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu, saṅkhatadhātu, asaṅkhatadhātu, anekadhātunānādhātulokoti evamādayo aññāpi dhātuyo dissanti.
ਏવਂ ਸਤਿ ਸਬ੍ਬਾਸਂ વਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸਾਤਿ ਅਯਮੇવ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਕਤੋਤਿ ਚੇ? ਸਭਾવਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬਧਾਤੂਨਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ। ਰੂਪਧਾਤੁਯੇવ ਹਿ ਆਭਾਧਾਤੁ। ਸੁਭਧਾਤੁ ਪਨ ਰੂਪਾਦਿਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਸੁਭਧਾਤੁ। ਤਞ੍ਚ ਰੂਪਾਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਰਮ੍ਮਣਾ વਾ ਰੂਪਾਦਯੋ ਏવ ਸੁਭਧਾਤੂਤਿ ਰੂਪਾਦਿਮਤ੍ਤਮੇવੇਸਾ। ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਧਾਤੁਆਦੀਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਸੇਸਾ ਧਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ। ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਧਾਤੁ ਪਨ ਸਭਾવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ; ਧਾਤੁਦ੍વਯਨਿਰੋਧਮਤ੍ਤਮੇવ ਹਿ ਸਾ। ਕਾਮਧਾਤੁ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਮਤ੍ਤਂ વਾ ਹੋਤਿ, ਯਥਾਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਕਾਮਧਾਤੁ? ਕਾਮਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਤਕ੍ਕੋ …ਪੇ॰… ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿ; ਅਟ੍ਠਾਰਸਪਿ ਧਾਤੁਯੋ વਾ, ਯਥਾਹ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਅવੀਚਿਨਿਰਯਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਰਿਤੋ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤਿਦੇવੇ ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾ ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਾ, ਰੂਪਾ, વੇਦਨਾ, ਸਞ੍ਞਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਮਧਾਤੂ’’ਤਿ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਧਾਤੁ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ ਏવ; ‘‘ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਧਾਤੂ’’ਤਿ વਾ વਚਨਤੋ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਪਿ ਹੋਤਿਯੇવ। ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਹਿਂਸਾਅਬ੍ਯਾਪਾਦਅવਿਹਿਂਸਾਸੁਖਦੁਕ੍ਖਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪੇਕ੍ਖਾਅવਿਜ੍ਜਾਆਰਮ੍ਭਨਿਕ੍ਕਮਪਰਕ੍ਕਮਧਾਤੁਯੋ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯੇવ।
Evaṃ sati sabbāsaṃ vasena paricchedaṃ akatvā kasmā aṭṭhārasāti ayameva paricchedo katoti ce? Sabhāvato vijjamānānaṃ sabbadhātūnaṃ tadantogadhattā. Rūpadhātuyeva hi ābhādhātu. Subhadhātu pana rūpādippaṭibaddhā. Kasmā? Subhanimittattā. Subhanimittañhi subhadhātu. Tañca rūpādivinimuttaṃ na vijjati, kusalavipākārammaṇā vā rūpādayo eva subhadhātūti rūpādimattamevesā. Ākāsānañcāyatanadhātuādīsu cittaṃ manoviññāṇadhātu. Sesā dhammā dhammadhātu. Saññāvedayitanirodhadhātu pana sabhāvato natthi; dhātudvayanirodhamattameva hi sā. Kāmadhātu dhammadhātumattaṃ vā hoti, yathāha ‘‘tattha katamā kāmadhātu? Kāmapaṭisaṃyutto takko …pe… micchāsaṅkappo’’ti; aṭṭhārasapi dhātuyo vā, yathāha ‘‘heṭṭhato avīcinirayaṃ pariyantaṃ katvā uparito paranimmitavasavattideve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā khandhadhātuāyatanā, rūpā, vedanā, saññā, saṅkhārā, viññāṇaṃ – ayaṃ vuccati kāmadhātū’’ti. Nekkhammadhātu dhammadhātu eva; ‘‘sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātū’’ti vā vacanato manoviññāṇadhātupi hotiyeva. Byāpādavihiṃsāabyāpādaavihiṃsāsukhadukkhasomanassadomanassupekkhāavijjāārambhanikkamaparakkamadhātuyo dhammadhātuyeva.
ਹੀਨਮਜ੍ਝਿਮਪਣੀਤਧਾਤੁਯੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸਧਾਤੁਮਤ੍ਤਮੇવ। ਹੀਨਾ ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਹੀਨਧਾਤੁ। ਮਜ੍ਝਿਮਪਣੀਤਾ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਚੇવ ਪਣੀਤਾ ਚ ਧਾਤੂ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ ਹੀਨਧਾਤੁ। ਲੋਕਿਯਾ ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾ ਉਭੋਪਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਆਦਯੋ ਚ ਮਜ੍ਝਿਮਧਾਤੁ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ ਪਣੀਤਧਾਤੁ। ਪਥવੀਤੇਜੋવਾਯੋਧਾਤੁਯੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਾਤੁਯੇવ। ਆਪੋਧਾਤੁ ਆਕਾਸਧਾਤੁ ਚ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯੇવ। વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਸਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਸਙ੍ਖੇਪੋਯੇવ। ਸਤ੍ਤਰਸ ਧਾਤੁਯੋ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਏਕਦੇਸੋ ਚ ਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ। ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ ਪਨ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਏਕਦੇਸੋવ। ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਲੋਕੋ ਪਨ ਅਟ੍ਠਾਰਸਧਾਤੁਪ੍ਪਭੇਦਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ। ਇਤਿ ਸਭਾવਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬਧਾਤੂਨਂ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸੇવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ।
Hīnamajjhimapaṇītadhātuyo aṭṭhārasadhātumattameva. Hīnā hi cakkhādayo hīnadhātu. Majjhimapaṇītā cakkhādayo majjhimā ceva paṇītā ca dhātū. Nippariyāyena pana akusalā dhammadhātumanoviññāṇadhātuyo hīnadhātu. Lokiyā kusalābyākatā ubhopi cakkhudhātuādayo ca majjhimadhātu. Lokuttarā pana dhammadhātumanoviññāṇadhātuyo paṇītadhātu. Pathavītejovāyodhātuyo phoṭṭhabbadhātuyeva. Āpodhātu ākāsadhātu ca dhammadhātuyeva. Viññāṇadhātu cakkhuviññāṇādisattaviññāṇadhātusaṅkhepoyeva. Sattarasa dhātuyo dhammadhātuekadeso ca saṅkhatadhātu. Asaṅkhatadhātu pana dhammadhātuekadesova. Anekadhātunānādhātuloko pana aṭṭhārasadhātuppabhedamattamevāti. Iti sabhāvato vijjamānānaṃ sabbadhātūnaṃ tadantogadhattā aṭṭhāraseva vuttāti.
ਅਪਿਚ વਿਜਾਨਨਸਭਾવੇ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਜੀવਸਞ੍ਞੀਨਂ ਜੀવਸਞ੍ਞਾਸਮੂਹਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸੇવ વੁਤ੍ਤਾ । ਸਨ੍ਤਿ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ વਿਜਾਨਨਸਭਾવੇ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਜੀવਸਞ੍ਞਿਨੋ। ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਭੇਦੇਨ ਤਸ੍ਸਾ ਅਨੇਕਤ੍ਤਂ, ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਾਨੁਸਯਿਤਂ ਜੀવਸਞ੍ਞਂ ਸਮੂਹਨਿਤੁਕਾਮੇਨ ਭਗવਤਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ ਪਕਾਸਿਤਾ। ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ? ਤਥਾ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ; ਯੇ ਚ ਇਮਾਯ ਨਾਤਿਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਾਯ ਦੇਸਨਾਯ વੇਨੇਯ੍ਯਾ ਸਤ੍ਤਾ, ਤਦਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਚ ਅਟ੍ਠਾਰਸੇવ ਪਕਾਸਿਤਾ।
Apica vijānanasabhāve viññāṇe jīvasaññīnaṃ jīvasaññāsamūhanatthampi aṭṭhāraseva vuttā . Santi hi sattā vijānanasabhāve viññāṇe jīvasaññino. Tesaṃ cakkhusotaghānajivhākāyaviññāṇamanoviññāṇadhātubhedena tassā anekattaṃ, cakkhurūpādipaccayāyattavuttitāya aniccatañca pakāsetvā dīgharattānusayitaṃ jīvasaññaṃ samūhanitukāmena bhagavatā aṭṭhārasa dhātuyo pakāsitā. Kiñca bhiyyo? Tathā veneyyajjhāsayavasena; ye ca imāya nātisaṅkhepavitthārāya desanāya veneyyā sattā, tadajjhāsayavasena ca aṭṭhāraseva pakāsitā.
ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਨਯੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਹਿ,
Saṅkhepavitthāranayena tathā tathā hi,
ਧਮ੍ਮਂ ਪਕਾਸਯਤਿ ਏਸ ਯਥਾ ਯਥਾਸ੍ਸ।
Dhammaṃ pakāsayati esa yathā yathāssa;
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਤੇਜવਿਹਤਂ વਿਲਯਂ ਖਣੇਨ,
Saddhammatejavihataṃ vilayaṃ khaṇena,
વੇਨੇਯ੍ਯਸਤ੍ਤਹਦਯੇਸੁ ਤਮੋ ਪਯਾਤੀਤਿ॥
Veneyyasattahadayesu tamo payātīti.
ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਤਾવਤ੍વਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
Evamettha ‘tāvatvato’ veditabbo vinicchayo.
‘ਸਙ੍ਖਤੋ’ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਤਾવ ਜਾਤਿਤੋ ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦવਸੇਨ। ਤਥਾ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਰੂਪਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਧਾਤੁਯੋ ਸੋਤਪਸਾਦਾਦਿવਸੇਨ। ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਾਤੁ ਪਨ ਪਥવੀਤੇਜੋવਾਯੋવਸੇਨ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤਥਾ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ। ਮਨੋਧਾਤੁ ਪਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨવਸੇਨ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ ਤਿਣ੍ਣਂ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ, ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਸੁਖੁਮਰੂਪਾਨਂ, ਅਸਙ੍ਖਤਾਯ ਚ ਧਾਤੁਯਾ વਸੇਨ વੀਸਤਿਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਸੇਸਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤવਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ ਛਸਤ੍ਤਤਿਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਸਙ੍ਖਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
‘Saṅkhato’ti cakkhudhātu tāva jātito eko dhammotveva saṅkhaṃ gacchati cakkhupasādavasena. Tathā sotaghānajivhākāyarūpasaddagandharasadhātuyo sotapasādādivasena. Phoṭṭhabbadhātu pana pathavītejovāyovasena tayo dhammāti saṅkhaṃ gacchati. Cakkhuviññāṇadhātu kusalākusalavipākavasena dve dhammāti saṅkhaṃ gacchati. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇadhātuyo. Manodhātu pana pañcadvārāvajjanakusalākusalavipākasampaṭicchanavasena tayo dhammāti saṅkhaṃ gacchati. Dhammadhātu tiṇṇaṃ arūpakkhandhānaṃ, soḷasannaṃ sukhumarūpānaṃ, asaṅkhatāya ca dhātuyā vasena vīsatidhammāti saṅkhaṃ gacchati. Manoviññāṇadhātu sesakusalākusalābyākataviññāṇavasena chasattatidhammāti saṅkhaṃ gacchatīti evamettha ‘saṅkhato’ veditabbo vinicchayo.
‘ਪਚ੍ਚਯਾ’ਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਆਦੀਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਆਦੀਸੁ ਪਚ੍ਚਯਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਸੋ ਪਨੇਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
‘Paccayā’ti cakkhudhātuādīnaṃ cakkhuviññāṇadhātuādīsu paccayato veditabbo vinicchayo. So panetesaṃ paccayabhāvo niddesavāre āvi bhavissati.
‘ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤੋਪੇਤ੍ਥ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਾ ਏવ ਹਿ ਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੁਯੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤવਿવਿਤ੍ਤਤੋ, ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવਸੁਞ੍ਞਤੋ, ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤੋ ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਭੇਰਿਤਲਂ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਦਣ੍ਡੋ વਿਯ ਰੂਪਧਾਤੁ, ਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ । ਤਥਾ ਆਦਾਸਤਲਂ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ, ਮੁਖਂ વਿਯ ਰੂਪਧਾਤੁ, ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਅਥ વਾ ਉਚ੍ਛੁਤਿਲਾਨਿ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ, ਯਨ੍ਤਚਕ੍ਕਯਟ੍ਠਿ વਿਯ ਰੂਪਧਾਤੁ, ਉਚ੍ਛੁਰਸਤੇਲਾਨਿ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਤਥਾ ਅਧਰਾਰਣੀ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ, ਉਤ੍ਤਰਾਰਣੀ વਿਯ ਰੂਪਧਾਤੁ, ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੋਤਧਾਤੁਆਦੀਸੁਪਿ।
‘Daṭṭhabbā’ti daṭṭhabbatopettha vinicchayo veditabboti attho. Sabbā eva hi saṅkhatā dhātuyo pubbantāparantavivittato, dhuvasubhasukhattabhāvasuññato, paccayāyattavuttito ca daṭṭhabbā. Visesato panettha bheritalaṃ viya cakkhudhātu daṭṭhabbā, daṇḍo viya rūpadhātu, saddo viya cakkhuviññāṇadhātu . Tathā ādāsatalaṃ viya cakkhudhātu, mukhaṃ viya rūpadhātu, mukhanimittaṃ viya cakkhuviññāṇadhātu. Atha vā ucchutilāni viya cakkhudhātu, yantacakkayaṭṭhi viya rūpadhātu, ucchurasatelāni viya cakkhuviññāṇadhātu. Tathā adharāraṇī viya cakkhudhātu, uttarāraṇī viya rūpadhātu, aggi viya cakkhuviññāṇadhātu. Esa nayo sotadhātuādīsupi.
ਮਨੋਧਾਤੁ ਪਨ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਆਦੀਨਂ ਪੁਰੇਚਰਾਨੁਚਰਾ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਲ੍ਲਮਿવ ਸੂਲਮਿવ ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ; ਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਨਾਸਲ੍ਲਸੂਲਯੋਗਾ ਆਤੁਰਾ વਿਯ; ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ વਾ ਸਞ੍ਞਾ ਆਸਾਦੁਕ੍ਖਜਨਨਤੋ ਰਿਤ੍ਤਮੁਟ੍ਠਿ વਿਯ, ਅਯਥਾਭੁਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਕਤੋ વਨਮਿਗੋ વਿਯ; ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪਕ੍ਖਿਪਨਤੋ ਅਙ੍ਗਾਰਕਾਸੁਯਂ ਖਿਪਨਕਪੁਰਿਸੋ વਿਯ, ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਾਨੁਬਨ੍ਧਨਤੋ ਰਾਜਪੁਰਿਸਾਨੁਬਨ੍ਧਚੋਰਾ વਿਯ, ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਾવਹਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਤੋ વਿਸਰੁਕ੍ਖਬੀਜਾਨਿ વਿਯ; ਰੂਪਂ ਨਾਨਾવਿਧੂਪਦ੍ਦવਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਖੁਰਚਕ੍ਕਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Manodhātu pana yathāsambhavato cakkhuviññāṇadhātuādīnaṃ purecarānucarā viya daṭṭhabbā. Dhammadhātuyā vedanākkhandho sallamiva sūlamiva ca daṭṭhabbo ; saññāsaṅkhārakkhandhā vedanāsallasūlayogā āturā viya; puthujjanānaṃ vā saññā āsādukkhajananato rittamuṭṭhi viya, ayathābhuccanimittaggāhakato vanamigo viya; saṅkhārā paṭisandhiyaṃ pakkhipanato aṅgārakāsuyaṃ khipanakapuriso viya, jātidukkhānubandhanato rājapurisānubandhacorā viya, sabbānatthāvahassa khandhasantānassa hetuto visarukkhabījāni viya; rūpaṃ nānāvidhūpaddavanimittato khuracakkaṃ viya daṭṭhabbaṃ.
ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਪਨ ਧਾਤੁ ਅਮਤਤੋ ਸਨ੍ਤਤੋ ਖੇਮਤੋ ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਗਹਿਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾਪਿ ਅਞ੍ਞਂ ਗਹੇਤ੍વਾવ ਪવਤਨਤੋ વਨਮਕ੍ਕਟੋ વਿਯ, ਦੁਦ੍ਦਮਨਤੋ ਅਸ੍ਸਖਲ਼ੁਙ੍ਕੋ વਿਯ, ਯਤ੍ਥਕਾਮਨਿਪਾਤਿਤੋ વੇਹਾਸਂ ਖਿਤ੍ਤਦਣ੍ਡੋ વਿਯ, ਲੋਭਦੋਸਾਦਿਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕਿਲੇਸਯੋਗਤੋ ਰਙ੍ਗਨਟੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ।
Asaṅkhatā pana dhātu amatato santato khemato ca daṭṭhabbā. Kasmā? Sabbānatthapaṭipakkhabhūtattā. Manoviññāṇadhātu gahitārammaṇaṃ muñcitvāpi aññaṃ gahetvāva pavatanato vanamakkaṭo viya, duddamanato assakhaḷuṅko viya, yatthakāmanipātito vehāsaṃ khittadaṇḍo viya, lobhadosādinānappakārakilesayogato raṅganaṭo viya daṭṭhabboti.
੧੮੪. ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚਾਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ਦ੍વਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਞ੍ਞਞ੍ਚ ਕਿਰਿਯਾਮਨੋਧਾਤੁਞ੍ਚੇવ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁ ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਰੂਪਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ, ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁ વਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਯੋ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਸਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮ। ਸੋਤਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
184. Niddesavāre cakkhuñca paṭicca rūpe cāti idañca dvayaṃ paṭicca aññañca kiriyāmanodhātuñceva sampayuttakhandhattayañcāti attho. Cakkhuviññāṇadhātuyā hi cakkhu nissayapaccayo hoti, rūpaṃ ārammaṇapaccayo, kiriyamanodhātu vigatapaccayo, tayo arūpakkhandhā sahajātapaccayo. Tasmā esā cakkhuviññāṇadhātu ime cattāro paṭicca uppajjati nāma. Sotañca paṭiccātiādīsupi eseva nayo.
ਨਿਰੁਦ੍ਧਸਮਨਨ੍ਤਰਾਤਿ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾ। ਤਜ੍ਜਾ ਮਨੋਧਾਤੂਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਜਾਤਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕਤੋ ਦੁવਿਧਾ ਮਨੋਧਾਤੁ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਕਿਚ੍ਚਾ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਾ ਪਨ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋਤਿ ਏਤੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ; ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਆਦੀਨਂ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤੇਨ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਕਿਚ੍ਚਾ ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Niruddhasamanantarāti niruddhāya samanantarā. Tajjā manodhātūti tasmiṃ ārammaṇe jātā kusalākusalavipākato duvidhā manodhātu sampaṭicchanakiccā. Sabbadhammesu vā pana paṭhamasamannāhāroti etesu cakkhuviññāṇādīsu sabbadhammesu uppajjamānesu paṭhamasamannāhāro; cakkhuviññāṇadhātuādīnaṃ vā ārammaṇasaṅkhātesu sabbadhammesu paṭhamasamannāhāroti ayamettha attho veditabbo. Etena pañcadvārāvajjanakiccā kiriyamanodhātu gahitāti veditabbā.
ਮਨੋਧਾਤੁਯਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਸਮਨਨ੍ਤਰਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਿ-ਕਾਰੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਮਨੋਧਾਤੁਯਾਪਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾਪੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ ਯਾ ਚ વਿਪਾਕਮਨੋਧਾਤੁਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸਨ੍ਤੀਰਣਕਿਚ੍ਚਾ વਿਪਾਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ, ਯਾ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਕਿਚ੍ਚਾ ਕਿਰਿਯਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ, ਯਾ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਯ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਜવਨਕਿਚ੍ਚਾ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ – ਤਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਕਥਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਮਨਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਭવਙ੍ਗਮਨਂ। ਧਮ੍ਮੇ ਚਾਤਿ ਚਤੁਭੂਮਿਕਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਹਾવਜ੍ਜਨਕਂ ਜવਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ।
Manodhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantarāti ettha pi-kāro sampiṇḍanattho. Tasmā manodhātuyāpi manoviññāṇadhātuyāpīti ayamettha attho veditabbo. Tena yā ca vipākamanodhātuyā uppajjitvā niruddhāya samanantarā uppajjati santīraṇakiccā vipākamanoviññāṇadhātu, yā ca tassā uppajjitvā niruddhāya samanantarā uppajjati voṭṭhabbanakiccā kiriyamanoviññāṇadhātu, yā ca tassā uppajjitvā niruddhāya samanantarā uppajjati javanakiccā manoviññāṇadhātu – tā sabbāpi kathitā hotīti veditabbā. Manañca paṭiccāti bhavaṅgamanaṃ. Dhamme cāti catubhūmikadhammārammaṇaṃ. Uppajjati manoviññāṇanti sahāvajjanakaṃ javanaṃ nibbattati.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹਿਤਪਞ੍ਹਂ ਨਾਮ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਮਹਾਧਮ੍ਮਰਕ੍ਖਿਤਤ੍ਥੇਰੋ ਕਿਰ ਨਾਮ ਦੀਘਭਾਣਕਾਭਯਤ੍ਥੇਰਂ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਹ – ‘ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਨਾਮ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਆવਜ੍ਜਨਂ વਿਸੁਂ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਭવਙ੍ਗਨਿਸ੍ਸਿਤਕਮੇવ ਕਾਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਮਨੋਤਿ ਸਹਾવਜ੍ਜਨਕਂ ਭવਙ੍ਗਂ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਜવਨਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯੇ ਸੋਲ਼ਸ ਧਾਤੁਯੋ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਦ੍વੇ ਚਤੁਭੂਮਿਕਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ ਕਥਿਤਾਤਿ।
Imasmiṃ pana ṭhāne hatthe gahitapañhaṃ nāma gaṇhiṃsu. Mahādhammarakkhitatthero kira nāma dīghabhāṇakābhayattheraṃ hatthe gahetvā āha – ‘paṭiccāti nāma āgataṭṭhāne āvajjanaṃ visuṃ na kātabbaṃ, bhavaṅganissitakameva kātabba’nti. Tasmā idha manoti sahāvajjanakaṃ bhavaṅgaṃ. Manoviññāṇanti javanamanoviññāṇaṃ. Imasmiṃ pana abhidhammabhājanīye soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve catubhūmikā lokiyalokuttaramissakā kathitāti.
ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੩. ਧਾਤੁવਿਭਙ੍ਗੋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ੩. ਧਾਤੁવਿਭਙ੍ਗੋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ੩. ਧਾਤੁવਿਭਙ੍ਗੋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
