Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സമ്മോഹവിനോദനീ-അട്ഠകഥാ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
൧൫൫. അഭിധമ്മഭാജനീയേ യഥാ ഹേട്ഠാ വിപസ്സകാനം ഉപകാരത്ഥായ ‘‘ചക്ഖായതനം രൂപായതന’’ന്തി യുഗലതോ ആയതനാനി വുത്താനി, തഥാ അവത്വാ അജ്ഝത്തികബാഹിരാനം സബ്ബാകാരതോ സഭാവദസ്സനത്ഥം ‘‘ചക്ഖായതനം സോതായതന’’ന്തി ഏവം അജ്ഝത്തികബാഹിരവവത്ഥാനനയേന വുത്താനി.
155. Abhidhammabhājanīye yathā heṭṭhā vipassakānaṃ upakāratthāya ‘‘cakkhāyatanaṃ rūpāyatana’’nti yugalato āyatanāni vuttāni, tathā avatvā ajjhattikabāhirānaṃ sabbākārato sabhāvadassanatthaṃ ‘‘cakkhāyatanaṃ sotāyatana’’nti evaṃ ajjhattikabāhiravavatthānanayena vuttāni.
൧൫൬. തേസം നിദ്ദേസവാരേ തത്ഥ കതമം ചക്ഖായതനന്തിആദീനി ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാനി.
156. Tesaṃ niddesavāre tattha katamaṃ cakkhāyatanantiādīni heṭṭhā vuttanayeneva veditabbāni.
൧൬൭. യം പനേതം ധമ്മായതനനിദ്ദേസേ ‘‘തത്ഥ കതമാ അസങ്ഖതാ ധാതു? രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോ’’തി വുത്തം, തത്രായമത്ഥോ – അസങ്ഖതാ ധാതൂതി അസങ്ഖതസഭാവം നിബ്ബാനം. യസ്മാ പനേതം ആഗമ്മ രാഗാദയോ ഖീയന്തി, തസ്മാ രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോതി വുത്തം. അയമേത്ഥ ആചരിയാനം സമാനത്ഥകഥാ.
167. Yaṃ panetaṃ dhammāyatananiddese ‘‘tattha katamā asaṅkhatā dhātu? Rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’’ti vuttaṃ, tatrāyamattho – asaṅkhatā dhātūti asaṅkhatasabhāvaṃ nibbānaṃ. Yasmā panetaṃ āgamma rāgādayo khīyanti, tasmā rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuttaṃ. Ayamettha ācariyānaṃ samānatthakathā.
വിതണ്ഡവാദീ പനാഹ – ‘പാടിയേക്കം നിബ്ബാനം നാമ നത്ഥി, കിലേസക്ഖയോവ നിബ്ബാന’ന്തി. ‘സുത്തം ആഹരാ’തി ച വുത്തേ ‘‘നിബ്ബാനം നിബ്ബാനന്തി ഖോ, ആവുസോ സാരിപുത്ത, വുച്ചതി; കതമം നു ഖോ, ആവുസോ, നിബ്ബാനന്തി? യോ ഖോ, ആവുസോ, രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോ – ഇദം വുച്ചതി നിബ്ബാന’’ന്തി ഏതം ജമ്ബുഖാദകസുത്തം ആഹരിത്വാ ‘ഇമിനാ സുത്തേന വേദിതബ്ബം പാടിയേക്കം നിബ്ബാനം നാമ നത്ഥി, കിലേസക്ഖയോവ നിബ്ബാന’ന്തി ആഹ. സോ വത്തബ്ബോ – ‘കിം പന യഥാ ചേതം സുത്തം തഥാ അത്ഥോ’തി? അദ്ധാ വക്ഖതി – ‘ആമ , നത്ഥി സുത്തതോ മുഞ്ചിത്വാ അത്ഥോ’തി. തതോ വത്തബ്ബോ – ‘ഇദം താവ തേ സുത്തം ആഭതം; അനന്തരസുത്തം ആഹരാ’തി. അനന്തരസുത്തം നാമ – ‘‘അരഹത്തം അരഹത്തന്തി, ആവുസോ സാരിപുത്ത, വുച്ചതി; കതമം നു ഖോ, ആവുസോ, അരഹത്തന്തി? യോ ഖോ, ആവുസോ, രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോ – ഇദം വുച്ചതി അരഹത്ത’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൧൫) ഇദം തസ്സേവാനന്തരം ആഭതസുത്തം.
Vitaṇḍavādī panāha – ‘pāṭiyekkaṃ nibbānaṃ nāma natthi, kilesakkhayova nibbāna’nti. ‘Suttaṃ āharā’ti ca vutte ‘‘nibbānaṃ nibbānanti kho, āvuso sāriputta, vuccati; katamaṃ nu kho, āvuso, nibbānanti? Yo kho, āvuso, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo – idaṃ vuccati nibbāna’’nti etaṃ jambukhādakasuttaṃ āharitvā ‘iminā suttena veditabbaṃ pāṭiyekkaṃ nibbānaṃ nāma natthi, kilesakkhayova nibbāna’nti āha. So vattabbo – ‘kiṃ pana yathā cetaṃ suttaṃ tathā attho’ti? Addhā vakkhati – ‘āma , natthi suttato muñcitvā attho’ti. Tato vattabbo – ‘idaṃ tāva te suttaṃ ābhataṃ; anantarasuttaṃ āharā’ti. Anantarasuttaṃ nāma – ‘‘arahattaṃ arahattanti, āvuso sāriputta, vuccati; katamaṃ nu kho, āvuso, arahattanti? Yo kho, āvuso, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo – idaṃ vuccati arahatta’’nti (saṃ. ni. 4.315) idaṃ tassevānantaraṃ ābhatasuttaṃ.
ഇമസ്മിം പന നം ആഭതേ ആഹംസു – ‘നിബ്ബാനം നാമ ധമ്മായതനപരിയാപന്നോ ധമ്മോ, അരഹത്തം ചത്താരോ ഖന്ധാ. നിബ്ബാനം സച്ഛികത്വാ വിഹരന്തോ ധമ്മസേനാപതി നിബ്ബാനം പുച്ഛിതോപി അരഹത്തം പുച്ഛിതോപി കിലേസക്ഖയമേവ ആഹ. കിം പന നിബ്ബാനഞ്ച അരഹത്തഞ്ച ഏകം ഉദാഹു നാന’ന്തി? ‘ഏകം വാ ഹോതു നാനം വാ. കോ ഏത്ഥ തയാ അതിബഹും ചുണ്ണീകരണം കരോന്തേന അത്ഥോ’? ‘ന ത്വം ഏകം നാനം ജാനാസീതി. നനു ഞാതേ സാധു ഹോതീ’തി ഏവം പുനപ്പുനം പുച്ഛിതോ വഞ്ചേതും അസക്കോന്തോ ആഹ – ‘രാഗാദീനം ഖീണന്തേ ഉപ്പന്നത്താ അരഹത്തം രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോ’തി വുച്ചതീതി. തതോ നം ആഹംസു – ‘മഹാകമ്മം തേ കതം. ലഞ്ജം ദത്വാപി തം വദാപേന്തോ ഏതദേവ വദാപേയ്യ. യഥേവ ച തേ ഏതം വിഭജിത്വാ കഥിതം, ഏവം ഇദമ്പി സല്ലക്ഖേഹി – നിബ്ബാനഞ്ഹി ആഗമ്മ രാഗാദയോ ഖീണാതി നിബ്ബാനം രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോതി വുത്തം. തീണിപി ഹി ഏതാനി നിബ്ബാനസ്സേവ അധിവചനാനീ’തി.
Imasmiṃ pana naṃ ābhate āhaṃsu – ‘nibbānaṃ nāma dhammāyatanapariyāpanno dhammo, arahattaṃ cattāro khandhā. Nibbānaṃ sacchikatvā viharanto dhammasenāpati nibbānaṃ pucchitopi arahattaṃ pucchitopi kilesakkhayameva āha. Kiṃ pana nibbānañca arahattañca ekaṃ udāhu nāna’nti? ‘Ekaṃ vā hotu nānaṃ vā. Ko ettha tayā atibahuṃ cuṇṇīkaraṇaṃ karontena attho’? ‘Na tvaṃ ekaṃ nānaṃ jānāsīti. Nanu ñāte sādhu hotī’ti evaṃ punappunaṃ pucchito vañcetuṃ asakkonto āha – ‘rāgādīnaṃ khīṇante uppannattā arahattaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo’ti vuccatīti. Tato naṃ āhaṃsu – ‘mahākammaṃ te kataṃ. Lañjaṃ datvāpi taṃ vadāpento etadeva vadāpeyya. Yatheva ca te etaṃ vibhajitvā kathitaṃ, evaṃ idampi sallakkhehi – nibbānañhi āgamma rāgādayo khīṇāti nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuttaṃ. Tīṇipi hi etāni nibbānasseva adhivacanānī’ti.
സചേ ഏവം വുത്തേ സഞ്ഞത്തിം ഗച്ഛതി ഇച്ചേതം കുസലം; നോ ചേ, ബഹുനിബ്ബാനതായ കാരേതബ്ബോ. കഥം? ഏവം താവ പുച്ഛിതബ്ബോ – ‘രാഗക്ഖയോ നാമ രാഗസ്സേവ ഖയോ ഉദാഹു ദോസമോഹാനമ്പി? ദോസക്ഖയോ നാമ ദോസസ്സേവ ഖയോ ഉദാഹു രാഗമോഹാനമ്പി? മോഹക്ഖയോ നാമ മോഹസ്സേവ ഖയോ ഉദാഹു രാഗദോസാനമ്പീ’തി? അദ്ധാ വക്ഖതി – ‘രാഗക്ഖയോ നാമ രാഗസ്സേവ ഖയോ, ദോസക്ഖയോ നാമ ദോസസ്സേവ ഖയോ, മോഹക്ഖയോ നാമ മോഹസ്സേവ ഖയോ’തി.
Sace evaṃ vutte saññattiṃ gacchati iccetaṃ kusalaṃ; no ce, bahunibbānatāya kāretabbo. Kathaṃ? Evaṃ tāva pucchitabbo – ‘rāgakkhayo nāma rāgasseva khayo udāhu dosamohānampi? Dosakkhayo nāma dosasseva khayo udāhu rāgamohānampi? Mohakkhayo nāma mohasseva khayo udāhu rāgadosānampī’ti? Addhā vakkhati – ‘rāgakkhayo nāma rāgasseva khayo, dosakkhayo nāma dosasseva khayo, mohakkhayo nāma mohasseva khayo’ti.
തതോ വത്തബ്ബോ – ‘തവ വാദേ രാഗക്ഖയോ ഏകം നിബ്ബാനം ഹോതി, ദോസക്ഖയോ ഏകം, മോഹക്ഖയോ ഏകം; തിണ്ണം അകുസലമൂലാനം ഖയേ തീണി നിബ്ബാനാനി ഹോന്തി, ചതുന്നം ഉപാദാനാനം ഖയേ ചത്താരി, പഞ്ചന്നം നീവരണാനം ഖയേ പഞ്ച, ഛന്നം തണ്ഹാകായാനം ഖയേ ഛ, സത്തന്നം അനുസയാനം ഖയേ സത്ത, അട്ഠന്നം മിച്ഛത്താനം ഖയേ അട്ഠ, നവന്നം തണ്ഹാമൂലകധമ്മാനം ഖയേ നവ, ദസന്നം സംയോജനാനം ഖയേ ദസ, ദിയഡ്ഢകിലേസസഹസ്സസ്സ ഖയേ പാടിയേക്കം പാടിയേക്കം നിബ്ബാനന്തി ബഹൂനി നിബ്ബാനാനി ഹോന്തി. നത്ഥി പന തേ നിബ്ബാനാനം പമാണന്തി. ഏവം പന അഗ്ഗഹേത്വാ നിബ്ബാനം ആഗമ്മ രാഗാദയോ ഖീണാതി ഏകമേവ നിബ്ബാനം രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോതി വുച്ചതി. തീണിപി ഹേതാനി നിബ്ബാനസ്സേവ അധിവചനാനീതി ഗണ്ഹ’.
Tato vattabbo – ‘tava vāde rāgakkhayo ekaṃ nibbānaṃ hoti, dosakkhayo ekaṃ, mohakkhayo ekaṃ; tiṇṇaṃ akusalamūlānaṃ khaye tīṇi nibbānāni honti, catunnaṃ upādānānaṃ khaye cattāri, pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ khaye pañca, channaṃ taṇhākāyānaṃ khaye cha, sattannaṃ anusayānaṃ khaye satta, aṭṭhannaṃ micchattānaṃ khaye aṭṭha, navannaṃ taṇhāmūlakadhammānaṃ khaye nava, dasannaṃ saṃyojanānaṃ khaye dasa, diyaḍḍhakilesasahassassa khaye pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nibbānanti bahūni nibbānāni honti. Natthi pana te nibbānānaṃ pamāṇanti. Evaṃ pana aggahetvā nibbānaṃ āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānīti gaṇha’.
സചേ പന ഏവം വുത്തേപി ന സല്ലക്ഖേതി, ഓളാരികതായ കാരേതബ്ബോ. കഥം? ‘അന്ധബാലാ ഹി അച്ഛദീപിമിഗമക്കടാദയോപി കിലേസപരിയുട്ഠിതാ വത്ഥും പടിസേവന്തി. അഥ നേസം പടിസേവനപരിയന്തേ കിലേസോ വൂപസമ്മതി. തവ വാദേ അച്ഛദീപിമിഗമക്കടാദയോ നിബ്ബാനപ്പത്താ നാമ ഹോന്തി. ഓളാരികം വത തേ നിബ്ബാനം ഥൂലം, കണ്ണേഹി പിളന്ധിതും ന സക്കാതി. ഏവം പന അഗ്ഗഹേത്വാ നിബ്ബാനം ആഗമ്മ രാഗാദയോ ഖീണാതി ഏകമേവ നിബ്ബാനം രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോതി വുച്ചതി. തീണിപി ഹേതാനി നിബ്ബാനസ്സേവ അധിവചനാനീതി ഗണ്ഹ’.
Sace pana evaṃ vuttepi na sallakkheti, oḷārikatāya kāretabbo. Kathaṃ? ‘Andhabālā hi acchadīpimigamakkaṭādayopi kilesapariyuṭṭhitā vatthuṃ paṭisevanti. Atha nesaṃ paṭisevanapariyante kileso vūpasammati. Tava vāde acchadīpimigamakkaṭādayo nibbānappattā nāma honti. Oḷārikaṃ vata te nibbānaṃ thūlaṃ, kaṇṇehi piḷandhituṃ na sakkāti. Evaṃ pana aggahetvā nibbānaṃ āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānīti gaṇha’.
സചേ പന ഏവം വുത്തേപി ന സല്ലക്ഖേതി, ഗോത്രഭുനാപി കാരേതബ്ബോ. കഥം? ഏവം താവ പുച്ഛിതബ്ബോ – ‘ത്വം ഗോത്രഭു നാമ അത്ഥീതി വദേസീ’തി? ‘ആമ വദാമീ’തി. ‘ഗോത്രഭുക്ഖണേ കിലേസാ ഖീണാ, ഖീയന്തി, ഖീയിസ്സന്തീ’തി? ന ഖീണാ, ന ഖീയന്തി; അപിച ഖോ ഖീയിസ്സന്തീതി. ‘ഗോത്രഭു പന കിം ആരമ്മണം കരോതീ’തി? ‘നിബ്ബാനം’. ‘തവ ഗോത്രഭുക്ഖണേ കിലേസാ ന ഖീണാ, ന ഖീയന്തി; അഥ ഖോ ഖീയിസ്സന്തി. ത്വം അഖീണേസുയേവ കിലേസേസു കിലേസക്ഖയം നിബ്ബാനം പഞ്ഞപേസി, അപ്പഹീനേസു അനുസയേസു അനുസയപ്പഹാനം നിബ്ബാനം പഞ്ഞപേസി. തം തേ ന സമേതി. ഏവം പന അഗ്ഗഹേത്വാ നിബ്ബാനം ആഗമ്മ രാഗാദയോ ഖീണാതി ഏകമേവ നിബ്ബാനം രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോതി വുച്ചതി. തീണിപി ഹേതാനി നിബ്ബാനസ്സേവ അധിവചനാനീതി ഗണ്ഹ’.
Sace pana evaṃ vuttepi na sallakkheti, gotrabhunāpi kāretabbo. Kathaṃ? Evaṃ tāva pucchitabbo – ‘tvaṃ gotrabhu nāma atthīti vadesī’ti? ‘Āma vadāmī’ti. ‘Gotrabhukkhaṇe kilesā khīṇā, khīyanti, khīyissantī’ti? Na khīṇā, na khīyanti; apica kho khīyissantīti. ‘Gotrabhu pana kiṃ ārammaṇaṃ karotī’ti? ‘Nibbānaṃ’. ‘Tava gotrabhukkhaṇe kilesā na khīṇā, na khīyanti; atha kho khīyissanti. Tvaṃ akhīṇesuyeva kilesesu kilesakkhayaṃ nibbānaṃ paññapesi, appahīnesu anusayesu anusayappahānaṃ nibbānaṃ paññapesi. Taṃ te na sameti. Evaṃ pana aggahetvā nibbānaṃ āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānīti gaṇha’.
സചേ പന ഏവം വുത്തേപി ന സല്ലക്ഖേതി, മഗ്ഗേന കാരേതബ്ബോ. കഥം? ഏവം താവ പുച്ഛിതബ്ബോ – ‘ത്വം മഗ്ഗം നാമ വദേസീ’തി? ‘ആമ വദേമീ’തി. ‘മഗ്ഗക്ഖണേ കിലേസാ ഖീണാ, ഖീയന്തി, ഖിയിസ്സന്തീ’തി? ജാനമാനോ വക്ഖതി – ‘ഖീണാതി വാ ഖീയിസ്സന്തീതി വാ വത്തും ന വട്ടതി, ഖീയന്തീതി വത്തും വട്ടതീ’തി. ‘യദി ഏവം, മഗ്ഗസ്സ കിലേസക്ഖയം നിബ്ബാനം കതമം? മഗ്ഗേന ഖീയനകകിലേസാ കതമേ? മഗ്ഗോ കതമം കിലേസക്ഖയം നിബ്ബാനം ആരമ്മണം കത്വാ കതമേ കിലേസേ ഖേപേതി? തസ്മാ മാ ഏവം ഗണ്ഹ. നിബ്ബാനം പന ആഗമ്മ രാഗാദയോ ഖീണാതി ഏകമേവ നിബ്ബാനം രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോ മോഹക്ഖയോതി വുച്ചതി. തീണിപി ഹേതാനി നിബ്ബാനസ്സേവ അധിവചനാനീ’തി.
Sace pana evaṃ vuttepi na sallakkheti, maggena kāretabbo. Kathaṃ? Evaṃ tāva pucchitabbo – ‘tvaṃ maggaṃ nāma vadesī’ti? ‘Āma vademī’ti. ‘Maggakkhaṇe kilesā khīṇā, khīyanti, khiyissantī’ti? Jānamāno vakkhati – ‘khīṇāti vā khīyissantīti vā vattuṃ na vaṭṭati, khīyantīti vattuṃ vaṭṭatī’ti. ‘Yadi evaṃ, maggassa kilesakkhayaṃ nibbānaṃ katamaṃ? Maggena khīyanakakilesā katame? Maggo katamaṃ kilesakkhayaṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā katame kilese khepeti? Tasmā mā evaṃ gaṇha. Nibbānaṃ pana āgamma rāgādayo khīṇāti ekameva nibbānaṃ rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayoti vuccati. Tīṇipi hetāni nibbānasseva adhivacanānī’ti.
ഏവം വുത്തേ ഏവമാഹ – ‘ത്വം ആഗമ്മ ആഗമ്മാതി വദേസീ’തി? ‘ആമ വദേമീ’തി. ‘ആഗമ്മ നാമാതി ഇദം തേ കുതോ ലദ്ധ’ന്തി? ‘സുത്തതോ ലദ്ധ’ന്തി . ‘ആഹര സുത്ത’ന്തി. ‘‘ഏവം അവിജ്ജാ ച തണ്ഹാ ച തം ആഗമ്മ, തമ്ഹി ഖീണാ, തമ്ഹി ഭഗ്ഗാ, ന ച കിഞ്ചി കദാചീ’’തി. ഏവം വുത്തേ പരവാദീ തുണ്ഹീഭാവം ആപന്നോതി.
Evaṃ vutte evamāha – ‘tvaṃ āgamma āgammāti vadesī’ti? ‘Āma vademī’ti. ‘Āgamma nāmāti idaṃ te kuto laddha’nti? ‘Suttato laddha’nti . ‘Āhara sutta’nti. ‘‘Evaṃ avijjā ca taṇhā ca taṃ āgamma, tamhi khīṇā, tamhi bhaggā, na ca kiñci kadācī’’ti. Evaṃ vutte paravādī tuṇhībhāvaṃ āpannoti.
ഇധാപി ദസായതനാനി കാമാവചരാനി, ദ്വേ പന ചതുഭൂമകാനി ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാനീതി വേദിതബ്ബാനി.
Idhāpi dasāyatanāni kāmāvacarāni, dve pana catubhūmakāni lokiyalokuttaramissakānīti veditabbāni.
അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ.
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / വിഭങ്ഗപാളി • Vibhaṅgapāḷi / ൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ • 2. Āyatanavibhaṅgo
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / വിഭങ്ഗ-മൂലടീകാ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ • 2. Āyatanavibhaṅgo
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / വിഭങ്ഗ-അനുടീകാ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ൨. ആയതനവിഭങ്ഗോ • 2. Āyatanavibhaṅgo