| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२७] ७. अभिण्हजातकवण्णना
[27] 7. Abhiṇhajātakavaṇṇanā
नालं कबळं पदातवेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उपासकञ्च महल्लकत्थेरञ्च आरब्भ कथेसि । सावत्थियं किर द्वे सहायका। तेसु एको पब्बजित्वा देवसिकं इतरस्स घरं गच्छति। सो तस्स भिक्खं दत्वा सयम्पि भुञ्जित्वा तेनेव सद्धिं विहारं गन्त्वा याव सूरियत्थङ्गमना आलापसल्लापेन निसीदित्वा नगरं पविसति, इतरोपि नं याव नगरद्वारा अनुगन्त्वा निवत्तति। सो तेसं विस्सासो भिक्खूनं अन्तरे पाकटो जातो। अथेकदिवसं भिक्खू तेसं विस्सासकथं कथेन्ता धम्मसभायं निसीदिंसु। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छि, ते ‘‘इमाय नाम, भन्ते’’ति कथयिंसु। सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव इमे विस्सासिका, पुब्बेपि विस्सासिकायेव अहेसु’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Nālaṃkabaḷaṃ padātaveti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ upāsakañca mahallakattherañca ārabbha kathesi . Sāvatthiyaṃ kira dve sahāyakā. Tesu eko pabbajitvā devasikaṃ itarassa gharaṃ gacchati. So tassa bhikkhaṃ datvā sayampi bhuñjitvā teneva saddhiṃ vihāraṃ gantvā yāva sūriyatthaṅgamanā ālāpasallāpena nisīditvā nagaraṃ pavisati, itaropi naṃ yāva nagaradvārā anugantvā nivattati. So tesaṃ vissāso bhikkhūnaṃ antare pākaṭo jāto. Athekadivasaṃ bhikkhū tesaṃ vissāsakathaṃ kathentā dhammasabhāyaṃ nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi, te ‘‘imāya nāma, bhante’’ti kathayiṃsu. Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva ime vissāsikā, pubbepi vissāsikāyeva ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अमच्चो अहोसि। तदा एको कुक्कुरो मङ्गलहत्थिसालं गन्त्वा मङ्गलहत्थिस्स भुञ्जनट्ठाने पतितानि भत्तसित्थानि खादति। सो तेनेव भोजनेन संवद्धमानो मङ्गलहत्थिस्स विस्सासिको जातो हत्थिस्सेव सन्तिके भुञ्जति, उभोपि विना वत्तितुं न सक्कोन्ति। सो हत्थी नं सोण्डाय गहेत्वा अपरापरं करोन्तो कीळति, उक्खिपित्वा कुम्भे पतिट्ठापेति। अथेकदिवसं एको गामिकमनुस्सो हत्थिगोपकस्स मूलं दत्वा तं कुक्कुरं आदाय अत्तनो गामं अगमासि। ततो पट्ठाय सो हत्थी कुक्कुरं अपस्सन्तो नेव खादति न पिवति न न्हायति। तमत्थं रञ्ञो आरोचेसुं। राजा बोधिसत्तं पहिणि ‘‘गच्छ पण्डित, जानाहि किंकारणा हत्थी एवं करोती’’ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa amacco ahosi. Tadā eko kukkuro maṅgalahatthisālaṃ gantvā maṅgalahatthissa bhuñjanaṭṭhāne patitāni bhattasitthāni khādati. So teneva bhojanena saṃvaddhamāno maṅgalahatthissa vissāsiko jāto hatthisseva santike bhuñjati, ubhopi vinā vattituṃ na sakkonti. So hatthī naṃ soṇḍāya gahetvā aparāparaṃ karonto kīḷati, ukkhipitvā kumbhe patiṭṭhāpeti. Athekadivasaṃ eko gāmikamanusso hatthigopakassa mūlaṃ datvā taṃ kukkuraṃ ādāya attano gāmaṃ agamāsi. Tato paṭṭhāya so hatthī kukkuraṃ apassanto neva khādati na pivati na nhāyati. Tamatthaṃ rañño ārocesuṃ. Rājā bodhisattaṃ pahiṇi ‘‘gaccha paṇḍita, jānāhi kiṃkāraṇā hatthī evaṃ karotī’’ti.
बोधिसत्तो हत्थिसालं गन्त्वा हत्थिस्स दुम्मनभावं ञत्वा ‘‘इमस्स सरीरे रोगो न पञ्ञायति, केनचि पनस्स सद्धिं मित्तसन्थवेन भवितब्बं, तं अपस्सन्तो एस मञ्ञे सोकाभिभूतो’’ति हत्थिगोपके पुच्छि ‘‘अत्थि नु खो इमस्स केनचि सद्धिं विस्सासो’’ति? ‘‘आम, अत्थि सामि एकेन सुनखेन सद्धिं बलवा मेत्ती’’ति। ‘‘कहं सो एतरही’’ति? ‘‘एकेन मनुस्सेन नीतो’’ति। ‘‘जानाथ पनस्स निवासनट्ठान’’न्ति? ‘‘न जानाम, सामी’’ति। बोधिसत्तो रञ्ञो सन्तिकं गन्त्वा ‘‘नत्थि, देव, हत्थिस्स कोचि आबाधो , एकेन पनस्स सुनखेन सद्धिं बलवविस्सासो , तं अपस्सन्तो न भुञ्जति मञ्ञे’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Bodhisatto hatthisālaṃ gantvā hatthissa dummanabhāvaṃ ñatvā ‘‘imassa sarīre rogo na paññāyati, kenaci panassa saddhiṃ mittasanthavena bhavitabbaṃ, taṃ apassanto esa maññe sokābhibhūto’’ti hatthigopake pucchi ‘‘atthi nu kho imassa kenaci saddhiṃ vissāso’’ti? ‘‘Āma, atthi sāmi ekena sunakhena saddhiṃ balavā mettī’’ti. ‘‘Kahaṃ so etarahī’’ti? ‘‘Ekena manussena nīto’’ti. ‘‘Jānātha panassa nivāsanaṭṭhāna’’nti? ‘‘Na jānāma, sāmī’’ti. Bodhisatto rañño santikaṃ gantvā ‘‘natthi, deva, hatthissa koci ābādho , ekena panassa sunakhena saddhiṃ balavavissāso , taṃ apassanto na bhuñjati maññe’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
२७.
27.
‘‘नालं कबळं पदातवे, न च पिण्डं न कुसे न घंसितुं।
‘‘Nālaṃ kabaḷaṃ padātave, na ca piṇḍaṃ na kuse na ghaṃsituṃ;
मञ्ञामि अभिण्हदस्सना, नागो स्नेहमकासि कुक्कुरे’’ति॥
Maññāmi abhiṇhadassanā, nāgo snehamakāsi kukkure’’ti.
तत्थ नालन्ति न समत्थो। कबळन्ति भोजनकाले पठममेव दिन्नं कटुककबळं। पदातवेति पआदातवे, सन्धिवसेन आकारलोपो वेदितब्बो, गहेतुन्ति अत्थो। न च पिण्डन्ति वड्ढेत्वा दीयमानं भत्तपिण्डम्पि नालं गहेतुं। न कुसेति खादनत्थाय दिन्नानि तिणानिपि नालं गहेतुं। न घंसितुन्ति न्हापियमानो सरीरम्पि घंसितुं नालं। एवं यं यं सो हत्थी कातुं न समत्थो, तं तं सब्बं रञ्ञो आरोचेत्वा तस्स असमत्थभावे अत्तना सल्लक्खितकारणं आरोचेन्तो ‘‘मञ्ञामी’’तिआदिमाह।
Tattha nālanti na samattho. Kabaḷanti bhojanakāle paṭhamameva dinnaṃ kaṭukakabaḷaṃ. Padātaveti paādātave, sandhivasena ākāralopo veditabbo, gahetunti attho. Na ca piṇḍanti vaḍḍhetvā dīyamānaṃ bhattapiṇḍampi nālaṃ gahetuṃ. Na kuseti khādanatthāya dinnāni tiṇānipi nālaṃ gahetuṃ. Na ghaṃsitunti nhāpiyamāno sarīrampi ghaṃsituṃ nālaṃ. Evaṃ yaṃ yaṃ so hatthī kātuṃ na samattho, taṃ taṃ sabbaṃ rañño ārocetvā tassa asamatthabhāve attanā sallakkhitakāraṇaṃ ārocento ‘‘maññāmī’’tiādimāha.
राजा तस्स वचनं सुत्वा ‘‘इदानि किं कातब्बं पण्डिता’’ति पुच्छि। ‘‘‘अम्हाकं किर मङ्गलहत्थिस्स सहायं सुनखं एको मनुस्सो गहेत्वा गतो, यस्स घरे तं सुनखं पस्सन्ति, तस्स अयं नाम दण्डो’ति भेरिं चरापेथ देवा’’ति। राजा तथा कारेसि। तं पवत्तिं सुत्वा सो पुरिसो सुनखं विस्सज्जेसि, सुनखो वेगेनागन्त्वा हत्थिस्स सन्तिकमेव अगमासि। हत्थी तं सोण्डाय गहेत्वा कुम्भे ठपेत्वा रोदित्वा परिदेवित्वा कुम्भा ओतारेत्वा तेन भुत्ते पच्छा अत्तनापि भुञ्जि। ‘‘तिरच्छानगतस्स आसयं जानाती’’ति राजा बोधिसत्तस्स महन्तं यसं अदासि।
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni kiṃ kātabbaṃ paṇḍitā’’ti pucchi. ‘‘‘Amhākaṃ kira maṅgalahatthissa sahāyaṃ sunakhaṃ eko manusso gahetvā gato, yassa ghare taṃ sunakhaṃ passanti, tassa ayaṃ nāma daṇḍo’ti bheriṃ carāpetha devā’’ti. Rājā tathā kāresi. Taṃ pavattiṃ sutvā so puriso sunakhaṃ vissajjesi, sunakho vegenāgantvā hatthissa santikameva agamāsi. Hatthī taṃ soṇḍāya gahetvā kumbhe ṭhapetvā roditvā paridevitvā kumbhā otāretvā tena bhutte pacchā attanāpi bhuñji. ‘‘Tiracchānagatassa āsayaṃ jānātī’’ti rājā bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इमे इदानेव विस्सासिका, पुब्बेपि विस्सासिकायेवा’’ति इमं धम्मदेसनं आहरित्वा चतुसच्चकथाय विनिवट्टेत्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि। इदं चतुसच्चकथाय विनिवट्टनं नाम सब्बजातकेसुपि अत्थियेव। मयं पन यत्थस्स आनिसंसो पञ्ञायति , तत्थेव दस्सयिस्साम।
Satthā ‘‘na, bhikkhave, ime idāneva vissāsikā, pubbepi vissāsikāyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā catusaccakathāya vinivaṭṭetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi. Idaṃ catusaccakathāya vinivaṭṭanaṃ nāma sabbajātakesupi atthiyeva. Mayaṃ pana yatthassa ānisaṃso paññāyati , tattheva dassayissāma.
तदा सुनखो उपासको अहोसि, हत्थी महल्लकत्थेरो, राजा आनन्दो, अमच्चपण्डितो पन अहमेव अहोसिन्ति।
Tadā sunakho upāsako ahosi, hatthī mahallakatthero, rājā ānando, amaccapaṇḍito pana ahameva ahosinti.
अभिण्हजातकवण्णना सत्तमा।
Abhiṇhajātakavaṇṇanā sattamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २७. अभिण्हजातकं • 27. Abhiṇhajātakaṃ
