Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Abhiññeyyaniddesavaṇṇanā

    ੨. ਇਦਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੁਦ੍ਦੇਸਸਙ੍ਗਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਭੇਦਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਥਂ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿਆਦਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੋ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਆਦਿਤੋ ਏਕਕਾਦਿવਸੇਨ ਦਸ ਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਦਸੁਤ੍ਤਰਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤਾવ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਕਾਮਭવਾਦੀਸੁ ਸਞ੍ਞਾਭવਾਦੀਸੁ ਏਕવੋਕਾਰਭવਾਦੀਸੁ ਚ ਸਬ੍ਬਭવੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ। ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾਤਿ ਆਹਾਰਤੋ ਠਿਤਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ। ਠਿਤੀਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਕਕ੍ਖਣੇ ਅਤ੍ਥਿਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਠਿਤਿਹੇਤੁ ਆਹਾਰੋ ਨਾ ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਅਧਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਚ੍ਚਯੇ ਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤੇ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਪਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ। ਏਤੇਨ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾ ਦੇવਾ ਅਹੇਤੁਕਾ ਅਨਾਹਾਰਾ ਅਫਸ੍ਸਕਾ’’ਤਿਆਦਿ (વਿਭ॰ ੧੦੧੭), ਤਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਝਾਨਂ ਆਹਾਰੋਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰਾ ਭੂਤਾਨਂ વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ, ਸਮ੍ਭવੇਸੀਨਂ વਾ ਅਨੁਗ੍ਗਹਾਯ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੋ ਆਹਾਰੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕੋ વਾ ਸੁਖੁਮੋ વਾ, ਫਸ੍ਸੋ ਦੁਤਿਯੋ, ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਤਤਿਯਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਤੁਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੧) ਇਦਂ વਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਆਹਾਰਲਕ੍ਖਣਾવ ਧਮ੍ਮਾ ਆਹਾਰਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਧ ਪਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਆਹਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਸੋ ਚ ਯਂ ਯਂ ਫਲਂ ਜਨੇਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਆਹਰਤਿ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਮਾ ਆਹਾਰੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ –

    2. Idāni vissajjanuddesasaṅgahite dhamme pabhedato dassetuṃ kathaṃ ime dhammā abhiññeyyātiādi niddesavāro āraddho. Tattha abhiññeyyaniddesādīsu pañcasu ādito ekakādivasena dasa dasa vissajjanāni dasuttarapariyāyena saṃsandetvā uddiṭṭhāni. Tesu abhiññeyyaniddese tāva sabbe sattāti kāmabhavādīsu saññābhavādīsu ekavokārabhavādīsu ca sabbabhavesu sabbe sattā. Āhāraṭṭhitikāti āhārato ṭhiti etesanti āhāraṭṭhitikā. Ṭhitīti cettha sakakkhaṇe atthitā adhippetā. Iti sabbasattānaṃ ṭhitihetu āhāro nā eko dhammo adhikena ñāṇena jānitabbo. Paccaye hi abhiññāte paccayuppannāpi abhiññātā honti ubhinnampi aññamaññāpekkhattā. Etena ñātapariññā vuttā hoti. Nanu ca evaṃ sante yaṃ vuttaṃ ‘‘asaññasattā devā ahetukā anāhārā aphassakā’’tiādi (vibha. 1017), taṃ virujjhatīti. Tañca na virujjhati. Tesañhi jhānaṃ āhāroti. Evaṃ santepi ‘‘cattārome, bhikkhave, āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā, sambhavesīnaṃ vā anuggahāya. Katame cattāro? Kabaḷīkāro āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catuttha’’nti (saṃ. ni. 2.11) idaṃ virujjhatīti. Idampi na virujjhati. Etasmiñhi sutte nippariyāyena āhāralakkhaṇāva dhammā āhārāti vuttā. Idha pana pariyāyena paccayo āhāroti vutto. Sabbasaṅkhatadhammānañhi paccayo laddhuṃ vaṭṭati, so ca yaṃ yaṃ phalaṃ janeti, taṃ taṃ āharati nāma. Tasmā āhāroti vuccati. Tenevāha –

    ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਮ੍ਪਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਹਾਰਂ વਦਾਮਿ, ਨੋ ਅਨਾਹਾਰਂ। ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਆਹਾਰੋ? ‘ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣਾ’ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇਪਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਹਾਰੇ વਦਾਮਿ, ਨੋ ਅਨਾਹਾਰੇ। ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਨੀવਰਣਾਨਂ ਆਹਾਰੋ। ‘ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ’ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੬੧)। ਅਯਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ।

    ‘‘Avijjampāhaṃ, bhikkhave, sāhāraṃ vadāmi, no anāhāraṃ. Ko ca, bhikkhave, avijjāya āhāro? ‘Pañca nīvaraṇā’tissa vacanīyaṃ. Pañca nīvaraṇepāhaṃ, bhikkhave, sāhāre vadāmi, no anāhāre. Ko ca, bhikkhave, pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ āhāro. ‘Ayoniso manasikāro’tissa vacanīya’’ntiādi (a. ni. 10.61). Ayaṃ idha adhippeto.

    ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਚਯਾਹਾਰੇ ਗਹਿਤੇ ਪਰਿਯਾਯਾਹਾਰੋਪਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਾਹਾਰੋਪਿ ਸਬ੍ਬੋ ਗਹਿਤੋવ ਹੋਤਿ।

    Etasmiñhi paccayāhāre gahite pariyāyāhāropi nippariyāyāhāropi sabbo gahitova hoti.

    ਤਤ੍ਥ ਅਸਞ੍ਞਭવੇ ਪਚ੍ਚਯਾਹਾਰੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧੇ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਾਯੋਕਸਿਣੇ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ‘‘ਧੀ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਧੀ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਮ ਅਭਾવੋਯੇવ ਸਾਧੁ। ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਧਬਨ੍ਧਨਾਦਿਪਚ੍ਚਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਅਸਤਿ ਨਤ੍ਥੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਤਿਂ ਰੁਚਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਪਰਿਹੀਨਜ੍ਝਾਨਾ ਕਾਲਂਕਤ੍વਾ ਅਸਞ੍ਞਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਯੋ ਯਸ੍ਸ ਇਰਿਯਾਪਥੋ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਪਣਿਹਿਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਸੋ ਤੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਕਪ੍ਪਸਤਾਨਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਏਤ੍ਤਕਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਨਿਪਨ੍ਨੋ વਿਯ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਿਯ ਠਿਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਏવਰੂਪਾਨਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਹਾਰੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਯਂ ਝਾਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ , ਤਦੇ ਨੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਜਿਯਾવੇਗੇਨ ਖਿਤ੍ਤਸਰੋ ਯਾવ ਜਿਯਾવੇਗੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਾવ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਯਾવ ਝਾਨਪਚ੍ਚਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਾવ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤੇ ਖੀਣવੇਗੋ ਸਰੋ વਿਯ ਪਤਨ੍ਤਿ।

    Tattha asaññabhave paccayāhāro labbhati. Anuppanne hi buddhe titthāyatane pabbajitvā vāyokasiṇe parikammaṃ katvā catutthajjhānaṃ nibbattetvā tato vuṭṭhāya ‘‘dhī cittaṃ, dhī cittaṃ, cittassa nāma abhāvoyeva sādhu. Cittañhi nissāya vadhabandhanādipaccayaṃ dukkhaṃ uppajjati, citte asati nattheta’’nti khantiṃ ruciṃ uppādetvā aparihīnajjhānā kālaṃkatvā asaññabhave nibbattanti. Yo yassa iriyāpatho manussaloke paṇihito ahosi, so tena iriyāpathena nibbattitvā pañca kappasatāni tiṭṭhati. Ettakaṃ addhānaṃ nipanno viya nisinno viya ṭhito viya hoti. Evarūpānañca sattānaṃ paccayāhāro labbhati. Te hi yaṃ jhānaṃ bhāvetvā nibbattā , tade nesaṃ paccayo hoti. Yathā jiyāvegena khittasaro yāva jiyāvego atthi, tāva gacchati, evaṃ yāva jhānapaccayo atthi, tāva tiṭṭhanti. Tasmiṃ niṭṭhite khīṇavego saro viya patanti.

    ਯੇ ਪਨ ਤੇ ਨੇਰਯਿਕਾ ‘‘ਨੇવੁਟ੍ਠਾਨਫਲੂਪਜੀવਿਨੋ ਨ ਪੁਞ੍ਞਫਲੂਪਜੀવਿਨੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਸਂ ਕੋ ਆਹਾਰੋਤਿ? ਤੇਸਂ ਕਮ੍ਮਮੇવ ਆਹਾਰੋਤਿ। ਕਿਂ ਪਞ੍ਚ ਆਹਾਰਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ? ‘‘ਪਞ੍ਚ, ਨ ਪਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਨਨੁ ‘‘ਪਚ੍ਚਯੋ ਆਹਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਤੇ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਤਦੇવ ਤੇਸਂ ਠਿਤਿਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰੋ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨ ਤਾવ ਕਾਲਂ ਕਰੋਤਿ, ਯਾવ ਨ ਤਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੦)। ਤਸ੍ਮਾ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਿਤਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਂ ਆਹਾਰਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਚੇਤ੍ਥ વਿવਾਦੋ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਮੁਖੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਖੇਲ਼ੋਪਿ ਹਿ ਤੇਸਂ ਆਹਾਰਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਤਿ। ਖੇਲ਼ੋ ਹਿ ਨਿਰਯੇ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਸਗ੍ਗੇ ਸੁਖવੇਦਨੀਯੋ। ਇਤਿ ਕਾਮਭવੇ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ, ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਸਞ੍ਞਭવਂ ਸੇਸਾਨਂ ਤਯੋ , ਅਸਞ੍ਞਾਨਞ੍ਚੇવ ਅવਸੇਸਾਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਾਹਾਰੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਹਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ।

    Ye pana te nerayikā ‘‘nevuṭṭhānaphalūpajīvino na puññaphalūpajīvino’’ti vuttā, tesaṃ ko āhāroti? Tesaṃ kammameva āhāroti. Kiṃ pañca āhārā atthīti? ‘‘Pañca, na pañcā’’ti idaṃ na vattabbaṃ. Nanu ‘‘paccayo āhāro’’ti vutto, tasmā yena kammena te niraye nibbattā, tadeva tesaṃ ṭhitipaccayattā āhāro. Yaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘na tāva kālaṃ karoti, yāva na taṃ pāpakammaṃ byantī hotī’’ti (a. ni. 3.36; ma. ni. 3.250). Tasmā āhāraṭṭhitikāti paccayaṭṭhitikāti attho. Kabaḷīkāraṃ āhāraṃ ārabbhāti cettha vivādo na kātabbo. Mukhe uppannakheḷopi hi tesaṃ āhārakiccaṃ sādheti. Kheḷo hi niraye dukkhavedanīyo hutvā paccayo hoti, sagge sukhavedanīyo. Iti kāmabhave nippariyāyena cattāro āhārā, rūpārūpabhavesu ṭhapetvā asaññabhavaṃ sesānaṃ tayo , asaññānañceva avasesānañca paccayāhāroti iminā āhārena sabbe sattā āhāraṭṭhitikā.

    ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਭਗવਤੋਪਿ ਹਿ ਧਮ੍ਮਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਦੇਸਨਾ – ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲਦੇਸਨਾ, ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲਦੇਸਨਾ, ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਤਿ। ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਂ ਏવਂ ਭਾવਿਤਂ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ ਹੋਤਿ, ਯਥਯਿਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਿਤਂ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨) ਏવਰੂਪੀ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ। ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੬੮) ਏવਰੂਪੀ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲਦੇਸਨਾ। ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯ ਬਹੁਜਨਸੁਖਾਯ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਅਤ੍ਥਾਯ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੦, ੩੦੯), ਏવਰੂਪੀ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲਦੇਸਨਾ। ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਤੁਭਾવਾ ਮਹਤੋ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੫-੧੮੬) ਏવਰੂਪੀ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ। ਤਾਸੁ ਇਧ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ । ਉਪਰਿ ਯਾવ ਦਸਕਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂਯੇવ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਧਮ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, વਿਸੇਸੇਨ વਾ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮਾਨਂਯੇવ ਅਧਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਭਾવਤੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਉਪਾਦਾਯ ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਤੋ વਾ ਫਲੋਪਚਾਰੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਕੋਚਿ ਸਤ੍ਤੋ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਿਤਿਕੋ ਅਤ੍ਥਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, વੋਹਾਰવਸੇਨ ਪਨ ਏવਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਮੇਤੇਨ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ।

    Sabbe sattāti ca puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā, sabbe saṅkhārāti adhippāyo. Bhagavatopi hi dhammapuggalānaṃ vasena catubbidhā desanā – dhammādhiṭṭhānā dhammadesanā, dhammādhiṭṭhānā puggaladesanā, puggalādhiṭṭhānā puggaladesanā, puggalādhiṭṭhānā dhammadesanāti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ bhāvitaṃ kammaniyaṃ hoti, yathayidaṃ cittaṃ. Cittaṃ, bhikkhave, bhāvitaṃ kammaniyaṃ hotī’’ti (a. ni. 1.22) evarūpī dhammādhiṭṭhānā dhammadesanā. ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (a. ni. 1.268) evarūpī dhammādhiṭṭhānā puggaladesanā. ‘‘Ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussāna’’nti (a. ni. 1.170, 309), evarūpī puggalādhiṭṭhānā puggaladesanā. ‘‘Ekapuggalassa bhikkhave, pātubhāvā mahato cakkhussa pātubhāvo hotī’’ti (a. ni. 1.175-186) evarūpī puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā. Tāsu idha puggalādhiṭṭhānā dhammadesanā . Upari yāva dasakā dhammānaṃyeva gahitattā sattaggahaṇena dhammaggahaṇaṃ katanti veditabbaṃ, visesena vā sattasantānapariyāpannadhammānaṃyeva adhikena ñāṇena sabhāvato upaparikkhitabbattā sattaggahaṇaṃ katanti veditabbaṃ, saṅkhāre upādāya sattoti paññattimattasambhavato vā phalopacārena saṅkhārā ‘‘sattā’’ti vuttāti veditabbaṃ. Na hi koci satto paccayaṭṭhitiko atthi aññatra saṅkhārehi, vohāravasena pana evaṃ vuccati. Evametena ñātapariññā vuttā hoti.

    ਦ੍વੇ ਧਾਤੁਯੋਤਿ ਸਙ੍ਖਤਾ ਚ ਧਾਤੁ ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਚ ਧਾਤੁ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਙ੍ਗਮ੍ਮ ਕਤਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੁ, ਕੇਹਿਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਕਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੁ।

    Dve dhātuyoti saṅkhatā ca dhātu asaṅkhatā ca dhātu. Tattha anekehi paccayehi saṅgamma katā pañcakkhandhā saṅkhatā dhātu, kehici paccayehi akataṃ nibbānaṃ asaṅkhatā dhātu.

    ਤਿਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁ ਰੂਪਧਾਤੁ ਅਰੂਪਧਾਤੁ (વਿਭ॰ ੧੮੧-੧੮੨)। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਕਾਮਧਾਤੁ? ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਅવੀਚਿਨਿਰਯਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿਤੋ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀ ਦੇવੇ ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾ ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਖਨ੍ਧਾ ਧਾਤੂ ਆਯਤਨਾ ਰੂਪਾ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁ (વਿਭ॰ ੧੮੨; ਧ॰ ਸ॰ ੧੨੮੭)। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਰੂਪਧਾਤੁ? ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠੇ ਦੇવੇ ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾ ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਉਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਿਸ੍ਸ વਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਧਾਤੁ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅਰੂਪਧਾਤੁ? ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨੂਪਗੇ ਦੇવੇ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿਤੋ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨੂਪਗੇ ਦੇવੇ ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾ ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਉਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਿਸ੍ਸ વਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਰੂਪਧਾਤੁ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਕਾਮਧਾਤੂਤਿ ਕਾਮਭવੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਧਾਤੂਤਿ ਰੂਪਭવੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਅਰੂਪਧਾਤੂਤਿ ਅਰੂਪਭવੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖਨ੍ਧਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ ਦਸੁਤ੍ਤਰਪਰਿਯਾਯੇਨ ਯੋਜਨਾ।

    Tisso dhātuyoti kāmadhātu rūpadhātu arūpadhātu (vibha. 181-182). Tattha katamā kāmadhātu? Heṭṭhato avīcinirayaṃ pariyantaṃ karitvā uparito paranimmitavasavattī deve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā khandhā dhātū āyatanā rūpā vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ. Ayaṃ vuccati kāmadhātu (vibha. 182; dha. sa. 1287). Tattha katamā rūpadhātu? Heṭṭhato brahmalokaṃ pariyantaṃ karitvā uparito akaniṭṭhe deve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā. Ayaṃ vuccati rūpadhātu. Tattha katamā arūpadhātu? Heṭṭhato ākāsānañcāyatanūpage deve pariyantaṃ karitvā uparito nevasaññānāsaññāyatanūpage deve antokaritvā yaṃ etasmiṃ antare etthāvacarā ettha pariyāpannā samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā cittacetasikā dhammā. Ayaṃ vuccati arūpadhātu. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kāmadhātūti kāmabhavo pañcakkhandhā labbhanti, rūpadhātūti rūpabhavo pañcakkhandhā labbhanti. Arūpadhātūti arūpabhavo cattāro khandhā labbhantī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ dasuttarapariyāyena yojanā.

    ਸਙ੍ਗੀਤਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਕੁਸਲਧਾਤੁਯੋ – ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਧਾਤੁ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ ਅવਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ। ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ – ਰੂਪਧਾਤੁ ਅਰੂਪਧਾਤੁ ਨਿਰੋਧਧਾਤੁ। ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ – ਹੀਨਾ ਧਾਤੁ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਧਾਤੁ ਪਣੀਤਾ ਧਾਤੂ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩.੩੦੫) વੁਤ੍ਤਾ ਧਾਤੁਯੋਪਿ ਏਤ੍ਥ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੮੧-੧੮੨)। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਤਕ੍ਕੋ વਿਤਕ੍ਕੋ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਧਾਤੁ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਧਾਤੁ। ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਤਕ੍ਕੋ વਿਤਕ੍ਕੋ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ। ਯਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮੇਤ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਮੇਤ੍ਤਾਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ। ਅવਿਹਿਂਸਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਤਕ੍ਕੋ વਿਤਕ੍ਕੋ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਅવਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ। ਯਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਰੁਣਾ ਕਰੁਣਾਯਨਾ ਕਰੁਣਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਕਰੁਣਾਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅવਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ (વਿਭ॰ ੧੮੨)। ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੁਯੋ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ। ਨਿਰੋਧਧਾਤੁ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਹੀਨਾ ਧਾਤੁ ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ, ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਧਾਤੁ ਅવਸੇਸਾ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾ। ਪਣੀਤਾ ਧਾਤੁ ਨવ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਾ। ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਚ ਨਿਜ੍ਜੀવਟ੍ਠੇਨ ਧਾਤੁ।

    Saṅgītipariyāyena pana ‘‘tisso kusaladhātuyo – nekkhammadhātu abyāpādadhātu avihiṃsādhātu. Aparāpi tisso dhātuyo – rūpadhātu arūpadhātu nirodhadhātu. Aparāpi tisso dhātuyo – hīnā dhātu majjhimā dhātu paṇītā dhātū’’ti (dī. ni. 1.3.305) vuttā dhātuyopi ettha yujjanti (vibha. 181-182). Nekkhammapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati nekkhammadhātu. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammadhātu. Abyāpādapaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo abyāpādadhātu. Yā sattesu metti mettāyanā mettāyitattaṃ mettācetovimutti. Ayaṃ vuccati abyāpādadhātu. Avihiṃsāpaṭisaṃyutto takko vitakko…pe… sammāsaṅkappo avihiṃsādhātu. Yā sattesu karuṇā karuṇāyanā karuṇāyitattaṃ karuṇācetovimutti. Ayaṃ vuccati avihiṃsādhātu (vibha. 182). Rūpārūpadhātuyo vuttāyeva. Nirodhadhātu nibbānaṃ. Hīnā dhātu dvādasākusalacittuppādā, majjhimā dhātu avasesā tebhūmakadhammā. Paṇītā dhātu nava lokuttaradhammā. Sabbāpi ca nijjīvaṭṭhena dhātu.

    ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਇਮੇਸਂ વਣ੍ਣਨਾ ਸਚ੍ਚવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁਯੇવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।

    Cattāri ariyasaccānīti dukkhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ. Imesaṃ vaṇṇanā saccavissajjanesuyeva bhavissati.

    ਪਞ੍ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿਤਤ੍ਥਾਯ ਪਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਸવਨਂ, ਪਰੇਸਂ ਹਿਤਤ੍ਥਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾਸੁਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਯਥਾਸੁਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਜ੍ਝਾਯਕਰਣਂ, ਯਥਾਸੁਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚੇਤਸਾ ਅਨੁવਿਤਕ੍ਕਨਂ, ਕਸਿਣਾਸੁਭਾਦੀਸੁ ਅਨੁਕੂਲਂ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ, ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ વਿਮੁਚ੍ਚਨਕਾਰਣਾਨਿ। ਯਥਾਹ –

    Pañca vimuttāyatanānīti attano hitatthāya parehi pavattitadhammadesanāsavanaṃ, paresaṃ hitatthāya attano yathāsutadhammadesanā, yathāsutassa dhammassa sajjhāyakaraṇaṃ, yathāsutassa dhammassa cetasā anuvitakkanaṃ, kasiṇāsubhādīsu anukūlaṃ ārammaṇanti, imāni pañca vimuccanakāraṇāni. Yathāha –

    ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਯਥਾ ਯਥਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਤਥਾ ਤਥਾ ਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਚ ਹੋਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਚ, ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਂવੇਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਂવੇਦਿਨੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਜਾਯਤਿ, ਪਮੁਦਿਤਸ੍ਸ ਪੀਤਿ ਜਾਯਤਿ, ਪੀਤਿਮਨਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਤਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯੋ ਸੁਖਂ વੇਦੇਤਿ, ਸੁਖਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਇਦਂ ਪਠਮਂ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Idha, bhikkhave, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca, tassa atthapaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati, idaṃ paṭhamaṃ vimuttāyatanaṃ.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਨ ਹੇવ ਖੋ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਰੇਸਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਯਥਾ ਯਥਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ…ਪੇ॰… ਸੁਖਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਇਦਂ ਦੁਤਿਯਂ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno na heva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno…pe… sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ dutiyaṃ vimuttāyatanaṃ.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਨਹੇવ ਖੋ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਨਾਪਿ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਰੇਸਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਂ ਕਰੋਤਿ। ਯਥਾ ਯਥਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ…ਪੇ॰… ਸੁਖਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਇਦਂ ਤਤਿਯਂ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno naheva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno…pe… sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ tatiyaṃ vimuttāyatanaṃ.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਨਹੇવ ਖੋ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਨਾਪਿ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਰੇਸਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਨਾਪਿ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਚੇਤਸਾ ਅਨੁવਿਤਕ੍ਕੇਤਿ ਅਨੁવਿਚਾਰੇਤਿ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਤਿ। ਯਥਾ ਯਥਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ…ਪੇ॰… ਸੁਖਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਇਦਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno naheva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti, api ca kho yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati. Yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno…pe… sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ catutthaṃ vimuttāyatanaṃ.

    ‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਨਹੇવ ਖੋ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ, ਨਾਪਿ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਰੇਸਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਨਾਪਿ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਸਜ੍ਝਾਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਨਾਪਿ ਯਥਾਸੁਤਂ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਚੇਤਸਾ ਅਨੁવਿਤਕ੍ਕੇਤਿ ਅਨੁવਿਚਾਰੇਤਿ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖ੍વਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ ਸੁਮਨਸਿਕਤਂ ਸੂਪਧਾਰਿਤਂ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ ਪਞ੍ਞਾਯ, ਯਥਾ ਯਥਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਂ ਹੋਤਿ ਸੁਮਨਸਿਕਤਂ ਸੂਪਧਾਰਿਤਂ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਥਾ ਤਥਾ ਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਚ ਹੋਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਚ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਂવੇਦਿਨੋ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਂવੇਦਿਨੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਜਾਯਤਿ , ਪਮੁਦਿਤਸ੍ਸ ਪੀਤਿ ਜਾਯਤਿ, ਪੀਤਿਮਨਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਤਿ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯੋ ਸੁਖਂ વੇਦੇਤਿ, ਸੁਖਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ। ਇਦਂ ਪਞ੍ਚਮਂ વਿਮੁਤ੍ਤਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੬; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੨)।

    ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhuno naheva kho satthā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena sajjhāyaṃ karoti, nāpi yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ cetasā anuvitakketi anuvicāreti manasānupekkhati, api ca khvassa aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya, yathā yathā kho, bhikkhave, bhikkhuno aññataraṃ samādhinimittaṃ suggahitaṃ hoti sumanasikataṃ sūpadhāritaṃ suppaṭividdhaṃ paññāya tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī ca. Tassa atthapaṭisaṃvedino dhammapaṭisaṃvedino pāmojjaṃ jāyati , pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vedeti, sukhino cittaṃ samādhiyati. Idaṃ pañcamaṃ vimuttāyatana’’nti (a. ni. 5.26; dī. ni. 3.322).

    ਛ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾਨਿ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਾਨਿ ਏવ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨਿ, ਜੇਟ੍ਠਕਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Cha anuttariyānīti ettha natthi etesaṃ uttaranti anuttarāni, anuttarāni eva anuttariyāni, jeṭṭhakānīti attho. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਛਯਿਮਾਨਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੮, ੩੦), ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਛ? ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਲਾਭਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸਿਕ੍ਖਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਪਾਰਿਚਰਿਯਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਅਨੁਸ੍ਸਤਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Chayimāni (a. ni. 6.8, 30), bhikkhave, anuttariyāni. Katamāni cha? Dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ, anussatānuttariyanti.

    ‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਸ੍ਸਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਮਣਿਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ વਾ ਪਨ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸਮਣਂ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਂ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਤ੍ਥੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਸ੍ਸਨਂ, ਨੇਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਏਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੀਨਂ ਗਮ੍ਮਂ ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕਂ ਅਨਰਿਯਂ ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ ਨ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ ਨ વਿਰਾਗਾਯ ਨ ਨਿਰੋਧਾਯ ਨ ਉਪਸਮਾਯ ਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਨ ਸਮ੍ਬੋਧਾਯ ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਂ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਂ વਾ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾਯ ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾਯ ਞਾਯਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਤਥਾਗਤਂ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਂ વਾ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। ਇਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ।

    ‘‘Katamañca, bhikkhave, dassanānuttariyaṃ? Idha, bhikkhave, ekacco hatthiratanampi dassanāya gacchati, assaratanampi dassanāya gacchati, maṇiratanampi dassanāya gacchati, uccāvacaṃ vā pana dassanāya gacchati, samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā micchādiṭṭhikaṃ micchāpaṭipannaṃ dassanāya gacchati. Atthetaṃ, bhikkhave, dassanaṃ, netaṃ natthīti vadāmi. Tañca kho etaṃ, bhikkhave, dassanaṃ hīnaṃ gammaṃ pothujjanikaṃ anariyaṃ anatthasaṃhitaṃ na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na sambodhāya na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā dassanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, dassanānaṃ sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā dassanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dassanānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ.

    ‘‘ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਞ੍ਚ ਕਥਂ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਭੇਰਿਸਦ੍ਦਮ੍ਪਿ ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, વੀਣਾਸਦ੍ਦਮ੍ਪਿ ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਗੀਤਸਦ੍ਦਮ੍ਪਿ ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ વਾ ਪਨ ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸਮਣਸ੍ਸ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਤ੍ਥੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸવਨਂ, ਨੇਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮਿ । ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਏਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸવਨਂ ਹੀਨਂ…ਪੇ॰… ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸવਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਸ੍ਸ વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਯ ਗਚ੍ਛਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। ਇਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ।

    ‘‘Savanānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco bherisaddampi savanāya gacchati, vīṇāsaddampi savanāya gacchati, gītasaddampi savanāya gacchati, uccāvacaṃ vā pana savanāya gacchati, samaṇassa vā brāhmaṇassa vā micchādiṭṭhikassa micchāpaṭipannassa dhammassavanāya gacchati. Atthetaṃ, bhikkhave, savanaṃ, netaṃ natthīti vadāmi . Tañca kho etaṃ, bhikkhave, savanaṃ hīnaṃ…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgatassa vā tathāgatasāvakassa vā dhammassavanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, savanānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgatassa vā tathāgatasāvakassa vā dhammassavanāya gacchati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, savanānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ.

    ‘‘ਲਾਭਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਞ੍ਚ ਕਥਂ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਤ੍ਤਲਾਭਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ, ਦਾਰਲਾਭਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ, ਧਨਲਾਭਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ વਾ ਪਨ ਲਾਭਮ੍ਪਿ ਲਭਤਿ। ਸਮਣੇ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੇ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨੇ ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਅਤ੍ਥੇਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲਾਭੋ, ਨੇਸੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮਿ। ਸੋ ਚ ਖੋ ਏਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲਾਭੋ ਹੀਨੋ…ਪੇ॰… ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕੇ વਾ ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲਾਭਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਤਥਾਗਤੇ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕੇ વਾ ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲਾਭਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ । ਇਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਲਾਭਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ।

    ‘‘Lābhānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco puttalābhampi labhati, dāralābhampi labhati, dhanalābhampi labhati, uccāvacaṃ vā pana lābhampi labhati. Samaṇe vā brāhmaṇe vā micchādiṭṭhike micchāpaṭipanne saddhaṃ paṭilabhati. Attheso, bhikkhave, lābho, neso natthīti vadāmi. So ca kho eso, bhikkhave, lābho hīno…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgate vā tathāgatasāvake vā saddhaṃ paṭilabhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, lābhānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgate vā tathāgatasāvake vā saddhaṃ paṭilabhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, lābhānuttariyaṃ . Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ.

    ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਞ੍ਚ ਕਥਂ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਤ੍ਥਿਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਸ੍ਸਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਰਥਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਧਨੁਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਥਰੁਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ વਾ ਪਨ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਸਮਣਸ੍ਸ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਤਿ। ਅਤ੍ਥੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਿਕ੍ਖਾ, ਨੇਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮਿ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਏਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਿਕ੍ਖਾ ਹੀਨਾ…ਪੇ॰… ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤੇ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਧਿਸੀਲਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਪਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਿਕ੍ਖਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤੇ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਅਧਿਸੀਲਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਪਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਿਕ੍ਖਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। ਇਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਲਾਭਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸਿਕ੍ਖਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ।

    ‘‘Sikkhānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco hatthismimpi sikkhati, assasmimpi sikkhati, rathasmimpi sikkhati, dhanusmimpi sikkhati, tharusmimpi sikkhati, uccāvacaṃ vā pana sikkhati, samaṇassa vā brāhmaṇassa vā micchādiṭṭhikassa micchāpaṭipannassa sikkhati. Atthesā, bhikkhave, sikkhā, nesā natthīti vadāmi. Sā ca kho esā, bhikkhave, sikkhā hīnā…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgatappavedite dhammavinaye adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave , sikkhānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgatappavedite dhammavinaye adhisīlampi sikkhati, adhicittampi sikkhati, adhipaññampi sikkhati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, sikkhānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ.

    ‘‘ਪਾਰਿਚਰਿਯਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਞ੍ਚ ਕਥਂ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਖਤ੍ਤਿਯਮ੍ਪਿ ਪਰਿਚਰਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਪਰਿਚਰਤਿ, ਗਹਪਤਿਮ੍ਪਿ ਪਰਿਚਰਤਿ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ વਾ ਪਨ ਪਰਿਚਰਤਿ, ਸਮਣਂ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਂ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਪਰਿਚਰਤਿ। ਅਤ੍ਥੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਰਿਚਰਿਯਾ, ਨੇਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮਿ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਏਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਰਿਚਰਿਯਾ ਹੀਨਾ…ਪੇ॰… ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਂ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਂ વਾ ਪਰਿਚਰਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਰਿਚਰਿਯਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਤਥਾਗਤਂ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਂ વਾ ਪਰਿਚਰਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਾਰਿਚਰਿਯਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। ਇਤਿ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਲਾਭਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਸਿਕ੍ਖਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਪਾਰਿਚਰਿਯਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ।

    ‘‘Pāricariyānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco khattiyampi paricarati, brāhmaṇampi paricarati, gahapatimpi paricarati, uccāvacaṃ vā pana paricarati, samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā micchādiṭṭhikaṃ micchāpaṭipannaṃ paricarati. Atthesā, bhikkhave, pāricariyā, nesā natthīti vadāmi. Sā ca kho esā, bhikkhave, pāricariyā hīnā…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā paricarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, pāricariyānaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā paricarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, pāricariyānuttariyaṃ. Iti dassanānuttariyaṃ, savanānuttariyaṃ, lābhānuttariyaṃ, sikkhānuttariyaṃ, pāricariyānuttariyaṃ.

    ‘‘ਅਨੁਸ੍ਸਤਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਞ੍ਚ ਕਥਂ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਤ੍ਤਲਾਭਮ੍ਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਦਾਰਲਾਭਮ੍ਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਧਨਲਾਭਮ੍ਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਉਚ੍ਚਾવਚਂ વਾ ਪਨ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਸਮਣਂ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਂ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ। ਅਤ੍ਥੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ, ਨੇਸਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮਿ। ਸਾ ਚ ਖੋ ਏਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਤਿ ਹੀਨਾ…ਪੇ॰… ਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਂ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਂ વਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਏਤਦਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਤੀਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਯਦਿਦਂ ਤਥਾਗਤਂ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਂ વਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ ਨਿવਿਟ੍ਠਸਦ੍ਧੋ ਨਿવਿਟ੍ਠਪੇਮੋ ਏਕਨ੍ਤਗਤੋ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਤਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਂ। ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛ ਅਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਨੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੩੦)।

    ‘‘Anussatānuttariyañca kathaṃ hoti? Idha, bhikkhave, ekacco puttalābhampi anussarati, dāralābhampi anussarati, dhanalābhampi anussarati, uccāvacaṃ vā pana anussarati, samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā micchādiṭṭhikaṃ micchāpaṭipannaṃ anussarati. Atthesā, bhikkhave, anussati, nesā natthīti vadāmi. Sā ca kho esā, bhikkhave, anussati hīnā…pe… na nibbānāya saṃvattati. Yo ca kho, bhikkhave, tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā anussarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Etadānuttariyaṃ, bhikkhave, anussatīnaṃ sattānaṃ visuddhiyā…pe… nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā anussarati niviṭṭhasaddho niviṭṭhapemo ekantagato abhippasanno. Idaṃ vuccati, bhikkhave, anussatānuttariyaṃ. Imāni kho, bhikkhave, cha anuttariyānī’’ti (a. ni. 6.30).

    ਸਤ੍ਤ ਨਿਦ੍ਦਸવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਦਸਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦਸੋ। ਨਿਦ੍ਦਸਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਸਭਾવਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਸવਤ੍ਥੂਨਿ। ਖੀਣਾਸવੋ ਹਿ ਦਸવਸ੍ਸਕਾਲੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪੁਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਅਭਾવਾ ਪੁਨ ਦਸવਸ੍ਸੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨਿਦ੍ਦਸੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਦਸવਸ੍ਸੋવ ਨ ਹੋਤਿ, ਨવવਸ੍ਸੋਪਿ…ਪੇ॰… ਏਕਮੁਹੁਤ੍ਤਿਕੋਪਿ ਨ ਹੋਤਿਯੇવ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਦਸવਸ੍ਸਕਾਲੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕਕਾਲੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋਪਿ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤੋ ਨਿਦ੍ਦਸੋ ਨਿਮੁਹੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿਯੇવ। ਤਿਤ੍ਥਿਯਸਮਯੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવੋਹਾਰਂ ਪਨ ਸਾਸਨੇ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ, ਇਧ ਚ ਸਬ੍ਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਤਾਦਿਸਸਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾਨਿ ‘‘ਸਤ੍ਤ ਨਿਦ੍ਦਸવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਥਾਹ –

    Satta niddasavatthūnīti ettha natthi etassa dasāti niddaso. Niddasassa niddasabhāvassa vatthūni kāraṇāni niddasavatthūni. Khīṇāsavo hi dasavassakāle parinibbuto puna paṭisandhiyā abhāvā puna dasavasso na hotīti niddasoti vuccati. Na kevalañca dasavassova na hoti, navavassopi…pe… ekamuhuttikopi na hotiyeva. Na kevalañca dasavassakāle parinibbuto, sattavassikakāle parinibbutopi nissatto niddaso nimuhutto hotiyeva. Titthiyasamaye uppannavohāraṃ pana sāsane khīṇāsavassa āropetvā tattha tādisassa abhāvaṃ, idha ca sabbhāvaṃ dassento bhagavā tādisasabhāvassa kāraṇāni ‘‘satta niddasavatthūnī’’ti āha. Yathāha –

    ‘‘ਸਤ੍ਤਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਦ੍ਦਸવਤ੍ਥੂਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਸਤ੍ਤ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਦਾਨੇ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਸਮਾਦਾਨੇ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ। ਧਮ੍ਮਨਿਸਨ੍ਤਿਯਾ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਨਿਸਨ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ। ਇਚ੍ਛਾવਿਨਯੇ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਇਚ੍ਛਾવਿਨਯੇ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ। ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨੇ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨੇ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ। વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ । ਸਤਿਨੇਪਕ੍ਕੇ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਸਤਿਨੇਪਕ੍ਕੇ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਪਟਿવੇਧੇ ਤਿਬ੍ਬਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਪਟਿવੇਧੇ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ। ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤ ਨਿਦ੍ਦਸવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੨੦)।

    ‘‘Sattimāni, bhikkhave, niddasavatthūni. Katamāni satta? Idha, bhikkhave, bhikkhu sikkhāsamādāne tibbacchando hoti, āyatiñca sikkhāsamādāne avigatapemo. Dhammanisantiyā tibbacchando hoti, āyatiñca dhammanisantiyā avigatapemo. Icchāvinaye tibbacchando hoti, āyatiñca icchāvinaye avigatapemo. Paṭisallāne tibbacchando hoti, āyatiñca paṭisallāne avigatapemo. Vīriyārambhe tibbacchando hoti, āyatiñca vīriyārambhe avigatapemo . Satinepakke tibbacchando hoti, āyatiñca satinepakke avigatapemo. Diṭṭhipaṭivedhe tibbacchando hoti, āyatiñca diṭṭhipaṭivedhe avigatapemo. Imāni kho, bhikkhave, satta niddasavatthūnī’’ti (a. ni. 7.20).

    ਥੇਰੋਪਿ ਤਥੇવ ਦੇਸਨਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਤ੍ਤ ਨਿਦ੍ਦਸવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ ਆਹ।

    Theropi tatheva desanaṃ uddharitvā ‘‘satta niddasavatthūnī’’ti āha.

    ਅਟ੍ਠ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਮਾਨਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਏਤੇਸਂ ਝਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ, ਝਾਨਾਨਿ। ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ। ਞਾਣੁਤ੍ਤਰਿਕੋ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਸਦਞਾਣੋ ‘‘ਕਿਂ ਏਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ। ਨ ਮਯ੍ਹਂ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਕਰਣੇ ਭਾਰੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ, ਤਾਨਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਹ ਨਿਮਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ ‘‘ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।

    Aṭṭha abhibhāyatanānīti ettha abhibhuyyamānāni āyatanāni etesaṃ jhānānanti abhibhāyatanāni, jhānāni. Āyatanānīti adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanasaṅkhātāni kasiṇārammaṇāni. Ñāṇuttariko hi puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha ārammaṇe samāpajjitabbaṃ. Na mayhaṃ cittekaggatākaraṇe bhāro atthī’’ti, tāni ārammaṇāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ nibbattetīti attho. Evaṃ uppāditāni jhānāni ‘‘abhibhāyatanānī’’ti vuccanti.

    ‘‘ਕਤਮਾਨਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੬੫) ਅਟ੍ਠ? ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਪਠਮਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Katamāni (a. ni. 8.65) aṭṭha? Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ paṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਦੁਤਿਯਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ dutiyaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਤਤਿਯਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ tatiyaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ ਸੁવਣ੍ਣਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ catutthaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨੀਲਾਨਿ ਨੀਲવਣ੍ਣਾਨਿ ਨੀਲਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਨੀਲਨਿਭਾਸਾਨਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਉਮਾਪੁਪ੍ਫਂ ਨੀਲਂ ਨੀਲવਣ੍ਣਂ ਨੀਲਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਨੀਲਨਿਭਾਸਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ વਾ ਪਨ ਤਂ વਤ੍ਥਂ ਬਾਰਾਣਸੇਯ੍ਯਕਂ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮਟ੍ਠਂ ਨੀਲਂ ਨੀਲવਣ੍ਣਂ ਨੀਲਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਨੀਲਨਿਭਾਸਂ, ਏવਮੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨੀਲਾਨਿ ਨੀਲવਣ੍ਣਾਨਿ ਨੀਲਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਨੀਲਨਿਭਾਸਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਪਞ੍ਚਮਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni. Seyyathāpi nāma umāpupphaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ nīlaṃ nīlavaṇṇaṃ nīlanidassanaṃ nīlanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati nīlāni nīlavaṇṇāni nīlanidassanāni nīlanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ pañcamaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪੀਤਾਨਿ ਪੀਤવਣ੍ਣਾਨਿ ਪੀਤਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਪੀਤਨਿਭਾਸਾਨਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਕਣਿਕਾਰਪੁਪ੍ਫਂ ਪੀਤਂ ਪੀਤવਣ੍ਣਂ ਪੀਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਪੀਤਨਿਭਾਸਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ વਾ ਪਨ ਤਂ વਤ੍ਥਂ ਬਾਰਾਣਸੇਯ੍ਯਕਂ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮਟ੍ਠਂ ਪੀਤਂ ਪੀਤવਣ੍ਣਂ ਪੀਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਪੀਤਨਿਭਾਸਂ, ਏવਮੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪੀਤਾਨਿ ਪੀਤવਣ੍ਣਾਨਿ ਪੀਤਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਪੀਤਨਿਭਾਸਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਛਟ੍ਠਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni. Seyyathāpi nāma kaṇikārapupphaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ pītaṃ pītavaṇṇaṃ pītanidassanaṃ pītanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati pītāni pītavaṇṇāni pītanidassanāni pītanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ chaṭṭhaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੋਹਿਤਕਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕવਣ੍ਣਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕਨਿਭਾਸਾਨਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਬਨ੍ਧੁਜੀવਕਪੁਪ੍ਫਂ ਲੋਹਿਤਕਂ ਲੋਹਿਤਕવਣ੍ਣਂ ਲੋਹਿਤਕਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਲੋਹਿਤਕਨਿਭਾਸਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ વਾ ਪਨ ਤਂ વਤ੍ਥਂ ਬਾਰਾਣਸੇਯ੍ਯਕਂ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮਟ੍ਠਂ ਲੋਹਿਤਕਂ ਲੋਹਿਤਕવਣ੍ਣਂ ਲੋਹਿਤਕਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਲੋਹਿਤਕਨਿਭਾਸਂ, ਏવਮੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੋਹਿਤਕਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕવਣ੍ਣਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕਨਿਭਾਸਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਸਤ੍ਤਮਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ।

    ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni. Seyyathāpi nāma bandhujīvakapupphaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ lohitakaṃ lohitakavaṇṇaṃ lohitakanidassanaṃ lohitakanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati lohitakāni lohitakavaṇṇāni lohitakanidassanāni lohitakanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ sattamaṃ abhibhāyatanaṃ.

    ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਓਦਾਤਾਨਿ ਓਦਾਤવਣ੍ਣਾਨਿ ਓਦਾਤਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਓਦਾਤਨਿਭਾਸਾਨਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਓਸਧਿਤਾਰਕਾ ਓਦਾਤਾ ਓਦਾਤવਣ੍ਣਾ ਓਦਾਤਨਿਦਸ੍ਸਨਾ ਓਦਾਤਨਿਭਾਸਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ વਾ ਪਨ ਤਂ વਤ੍ਥਂ ਬਾਰਾਣਸੇਯ੍ਯਕਂ ਉਭਤੋਭਾਗવਿਮਟ੍ਠਂ ਓਦਾਤਂ ਓਦਾਤવਣ੍ਣਂ ਓਦਾਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਓਦਾਤਨਿਭਾਸਂ, ਏવਮੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਰੂਪਸਞ੍ਞੀ ਏਕੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਓਦਾਤਾਨਿ ਓਦਾਤવਣ੍ਣਾਨਿ ਓਦਾਤਨਿਦਸ੍ਸਨਾਨਿ ਓਦਾਤਨਿਭਾਸਾਨਿ, ‘ਤਾਨਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਜਾਨਾਮਿ ਪਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਏવਂਸਞ੍ਞੀ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਅਟ੍ਠਮਂ ਅਭਿਭਾਯਤਨਂ। ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਅਭਿਭਾਯਤਨਾਨਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੬੫; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫੮)।

    ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni. Seyyathāpi nāma osadhitārakā odātā odātavaṇṇā odātanidassanā odātanibhāsā, seyyathāpi vā pana taṃ vatthaṃ bārāṇaseyyakaṃ ubhatobhāgavimaṭṭhaṃ odātaṃ odātavaṇṇaṃ odātanidassanaṃ odātanibhāsaṃ, evameva ajjhattaṃ arūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati odātāni odātavaṇṇāni odātanidassanāni odātanibhāsāni, ‘tāni abhibhuyya jānāmi passāmī’ti evaṃsaññī hoti. Idaṃ aṭṭhamaṃ abhibhāyatanaṃ. Imāni aṭṭha abhibhāyatanāni (a. ni. 8.65; dī. ni. 3.358).

    ਨવ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਂ ਪੁਬ੍ਬਂ ਅਨੁ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ, ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ વਿਹਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ વਿਹਾਰਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਾ, ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬવਿਹਾਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Nava anupubbavihārāti pubbaṃ pubbaṃ anu anupubbaṃ, anupubbaṃ viharitabbato samāpajjitabbato vihārā anupubbavihārā, anupaṭipāṭiyā samāpajjitabbavihārāti attho.

    ‘‘ਕਤਮੇ ਨવ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਂ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਰਾਗਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ, ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਯਂ ਤਂ ਅਰਿਯਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਸਤਿਮਾ ਸੁਖવਿਹਾਰੀ’ਤਿ, ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ ‘ਅਨਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋ’ਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ‘ਅਨਨ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀ’ਤਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੩੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੩, ੩੫੯) વੁਤ੍ਤਾ ਨવ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਾવ।

    ‘‘Katame nava? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti, tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharatī’’ti (a. ni. 9.33; dī. ni. 3.343, 359) vuttā nava anupubbavihārāva.

    ਦਸ ਨਿਜ੍ਜਰવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਨਿਜ੍ਜਰਯਨ੍ਤਿ ਨਾਸਯਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਜ੍ਜਰਾਨਿ। વਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਕਾਰਣਾਨਿ। ਨਿਜ੍ਜਰਾਨਿ ਚ ਤਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਚਾਤਿ ਨਿਜ੍ਜਰવਤ੍ਥੂਨਿ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।

    Dasa nijjaravatthūnīti micchādiṭṭhādīni nijjarayanti nāsayantīti nijjarāni. Vatthūnīti kāraṇāni. Nijjarāni ca tāni vatthūni cāti nijjaravatthūni. Sammādiṭṭhādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ.

    ‘‘ਕਤਮਾਨਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੧੦੬; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬੦) ਦਸ? ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Katamāni (a. ni. 10.106; dī. ni. 3.360) dasa? Sammādiṭṭhikassa, bhikkhave, micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchādiṭṭhipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammādiṭṭhipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ , ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāsaṅkappassa, bhikkhave, micchāsaṅkappo nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāsaṅkappapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti , te cassa nijjiṇṇā honti, sammāsaṅkappapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾવਾਚਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāvācassa, bhikkhave, micchāvācā nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāvācāpaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāvācāpaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammākammantassa, bhikkhave, micchākammanto nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchākammantapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammākammantapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવੋ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāājīvassa, bhikkhave, micchāājīvo nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāājīvapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāājīvapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾવਾਯਾਮੋ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਯਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāvāyāmassa, bhikkhave, micchāvāyāmo nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāvāyāmapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāvāyāmapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਸਤਿ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਸਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāsatissa, bhikkhave, micchāsati nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāsatipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāsatipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧਿ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣੋ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧਿਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāsamādhissa, bhikkhave, micchāsamādhi nijjiṇṇo hoti. Ye ca micchāsamādhipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāsamādhipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾਞਾਣਿਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਂ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਂ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sammāñāṇissa, bhikkhave, micchāñāṇaṃ nijjiṇṇaṃ hoti. Ye ca micchāñāṇapaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāñāṇapaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti.

    ‘‘ਸਮ੍ਮਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਸ੍ਸ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਤਿ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੇਕੇ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚਸ੍ਸ ਨਿਜ੍ਜਿਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਚ ਅਨੇਕੇ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੧੦੬; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬੦) વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦਸ ਨਿਜ੍ਜਰવਤ੍ਥੂਨਿ।

    ‘‘Sammāvimuttissa , bhikkhave, micchāvimutti nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchāvimuttipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti, te cassa nijjiṇṇā honti, sammāvimuttipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchantī’’ti (a. ni. 10.106; dī. ni. 3.360) vuttāni dasa nijjaravatthūni.

    ੩. ਸਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿਆਦਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ਇਧ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਞ੍ਚ-ਇਤਿ ਚ-ਕਾਰੋ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਤਿਂਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੁવਿਧਂ ਚਕ੍ਖੁ – ਮਂਸਚਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਚ। ਤੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੂਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ। ‘‘ਅਦ੍ਦਸਂ ਖੋ ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ੨.੩੩੯; ਮਹਾવ॰ ੯) ਇਦਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਧੋਤਕਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੩੨; ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੫) ਇਦਂ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੫) ਇਦਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਅਦ੍ਦਸਂ ਖੋ ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫) ਇਦਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘વਿਰਜਂ વੀਤਮਲਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੫) ਇਦਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ।

    3.Sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyyantiādi bhagavatā vuttaṃ idha āharitvā dassitanti veditabbaṃ. Kiñca-iti ca-kāro padapūraṇamatte nipāto. Cakkhādīni tiṃsa vissajjanāni chasu dvāresu ekekasmiṃ pañca pañca katvā dvārārammaṇapavattikkamena niddiṭṭhāni. Tattha duvidhaṃ cakkhu – maṃsacakkhu paññācakkhu ca. Tesu buddhacakkhu samantacakkhu ñāṇacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhūti pañcavidhaṃ paññācakkhu. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (ma. ni. 1.283; 2.339; mahāva. 9) idaṃ buddhacakkhu nāma. ‘‘Samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32; mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) idaṃ samantacakkhu nāma. ‘‘Cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) idaṃ ñāṇacakkhu nāma. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.285) idaṃ dibbacakkhu nāma. ‘‘Virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395) idaṃ heṭṭhimamaggattayasaṅkhātaṃ ñāṇaṃ dhammacakkhu nāma.

    ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਪਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ , ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੂਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਯ੍વਾਯਂ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕਟ੍ਠਿਕੇਨ ਉਪਰਿ ਭਮੁਕਟ੍ਠਿਕੇਨ ਉਭਤੋ ਅਕ੍ਖਿਕੂਟੇਹਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਕ੍ਖਿਪਖੁਮੇਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕਮਜ੍ਝਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨ ਨ੍ਹਾਰੁਸੁਤ੍ਤਕੇਨ ਮਤ੍ਥਲੁਙ੍ਗੇ ਆਬਦ੍ਧੋ ਸੇਤਕਣ੍ਹਾਤਿਕਣ੍ਹਮਣ੍ਡਲવਿਚਿਤ੍ਤੋ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੋ, ਇਦਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਏਤ੍ਥ ਸਿਤੋ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਬਦ੍ਧੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ, ਇਦਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਇਦਮਿਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤਦੇਤਂ ਤਸ੍ਸ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁਨੋ ਸੇਤਮਣ੍ਡਲਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਣ੍ਹਮਣ੍ਡਲਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਅਭਿਮੁਖੇ ਠਿਤਾਨਂ ਸਰੀਰਸਣ੍ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸੇ ਦਿਟ੍ਠਿਮਣ੍ਡਲੇ ਸਤ੍ਤਸੁ ਪਿਚੁਪਟਲੇਸੁ ਆਸਿਤ੍ਤਤੇਲਂ ਪਿਚੁਪਟਲਾਨਿ વਿਯ ਸਤ੍ਤ ਅਕ੍ਖਿਪਟਲਾਨਿ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਪਮਾਣਤੋ ਮੁਗ੍ਗવਿਦਲਮਤ੍ਤਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਂ ਚਕ੍ਖਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ વਿਭਾવੇਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪਯਨ੍ਤੀਤਿ ਰੂਪਾ, વਣ੍ਣવਿਕਾਰਂ ਆਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਹਦਯਙ੍ਗਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਫੁਸਤੀਤਿ ਫਸ੍ਸੋ। ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ ਮਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਕ੍ਖੁਤੋ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ। વੇਦਯਿਤਨ੍ਤਿ વਿਨ੍ਦਨਂ, વੇਦਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦੇવ ਸੁਖਯਤੀਤਿ ਸੁਖਂ, ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸੁਖਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਟ੍ਠੁ વਾ ਖਾਦਤਿ, ਖਨਤਿ ਚ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਬਾਧਨ੍ਤਿ ਸੁਖਂ। ਦੁਕ੍ਖਯਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ। ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਹਜਾਤ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯ વਿਪਾਕਆਹਾਰਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਧਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਅਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਨਤ੍ਥਿવਿਗਤવਸੇਨਪਞ੍ਚਧਾ, ਸਨ੍ਤੀਰਣਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ।

    Maṃsacakkhupi sasambhāracakkhu , pasādacakkhūti duvidhaṃ hoti. Yvāyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena upari bhamukaṭṭhikena ubhato akkhikūṭehi bahiddhā akkhipakhumehi paricchinno akkhikūpakamajjhā nikkhantena nhārusuttakena matthaluṅge ābaddho setakaṇhātikaṇhamaṇḍalavicitto maṃsapiṇḍo, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yo pana ettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Idamidhādhippetaṃ. Tadetaṃ tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidese diṭṭhimaṇḍale sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya satta akkhipaṭalāni byāpetvā pamāṇato muggavidalamattaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Taṃ cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti vibhāveti cāti attho. Rūpayantīti rūpā, vaṇṇavikāraṃ āpajjamānā hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsentīti attho. Cakkhuto pavattaṃ viññāṇaṃ, cakkhussa vā viññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ. Phusatīti phasso. Upasaggena padaṃ maṇḍetvā samphassoti vuttaṃ. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. Cakkhusamphassapaccayāti cakkhuviññāṇasampayuttaphassapaccayā. Vedayitanti vindanaṃ, vedanāti attho. Tadeva sukhayatīti sukhaṃ, yassuppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Suṭṭhu vā khādati, khanati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ. Dukkhayatīti dukkhaṃ, yassuppajjati, taṃ dukkhitaṃ karotīti attho. Na dukkhaṃ na sukhanti adukkhamasukhaṃ. Ma-kāro padasandhivasena vutto. So pana cakkhusamphasso attanā sampayuttāya vedanāya sahajāta aññamaññanissaya vipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti, sampaṭicchanasampayuttāya anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatavasenapañcadhā, santīraṇādisampayuttānaṃ upanissayavaseneva paccayo hoti.

    ਸੁਣਾਤੀਤਿ ਸੋਤਂ। ਤਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਸੋਤਬਿਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਤਨੁਤਮ੍ਬਲੋਮਾਚਿਤੇ ਅਙ੍ਗੁਲਿવੇਧਕਸਣ੍ਠਾਨੇ ਪਦੇਸੇ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਸਪ੍ਪਨ੍ਤੀਤਿ ਸਦ੍ਦਾ, ਉਦਾਹਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਘਾਯਤੀਤਿ ਘਾਨਂ। ਤਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਘਾਨਬਿਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਅਜਪਦਸਣ੍ਠਾਨੇ ਪਦੇਸੇ ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਗਨ੍ਧਯਨ੍ਤੀਤਿ ਗਨ੍ਧਾ, ਅਤ੍ਤਨੋ વਤ੍ਥੁਂ ਸੂਚੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜੀવਿਤਮવ੍ਹਾਯਤੀਤਿ ਜਿવ੍ਹਾ, ਸਾਯਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਜਿવ੍ਹਾ। ਸਾ ਸਸਮ੍ਭਾਰਜਿવ੍ਹਾਯ ਅਤਿਅਗ੍ਗਮੂਲਪਸ੍ਸਾਨਿ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿਮਤਲਮਜ੍ਝੇ ਭਿਨ੍ਨਉਪ੍ਪਲਦਲਗ੍ਗਸਣ੍ਠਾਨੇ ਪਦੇਸੇ ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਰਸਨ੍ਤਿ ਤੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਰਸਾ, ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਸਾਸવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਯੋਤਿ ਕਾਯੋ। ਆਯੋਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸੋ। ਸੋ ਯਾવਤਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਕਾਯਪਸਾਦੋ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਫੁਸੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਮੁਨਾਤੀਤਿ ਮਨੋ, વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਲਕ੍ਖਣਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਾ । ਮਨੋਤਿ ਸਹਾવਜ੍ਜਨਂ ਭવਙ੍ਗਂ। ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਦ੍વਾਦਸਪਭੇਦਾ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਜવਨਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਫਸ੍ਸੋ। ਸੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ વੇਦਨਾਯ વਿਪਾਕਪਚ੍ਚਯવਜ੍ਜੇਹਿ ਸੇਸੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਨਨ੍ਤਰਾਯ ਤੇਹੇવ, ਸੇਸਾਨਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ।

    Suṇātīti sotaṃ. Taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Sappantīti saddā, udāharīyantīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ. Taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajapadasaṇṭhāne padese ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Gandhayantīti gandhā, attano vatthuṃ sūcentīti attho. Jīvitamavhāyatīti jivhā, sāyanaṭṭhena vā jivhā. Sā sasambhārajivhāya atiaggamūlapassāni vajjetvā uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasaṇṭhāne padese jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati. Rasanti te sattāti rasā, assādentīti attho. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. So yāvatā imasmiṃ kāye upādiṇṇappavatti nāma atthi, tattha yebhuyyena kāyapasādo kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati. Phusīyantīti phoṭṭhabbā. Munātīti mano, vijānātīti attho. Attano lakkhaṇaṃ dhārentīti dhammā. Manoti sahāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ. Dhammāti dvādasapabhedā dhammārammaṇā dhammā. Manoviññāṇanti javanamanoviññāṇaṃ. Manosamphassoti taṃsampayutto phasso. So sampayuttāya vedanāya vipākapaccayavajjehi sesehi sattahi paccayo hoti, anantarāya teheva, sesānaṃ upanissayavaseneva paccayo hoti.

    ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਖਨ੍ਧવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਸੀਤਾਦੀਹਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ ਪੀਲ਼ੀਯਤੀਤਿ ਰੂਪਂ। વੇਦਯਤੀਤਿ વੇਦਨਾ। ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾ। ਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ ਦਸ ਛਕ੍ਕવਸੇਨ, ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਿਕਾ વੇਦਨਾ ਤਂਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ। ਰੂਪੇਸੁ ਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ। ਸਞ੍ਚੇਤਯਤੀਤਿ ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਅਭਿਸਨ੍ਦਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾ, ਪਿਪਾਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਤਕ੍ਕੇਤੀਤਿ વਿਤਕ੍ਕੋ, વਿਤਕ੍ਕਨਂ વਾ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਊਹਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਚਰਤੀਤਿ વਿਚਾਰੋ, વਿਚਰਣਂ વਾ વਿਚਾਰੋ, ਅਨੁਸਞ੍ਚਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Rūpādīni pañca vissajjanāni khandhavasena niddiṭṭhāni. Sītādīhi ruppati pīḷīyatīti rūpaṃ. Vedayatīti vedanā. Sañjānātīti saññā. Saṅkharontīti saṅkhārā. Vijānātīti viññāṇaṃ. Cakkhādīni dhammavicārapariyantāni dasa chakkavasena, saṭṭhi vissajjanāni piyarūpasātarūpavasena niddiṭṭhāni. Cakkhusamphassajādikā vedanā taṃtaṃsampayuttāva. Rūpesu saññā rūpasaññā. Sañcetayatīti sañcetanā, abhisandahatīti attho. Tasatīti taṇhā, pipāsatīti attho. Vitakketīti vitakko, vitakkanaṃ vā vitakko, ūhananti vuttaṃ hoti. Ārammaṇe tena cittaṃ vicaratīti vicāro, vicaraṇaṃ vā vicāro, anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti.

    ੪. ਪਥવੀਧਾਤਾਦੀਨਿ ਛ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਨਾਮਰੂਪવવਤ੍ਥਾਨવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਪਤ੍ਥਟਤ੍ਤਾ ਪਥવੀ। ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਆਪੀਯਤਿ, ਅਪ੍ਪਾਯਤੀਤਿ વਾ ਆਪੋ। ਤੇਜਯਤੀਤਿ ਤੇਜੋ। વਾਯਤੀਤਿ વਾਯੋ। ਨ ਕਸ੍ਸਤਿ ਨ ਨਿਕਸ੍ਸਤਿ, ਕਸਿਤੁਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ વਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਆਕਾਸੋ। ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਧਾਤੁ।

    4.Pathavīdhātādīni cha vissajjanāni saṃkhittena nāmarūpavavatthānavasena niddiṭṭhāni. Patthaṭattā pathavī. Appeti, āpīyati, appāyatīti vā āpo. Tejayatīti tejo. Vāyatīti vāyo. Na kassati na nikassati, kasituṃ chindituṃ bhindituṃ vā na sakkāti ākāso. Nissattaṭṭhena dhātu.

    ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦੀਨਿ ਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਕਸਿਣਭਾવਨਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਸਕਲਫਰਣવਸੇਨ ਕਸਿਣਮਣ੍ਡਲਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਝਾਨਮ੍ਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਝਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ, ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਣ੍ਣਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ। ਆਕਾਸਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਕਾਸੋ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਝਾਨਂ, ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੋ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ। વਿਞ੍ਞਾਣਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ।

    Pathavīkasiṇādīni dasa vissajjanāni kasiṇabhāvanāvasena niddiṭṭhāni. Kasiṇanti sakalapharaṇavasena kasiṇamaṇḍalampi tasmiṃ upaṭṭhitanimittampi tadārammaṇaṃ jhānampi vuccati. Idha pana jhānaṃ adhippetaṃ. Ādimhi cattāri mahābhūtakasiṇārammaṇāni jhānāni, tato parāni cattāri vaṇṇakasiṇārammaṇāni. Ākāsakasiṇanti paricchedākāso, tadārammaṇañca jhānaṃ, kasiṇugghāṭimākāso, tadārammaṇañca ākāsānañcāyatanaṃ. Viññāṇakasiṇanti ākāsānañcāyatanaviññāṇaṃ, tadārammaṇañca viññāṇañcāyatanaṃ.

    ਕੇਸਾਦੀਨਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਪਨ ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਪਟਿਕੂਲਤੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇਸੁ ਕਾਯਗਤਾਸਤਿવਸੇਨ ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, વਣ੍ਣਤੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇਸੁ ਕਸਿਣਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਧਾਤੁਤੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇਸੁ ਚਤੁਧਾਤੁવવਤ੍ਥਾਨਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਕੇਸਾਤਿਆਦੀਨਿ ਚ ਪਟਿਕੂਲਤੋ વਣ੍ਣਤੋ વਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾਨਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ, ਧਾਤੁਤੋ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਤੇ ਚ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚ ਧਾਤੁਭਾવਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Kesādīni dvattiṃsa vissajjanāni dvattiṃsākārakammaṭṭhānavasena niddiṭṭhāni. Tesu pana kesādīsu paṭikūlato upaṭṭhitesu kāyagatāsativasena asubhakammaṭṭhānaṃ hoti, vaṇṇato upaṭṭhitesu kasiṇakammaṭṭhānaṃ hoti, dhātuto upaṭṭhitesu catudhātuvavatthānakammaṭṭhānaṃ hoti, kesātiādīni ca paṭikūlato vaṇṇato vā upaṭṭhitānaṃ tadārammaṇāni jhānāni, dhātuto upaṭṭhitassa te ca koṭṭhāsā tadārammaṇā ca dhātubhāvanā veditabbā.

    ਕੇਸਾ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਕਣ੍ਣਚੂਲ਼ਿਕਾਹਿ ਪੁਰਤੋ ਨਲਾਟਨ੍ਤੇਨ, ਪਚ੍ਛਤੋ ਚ ਗਲવਾਟਕੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਸੀਸਕਟਾਹવੇਠਨਚਮ੍ਮੇ વੀਹਗ੍ਗਮਤ੍ਤਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾ।

    Kesā ubhosu passesu kaṇṇacūḷikāhi purato nalāṭantena, pacchato ca galavāṭakena paricchinnā sīsakaṭāhaveṭhanacamme vīhaggamattaṃ pavisitvā ṭhitā anekasatasahassasaṅkhā.

    ਲੋਮਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕੇਸਾਦੀਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋਕਾਸਂ ਹਤ੍ਥਤਲਪਾਦਤਲਾਨਿ ਚ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਰੀਰਚਮ੍ਮੇ ਨવਨવੁਤਿਯਾ ਲੋਮਕੂਪਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਲਿਕ੍ਖਾਮਤ੍ਤਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ।

    Lomā ṭhapetvā kesādīnaṃ patiṭṭhitokāsaṃ hatthatalapādatalāni ca yebhuyyena sarīracamme navanavutiyā lomakūpasahassesu likkhāmattaṃ pavisitvā ṭhitā.

    ਨਖਾ ਅਙ੍ਗੁਲੀਨਂ ਅਗ੍ਗਪਿਟ੍ਠੇਸੁ ਠਿਤਾ વੀਸਤਿ।

    Nakhā aṅgulīnaṃ aggapiṭṭhesu ṭhitā vīsati.

    ਦਨ੍ਤਾ ਦ੍વੀਸੁ ਹਣੁਕਟ੍ਠਿਕੇਸੁ ਠਿਤਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ।

    Dantā dvīsu haṇukaṭṭhikesu ṭhitā yebhuyyena dvattiṃsa.

    ਤਚੋ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਾਕਟਕਿਲੋਮਕਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਛવਿਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਠਿਤਂ ਚਮ੍ਮਂ।

    Taco sakalasarīraṃ pariyonandhitvā pākaṭakilomakassa upari chaviyā heṭṭhā ṭhitaṃ cammaṃ.

    ਮਂਸਂ ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਟ੍ਠਿਸਤਾਨਿ ਅਨੁਲਿਮ੍ਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਿ ਨવਮਂਸਪੇਸਿਸਤਾਨਿ।

    Maṃsaṃ sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni anulimpitvā ṭhitāni navamaṃsapesisatāni.

    ਨ੍ਹਾਰੂ ਸਕਲਸਰੀਰੇ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਿ ਨવ ਨ੍ਹਾਰੁਸਤਾਨਿ।

    Nhārū sakalasarīre aṭṭhīni ābandhitvā ṭhitāni nava nhārusatāni.

    ਅਟ੍ਠੀ ਸਕਲਸਰੀਰੇ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਟ੍ਠੀਨਂ ਉਪਰਿ ਠਿਤਾਨਿ ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਟ੍ਠਿਸਤਾਨਿ।

    Aṭṭhī sakalasarīre heṭṭhā aṭṭhīnaṃ upari ṭhitāni sādhikāni tīṇi aṭṭhisatāni.

    ਅਟ੍ਠਿਮਿਞ੍ਜਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਅਟ੍ਠੀਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਿਤਾ ਮਿਞ੍ਜਾ।

    Aṭṭhimiñjā tesaṃ tesaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantare ṭhitā miñjā.

    વਕ੍ਕਂ ਗਲવਾਟਕਾ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੇਨ ਏਕਮੂਲੇਨ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਨੇਨ ਥੂਲਨ੍ਹਾਰੁਨਾ વਿਨਿਬਦ੍ਧਾ ਹੁਤ੍વਾ ਹਦਯਮਂਸਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਦ੍વੇ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡਿਕਾ।

    Vakkaṃ galavāṭakā nikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanhārunā vinibaddhā hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitā dve maṃsapiṇḍikā.

    ਹਦਯਂ ਸਰੀਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਥਨਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਠਿਤਂ ਅਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਅਡ੍ਢਪਸਤਮਤ੍ਤਲੋਹਿਤਪੁਣ੍ਣਂ ਪੁਨ੍ਨਾਗਟ੍ਠਿਪਤਿਟ੍ਠਾਨਮਤ੍ਤਾવਾਟਕਂ ਹਦਯਮਂਸਂ।

    Hadayaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ majjhe ṭhitaṃ anto cittasannissayaṃ aḍḍhapasatamattalohitapuṇṇaṃ punnāgaṭṭhipatiṭṭhānamattāvāṭakaṃ hadayamaṃsaṃ.

    ਯਕਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਥਨਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਦਕ੍ਖਿਣਪਸ੍ਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤਂ ਯਮਕਮਂਸਪਟਲਂ।

    Yakanaṃ dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitaṃ yamakamaṃsapaṭalaṃ.

    ਕਿਲੋਮਕਂ ਹਦਯવਕ੍ਕਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਕਿਲੋਮਕਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚ ਸਕਲਸਰੀਰੇ ਚਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਤੋ ਮਂਸਂ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਕਿਲੋਮਕਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਪਰਿਯੋਨਹਨਮਂਸਂ।

    Kilomakaṃ hadayavakkāni paṭicchādetvā ṭhitaṃ paṭicchannakilomakasaṅkhātañca sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ appaṭicchannakilomakasaṅkhātañcāti duvidhaṃ pariyonahanamaṃsaṃ.

    ਪਿਹਕਂ ਹਦਯਸ੍ਸ વਾਮਪਸ੍ਸੇ ਉਦਰਪਟਲਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪਸ੍ਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤਂ ਉਦਰਜਿવ੍ਹਾਮਂਸਂ।

    Pihakaṃ hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ udarajivhāmaṃsaṃ.

    ਪਪ੍ਫਾਸਂ ਸਰੀਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਥਨਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਹਦਯਯਕਨਾਨਂ ਉਪਰਿ ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਓਲਮ੍ਬਨ੍ਤਂ ਠਿਤਂ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਂਸਖਣ੍ਡਪ੍ਪਭੇਦਂ ਪਪ੍ਫਾਸਮਂਸਂ।

    Papphāsaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ antare hadayayakanānaṃ upari chādetvā olambantaṃ ṭhitaṃ dvattiṃsamaṃsakhaṇḍappabhedaṃ papphāsamaṃsaṃ.

    ਅਨ੍ਤਂ ਉਪਰਿ ਗਲવਾਟਕੇ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਰੀਸਮਗ੍ਗੇ વਿਨਿਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਗਲવਾਟਕਕਰੀਸਮਗ੍ਗਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਸਰੀਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਿਤਾ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਹਤ੍ਥਾ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿਹਤ੍ਥਾ ਏਕવੀਸਤਿਯਾ ਠਾਨੇਸੁ ਓਭਗ੍ਗਾ ਅਨ੍ਤવਟ੍ਟਿ।

    Antaṃ upari galavāṭake heṭṭhā karīsamagge vinibandhattā galavāṭakakarīsamaggapariyante sarīrabbhantare ṭhitā purisassa dvattiṃsahatthā itthiyā aṭṭhavīsatihatthā ekavīsatiyā ṭhānesu obhaggā antavaṭṭi.

    ਅਨ੍ਤਗੁਣਂ ਅਨ੍ਤਭੋਗੇ ਏਕਤੋ ਅਗਲਨ੍ਤੇ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਏਕવੀਸਤਿਯਾ ਅਨ੍ਤਭੋਗਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਠਿਤਂ ਬਨ੍ਧਨਂ।

    Antaguṇaṃ antabhoge ekato agalante ābandhitvā ekavīsatiyā antabhogānaṃ antarā ṭhitaṃ bandhanaṃ.

    ਉਦਰਿਯਂ ਦਨ੍ਤਮੁਸਲਸਞ੍ਚੁਣ੍ਣਿਤਂ ਜਿવ੍ਹਾਹਤ੍ਥਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਂ ਖੇਲ਼ਲਾਲਾਪਲਿਬੁਦ੍ਧਂ ਤਂਖਣવਿਗਤવਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸਾਦਿਸਮ੍ਪਦਂ ਤਨ੍ਤવਾਯਖਲਿਸੁવਾਨવਮਥੁਸਦਿਸਂ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹવਾਤਪਲਿવੇਠਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਉਦਰਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪવੇਗਕੁਥਿਤਂ ਕਿਮਿਕੁਲਾਕੁਲਂ ਉਪਰੂਪਰਿ ਫੇਣਬੁਬ੍ਬੁਲ਼ਕਾਨਿ ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਂ ਪਰਮਕਸਮ੍ਬੁਕਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਜੇਗੁਚ੍ਛਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਆਮਾਸਯਸਙ੍ਖਾਤੇ ਉਪਰਿਨਾਭਿਅਨ੍ਤਪਟਲੇ ਠਿਤਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਕਂ ਅਸਿਤਪੀਤਖਾਯਿਤਸਾਯਿਤਂ।

    Udariyaṃ dantamusalasañcuṇṇitaṃ jivhāhatthaparivattitaṃ kheḷalālāpalibuddhaṃ taṃkhaṇavigatavaṇṇagandharasādisampadaṃ tantavāyakhalisuvānavamathusadisaṃ nipatitvā pittasemhavātapaliveṭhitaṃ hutvā udaraggisantāpavegakuthitaṃ kimikulākulaṃ uparūpari pheṇabubbuḷakāni muñcantaṃ paramakasambukaduggandhajegucchabhāvaṃ āpajjitvā āmāsayasaṅkhāte uparinābhiantapaṭale ṭhitaṃ nānappakārakaṃ asitapītakhāyitasāyitaṃ.

    ਕਰੀਸਂ ਪਕ੍ਕਾਸਯਸਙ੍ਖਾਤੇ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨਾਭਿਪਿਟ੍ਠਿਕਣ੍ਟਕਮੂਲਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਉਬ੍ਬੇਧੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗੁਲਮਤ੍ਤੇ ਅਨ੍ਤਾવਸਾਨੇ ਠਿਤਂ વਚ੍ਚਂ।

    Karīsaṃ pakkāsayasaṅkhāte heṭṭhā nābhipiṭṭhikaṇṭakamūlānaṃ antare ubbedhena aṭṭhaṅgulamatte antāvasāne ṭhitaṃ vaccaṃ.

    ਪਿਤ੍ਤਂ ਹਦਯਮਂਸਪਪ੍ਫਾਸਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਯਕਨਮਂਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤਂ ਮਹਾਕੋਸਾਤਕੀਕੋਸਕਸਦਿਸੇ ਪਿਤ੍ਤਕੋਸਕੇ ਠਿਤਂ ਬਦ੍ਧਪਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚ, ਕੇਸਲੋਮਨਖਦਨ੍ਤਾਨਂ ਮਂਸવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚੇવ ਥਦ੍ਧਸੁਕ੍ਖਚਮ੍ਮਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਂ ਸਰੀਰਂ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਅਬਦ੍ਧਪਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਪਿਤ੍ਤਂ।

    Pittaṃ hadayamaṃsapapphāsānaṃ antare yakanamaṃsaṃ nissāya ṭhitaṃ mahākosātakīkosakasadise pittakosake ṭhitaṃ baddhapittasaṅkhātañca, kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca ṭhapetvā avasesaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ abaddhapittasaṅkhātañcāti duvidhaṃ pittaṃ.

    ਸੇਮ੍ਹਂ ਉਦਰਪਟਲੇ ਠਿਤਂ ਏਕਪਤ੍ਥਪੂਰਪ੍ਪਮਾਣਂ ਸੇਮ੍ਹਂ।

    Semhaṃ udarapaṭale ṭhitaṃ ekapatthapūrappamāṇaṃ semhaṃ.

    ਪੁਬ੍ਬੋ ਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕਪਹਰਣਗ੍ਗਿਜਾਲਾਦੀਹਿ ਅਭਿਹਤੇ વਾ ਸਰੀਰਪ੍ਪਦੇਸੇ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭવਸੇਨ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਗਣ੍ਡਪੀਲ਼ਕਾਦੀਸੁ ਪਰਿਪਕ੍ਕਲੋਹਿਤਪਰਿਣਾਮੋ। ਲੋਹਿਤਂ ਯਕਨਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾਭਾਗਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਹਦਯવਕ੍ਕਪਪ੍ਫਾਸਾਨਂ ਉਪਰਿ ਥੋਕਂ ਥੋਕਂ ਪਗ੍ਘਰਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਹਦਯਯਕਨਪਪ੍ਫਾਸੇ ਤੇਮਯਮਾਨਂ ਠਿਤਂ ਏਕਪਤ੍ਥਪੂਰਮਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਨਿਚਿਤਲੋਹਿਤਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚ, ਕੇਸਲੋਮਨਖਦਨ੍ਤਾਨਂ ਮਂਸવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚੇવ ਥਦ੍ਧਸੁਕ੍ਖਚਮ੍ਮਞ੍ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਧਮਨਿਜਾਲਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਸਰੀਰਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਸਂਸਰਣਲੋਹਿਤਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਲੋਹਿਤਂ।

    Pubbo khāṇukaṇṭakapaharaṇaggijālādīhi abhihate vā sarīrappadese abbhantaradhātukkhobhavasena vā uppannesu gaṇḍapīḷakādīsu paripakkalohitapariṇāmo. Lohitaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā hadayavakkapapphāsānaṃ upari thokaṃ thokaṃ paggharantaṃ vakkahadayayakanapapphāse temayamānaṃ ṭhitaṃ ekapatthapūramattaṃ sannicitalohitasaṅkhātañca, kesalomanakhadantānaṃ maṃsavinimuttaṭṭhānañceva thaddhasukkhacammañca ṭhapetvā dhamanijālānusārena sabbaṃ upādiṇṇasarīraṃ pharitvā ṭhitaṃ saṃsaraṇalohitasaṅkhātañcāti duvidhaṃ lohitaṃ.

    ਸੇਦੋ ਅਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪਸੂਰਿਯਸਨ੍ਤਾਪਉਤੁવਿਕਾਰਾਦੀਹਿ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤੇ ਸਰੀਰੇ ਸਬ੍ਬਕੇਸਲੋਮਕੂਪવਿવਰੇਹਿ ਪਗ੍ਘਰਣਕਆਪੋਧਾਤੁ।

    Sedo aggisantāpasūriyasantāpautuvikārādīhi santatte sarīre sabbakesalomakūpavivarehi paggharaṇakaāpodhātu.

    ਮੇਦੋ ਥੂਲਸ੍ਸ ਸਕਲਸਰੀਰੇ ਚਮ੍ਮਮਂਸਨ੍ਤਰੇ ਕਿਸਸ੍ਸ ਜਙ੍ਘਮਂਸਾਦੀਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤੋ ਥਿਨਸਿਨੇਹੋ।

    Medo thūlassa sakalasarīre cammamaṃsantare kisassa jaṅghamaṃsādīni nissāya ṭhito thinasineho.

    ਅਸ੍ਸੁ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸવਿਸਭਾਗਾਹਾਰਉਤੂਹਿ ਸਮੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕੇ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀ વਾ ਪਗ੍ਘਰਨ੍ਤੀ વਾ ਆਪੋਧਾਤੁ।

    Assu somanassadomanassavisabhāgāhārautūhi samuṭṭhahitvā akkhikūpake pūretvā tiṭṭhantī vā paggharantī vā āpodhātu.

    વਸਾ ਅਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਾਪਸੂਰਿਯਸਨ੍ਤਾਪਉਤੁવਿਸਭਾਗੇਹਿ ਉਸ੍ਮਾਜਾਤੇਸੁ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਤ੍ਥਤਲਹਤ੍ਥਪਿਟ੍ਠਿਪਾਦਤਲਪਾਦਪਿਟ੍ਠਿਨਾਸਾਪੁਟਨਲਾਟਅਂਸਕੂਟੇਸੁ ਠਿਤੋ વਿਲੀਨਸਿਨੇਹੋ।

    Vasā aggisantāpasūriyasantāpautuvisabhāgehi usmājātesu yebhuyyena hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsāpuṭanalāṭaaṃsakūṭesu ṭhito vilīnasineho.

    ਖੇਲ਼ੋ ਤਥਾਰੂਪਂ ਆਹਾਰਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਮੁਖੇ વਾ ਠਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਦਯਂ વਾ ਆਕਿਲਾਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿਦੇવ વਾ ਜਿਗੁਚ੍ਛਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਭੋਹਿ ਕਪੋਲਪਸ੍ਸੇਹਿ ਓਰੁਯ੍ਹ ਜਿવ੍ਹਾਯ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਾ ਫੇਣਮਿਸ੍ਸਾ ਆਪੋਧਾਤੁ।

    Kheḷo tathārūpaṃ āhāraṃ passantassa vā sarantassa vā mukhe vā ṭhapentassa hadayaṃ vā ākilāyantassa kismiñcideva vā jigucchaṃ uppādentassa bhiyyo uppajjitvā ubhohi kapolapassehi oruyha jivhāya tiṭṭhamānā pheṇamissā āpodhātu.

    ਸਿਙ੍ਘਾਣਿਕਾ વਿਸਭਾਗਾਹਾਰਉਤੁવਸੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਸ੍ਸ વਾ ਰੋਦਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਅਨ੍ਤੋਸੀਸੇ ਮਤ੍ਥਲੁਙ੍ਗਤੋ ਗਲਿਤ੍વਾ ਤਾਲੁਮਤ੍ਥਕવਿવਰੇਨ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਨਾਸਾਪੁਟੇ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਂ વਾ ਪਗ੍ਘਰਨ੍ਤਂ વਾ ਪੂਤਿ ਅਸੁਚਿ ਪਿਚ੍ਛਿਲਂ।

    Siṅghāṇikā visabhāgāhārautuvasena sañjātadhātukkhobhassa vā rodantassa vā antosīse matthaluṅgato galitvā tālumatthakavivarena otaritvā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhantaṃ vā paggharantaṃ vā pūti asuci picchilaṃ.

    ਲਸਿਕਾ ਅਟ੍ਠਿਸਨ੍ਧੀਨਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਜਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਅਸੀਤਿਸਤਸਨ੍ਧੀਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਿਤਂ ਪਿਚ੍ਛਿਲਕੁਣਪਂ।

    Lasikā aṭṭhisandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānaṃ asītisatasandhīnaṃ abbhantare ṭhitaṃ picchilakuṇapaṃ.

    ਮੁਤ੍ਤਂ ਆਹਾਰਉਤੁવਸੇਨ વਤ੍ਥਿਪੁਟਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਠਿਤਾ ਆਪੋਧਾਤੁ।

    Muttaṃ āhārautuvasena vatthipuṭabbhantare ṭhitā āpodhātu.

    ਮਤ੍ਥਲੁਙ੍ਗਂ ਸੀਸਕਟਾਹਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਿਬ੍ਬਿਨਿਮਗ੍ਗੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤੋ ਚਤੁਪਿਣ੍ਡਸਮੋਧਾਨੋ ਮਿਞ੍ਜਰਾਸਿ।

    Matthaluṅgaṃ sīsakaṭāhabbhantare cattāro sibbinimagge nissāya ṭhito catupiṇḍasamodhāno miñjarāsi.

    ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਆਯਤਨਤੋ, ਆਯਾਨਂ ਤਨਨਤੋ, ਆਯਤਸ੍ਸ ਚ ਨਯਨਤੋ ਆਯਤਨਂ। ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦੀਸੁ ਹਿ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸੇਨ ਸੇਨ ਅਨੁਭવਨਾਦਿਨਾ ਕਿਚ੍ਚੇਨ ਆਯਤਨ੍ਤਿ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਘਟਨ੍ਤਿ, વਾਯਮਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਚ ਪਨ ਆਯਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਏਤਾਨਿ ਤਨੋਨ੍ਤਿ, વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਤੀવ ਆਯਤਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਯਾવ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਤਾવ ਨਯਨ੍ਤਿ, ਪવਤ੍ਤਯਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Cakkhāyatanādīni dvādasa vissajjanāni dvādasāyatanavasena niddiṭṭhāni. Āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanaṃ. Cakkhurūpādīsu hi taṃtaṃdvārārammaṇā cittacetasikā dhammā sena sena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭanti, vāyamantīti vuttaṃ hoti. Te ca pana āyabhūte dhamme etāni tanonti, vitthārentīti vuttaṃ hoti. Idañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ atīva āyataṃ saṃsāradukkhaṃ yāva na nivattati, tāva nayanti, pavattayantīti vuttaṃ hoti.

    ਅਪਿਚ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਕਰਟ੍ਠੇਨ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚ ਆਯਤਨਂ । ਤਥਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਇਸ੍ਸਰਾਯਤਨਂ વਾਸੁਦੇવਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ ‘‘ਆਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਾਯਤਨਂ ਰਜਤਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਕਰੋ। ਸਾਸਨੇ ਪਨ ‘‘ਮਨੋਰਮੇ ਆਯਤਨੇ, ਸੇવਨ੍ਤਿ ਨਂ વਿਹਙ੍ਗਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੮) ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਂ। ‘‘ਦਕ੍ਖਿਣਾਪਥੋ ਗੁਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸੋ। ‘‘ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰੇવ ਸਕ੍ਖਿਭਬ੍ਬਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿਆਯਤਨੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੨; ੫.੨੩) ਕਾਰਣਂ। ਚਕ੍ਖੁਆਦੀਸੁ ਚਾਪਿ ਤੇ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿવਸਨ੍ਤਿ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਨੇਸਂ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ , ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਚ ਤੇ ਆਕਿਣ੍ਣਾ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤ੍ਤਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਚ ਨੇਸਂ ਆਕਰੋ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਸਮੋਸਰਣਤੋ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਚ ਨੇਸਂ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਂ, ਤਂਨਿਸ੍ਸਯਾਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਤਤ੍ਥੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਚ ਨੇਸਂ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸੋ, ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਅਭਾવੇ ਅਭਾવਤੋ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਚ ਨੇਸਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਚਕ੍ਖੁ ਚ ਤਂ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ। ਏવਂ ਸੇਸਾਨਿਪਿ।

    Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena ākaraṭṭhena samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena sañjātidesaṭṭhena kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ . Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ ‘‘āyatana’’nti vuccati. ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 3.102; 5.23) kāraṇaṃ. Cakkhuādīsu cāpi te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo nesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ , cakkhādīsu ca te ākiṇṇā tannissayattā tadārammaṇattā cāti cakkhādayo ca nesaṃ ākaro, tattha tattha vatthudvārārammaṇavasena samosaraṇato cakkhādayo ca nesaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ, taṃnissayārammaṇabhāvena tattheva uppattito cakkhādayo ca nesaṃ sañjātideso, cakkhādīnaṃ abhāve abhāvato cakkhādayo ca nesaṃ kāraṇanti yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ. Evaṃ sesānipi.

    ਚਕ੍ਖੁਧਾਤਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਧਾਤੁવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਏਕੇਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ વਿਦਹਤਿ, ਧੀਯਤੇ, વਿਧਾਨਂ વਿਧੀਯਤੇ, ਏਤਾਯ, ਏਤ੍ਥ વਾ ਧੀਯਤੀਤਿ ਧਾਤੁ। ਲੋਕਿਯਾ ਹਿ ਧਾਤੁਯੋ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ વવਤ੍ਥਿਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਾਦਿਧਾਤੁਯੋ વਿਯ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਾਦਿਂ, ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ વਿਦਹਨ੍ਤਿ। ਭਾਰਹਾਰੇਹਿ ਚ ਭਾਰੋ વਿਯ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਧੀਯਨ੍ਤੇ, ਧਾਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖવਿਧਾਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਚੇਤਾ ਅવਸવਤ੍ਤਨਤੋ। ਏਤਾਹਿ ਚ ਕਰਣਭੂਤਾਹਿ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਅਨੁવਿਧੀਯਤਿ। ਤਥਾવਿਹਿਤਞ੍ਚੇਤਂ ਏਤਾਸ੍વੇવ ਧੀਯਤਿ, ਠਪੀਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਿਚ ਯਥਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਸਭਾવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਏવਮੇਤਾ। ਏਤਾ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਧਾਤੁਯੋ। ਯਥਾ ਚ ਲੋਕੇ વਿਚਿਤ੍ਤਾ ਹਰਿਤਾਲਮਨੋਸਿਲਾਦਯੋ ਸੇਲਾવਯવਾ ਧਾਤੁਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇਤਾਪਿ ਧਾਤੁਯੋ વਿਯਾਤਿ ਧਾਤੁਯੋ। વਿਚਿਤ੍ਤਾ ਹੇਤਾ ਞਾਣਨੇਯ੍ਯਾવਯવਾਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਸਰੀਰਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਅવਯવਭੂਤੇਸੁ ਰਸਸੋਣਿਤਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਭਾਗਲਕ੍ਖਣਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਸੁ ਧਾਤੁਸਮਞ੍ਞਾ, ਏવਮੇવੇਤੇਸੁਪਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਅવਯવੇਸੁ ਧਾਤੁਸਮਞ੍ਞਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਭਾਗਲਕ੍ਖਣਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਹੇਤੇ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਧਾਤੂਤਿ ਨਿਜ੍ਜੀવਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਭਗવਾ ‘‘ਛਧਾਤੁਰੋ ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੩-੩੪੪) ਜੀવਸਞ੍ਞਾਸਮੂਹਨਨਤ੍ਥਂ ਧਾਤੁਦੇਸਨਂ ਅਕਾਸੀਤਿ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਚਕ੍ਖੁ ਚ ਤਂ ਧਾਤੁ ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ। ਏવਂ ਸੇਸਾਪਿ। ਮਨੋਧਾਤੂਤਿ ਚ ਤਿਸ੍ਸੋ ਮਨੋਧਾਤੁਯੋ। ਧਮ੍ਮਧਾਤੂਤਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸੋਲ਼ਸ ਸੁਖੁਮਰੂਪਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ ਛਸਤ੍ਤਤਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ।

    Cakkhudhātādīni aṭṭhārasa vissajjanāni aṭṭhārasadhātuvasena niddiṭṭhāni. Cakkhādīsu ekeko dhammo yathāsambhavaṃ vidahati, dhīyate, vidhānaṃ vidhīyate, etāya, ettha vā dhīyatīti dhātu. Lokiyā hi dhātuyo kāraṇabhāvena vavatthitā hutvā suvaṇṇarajatādidhātuyo viya suvaṇṇarajatādiṃ, anekappakāraṃ saṃsāradukkhaṃ vidahanti. Bhārahārehi ca bhāro viya sattehi dhīyante, dhārīyantīti attho. Dukkhavidhānamattameva cetā avasavattanato. Etāhi ca karaṇabhūtāhi saṃsāradukkhaṃ sattehi anuvidhīyati. Tathāvihitañcetaṃ etāsveva dhīyati, ṭhapīyatīti attho. Apica yathā titthiyānaṃ attā nāma sabhāvato natthi, na evametā. Etā pana attano sabhāvaṃ dhārentīti dhātuyo. Yathā ca loke vicittā haritālamanosilādayo selāvayavā dhātuyoti vuccanti, evametāpi dhātuyo viyāti dhātuyo. Vicittā hetā ñāṇaneyyāvayavāti. Yathā vā sarīrasaṅkhātassa samudāyassa avayavabhūtesu rasasoṇitādīsu aññamaññavisabhāgalakkhaṇaparicchinnesu dhātusamaññā, evamevetesupi pañcakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa avayavesu dhātusamaññā veditabbā. Aññamaññavisabhāgalakkhaṇaparicchinnā hete cakkhādayoti. Apica dhātūti nijjīvamattassetaṃ adhivacanaṃ. Tathā hi bhagavā ‘‘chadhāturo ayaṃ bhikkhu puriso’’tiādīsu (ma. ni. 3.343-344) jīvasaññāsamūhananatthaṃ dhātudesanaṃ akāsīti. Yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ dhātu cāti cakkhudhātu. Evaṃ sesāpi. Manodhātūti ca tisso manodhātuyo. Dhammadhātūti vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā soḷasa sukhumarūpāni nibbānañca. Manoviññāṇadhātūti chasattati manoviññāṇadhātuyo.

    ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਬਾવੀਸਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਬਾવੀਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਚਕ੍ਖੁਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੋਤਮੇવ ਸવਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਘਾਨਮੇવ ਘਾਯਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਘਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਜਿવ੍ਹਾ ਏવ ਸਾਯਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਜਿવ੍ਹਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਕਾਯੋ ਏવ ਫੁਸਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਕਾਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਮਨਤੇ ਇਤਿ ਮਨੋ, વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਚਰਿਯਾ ਪਨਾਹੁ – ਨਾਲਿਯਾ ਮਿਨਮਾਨੋ વਿਯ ਮਹਾਤੁਲਾਯ ਧਾਰਯਮਾਨੋ વਿਯ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਮਨਤਿ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਮਨੋ, ਤਦੇવ ਮਨਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਮਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Cakkhundriyādīni bāvīsati vissajjanāni bāvīsatindriyavasena niddiṭṭhāni. Cakkhumeva dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃ. Sotameva savanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti sotindriyaṃ. Ghānameva ghāyanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti ghānindriyaṃ. Jivhā eva sāyanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jivhindriyaṃ. Kāyo eva phusanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti kāyindriyaṃ. Manate iti mano, vijānātīti attho. Aṭṭhakathācariyā panāhu – nāliyā minamāno viya mahātulāya dhārayamāno viya ca ārammaṇaṃ manati jānātīti mano, tadeva mananalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti manindriyaṃ.

    ਜੀવਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਤਂਸਹਜਾਤਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਜੀવਿਤਂ, ਤਦੇવ ਅਨੁਪਾਲਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਤਂ ਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਜਰੂਪਸਹਜਂ ਸਹਜਰੂਪਾਨੁਪਾਲਨਂ ਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸਬ੍ਬਚਿਤ੍ਤਸਹਜਂ ਸਹਜਅਰੂਪਾਨੁਪਾਲਨਂ ਅਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Jīvanti tena taṃsahajātā dhammāti jīvitaṃ, tadeva anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ. Taṃ rūpajīvitindriyaṃ arūpajīvitindriyanti duvidhaṃ. Sabbakammajarūpasahajaṃ sahajarūpānupālanaṃ rūpajīvitindriyaṃ, sabbacittasahajaṃ sahajaarūpānupālanaṃ arūpajīvitindriyaṃ.

    ਥੀਯਤਿ ਸਙ੍ਘਾਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਗਬ੍ਭੋਤਿ ਇਤ੍ਥੀ, ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਸੁ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਨਿਯਮਤੋ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Thīyati saṅghātaṃ gacchati etissā gabbhoti itthī, itthiliṅgādīsu indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, niyamato itthiyā eva indriyaṃ itthindriyaṃ.

    ਪੁਂ-વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਰਯੋ, ਪੁਂ ਸਙ੍ਖਾਤੇ ਨਿਰਯੇ ਰਿਸੀਯਤਿ ਹਿਂਸੀਯਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸੋ, ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਾਦੀਸੁ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਨਿਯਮਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਦ੍વੀਸੁਪੇਤੇਸੁ ਏਕੇਕਂ ਸਭਾવਕਸ੍ਸ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਸਹਜਂ ਹੋਤਿ।

    Puṃ-vuccati nirayo, puṃ saṅkhāte niraye risīyati hiṃsīyatīti puriso, purisaliṅgādīsu indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, niyamato purisasseva indriyaṃ purisindriyaṃ. Dvīsupetesu ekekaṃ sabhāvakassa ekekassa kammajarūpasahajaṃ hoti.

    ਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸੁਖਂ, ਕਾਯਿਕਸਾਤਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੁਖਮੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸੁਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Kusalavipākakāyaviññāṇasampayuttaṃ sukhaṃ, kāyikasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, sukhameva indriyaṃ sukhindriyaṃ.

    ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਕਾਯਿਕਅਸਾਤਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਦੁਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Akusalavipākakāyaviññāṇasampayuttaṃ dukkhaṃ, kāyikaasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, dukkhameva indriyaṃ dukkhindriyaṃ.

    ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਯੋਗਤੋ ਸੋਭਨਂ ਮਨੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਮਨੋ, ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਚੇਤਸਿਕਸਾਤਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਮੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Pītisomanassayogato sobhanaṃ mano assāti sumano, sumanassa bhāvo somanassaṃ, cetasikasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, somanassameva indriyaṃ somanassindriyaṃ.

    ਦੋਮਨਸ੍ਸਯੋਗਤੋ ਦੁਟ੍ਠੁ ਮਨੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ, ਹੀਨવੇਦਨਤ੍ਤਾ વਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਮਨੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਮ੍ਮਨੋ, ਦੁਮ੍ਮਨਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਚੇਤਸਿਕਅਸਾਤਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਮੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਕਾਰਪવਤ੍ਤਿਂ ਉਪੇਕ੍ਖਤਿ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਾਕਾਰਸਣ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪੇਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Domanassayogato duṭṭhu mano assāti, hīnavedanattā vā kucchitaṃ mano assāti dummano, dummanassa bhāvo domanassaṃ, cetasikaasātalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, domanassameva indriyaṃ domanassindriyaṃ. Sukhadukkhākārapavattiṃ upekkhati majjhattākārasaṇṭhitattā tenākārena pavattatīti upekkhā, majjhattalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, upekkhā eva indriyaṃ upekkhindriyaṃ.

    ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ ਸਦ੍ਦਹਤਿ, ਸਦ੍ਦਹਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਏਸਾਤਿ ਸਦ੍ਧਾ, ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਸ੍ਸ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਅਧਿਪਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸਦ੍ਧਾਯੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Saddahanti etāya, sayaṃ vā saddahati, saddahanamattameva vā esāti saddhā, assaddhiyassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, adhimokkhalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, saddhāyeva indriyaṃ saddhindriyaṃ.

    વੀਰਭਾવੋ વੀਰਿਯਂ, વੀਰਾਨਂ વਾ ਕਮ੍ਮਂ, વਿਧਿਨਾ વਾ ਨਯੇਨ ਈਰਯਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤਯਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੀਰਿਯਂ, ਕੋਸਜ੍ਜਸ੍ਸ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਅਧਿਪਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਪਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, વੀਰਿਯਮੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Vīrabhāvo vīriyaṃ, vīrānaṃ vā kammaṃ, vidhinā vā nayena īrayitabbaṃ pavattayitabbanti vīriyaṃ, kosajjassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, paggahaṇalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, vīriyameva indriyaṃ vīriyindriyaṃ.

    ਸਰਨ੍ਤਿ ਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ ਸਰਤਿ, ਸਰਣਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਏਸਾਤਿ ਸਤਿ, ਮੁਟ੍ਠਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਅਧਿਪਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸਤਿ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Saranti tāya, sayaṃ vā sarati, saraṇamattameva vā esāti sati, muṭṭhasaccassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, upaṭṭhānalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, sati eva indriyaṃ satindriyaṃ.

    ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮਾ ਆਧਿਯਤਿ ਠਪੇਤੀਤਿ ਸਮਾਧਿ, વਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਅਧਿਪਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸਮਾਧਿ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    Ārammaṇe cittaṃ sammā ādhiyati ṭhapetīti samādhi, vikkhepassa abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, avikkhepalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, samādhi eva indriyaṃ samādhindriyaṃ.

    ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨਤ੍ਤਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਭਿਭવਨਤੋ ਅਧਿਪਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣੇ વਾ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।

    ‘‘Idaṃ dukkha’’ntiādinā nayena ariyasaccāni pajānātīti paññā. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘aniccaṃ dukkhamanattāti paññāpanavasena paññā’’ti vuttaṃ. Avijjāya abhibhavanato adhipatiatthena indriyaṃ, dassanalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ, paññā eva indriyaṃ paññindriyaṃ.

    ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟੇ ਅਨਞ੍ਞਾਤਂ ਅਮਤਂ ਪਦਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਮੇવ વਾ ਜਾਨਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਟ੍ਠਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ।

    Anamatagge saṃsāravaṭṭe anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammameva vā jānissāmīti paṭipannassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyaṃ. Sotāpattimaggañāṇassetaṃ nāmaṃ.

    ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਨ ਞਾਤਂ ਮਰਿਯਾਦਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂਯੇવ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਞਾਤਾਨਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾਨਮੇવ ਜਾਨਨਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਟ੍ਠਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ ਆਜਾਨਨਕਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦੀਸੁ ਛਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ।

    Paṭhamamaggena ñātaṃ mariyādaṃ anatikkamitvā tesaṃyeva tena maggena ñātānaṃ catusaccadhammānameva jānanato indriyaṭṭhasambhavato ca ājānanakaṃ indriyaṃ aññindriyaṃ. Sotāpattiphalādīsu chasu ṭhānesu ñāṇassetaṃ nāmaṃ.

    ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਞਾਣਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਟ੍ਠਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਅਞ੍ਞਾਤਾવੀਨਂ વਾ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਸਾਧਨੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਞਾਣਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਬ੍ਬਾਨਿਪੇਤਾਨਿ ਯਥਾਯੋਗਂ ਇਨ੍ਦਲਿਙ੍ਗਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦਦੇਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦਦਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦਸਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦਜੁਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਭਗવਾ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਰਮਿਸ੍ਸਰਿਯਭਾવਤੋ ਇਨ੍ਦੋ, ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਕਸ੍ਸਚਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਾਭਾવਤੋ। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਜਨਿਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਮ੍ਮਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਨ੍ਤਿ , ਤੇਨ ਚ ਸਿਟ੍ਠਾਨੀਤਿ ਇਨ੍ਦਲਿਙ੍ਗਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦਸਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਪਨੇਤਾਨਿ ਭਗવਤਾ ਮੁਨਿਨ੍ਦੇਨ ਯਥਾਭੂਤਤੋ ਪਕਾਸਿਤਾਨਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਿ ਚਾਤਿ ਇਨ੍ਦਦੇਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਇਨ੍ਦਦਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਤੇਨੇવ ਚ ਭਗવਤਾ ਮੁਨਿਨ੍ਦੇਨ ਕਾਨਿਚਿ ਗੋਚਰਾਸੇવਨਾਯ, ਕਾਨਿਚਿ ਭਾવਨਾਸੇવਨਾਯ ਸੇવਿਤਾਨੀਤਿ ਇਨ੍ਦਜੁਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨਪਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਅਪਿ ਚ ਆਧਿਪਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਇਸ੍ਸਰਿਯਟ੍ਠੇਨਪਿ ਏਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿਪવਤ੍ਤਿਯਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਸਿਦ੍ਧਮਾਧਿਪਚ੍ਚਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਮਨ੍ਦੇ ਚ ਮਨ੍ਦਤ੍ਤਾਤਿ।

    Aññātāvino catusaccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ, aññātāvīnaṃ vā catūsu saccesu niṭṭhitakiccānaṃ cattāri saccāni paṭivijjhitvā ṭhitānaṃ dhammānaṃ abbhantare indaṭṭhasādhanena aññātāvindriyaṃ. Arahattaphalañāṇassetaṃ nāmaṃ. Sabbānipetāni yathāyogaṃ indaliṅgaṭṭhena indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena indajuṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Bhagavā hi sammāsambuddho paramissariyabhāvato indo, kusalākusalañca kammaṃ kammesu kassaci issariyābhāvato. Tenevettha kammajanitāni indriyāni kusalākusalakammaṃ ulliṅgenti , tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Sabbāneva panetāni bhagavatā munindena yathābhūtato pakāsitāni abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni. Teneva ca bhagavatā munindena kānici gocarāsevanāya, kānici bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni. Api ca ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenapi etāni indriyāni. Cakkhuviññāṇādipavattiyañhi cakkhādīnaṃ siddhamādhipaccaṃ tasmiṃ tikkhe tikkhattā mande ca mandattāti.

    ੫.

    5.

    ਕਾਮਧਾਤੁਆਦੀਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਭવਪ੍ਪਭੇਦવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਕਾਮਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਕਾਮੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ ਧਾਤੁ ਕਾਮਧਾਤੁ, ਕਾਮਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਧਾਤੁ ਕਾਮਧਾਤੁ।

    Kāmadhātuādīni dvādasa vissajjanāni bhavappabhedavasena niddiṭṭhāni. Kāmarāgasaṅkhātena kāmena yuttā dhātu kāmadhātu, kāmasaṅkhātā vā dhātu kāmadhātu.

    ਕਾਮਂ ਪਹਾਯ ਰੂਪੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ ਧਾਤੁ ਰੂਪਧਾਤੁ, ਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਧਾਤੁ ਰੂਪਧਾਤੁ।

    Kāmaṃ pahāya rūpena yuttā dhātu rūpadhātu, rūpasaṅkhātā vā dhātu rūpadhātu.

    ਕਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ ਪਹਾਯ ਅਰੂਪੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ ਧਾਤੁ ਅਰੂਪਧਾਤੁ, ਅਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਧਾਤੁ ਅਰੂਪਧਾਤੁ।

    Kāmañca rūpañca pahāya arūpena yuttā dhātu arūpadhātu, arūpasaṅkhātā vā dhātu arūpadhātu.

    ਤਾ ਏવ ਧਾਤੁਯੋ ਪੁਨ ਭવਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਭવਤੀਤਿ ਹਿ ਭવੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ ਭવੋ ਸਞ੍ਞਾਭવੋ, ਸਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ વਾ ਭવੋ ਸਞ੍ਞਾਭવੋ, ਸਞ੍ਞਾ વਾ ਏਤ੍ਥ ਭવੇ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾਭવੋ। ਸੋ ਕਾਮਭવੋ ਚ ਅਸਞ੍ਞਾਭવਮੁਤ੍ਤੋ ਰੂਪਭવੋ ਚ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਭવਮੁਤ੍ਤੋ ਅਰੂਪਭવੋ ਚ ਹੋਤਿ।

    Tā eva dhātuyo puna bhavapariyāyena vuttā. Bhavatīti hi bhavoti vuccati. Saññāya yutto bhavo saññābhavo, saññāsahagato vā bhavo saññābhavo, saññā vā ettha bhave atthīti saññābhavo. So kāmabhavo ca asaññābhavamutto rūpabhavo ca nevasaññānāsaññābhavamutto arūpabhavo ca hoti.

    ਨ ਸਞ੍ਞਾਭવੋ ਅਸਞ੍ਞਾਭવੋ, ਸੋ ਰੂਪਭવੇਕਦੇਸੋ।

    Na saññābhavo asaññābhavo, so rūpabhavekadeso.

    ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਨੇવਸਞ੍ਞਾ, ਸੁਖੁਮਤ੍ਤੇਨ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਨਾਸਞ੍ਞਾਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾ, ਤਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ ਭવੋ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਭવੋ। ਅਥ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવਾ, ਸੁਖੁਮਾਯ ਚ ਭਾવਾ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾ ਅਸ੍ਮਿਂ ਭવੇਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਭવੋ, ਸੋ ਅਰੂਪਭવੇਕਦੇਸੋ।

    Oḷārikattābhāvato nevasaññā, sukhumattena sambhavato nāsaññāti nevasaññānāsaññā, tāya yutto bhavo nevasaññānāsaññābhavo. Atha vā oḷārikāya saññāya abhāvā, sukhumāya ca bhāvā nevasaññānāsaññā asmiṃ bhaveti nevasaññānāsaññābhavo, so arūpabhavekadeso.

    ਏਕੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ વੋਕਿਣ੍ਣੋ ਭવੋ ਏਕੇਨ વੋਕਾਰੋ ਅਸ੍ਸ ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕવੋਕਾਰਭવੋ, ਸੋ ਅਸਞ੍ਞਭવੋવ।

    Ekena rūpakkhandhena vokiṇṇo bhavo ekena vokāro assa bhavassāti ekavokārabhavo, so asaññabhavova.

    ਚਤੂਹਿ ਅਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ વੋਕਿਣ੍ਣੋ ਭવੋ ਚਤੂਹਿ વੋਕਾਰੋ ਅਸ੍ਸ ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੋ , ਸੋ ਅਰੂਪਭવੋ ਏવ।

    Catūhi arūpakkhandhehi vokiṇṇo bhavo catūhi vokāro assa bhavassāti catuvokārabhavo, so arūpabhavo eva.

    ਪਞ੍ਚਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ વੋਕਿਣ੍ਣੋ ਭવੋ ਪਞ੍ਚਹਿ વੋਕਾਰੋ ਅਸ੍ਸ ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੋ, ਸੋ ਕਾਮਭવੋ ਚ ਰੂਪਭવੇਕਦੇਸੋ ਚ ਹੋਤਿ।

    Pañcahi khandhehi vokiṇṇo bhavo pañcahi vokāro assa bhavassāti pañcavokārabhavo, so kāmabhavo ca rūpabhavekadeso ca hoti.

    ੬. ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਇਧ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਮਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਪੀਤਿਸੁਖਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ। ਪੀਤਿਸੁਖਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ। ਸੁਖਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ।

    6.Paṭhamajjhānādīni dvādasa vissajjanāni jhānasamāpattivasena niddiṭṭhāni. Jhānanti idha brahmavihāramattaṃ adhippetaṃ. Vitakkavicārapītisukhacittekaggatāsampayuttaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ. Pītisukhacittekaggatāsampayuttaṃ dutiyaṃ jhānaṃ. Sukhacittekaggatāsampayuttaṃ tatiyaṃ jhānaṃ. Upekkhācittekaggatāsampayuttaṃ catutthaṃ jhānaṃ.

    ਮੇਦਤਿ ਮੇਜ੍ਜਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਸਿਨਿਯ੍ਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਿਤ੍ਤੇ વਾ ਭવਾ, ਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਏਸਾ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਾਧਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਚੇਤਸੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਮੇਤ੍ਤਾ ਏવ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ।

    Medati mejjatīti mettā, siniyhatīti attho. Mitte vā bhavā, mittassa vā esā pavattīti mettā, paccanīkadhammehi muttattā ārammaṇe cādhimuttattā vimutti, cetaso vimutti cetovimutti, mettā eva cetovimutti mettācetovimutti.

    ਕਰੁਣਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਏવ।

    Karuṇā vuttatthā eva.

    ਮੋਦਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ, ਸਯਂ વਾ ਮੋਦਤਿ, ਮੋਦਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਮੁਦਿਤਾ। ‘‘ਅવੇਰਾ ਹੋਨ੍ਤੂ’’ਤਿਆਦਿਬ੍ਯਾਪਾਰਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਮਜ੍ਝਤ੍ਤਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ ਚ ਉਪੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾ। ਮੇਤ੍ਤਾਦਯੋ ਤਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ ਪਠਮਾਦੀਹਿ ਤੀਹਿ ਝਾਨੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਉਪੇਕ੍ਖਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ।

    Modanti tāya taṃsamaṅgino, sayaṃ vā modati, modanamattameva vā tanti muditā. ‘‘Averā hontū’’tiādibyāpārappahānena majjhattabhāvūpagamanena ca upekkhatīti upekkhā. Mettādayo tayo brahmavihārā paṭhamādīhi tīhi jhānehi yuttā. Upekkhābrahmavihāro catutthajjhānena yutto.

    ਫਰਣવਸੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤੋ। ਆਕਾਸੋ ਅਨਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸਾਨਨ੍ਤੋ, ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੋ । ਆਕਾਸਾਨਨ੍ਤੋਯੇવ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਂ, ਤਂ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਮਸ੍ਸ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਯਤਨਮਿવਾ’’ਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ। ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਮੇવ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ। ਫਰਣવਸੇਨ ਚ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤਂ, ਤਂ ਆਕਾਸਾਰਮ੍ਮਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਅਨਨ੍ਤਮੇવ ਆਨਞ੍ਚਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਨਞ੍ਚਂ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਞ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਰੁਲ਼੍ਹਿਸਦ੍ਦੋ। ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਮਸ੍ਸ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਯਤਨਮਿવਾ’’ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਕਿਞ੍ਚਨਨ੍ਤਿ ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ, ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਭਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਸ੍ਸ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਕਿਞ੍ਚਨਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਂ। ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨવਿਞ੍ਞਾਣਾਭਾવਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਂ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਂ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਮਸ੍ਸ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ‘‘ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਯਤਨਮਿવਾ’’ਤਿ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવਤੋ, ਸੁਖੁਮਾਯ ਚ ਭਾવਤੋ ਨੇવਸ੍ਸ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾ ਨਾਸਞ੍ਞਾਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਂ। ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਤਂ ਮਨਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ। ਅਥ વਾ ਯਾਯਮੇਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾ ਸਾ ਪਟੁਸਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਨੇવਸਞ੍ਞਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾવਸੇਸਸੁਖੁਮਭਾવੇਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ ਨਾਸਞ੍ਞਾਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾ, ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾ ਚ ਸਾ ਸੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ। ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਾਰਮ੍ਮਣਾਯ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਨ ਕੇવਲਂ ਏਤ੍ਥ ਸਞ੍ਞਾ ਏਦਿਸੀ, ਅਥ ਖੋ વੇਦਨਾਪਿ ਨੇવવੇਦਨਾ ਨਾવੇਦਨਾ। ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨੇવਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਚਿਤ੍ਤਂ। ਫਸ੍ਸੋਪਿ ਨੇવਫਸ੍ਸੋ ਨਾਫਸ੍ਸੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ। ਸਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਪਨਾਯਂ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾਤਿ।

    Pharaṇavasena natthi etassa antoti ananto. Ākāso ananto ākāsānanto, kasiṇugghāṭimākāso . Ākāsānantoyeva ākāsānañcaṃ, taṃ ākāsānañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa ‘‘devānaṃ devāyatanamivā’’ti ākāsānañcāyatanaṃ. Ākāsānañcāyatanameva samāpatti ākāsānañcāyatanasamāpatti. Pharaṇavasena ca natthi etassa antoti anantaṃ, taṃ ākāsārammaṇaṃ viññāṇaṃ. Anantameva ānañcaṃ, viññāṇaṃ ānañcaṃ ‘‘viññāṇānañca’’nti avatvā ‘‘viññāṇañca’’nti vuttaṃ. Ayañhettha ruḷhisaddo. Taṃ viññāṇañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa ‘‘devānaṃ devāyatanamivā’’ti viññāṇañcāyatanaṃ. Natthi etassa kiñcananti akiñcanaṃ, antamaso bhaṅgamattampi assa avasiṭṭhaṃ natthīti vuttaṃ hoti. Akiñcanassa bhāvo ākiñcaññaṃ. Ākāsānañcāyatanaviññāṇābhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ ākiñcaññaṃ. Adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa ‘‘devānaṃ devāyatanamivā’’ti ākiñcaññāyatanaṃ. Oḷārikāya saññāya abhāvato, sukhumāya ca bhāvato nevassa sasampayuttadhammassa jhānassa saññā nāsaññāti nevasaññānāsaññaṃ. Nevasaññānāsaññañca taṃ manāyatanadhammāyatanapariyāpannattā āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Atha vā yāyamettha saññā sā paṭusaññākiccaṃ kātuṃ asamatthatāya nevasaññā, saṅkhārāvasesasukhumabhāvena vijjamānattā nāsaññāti nevasaññānāsaññā, nevasaññānāsaññā ca sā sesadhammānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanañcāti nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Ākiñcaññāyatanārammaṇāya samāpattiyā etaṃ adhivacanaṃ. Na kevalaṃ ettha saññā edisī, atha kho vedanāpi nevavedanā nāvedanā. Cittampi nevacittaṃ nācittaṃ. Phassopi nevaphasso nāphasso. Esa nayo sesasampayuttadhammesu. Saññāsīsena panāyaṃ desanā katāti.

    ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਪੂਰੇਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿ ਅવਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨਾਮ, ਅਲਦ੍ਧਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਅવਿਨ੍ਦਿਯਂ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤਤੋ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿ વਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨਾਮ, ਤਂ વਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਰਾਸਟ੍ਠਂ, ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਯਤਨਟ੍ਠਂ, ਧਾਤੂਨਂ ਸੁਞ੍ਞਟ੍ਠਂ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਧਿਪਤਿਯਟ੍ਠਂ, ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਤਥਟ੍ਠਂ ਅવਿਦਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਪੀਲ਼ਨਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਤ੍ਥਂ ਅવਿਦਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅਨ੍ਤવਿਰਹਿਤੇ ਸਂਸਾਰੇ ਸਬ੍ਬਯੋਨਿਗਤਿਭવવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇ ਜવਾਪੇਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦੀਸੁ ਜવਤਿ, વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁਪਿ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਨ ਜવਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅਪਿ ਚ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਛਾਦਨਤੋਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਨਮਤੀਤਿ ਨਾਮਂ, ਨਾਮਯਤੀਤਿ વਾ ਨਾਮਂ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਰੂਪਂ। ਆਯੇ ਤਨੋਤਿ , ਆਯਤਞ੍ਚ ਨਯਤੀਤਿ ਆਯਤਨਂ। ਫੁਸਤੀਤਿ ਫਸ੍ਸੋ। વੇਦਯਤੀਤਿ વੇਦਨਾ। ਪਰਿਤਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਉਪਾਦਿਯਤਿ ਭੁਸਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਉਪਾਦਾਨਂ। ਭવਤਿ, ਭਾવਯਤੀਤਿ વਾ ਭવੋ। ਜਨਨਂ ਜਾਤਿ। ਜੀਰਣਂ ਜਰਾ। ਮਰਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਮਰਣਂ।

    Avijjādīni dvādasa vissajjanāni paṭiccasamuppādaṅgavasena niddiṭṭhāni. Pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Taṃ avindiyaṃ vindatīti avijjā. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññaṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti avijjā. Dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā, antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti avijjā, paramatthato avijjamānesu itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti avijjā, api ca cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇānaṃ paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannānañca dhammānaṃ chādanatopi avijjā. Saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā. Vijānātīti viññāṇaṃ. Namatīti nāmaṃ, nāmayatīti vā nāmaṃ. Ruppatīti rūpaṃ. Āye tanoti , āyatañca nayatīti āyatanaṃ. Phusatīti phasso. Vedayatīti vedanā. Paritassatīti taṇhā. Upādiyati bhusaṃ gaṇhātīti upādānaṃ. Bhavati, bhāvayatīti vā bhavo. Jananaṃ jāti. Jīraṇaṃ jarā. Maranti etenāti maraṇaṃ.

    ੭. ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠਸਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਯੋਜਨਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਹਿ ਛਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤੁવੀਸਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਜਰਾਮਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪੇਯ੍ਯਾਲੇ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਸੋਤਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਜਾਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇਨ ਪਞ੍ਚਨવੁਤਾਧਿਕੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸਤੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਪਞ੍ਚਨવੁਤਾਧਿਕਂ ਚਤੁਕ੍ਕਸਤਂ ਹੋਤਿ, ਤੇਸਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ વਸੇਨ ਅਸੀਤਿਅਧਿਕਾਨਿ ਸਤ੍ਤ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸਤਾਨਿ। ‘‘ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕੇ ਚਤੁਕ੍ਕੇ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਚ ਸਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਧਾਨਭੂਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਮੁਦਯੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਸੁਞ੍ਞਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਿਰੋਧੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਏਤ੍ਥ ਅਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਰੋਧੋਤਿਆਦਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ । ਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਤਿ ਚ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਏવ। ਏવਞ੍ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਫਲੇਪਿ ਮਗ੍ਗવੋਹਾਰਸਮ੍ਭવਤੋ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਮ੍ਪਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਪੁਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਟ੍ਠਾਦਿવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ, ਪੁਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧਟ੍ਠਾਦਿવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ ਸਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਪਟਿવੇਧੋ ਚਾਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੋ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੋવ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੋ।

    7.Dukkhādīni aṭṭhasatāni aṭṭha ca vissajjanāni catusaccayojanāvasena niddiṭṭhāni. ‘‘Dukkhaṃ abhiññeyya’’ntiādīsu hi channaṃ catukkānaṃ vasena catuvīsati vissajjanāni ‘‘cakkhu jarāmaraṇa’’nti peyyāle ‘‘cakkhu abhiññeyyaṃ sotaṃ abhiññeyya’’ntiādinā ‘‘jāti abhiññeyyā’’ti pariyosānena pañcanavutādhikena vissajjanasatena yojetvā vuttāni. Pañcanavutādhikaṃ catukkasataṃ hoti, tesaṃ catukkānaṃ vasena asītiadhikāni satta vissajjanasatāni. ‘‘Jarāmaraṇaṃ abhiññeyya’’ntiādike catukke ‘‘cattāri vissajjanānī’’ti evaṃ sabbāni aṭṭha ca satāni aṭṭha ca vissajjanāni honti. Ettha ca tassa tassa dhammassa padhānabhūto paccayo samudayoti veditabbo. Sabbasaṅkhārehi suññaṃ nibbānaṃ nirodhoti veditabbaṃ. Anaññātaññassāmītindriyādīnaṃ tiṇṇampi hi lokuttarindriyānaṃ ettha abhāvaṃ sandhāya anaññātaññassāmītindriyanirodhotiādi yujjati . Nirodhagāminipaṭipadāti ca sabbattha ariyamaggo eva. Evañhi vuccamāne phalepi maggavohārasambhavato aññindriyaaññātāvindriyānampi yujjati. Puna dukkhādīnaṃ pariññaṭṭhādivasena aṭṭhasatāni aṭṭha ca vissajjanāni niddiṭṭhāni, puna dukkhādīnaṃ pariññāpaṭivedhaṭṭhādivasena aṭṭhasatāni aṭṭha ca vissajjanāni niddiṭṭhāni. Pariññā ca sā paṭivijjhitabbaṭṭhena paṭivedho cāti pariññāpaṭivedho. Pariññāpaṭivedhova attho pariññāpaṭivedhaṭṭho.

    ੮. ਪੁਨ ਤਾਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વਿਅਧਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਦਸਤਾਨਿ ਸਮੁਦਯਾਦੀਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦ੍વਿਅਧਿਕਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਟ੍ਠਕਸਤਾਨਂ વਸੇਨ ਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਛ ਚ ਸਤਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਧਾਨਭੂਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਮੁਦਯੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੋ। ਛਨ੍ਦੋ ਏવ ਰਾਗੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਨਿਰੋਧੋ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਦੁਕ੍ਖੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ‘‘ਯਂ ਖੋ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਭੂਤਂ ਸਙ੍ਖਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਿਰੋਧੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੪) વਚਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਨਿਰੋਧੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਸਙ੍ਖਤਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਨਾਨਾਪਰਿਯਾਯવਚਨੇਹਿ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ ਆਹਾਰਨਿਰੋਧਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ ਸਰਸવਸੇਨ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੋ, ਅਥ વਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੋ ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅવਿਪਸ੍ਸਨੂਪਗਤ੍ਤਾ ਨ ਸਬ੍ਬਸਾਧਾਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਨਯੋવ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਹਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗਾਭਾવਤੋਯੇવ ਛਨ੍ਦਰਾਗਨਿਰੋਧੋਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਸਰੀਰੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇਨੇવ ਸਰੀਰੇਕਦੇਸੇਸੁ ਕੇਸਾਦੀਸੁਪਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਤੋવ ਹੋਤਿ, ਜਰਾਮਰਣવਨ੍ਤੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇਨੇવ ਜਰਾਮਰਣੇਸੁਪਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਤੋવ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨવਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਪੁਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વਿਅਧਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਦਸਤਾਨਿ ਸਮੁਦਯਾਦੀਹਿ ਛਹਿ ਛਹਿ ਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦ੍વਿਅਧਿਕਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਤ੍ਤਕਸਤਾਨਂ વਸੇਨ ਨਯਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚ ਸਤਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ।

    8. Puna tāneva dukkhādīni jarāmaraṇapariyantāni dviadhikāni dve padasatāni samudayādīhi sattahi sattahi padehi yojetvā dviadhikānaṃ dvinnaṃ aṭṭhakasatānaṃ vasena sahassañca cha ca satāni soḷasa ca vissajjanāni niddiṭṭhāni. Tattha padhānabhūto paccayo samudayo, tassa nirodho samudayanirodho. Chando eva rāgo chandarāgo, dukkhe sukhasaññāya dukkhassa chandarāgo, tassa nirodho chandarāganirodho. Dukkhaṃ paṭicca uppajjamānaṃ sukhaṃ somanassaṃ dukkhassa assādo. Dukkhassa aniccatā dukkhassa vipariṇāmadhammatā dukkhassa ādīnavo. Dukkhe chandarāgavinayo chandarāgappahānaṃ dukkhassa nissaraṇaṃ. ‘‘Yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ nirodho tassa nissaraṇa’’nti (paṭi. ma. 1.24) vacanato nibbānameva dukkhassa nissaraṇaṃ. ‘‘Dukkhanirodho samudayanirodho chandarāganirodho dukkhassa nissaraṇa’’nti nānāsaṅkhatapaṭipakkhavasena nānāpariyāyavacanehi catūsu ṭhānesu nibbānameva vuttanti veditabbaṃ. Keci pana ‘‘āhārasamudayā dukkhasamudayo āhāranirodhā dukkhanirodho sarasavasena samudayanirodho, atha vā udayabbayadassanena samudayanirodho saha vipassanāya maggo chandarāganirodho’’ti vadanti. Evañca vuccamāne lokuttarindriyānaṃ avipassanūpagattā na sabbasādhāraṇaṃ hotīti paṭhamaṃ vuttanayova gahetabbo. Lokuttarindriyesu hi chandarāgābhāvatoyeva chandarāganirodhoti yujjati. Sarīre chandarāgeneva sarīrekadesesu kesādīsupi chandarāgo katova hoti, jarāmaraṇavantesu chandarāgeneva jarāmaraṇesupi chandarāgo katova hoti. Evaṃ assādādīnavāpi yojetabbā. Puna dukkhādīni jarāmaraṇapariyantāni dviadhikāni dve padasatāni samudayādīhi chahi chahi padehi yojetvā dviadhikānaṃ dvinnaṃ sattakasatānaṃ vasena nayasahassañca cattāri ca satāni cuddasa ca vissajjanāni niddiṭṭhāni.

    ੯. ਇਦਾਨਿ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ ਏਕਾਧਿਕਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਦਸਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤੁਂ ਪਠਮਂ ਤਾવ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਯੋ ਸਤ੍ਤ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਸੁਦ੍ਧਿਕਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚ ਸਤਾਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪਰਿਪੂਰਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ ਚ ਸਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਨਨ੍ਦਿਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਚਤਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪਰਿਪੂਰਤ੍ਤਾ વਿਰਜ੍ਜਤੀਤਿ વਿਰਾਗੋ, વਿਰਾਗੋ ਚ ਸੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚਾਤਿ વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਰਾਗਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪਰਿਪੂਰਤ੍ਤਾ ਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧੇਤੀਤਿ ਨਿਰੋਧੋ, ਨਿਰੋਧੋ ਚ ਸੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚਾਤਿ ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਸਮੁਦਯਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਛਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪਰਿਪੂਰਤ੍ਤਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚ ਸੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚਾਤਿ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਆਦਾਨਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਸਤਿਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨੂਪਗਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੭-੨੭੯; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੩੧) વਚਨਤੋ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਸੁਖਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਨਂ ਨਨ੍ਦਿਯਾ ਰਾਗਸ੍ਸ ਚ ਅਭਾવਾ ਨਿਰੋਧવਨ੍ਤਾਨੀਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਭવਤੋ ਚ ਤੇਹਿਪਿ ਸਤ੍ਤ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਯੋਜਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਜਰਾਮਰਣવਨ੍ਤੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਜਰਾਮਰਣਮ੍ਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਦਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਜਰਾਮਰਣવਨ੍ਤੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਜਰਾਮਰਣੇ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨੋ ਚ વਿਰਤ੍ਤੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਜਰਾਮਰਣવਨ੍ਤੇਸੁ ਨਿਰੋਧਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਜਰਾਮਰਣਮ੍ਪਿ ਨਿਰੋਧਤੋ ਦਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਜਰਾਮਰਣવਨ੍ਤੇਸੁ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਜਰਾਮਰਣਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋવ ਹੋਤੀਤਿ ਜਰਾਮਰਣੇਹਿ ਸਤ੍ਤ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਯੋਜਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    9. Idāni rūpādīni jarāmaraṇapariyantāni ekādhikāni dve padasatāni sattahi anupassanāhi yojetvā niddisituṃ paṭhamaṃ tāva aniccānupassanādayo satta anupassanā niddiṭṭhā. Tāni sabbāni sattahi suddhikaanupassanāvissajjanehi saddhiṃ sahassañca cattāri ca satāni cuddasa ca vissajjanāni honti. Aniccanti anupassanā aniccānupassanā. Sā niccasaññāpaṭipakkhā. Dukkhanti anupassanā dukkhānupassanā. Sā sukhasaññāpaṭipakkhā. Anattāti anupassanā anattānupassanā. Sā attasaññāpaṭipakkhā. Tissannaṃ anupassanānaṃ paripūrattā nibbindatīti nibbidā, nibbidā ca sā anupassanā cāti nibbidānupassanā. Sā nandipaṭipakkhā. Catassannaṃ anupassanānaṃ paripūrattā virajjatīti virāgo, virāgo ca so anupassanā cāti virāgānupassanā. Sā rāgapaṭipakkhā. Pañcannaṃ anupassanānaṃ paripūrattā rāgaṃ nirodhetīti nirodho, nirodho ca so anupassanā cāti nirodhānupassanā. Sā samudayapaṭipakkhā. Channaṃ anupassanānaṃ paripūrattā paṭinissajjatīti paṭinissaggo, paṭinissaggo ca so anupassanā cāti paṭinissaggānupassanā. Sā ādānapaṭipakkhā. Lokuttarindriyānaṃ asatipi vipassanūpagatte ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279; paṭi. ma. 1.31) vacanato tesampi aniccadukkhānattattā tattha niccasukhattasaññānaṃ nandiyā rāgassa ca abhāvā nirodhavantānīti anupassanato pariccāgapaṭinissaggapakkhandanapaṭinissaggasambhavato ca tehipi satta anupassanā yojitāti veditabbā. Jarāmaraṇavantesu aniccādito diṭṭhesu jarāmaraṇampi aniccādito diṭṭhaṃ nāma hoti, jarāmaraṇavantesu nibbindanto virajjanto jarāmaraṇe nibbinno ca viratto ca hoti, jarāmaraṇavantesu nirodhato diṭṭhesu jarāmaraṇampi nirodhato diṭṭhaṃ nāma hoti, jarāmaraṇavantesu paṭinissajjanto jarāmaraṇaṃ paṭinissajjantova hotīti jarāmaraṇehi satta anupassanā yojitāti veditabbā.

    ੧੦. ਇਦਾਨਿ ਆਦੀਨવਞਾਣਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭੂਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦੀਨਿ ਤੇਸਂ વੇવਚਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ, ਸਨ੍ਤਿਪਦਞਾਣਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ, ਪੁਨ ਤਾਨੇવ ਉਪ੍ਪਾਦਾਨੁਪ੍ਪਾਦਾਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਯੁਗਲ਼ਕવਸੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤਿਂਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਏવਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਯੇવ ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਪੁਰਿਮਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਾ ਇਧ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਥਾਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਯੋਗਾવਚਰਸ੍ਸ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਸਸਣ੍ਠਾਨਾ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਆਯੂਹਨਾਤਿ ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਟ੍ਠੇਨ ਆਯੂਹਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    10. Idāni ādīnavañāṇassa vatthubhūtānaṃ uppādādīnaṃ pañcannaṃ ārammaṇānaṃ vasena uppādādīni tesaṃ vevacanāni pañcadasa vissajjanāni niddiṭṭhāni, santipadañāṇassa tappaṭipakkhārammaṇavasena anuppādādīni pañcadasa vissajjanāni niddiṭṭhāni, puna tāneva uppādānuppādādīni padāni yugaḷakavasena yojetvā tiṃsa vissajjanāni niddiṭṭhāni. Evaṃ imasmiṃ nayeva saṭṭhi vissajjanāni honti. Tattha uppādoti purimakammapaccayā idha uppatti. Pavattanti tathāuppannassa pavatti. Nimittanti sabbampi saṅkhāranimittaṃ. Yogāvacarassa hi saṅkhārā sasaṇṭhānā viya upaṭṭhahanti, tasmā nimittanti vuccanti. Āyūhanāti āyatiṃ paṭisandhihetubhūtaṃ kammaṃ. Tañhi abhisaṅkharaṇaṭṭhena āyūhanāti vuccati.

    ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ ਆਯਤਿਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਭવਨ੍ਤਰਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਗਤੀਤਿ ਯਾਯ ਗਤਿਯਾ ਸਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਗਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ। ਉਪਪਤ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਉਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੭੨) ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਪવਤ੍ਤਿ। ਜਾਤੀਤਿ ਜਨਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਯੇ ਯੇ ਖਨ੍ਧਾ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਪਠਮਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ। ਜਰਾਤਿ ਜੀਰਣਂ। ਸਾ ਦੁવਿਧਾ ਠਿਤਞ੍ਞਥਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਸਮ੍ਮਤੋ ਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਏਕਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪੁਰਾਣਭਾવੋ ਚ। ਸਾ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਬ੍ਯਾਧੀਤਿ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹવਾਤਸਨ੍ਨਿਪਾਤਉਤੁવਿਪਰਿਣਾਮવਿਸਮਪਰਿਹਾਰਉਪਕ੍ਕਮਕਮ੍ਮવਿਪਾਕવਸੇਨ ਅਟ੍ਠવਿਧੋ ਆਬਾਧੋ। વਿવਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਆਦਹਤਿ વਿਦਹਤੀਤਿ ਬ੍ਯਾਧਿ, ਬ੍ਯਾਧਯਤਿ ਤਾਪੇਤਿ, ਕਮ੍ਪਯਤੀਤਿ વਾ ਬ੍ਯਾਧਿ। ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਮਰਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਮਰਣਂ। ਤਂ ਦੁવਿਧਂ વਯਲਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਏਕਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਿਚ੍ਛੇਦੋ ਚ। ਤਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ।

    Paṭisandhīti āyatiṃ uppatti. Sā hi bhavantarapaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati. Gatīti yāya gatiyā sā paṭisandhi hoti. Sā hi gantabbato gatīti vuccati. Nibbattīti khandhānaṃ nibbattanaṃ. Upapattīti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā’’ti (paṭi. ma. 1.72) evaṃ vuttā vipākapavatti. Jātīti jananaṃ. Tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ tesaṃ paṭhamaṃ pātubhāvo. Jarāti jīraṇaṃ. Sā duvidhā ṭhitaññathattalakkhaṇasaṅkhātaṃ saṅkhatalakkhaṇañca khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhānaṃ purāṇabhāvo ca. Sā idha adhippetā. Byādhīti dhātukkhobhapaccayasamuṭṭhito pittasemhavātasannipātautuvipariṇāmavisamaparihāraupakkamakammavipākavasena aṭṭhavidho ābādho. Vividhaṃ dukkhaṃ ādahati vidahatīti byādhi, byādhayati tāpeti, kampayatīti vā byādhi. Maraṇanti maranti etenāti maraṇaṃ. Taṃ duvidhaṃ vayalakkhaṇasaṅkhātaṃ saṅkhatalakkhaṇañca ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca. Taṃ idha adhippetaṃ.

    ਸੋਕੋਤਿ ਸੋਚਨਂ। ਞਾਤਿਭੋਗਰੋਗਸੀਲਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਪੋ। ਪਰਿਦੇવੋਤਿ ਪਰਿਦੇવਨਂ। ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦੀਹਿਯੇવ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ વਚੀਪਲਾਪੋ। ਉਪਾਯਾਸੋਤਿ ਭੁਸੋ ਆਯਾਸੋ। ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦੀਹਿਯੇવ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਧਿਮਤ੍ਤਚੇਤੋਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਭਾવਿਤੋ ਦੋਸੋਯੇવ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚੇવ ਆਦੀਨવਞਾਣਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਸੇਸਾ ਤੇਸਂ વੇવਚਨવਸੇਨ। ‘‘ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ, ‘‘ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ વੇવਚਨਂ, ‘‘ਗਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਜਰਾਦਯੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿવਚਨੇਹਿ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ।

    Sokoti socanaṃ. Ñātibhogarogasīladiṭṭhibyasanehi phuṭṭhassa cittasantāpo. Paridevoti paridevanaṃ. Ñātibyasanādīhiyeva phuṭṭhassa vacīpalāpo. Upāyāsoti bhuso āyāso. Ñātibyasanādīhiyeva phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva. Ettha ca uppādādayo pañceva ādīnavañāṇassa vatthuvasena vuttā, sesā tesaṃ vevacanavasena. ‘‘Nibbattī’’ti hi uppādassa, ‘‘jātī’’ti paṭisandhiyā vevacanaṃ, ‘‘gati upapattī’’ti idaṃ dvayaṃ pavattassa, jarādayo nimittassāti. Anuppādādivacanehi pana nibbānameva vuttaṃ.

    ਪੁਨ ਤਾਨੇવ ਉਪ੍ਪਾਦਾਨੁਪ੍ਪਾਦਾਦੀਨਿ ਸਟ੍ਠਿ ਪਦਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸੁਖਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ, ਭਯਖੇਮਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ, ਸਾਮਿਸਨਿਰਾਮਿਸਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸੁਖਂ। ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਭਯਂ। ਭਯਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਖੇਮਂ। ਯਂ ਭਯਂ, ਤਂ વਟ੍ਟਾਮਿਸਲੋਕਾਮਿਸੇਹਿ ਅવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਾਮਿਸਂ। ਸਾਮਿਸਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਨਿਰਾਮਿਸਂ। ਯਂ ਸਾਮਿਸਂ, ਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਮਤ੍ਤਮੇવ। ਸਙ੍ਖਾਰਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹਿ ਆਦਿਤ੍ਤਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਕਾਰੇਨ ਭਯਾਕਾਰੇਨ ਸਾਮਿਸਾਕਾਰੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤਥਾ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Puna tāneva uppādānuppādādīni saṭṭhi padāni dukkhasukhapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni, bhayakhemapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni, sāmisanirāmisapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni, saṅkhāranibbānapadehi yojetvā saṭṭhi vissajjanāni niddiṭṭhāni. Tattha dukkhanti aniccattā dukkhaṃ. Dukkhapaṭipakkhato sukhaṃ. Yaṃ dukkhaṃ, taṃ bhayaṃ. Bhayapaṭipakkhato khemaṃ. Yaṃ bhayaṃ, taṃ vaṭṭāmisalokāmisehi avippamuttattā sāmisaṃ. Sāmisapaṭipakkhato nirāmisaṃ. Yaṃ sāmisaṃ, taṃ saṅkhāramattameva. Saṅkhārapaṭipakkhato santattā nibbānaṃ. Saṅkhārā hi ādittā, nibbānaṃ santanti. Dukkhākārena bhayākārena sāmisākārena saṅkhārākārenāti evaṃ tena tena ākārena pavattiṃ sandhāya tathā tathā vuttanti veditabbanti.

    ੧੧. ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਏਕਤਿਂਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਆਦਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੇ ਇਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਾ, ਤੇਸਂ ਸਭਾવੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿવਾਰਭਾવੇਨ ਪਰਿવਾਰਟ੍ਠੋ। ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿવਸੇਨ ਪਰਿਪੂਰਟ੍ਠੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਪਰਿਗ੍ਗਹਮਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਏਕਗ੍ਗਟ੍ਠੋ। ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣવਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવਮਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੋ। વੀਰਿਯવਸੇਨ ਪਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਉਦਕੇਨ ਨ੍ਹਾਨੀਯਚੁਣ੍ਣਾਨਂ વਿਯ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਤਾ ਅવਿਸਾਰਟ੍ਠੋ। ਸਮਾਧਿਯੋਗੇਨ ਅਲੁਲਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਾવਿਲਟ੍ਠੋ। ਅવਿਕਮ੍ਪਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਞ੍ਜਨਟ੍ਠੋ। ਏਕਤ੍ਤੁਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨਾਤਿ ਸਮਾਧਿਯੋਗੇਨ ਚ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਭੁਸਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚ। ਠਿਤਟ੍ਠੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠੋ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਆਲਮ੍ਬਨਭਾવੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਟ੍ਠੋ। ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਕਾਮਚਾਰਭਾવੇਨ ਗੋਚਰਟ੍ਠੋ। ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਹਾਨਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਪਹਾਨਟ੍ਠੋ। ਕਿਲੇਸਪਰਿਚ੍ਚਾਗવਸੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਟ੍ਠੋ। ਦੁਭਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਨਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਨਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੋ। ਨਿਬ੍ਬੁਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤਟ੍ਠੋ। ਅਤਪ੍ਪਕਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਤਾ ਚ ਪਣੀਤਟ੍ਠੋ। ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੋ। ਆਸવਾਨਂ ਅવਿਸਯਭਾવੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਨਾਸવਟ੍ਠੋ। ਕਿਲੇਸਕਨ੍ਤਾਰਸਂਸਾਰਕਨ੍ਤਾਰਾਤਿਕ੍ਕਮਨੇਨ ਤਰਣਟ੍ਠੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਾਭਾવੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਟ੍ਠੋ। ਤਣ੍ਹਾਪਣਿਧਿਅਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਟ੍ਠੋ। ਅਤ੍ਤਸਾਰਾਭਾવੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤਟ੍ਠੋ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸੇਨ ਏਕਰਸਤਾਯ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਏਕਰਸਤਾਯ વਾ ਏਕਰਸਟ੍ਠੋ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਯੁਗਨਦ੍ਧਟ੍ਠੋ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਨਿਗ੍ਗਮਨੇ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਾਪਨੇਨ ਹੇਤੁਟ੍ਠੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣੇਨ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ। ਅਧਿਪਤਿਭਾવੇਨ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋਤਿ।

    11.Pariggahaṭṭhādīni ekatiṃsa vissajjanāni ariyamaggakkhaṇavasena niddiṭṭhāni. Ariyamaggasampayuttā hi dhammā ādito pabhuti uppādanatthaṃ pariggayhante iti pariggahā, tesaṃ sabhāvo pariggahaṭṭho. Tesaṃyeva aññamaññaparivārabhāvena parivāraṭṭho. Bhāvanāpāripūrivasena paripūraṭṭho. Tesaṃyeva samādhivasena ekārammaṇapariggahamapekkhitvā ekaggaṭṭho. Nānārammaṇavikkhepābhāvamapekkhitvā avikkhepaṭṭho. Vīriyavasena paggahaṭṭho. Samādhivasena udakena nhānīyacuṇṇānaṃ viya avippakiṇṇatā avisāraṭṭho. Samādhiyogena alulitattā anāvilaṭṭho. Avikampitattā aniñjanaṭṭho. Ekattupaṭṭhānavasenāti samādhiyogena ca ekārammaṇe bhusaṃ patiṭṭhānavasena ca. Ṭhitaṭṭhoti ārammaṇe niccalabhāvena patiṭṭhitaṭṭho. Tassa nibbānārammaṇassa ālambanabhāvena ārammaṇaṭṭho. Tattheva nikāmacārabhāvena gocaraṭṭho. Nissaraṇapahānabhāvena nibbānassa pahānaṭṭho. Kilesapariccāgavasena ariyamaggassa pariccāgaṭṭho. Dubhato vuṭṭhānavasena vuṭṭhānaṭṭho. Nimittapavattehi nivattanavasena nivattanaṭṭho. Nibbutattā santaṭṭho. Atappakattā uttamattā ca paṇītaṭṭho. Kilesehi vimuttattā, ārammaṇe ca adhimuttattā vimuttaṭṭho. Āsavānaṃ avisayabhāvena parisuddhattā anāsavaṭṭho. Kilesakantārasaṃsārakantārātikkamanena taraṇaṭṭho. Saṅkhāranimittābhāvena animittaṭṭho. Taṇhāpaṇidhiabhāvena appaṇihitaṭṭho. Attasārābhāvena suññataṭṭho. Vimuttirasena ekarasatāya, samathavipassanānaṃ ekarasatāya vā ekarasaṭṭho. Samathavipassanānaṃ aññamaññaṃ anativattanaṭṭho. Tesaṃyeva yuganaddhaṭṭho. Ariyamaggassa saṅkhārato niggamane niyyānaṭṭho. Nibbānasampāpanena hetuṭṭho. Nibbānapaccakkhakaraṇena dassanaṭṭho. Adhipatibhāvena ādhipateyyaṭṭhoti.

    ੧੨. ਸਮਥਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੁ ਅਨੁ ਪਸ੍ਸਨਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ। ਯੁਗਨਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਦ੍વਯਸ੍ਸ ਏਕਰਸਭਾવੇਨ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੋ। ਸਿਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਨવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾ । ਤਸ੍ਸਾ ਸਮਾਦਾਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮਾਦਾਨਟ੍ਠੋ। ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਗੋਚਰਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਚ ਗੋਚਰਟ੍ਠੋ। ਸਮਥਕਾਲੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਾਲੇ વਾ ਕੋਸਜ੍ਜવਸੇਨ ਲੀਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਚਯવੀਰਿਯਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭਾવਨਾવਸੇਨ ਉਸ੍ਸਾਹਨਟ੍ਠੋ ਪਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਸੇਨ ਉਦ੍ਧਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭਾવਨਾવਸੇਨ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਾਪਨਟ੍ਠੋ ਨਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਉਭੋ વਿਸੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਉਭਤੋ વਿਸੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਲੀਨੁਦ੍ਧਤਪਕ੍ਖਤੋ ਨਿવਾਰੇਤ੍વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਜ੍ਝਿਮਭਾવੇ ਠਿਤਾਨਂ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਉਸ੍ਸਾਹਨਸਨ੍ਨਿਸੀਦਾਪਨੇਸੁ ਸਬ੍ਯਾਪਾਰਾਭਾવੋ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨਟ੍ਠੋ। ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਭਾવਨਾ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਟ੍ਠੋ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਾਤੁਭਾવવਸੇਨ ਉਤ੍ਤਰਿਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੋ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧવਸੇਨ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋ। ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਿਰੋਧੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਕਟ੍ਠੋ। ਸਾ ਹਿ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਪੁਗ੍ਗਲਂ ਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।

    12.Samathādīni cattāri vissajjanāni samathavipassanāvasena niddiṭṭhāni. Aniccādivasena anu anu passanato anupassanaṭṭho. Yuganaddhassa samathavipassanādvayassa ekarasabhāvena anativattanaṭṭho. Sikkhādīni nava vissajjanāni ariyamaggassa ādimajjhapariyosānavasena niddiṭṭhāni. Sikkhitabbattā sikkhā. Tassā samādātabbato samādānaṭṭho. Sīle patiṭṭhāya kammaṭṭhānavasena gahitassa ārammaṇassa bhāvanāpavattiṭṭhānattā gocaraṭṭhānattā ca gocaraṭṭho. Samathakāle vipassanākāle vā kosajjavasena līnassa cittassa dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgabhāvanāvasena ussāhanaṭṭho paggahaṭṭho. Uddhaccavasena uddhatassa cittassa passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgabhāvanāvasena sannisīdāpanaṭṭho niggahaṭṭho. Ubho visuddhānanti ubhato visuddhānaṃ, līnuddhatapakkhato nivāretvā visuddhānaṃ cittānanti attho. Majjhimabhāve ṭhitānaṃ santativasena pavattamānānaṃ cittānaṃ vasena bahuvacanaṃ katanti veditabbaṃ. Ussāhanasannisīdāpanesu sabyāpārābhāvo ajjhupekkhanaṭṭho. Samappavattassa cittassa vasena bhāvanā visesādhigamaṭṭho. Ariyamaggapātubhāvavasena uttaripaṭivedhaṭṭho. Ariyamaggasiddhacatusaccapaṭivedhavasena saccābhisamayaṭṭho. Phalasamāpattivasena nirodhe patiṭṭhāpakaṭṭho. Sā hi taṃsamaṅgipuggalaṃ nirodhasaṅkhāte nibbāne patiṭṭhāpeti.

    ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਟ੍ਠવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋਤਿ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੋ। ਉਪਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪੇਚ੍ਚ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ। ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋਤਿ ਸਭਾવਪੇਕ੍ਖਨਟ੍ਠੋ। ਸਦ੍ਧਾਬਲਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਬਲਟ੍ਠવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਸਦ੍ਧਾવ ਬਲਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਬਲਂ। ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇਤਿ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇਨ। ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਨ੍ਤਿ ਚ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੋਤਿ ਅਕਮ੍ਪੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ, ਕਮ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਸਜ੍ਜੇਤਿ ਕੁਸੀਤਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਨ। ਪਮਾਦੇਤਿ ਸਤਿਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਤਿ ਅવੂਪਸਮਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯਾਤਿ ਮੋਹੇਨ। ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਸਤ੍ਤ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਟ੍ਠવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਬੁਜ੍ਝਨਕਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗੋ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਪਸਤ੍ਥੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਚ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਸਤਿਯੇવ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਧਮ੍ਮੇ વਿਚਿਨਾਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ। ਪਞ੍ਞਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਪવਿਚਯਟ੍ਠੋਤਿ વਿਚਾਰਟ੍ਠੋ। ਪੀਨਯਤੀਤਿ ਪੀਤਿ। ਫਰਣਟ੍ਠੋਤਿ વਿਸਰਣਟ੍ਠੋ। ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ । ਉਪਸਮਟ੍ਠੋਤਿ ਨਿਦ੍ਦਰਥਟ੍ਠੋ। ਉਪਪਤ੍ਤਿਤੋ ਇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਸਮਂ ਪੇਕ੍ਖਤਿ ਅਪਕ੍ਖਪਤਿਤਾવ ਹੁਤ੍વਾ ਪੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾ ਇਧ ਤਤ੍ਰਮਜ੍ਝਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ। ਸਮવਾਹਿਤਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਟ੍ਠੋ।

    Saddhindriyādīni pañca vissajjanāni indriyaṭṭhavasena vuttāni. Adhimokkhaṭṭhoti adhimuccanaṭṭho. Upaṭṭhānaṭṭhoti ārammaṇaṃ upecca patiṭṭhānaṭṭho. Dassanaṭṭhoti sabhāvapekkhanaṭṭho. Saddhābalādīni pañca vissajjanāni balaṭṭhavasena niddiṭṭhāni. Akampiyaṭṭhena saddhāva balanti saddhābalaṃ. Assaddhiyeti assaddhiyena. Assaddhiyanti ca saddhāpaṭipakkhabhūto cittuppādo. Akampiyaṭṭhoti akampetabbaṭṭho, kampetuṃ na sakkāti attho. Kosajjeti kusītabhāvasaṅkhātena thinamiddhena. Pamādeti satipaṭipakkhena cittuppādena. Uddhacceti avūpasamasaṅkhātena uddhaccena. Avijjāyāti mohena. Satisambojjhaṅgādīni satta vissajjanāni bojjhaṅgaṭṭhavasena niddiṭṭhāni. Bujjhanakassa aṅgo bojjhaṅgo. Pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo. Dhamme vicinātīti dhammavicayo. Paññāyetaṃ nāmaṃ. Pavicayaṭṭhoti vicāraṭṭho. Pīnayatīti pīti. Pharaṇaṭṭhoti visaraṇaṭṭho. Passambhanaṃ passaddhi. Upasamaṭṭhoti niddarathaṭṭho. Upapattito ikkhatīti upekkhā, samaṃ pekkhati apakkhapatitāva hutvā pekkhatīti attho. Sā idha tatramajjhattupekkhā, bojjhaṅgupekkhātipi tassā nāmaṃ. Samavāhitalakkhaṇattā paṭisaṅkhānaṭṭho.

    ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤਾਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ વਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤੇਨ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ વਾ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਅਭਿਰੋਪਨਟ੍ਠੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਾਰੋਪਨਟ੍ਠੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਨਿਰੋਪਨਟ੍ਠੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਸਮ੍ਮਾ વਦਤਿ , ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤਾਯ વਦਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ વਾ વਾਚਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾવਿਰਤਿਯਾ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਚੀਸਂવਰਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਕਰੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤੇਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥਂ ਸੁਨ੍ਦਰਂ વਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਂ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਮੇવ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤવਿਰਤਿਯਾ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋਤਿ ਤਿવਿਧਕਾਯਸਂવਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਆਜੀવਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤੇਨ ਆਜੀવਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ વਾ ਆਜੀવੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવવਿਰਤਿਯਾ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। વੋਦਾਨਟ੍ਠੋਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠੋ। ਸਮ੍ਮਾ વਾਯਮਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤੇਨ વਾਯਮਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ વਾ વਾਯਾਮੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਰਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤਾਯ ਸਰਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ વਾ ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਤੇਨ ਸਮਾਧਿਯਨ੍ਤਿ, ਪਸਤ੍ਥੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ વਾ ਸਮਾਧੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।

    Sammādiṭṭhādīni aṭṭha vissajjanāni maggavasena niddiṭṭhāni. Sammā passati, sammā vā tāya passanti, pasatthā sundarā vā diṭṭhīti sammādiṭṭhi. Tassā sammādiṭṭhiyā. Sammā saṅkappeti, sammā vā tena saṅkappenti, pasattho sundaro vā saṅkappoti sammāsaṅkappo. Abhiropanaṭṭhoti cittassa ārammaṇāropanaṭṭho. Ārammaṇābhiniropanaṭṭhotipi pāṭho. Sammā vadati , sammā vā tāya vadanti, pasatthā sundarā vā vācāti sammāvācā. Micchāvācāviratiyā etaṃ nāmaṃ. Pariggahaṭṭhoti catubbidhavacīsaṃvarapariggahaṭṭho. Sammā karoti, sammā vā tena karonti, pasatthaṃ sundaraṃ vā kammanti sammākammaṃ, sammākammameva sammākammanto. Micchākammantaviratiyā etaṃ nāmaṃ. Samuṭṭhānaṭṭhoti tividhakāyasaṃvarasamuṭṭhānaṭṭho. Sammā ājīvati, sammā vā tena ājīvanti, pasattho sundaro vā ājīvoti sammāājīvo. Micchājīvaviratiyā etaṃ nāmaṃ. Vodānaṭṭhoti parisuddhaṭṭho. Sammā vāyamati, sammā vā tena vāyamanti, pasattho sundaro vā vāyāmoti sammāvāyāmo. Sammā sarati, sammā vā tāya saranti, pasatthā sundarā vā satīti sammāsati. Sammā samādhiyati, sammā vā tena samādhiyanti, pasattho sundaro vā samādhīti sammāsamādhi.

    ੧੩. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਰਾਸਿਕਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਪਟਿਪਾਟਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋਤਿ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਕਰਣવਸੇਨ ਅਧਿਪਤਿਅਤ੍ਥੋ। ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੋਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਕਮ੍ਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਮ੍ਪਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਨਿਗ੍ਗਮਨਟ੍ਠੋ। ਹੇਤੁਟ੍ਠੋਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਾਦਯੋ ਹੇਤੂਤਿ વਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਾਦਯੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਾਪਕਹੇਤੂਤਿ વਾ ਹੇਤੁਟ੍ਠੋ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਓਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਸਤਿਯੇવ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਨਸ੍ਸਾ ਅਸੁਭਦੁਕ੍ਖਾਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤਾਕਾਰਗਹਣવਸੇ ਸੁਭਸੁਖਨਿਚ੍ਚਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਪਹਾਨਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚਤੁਧਾ ਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਏਤਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਾਯੇવ ਸਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ।

    13.Indriyādīni dasa vissajjanāni rāsikatvā anupubbapaṭipāṭivasena niddiṭṭhāni. Ādhipateyyaṭṭhoti indaṭṭhakaraṇavasena adhipatiattho. Akampiyaṭṭhoti paṭipakkhehi kampetuṃ asakkuṇeyyaṭṭho. Niyyānaṭṭhoti lokiyalokuttarānampi paṭipakkhato niggamanaṭṭho. Hetuṭṭhoti micchādiṭṭhādīnaṃ pahānāya sammādiṭṭhādayo hetūti vā sabbepi sammādiṭṭhādayo nibbānasampāpakahetūti vā hetuṭṭho. Satipaṭṭhānesu ārammaṇesu okkhanditvā pakkhanditvā upaṭṭhānato upaṭṭhānaṃ, satiyeva upaṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. Kāyavedanācittadhammesu panassā asubhadukkhāniccānattākāragahaṇavase subhasukhaniccattasaññāpahānakiccasādhanavasena ca pavattito catudhā bhedo hoti. Etāni pubbabhāge nānācittesu labbhanti, maggakkhaṇe pana ekāyeva sati cattāri nāmāni labhati.

    ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇਸੁ ਪਦਹਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਧਾਨਂ, ਸੋਭਨਂ ਪਧਾਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ। ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਪਦਹਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ, ਸੋਭਨਂ વਾ ਤਂ ਕਿਲੇਸવਿਰੂਪਤ੍ਤવਿਰਹਤੋ ਪਧਾਨਞ੍ਚ ਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਕਤ੍ਤੇਨ ਸੇਟ੍ਠਭਾવਾવਹਨਤੋ ਪਧਾਨਭਾવਕਰਣਤੋ વਾ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ। વੀਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਅਕੁਸਲਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਚਤੁਧਾ ਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਏਤਾਨਿਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਮੇવ વੀਰਿਯਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਪਦਹਨਟ੍ਠੋਤਿ ਉਸ੍ਸਾਹਨਟ੍ਠੋ। ਪਧਾਨਟ੍ਠੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ।

    Sammappadhānesu padahanti etenāti padhānaṃ, sobhanaṃ padhānaṃ sammappadhānaṃ. Sammā vā padahanti etenāti sammappadhānaṃ, sobhanaṃ vā taṃ kilesavirūpattavirahato padhānañca hitasukhanipphādakattena seṭṭhabhāvāvahanato padhānabhāvakaraṇato vā sammappadhānaṃ. Vīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Uppannānuppannānaṃ anuppannuppannānañca akusalakusalānaṃ dhammānaṃ pahānānuppattiuppādaṭṭhitikiccasādhanavasena pavattito panassa catudhā bhedo hoti. Etānipi pubbabhāge nānācittesu labbhanti, maggakkhaṇe pana ekameva vīriyaṃ cattāri nāmāni labhati. Padahanaṭṭhoti ussāhanaṭṭho. Padhānaṭṭhotipi pāṭho, soyevattho.

    ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦવੀਰਿਯਚਿਤ੍ਤવੀਮਂਸਾਸੁ ਏਕੇਕੋ ਇਜ੍ਝਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿ, ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਇਦ੍ਧਾ વੁਦ੍ਧਾ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿ, ਪਠਮੇਨਤ੍ਥੇਨ ਇਦ੍ਧਿ ਏવ ਪਾਦੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਇਦ੍ਧਿਕੋਟ੍ਠਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਤਿਯੇਨਤ੍ਥੇਨ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਪਾਦੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ। ਪਾਦੋਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾ, ਅਧਿਗਮੂਪਾਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਉਪਰੂਪਰਿ વਿਸੇਸਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਾਦੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਤੇ ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਧਿਪਤਿવਸੇਨ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਹੇવ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋਤਿ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਨਟ੍ਠੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ વਾ। ਸਚ੍ਚਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ। ਤਥਟ੍ਠੋਤਿ ਯਥਾਸਭਾવਟ੍ਠੋ। ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾਨਿ। ਪਯੋਗਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਯੋਗਾਨਂ। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਟ੍ਠੋਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਫਲਾਨਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਟ੍ਠੋ। ਮਗ੍ਗਪਯੋਗੋ ਹਿ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਨਿਟ੍ਠਿਤਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾ। ਮਗ੍ਗਪਯੋਗਾਨਂ ਫਲੋਦਯੇਨ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਭਾવੋ વਾ। ਫਲਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਟ੍ਠੋਤਿ ਅਰਿਯਫਲਾਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਟ੍ਠੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪਟਿਲਾਭਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ વਾ। વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਝਾਨਙ੍ਗવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। વਿਤਕ੍ਕਨਂ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਊਹਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਚਰਣਂ વਿਚਾਰੋ, ਅਨੁਸਞ੍ਚਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪવਿਚਾਰਟ੍ਠੋਤਿ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਟ੍ਠੋ। ਅਭਿਸਨ੍ਦਨਟ੍ਠੋਤਿ ਤੇਮਨਟ੍ਠੋ ਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਟ੍ਠੋ।

    Iddhipādānanti ettha chandavīriyacittavīmaṃsāsu ekeko ijjhatīti iddhi, samijjhati nipphajjatīti attho. Ijjhanti vā etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi, paṭhamenatthena iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyā pādoti iddhipādo. Pādoti patiṭṭhā, adhigamūpāyoti attho. Tena hi yasmā uparūpari visesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā pādoti vuccati. Ete chandādayo pubbabhāge adhipativasena nānācittesu labbhanti, maggakkhaṇe pana saheva labbhanti. Ijjhanaṭṭhoti nipphajjanaṭṭho patiṭṭhānaṭṭho vā. Saccānanti catunnaṃ ariyasaccānaṃ. Tathaṭṭhoti yathāsabhāvaṭṭho. Imāni aṭṭha vissajjanāni lokiyalokuttaramissakāni. Payogānanti catunnaṃ ariyamaggapayogānaṃ. Paṭippassaddhaṭṭhoti catunnaṃ ariyaphalānaṃ paṭippassaddhaṭṭho. Maggapayogo hi phalakkhaṇe paṭippassaddho hoti niṭṭhitakiccattā. Maggapayogānaṃ phalodayena paṭippassaddhabhāvo vā. Phalānaṃ sacchikiriyaṭṭhoti ariyaphalānaṃ paccavekkhaṇavasena paccakkhakaraṇaṭṭho. Ārammaṇasacchikiriyā vuttā hoti, phalakkhaṇe paṭilābhasacchikiriyā vā. Vitakkādīni pañca vissajjanāni jhānaṅgavasena niddiṭṭhāni. Vitakkanaṃ vitakko, ūhananti vuttaṃ hoti. Vicaraṇaṃ vicāro, anusañcaraṇanti vuttaṃ hoti. Upavicāraṭṭhoti anumajjanaṭṭho. Abhisandanaṭṭhoti temanaṭṭho samādhivasena cittassa ekaggaṭṭho.

    ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਪਕਿਣ੍ਣਕવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਮਨੋਦ੍વਾਰੇਸੁ ਭવਙ੍ਗਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ ਨਮੇਨ੍ਤਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਆવਜ੍ਜਨਟ੍ਠੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨਟ੍ਠੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੋ। ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਞ੍ਜਾਨਨਟ੍ਠੋ। ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਏਕੋਦਟ੍ਠੋ। ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਮਾਧਿ ਏਕੋ ਉਦੇਤੀਤਿ ਏਕੋਦੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਹਿ ਅਨਜ੍ਝਾਰੁਲ਼੍ਹਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਟ੍ਠੋਪਿ ਹਿ ਲੋਕੇ ਏਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰવਿਰਹਿਤੋ વਾ ਏਕੋ ਅਸਹਾਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਦੇਤੀਤਿਪਿ વਟ੍ਟਤਿ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ વਾ ਕੁਸਲਸਮਾਧਿ ਨੀવਰਣਾਦੀਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸ੍ਸੇવ વਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਤੇਹਿ ਅਨਜ੍ਝਾਰੁਲ਼੍ਹੋਤਿ ਅਗ੍ਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਦੇਤੀਤਿ વਾ ਤੇਹਿ વਿਰਹਿਤੋਤਿ ਅਸਹਾਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਦੇਤੀਤਿ વਾ ਏਕੋਦੀਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਞਾਤਟ੍ਠੋਤਿ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਸਭਾવਜਾਨਨਟ੍ਠੋ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਤੀਰਣਟ੍ਠੋਤਿ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਣਟ੍ਠੋ। ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਟ੍ਠੋਤਿ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਪਜਹਨਟ੍ਠੋ। ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਏਕਰਸਟ੍ਠੋ। ਫਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋਤਿ ਫੁਸਨਟ੍ਠੋ વਿਨ੍ਦਨਟ੍ਠੋ। ਪੀਲ਼ਾਭਾਰવਹਨਾਦਿਨਾ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ। ਸੁਞ੍ਞਾਦਿਨਾ ਧਾਤੁਟ੍ਠੋ। ਸਕਸਕਮਰਿਯਾਦਾਯਤਨਾਦਿਨਾ ਆਯਤਨਟ੍ਠੋ। ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਙ੍ਗਮ੍ਮ ਕਤવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ। ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ।

    Āvajjanādīni pañcadasa vissajjanāni pakiṇṇakavasena niddiṭṭhāni. Pañcadvāramanodvāresu bhavaṅgārammaṇato aññārammaṇe cittasantānaṃ namentānaṃ dvinnaṃ cittānaṃ āvajjanaṭṭho. Viññāṇassa vijānanaṭṭho. Paññāya pajānanaṭṭho. Saññāya sañjānanaṭṭho. Samādhissa ekodaṭṭho. Dutiyajjhānasmiñhi samādhi eko udetīti ekodīti vuccati, vitakkavicārehi anajjhāruḷhattā aggo seṭṭho hutvā uppajjatīti attho. Seṭṭhopi hi loke ekoti vuccati. Vitakkavicāravirahito vā eko asahāyo hutvā udetītipi vaṭṭati. Sabbopi vā kusalasamādhi nīvaraṇādīnaṃ uddhaccasseva vā paṭipakkhattā tehi anajjhāruḷhoti aggo hutvā udetīti vā tehi virahitoti asahāyo hutvā udetīti vā ekodīti yujjati. Abhiññāya ñātaṭṭhoti ñātapariññāya sabhāvajānanaṭṭho. Pariññāya tīraṇaṭṭhoti tīraṇapariññāya aniccādito upaparikkhaṇaṭṭho. Pahānassa pariccāgaṭṭhoti pahānapariññāya paṭipakkhapajahanaṭṭho. Samappavattāya bhāvanāya ekarasaṭṭho. Phassanaṭṭhoti phusanaṭṭho vindanaṭṭho. Pīḷābhāravahanādinā khandhaṭṭho. Suññādinā dhātuṭṭho. Sakasakamariyādāyatanādinā āyatanaṭṭho. Paccayehi saṅgamma katavasena saṅkhataṭṭho. Tabbiparītena asaṅkhataṭṭho.

    ੧੪. ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਜવਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਜવਨવੀਥਿવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਚਿਨੋਤੀਤਿਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਯਂ વਿਪਾਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚਿਤਨ੍ਤਿਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਚਿਤ੍ਤਕਰਣਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਯਂ વਟ੍ਟਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਚਿਨੋਤੀਤਿਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਤਾਦਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਫਲੁਪ੍ਪਾਦਨੇ વਾ ਨਾਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਮਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਂ, ਅਨਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਂ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਿਯਂ, ਸੋ ਚਿਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਅਰਹਤੋ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਮਨਨ੍ਤਰਨਿਰੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਸਮਤ੍ਥਭਾવੋ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਫਲੁਪ੍ਪਾਦਨੇ ਸਮਤ੍ਥਭਾવੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੁਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ, ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਪવਤ੍ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿવਟ੍ਟਨਟ੍ਠੋਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਚਿਤ੍ਤਦ੍વਯਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ વਿવਟ੍ਟਨਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਟ੍ਠੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਨਂ ਨવਨ੍ਨਂ ਹੇਤੂਨਂ ਹੇਤੁਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਟ੍ਠੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭੂਤਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਹਦਯવਤ੍ਥੂਨਂ વਤ੍ਥੁਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭੂਮਟ੍ਠੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸવਸੇਨ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੂਮਿਅਤ੍ਥੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਟ੍ਠੋਤਿ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਟ੍ਠੋ। ਪਰਿਚਿਤਸ੍ਸਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਞ੍ਚਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ ਗੋਚਰਟ੍ਠੋ। ਉਪਰਿ વੁਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਚਰਿਯਾવਸੇਨ ਚਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਅਥ વਾ ਪਯੋਗਸਮੁਦਾਚਾਰਟ੍ਠੋ ਚਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਮਨਾਭਾવੇਪਿ ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਾਰਮ੍ਮਣਗਹਣવਸੇਨ ਗਤਟ੍ਠੋ। ਅਭਿਨੀਹਾਰਟ੍ਠੋਤਿ ਗਹਿਤਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਞ੍ਞਾਰਮ੍ਮਣਮਨਸਿਕਾਰਤ੍ਥਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਨੀਹਰਣਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋਤਿ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ। ‘‘ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਟਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੪, ੧੯੧ ਥੋਕਂ વਿਸਦਿਸਂ) ਨਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ।

    14.Cittaṭṭhādīni pañcadasa vissajjanāni cittasambandhena niddiṭṭhāni. Cittaṭṭhoti ettha ārammaṇaṃ cintetīti cittaṃ, vijānātīti attho. Yaṃ panettha javanaṃ hoti, taṃ javanavīthivasena attano santānaṃ cinotītipi cittaṃ, yaṃ vipākaṃ hoti, taṃ kammakilesehi citantipi cittaṃ, sabbampi yathānurūpaṃ cittatāya cittaṃ, cittakaraṇatāya cittaṃ, yaṃ vaṭṭassa paccayo hoti, taṃ saṃsāradukkhaṃ cinotītipi cittaṃ. Evaṃ ārammaṇe cittatādito cittaṭṭho. Cittuppādane phaluppādane vā nāssa antaramatthīti anantaraṃ, anantarassa bhāvo ānantariyaṃ, cittassa ānantariyaṃ cittānantariyaṃ, so cittānantariyaṭṭho. Arahato cuticittaṃ vajjetvā yassa kassaci samanantaraniruddhassa cittassa anantaracittuppādane samatthabhāvo maggacittassa anantaraṃ phaluppādane samatthabhāvoti adhippāyo. Cittassa vuṭṭhānaṭṭhoti gotrabhucittassa nimittato, maggacittassa nimittapavattato vuṭṭhānaṭṭho. Cittassa vivaṭṭanaṭṭhoti tasseva cittadvayassa yathāvuttato vuṭṭhitassa nibbāne vivaṭṭanaṭṭho. Cittassa hetuṭṭhoti cittassa hetupaccayabhūtānaṃ navannaṃ hetūnaṃ hetuṭṭho. Cittassa paccayaṭṭhoti cittassa vatthārammaṇādīnaṃ anekesaṃ paccayānaṃ paccayaṭṭho. Cittassa vatthuṭṭhoti cittassa vatthubhūtānaṃ cakkhusotaghānajivhākāyahadayavatthūnaṃ vatthuṭṭho. Cittassa bhūmaṭṭhoti cittassa uppattidesavasena kāmāvacarādibhūmiattho. Cittassa ārammaṇaṭṭhoti rūpādiārammaṇaṭṭho. Paricitassārammaṇassa sañcaraṇaṭṭhānaṭṭhena gocaraṭṭho. Upari vuttaviññāṇacariyāvasena cariyaṭṭho. Atha vā payogasamudācāraṭṭho cariyaṭṭho. Cittassa gamanābhāvepi dūrasantikārammaṇagahaṇavasena gataṭṭho. Abhinīhāraṭṭhoti gahitārammaṇato aññārammaṇamanasikāratthaṃ cittassa abhinīharaṇaṭṭho. Cittassa niyyānaṭṭhoti maggacittassa vaṭṭato niyyānaṭṭho. ‘‘Nekkhammaṃ paṭiladdhassa kāmacchandato cittaṃ nissaṭaṃ hotī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.24, 191 thokaṃ visadisaṃ) nayena cittassa nissaraṇaṭṭho.

    ੧੫. ਏਕਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਦ੍વਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਏਕਤ੍ਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਏਕਤ੍ਤੇਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਕਤ੍ਤੇ, ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਟ੍ਠੋ। ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਪਸੀਦਨਟ੍ਠੋ। ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਨਟ੍ਠੋ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਮੁਚ੍ਚਨਟ੍ਠੋ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਏਤਂ ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ। ਯਾਨੀਕਤਟ੍ਠਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ વਸੀਭਾવવਿਸੇਸਾ। ਯਾਨੀਕਤਟ੍ਠੋਤਿ ਯੁਤ੍ਤਯਾਨਸਦਿਸਕਤਟ੍ਠੋ। વਤ੍ਥੁਕਤਟ੍ਠੋਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ વਤ੍ਥੁ વਿਯ ਕਤਟ੍ਠੋ। ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠੋਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਟ੍ਠੋ। ਪਰਿਚਿਤਟ੍ਠੋਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਚਿਤਟ੍ਠੋ। ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਟ੍ਠੋਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਾਰਦ੍ਧਟ੍ਠੋ , ਸੁਕਤਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆવਜ੍ਜਨਸਮਾਪਜ੍ਜਨਅਧਿਟ੍ਠਾਨવੁਟ੍ਠਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸਿਤਾવਸੇਨ વਾ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਞ੍ਚ ਪਦਾਨਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਕਸਿਣਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਭਾવਨਾਯ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹਪਰਿવਾਰਪਰਿਪੂਰਟ੍ਠੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਸਮੋਸਰਣੇਨ ਸਮੋਧਾਨਟ੍ਠੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ। ਸਮਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਾ ਆਦਿਤੋ, ਆਦਰੇਨ વਾ ਸੇવਨવਸੇਨ ਆਸੇવਨਟ੍ਠੋ। વਡ੍ਢਨવਸੇਨ ਭਾવਨਟ੍ਠੋ । ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਰਣવਸੇਨ ਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਟ੍ਠੋ। ਬਹੁਲੀਕਤਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤવਸੇਨ ਸੁਸਮੁਗ੍ਗਤਟ੍ਠੋ। ਸੁਸਮੁਗ੍ਗਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੋ।

    15.Ekattādīni dvācattālīsa vissajjanāni ekattasambandhena niddiṭṭhāni. Ekatteti ārammaṇekatte, ekārammaṇeti attho. Paṭhamajjhānavasena pakkhandanaṭṭho. Dutiyajjhānavasena pasīdanaṭṭho. Tatiyajjhānavasena santiṭṭhanaṭṭho. Catutthajjhānavasena muccanaṭṭho. Paccavekkhaṇavasena etaṃ santanti passanaṭṭho. Yānīkataṭṭhādayo pañca samādhissa vasībhāvavisesā. Yānīkataṭṭhoti yuttayānasadisakataṭṭho. Vatthukataṭṭhoti patiṭṭhaṭṭhena vatthu viya kataṭṭho. Anuṭṭhitaṭṭhoti paccupaṭṭhitaṭṭho. Paricitaṭṭhoti samantato citaṭṭho. Susamāraddhaṭṭhoti suṭṭhu samāraddhaṭṭho , sukataṭṭhoti attho. Āvajjanasamāpajjanaadhiṭṭhānavuṭṭhānapaccavekkhaṇavasitāvasena vā paṭipāṭiyā pañca padāni yojetabbāni. Kasiṇādiārammaṇabhāvanāya sikhāppattakāle cittacetasikānaṃ pariggahaparivāraparipūraṭṭho. Tesaṃyeva sammā samāhitattā ekārammaṇe samosaraṇena samodhānaṭṭho. Tesaṃyeva balappattiyā ārammaṇaṃ abhibhavitvā patiṭṭhānavasena adhiṭṭhānaṭṭho. Samathassa vipassanāya vā ādito, ādarena vā sevanavasena āsevanaṭṭho. Vaḍḍhanavasena bhāvanaṭṭho. Punappunaṃ karaṇavasena bahulīkammaṭṭho. Bahulīkatassa suṭṭhu samuṭṭhitavasena susamuggataṭṭho. Susamuggatassa paccanīkehi suṭṭhu vimuttivasena ārammaṇe ca suṭṭhu adhimuttivasena suvimuttaṭṭho.

    ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਪਟਿਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ વਾ ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਭਾવਨਾਮਗ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਪਟਿਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਫਲਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਬੋਧਨਾਦਿਕਰਣੇਨ ਬੋਧਨਟ੍ਠਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਬੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਬੋਧੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖੇ ਭવਤ੍ਤਾ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਨਾਮ। ਤੇਸਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਟ੍ਠਾਦਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਜੋਤਨਟ੍ਠੋ। ਕਮਤੋ ਚਤੁਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਉਜ੍ਜੋਤਨਾਨੁਜ੍ਜੋਤਨਪਟਿਜ੍ਜੋਤਨਸਞ੍ਜੋਤਨਟ੍ਠੋ। ਕਮਤੋ ਚਤੁਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ વਾ ਜੋਤਨਟ੍ਠਾਦਯੋ, ਫਲਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਸਞ੍ਜੋਤਨਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Bujjhanaṭṭhādīni cattāri padāni bojjhaṅgavasena vuttāni. Sotāpattimaggabojjhaṅgānaṃ bujjhanaṭṭho. Sakadāgāmimaggabojjhaṅgānaṃ anubujjhanaṭṭho. Anāgāmimaggabojjhaṅgānaṃ paṭibujjhanaṭṭho. Arahattamaggabojjhaṅgānaṃ sambujjhanaṭṭho. Vipassanābojjhaṅgānaṃ vā bujjhanaṭṭho. Dassanamaggabojjhaṅgānaṃ anubujjhanaṭṭho. Bhāvanāmaggabojjhaṅgānaṃ paṭibujjhanaṭṭho. Phalabojjhaṅgānaṃ sambujjhanaṭṭho. Yathāvuttanayeneva bojjhaṅgānaṃ tassa tassa puggalassa bodhanādikaraṇena bodhanaṭṭhādayo cattāro atthā veditabbā. Yathāvuttānaṃyeva bojjhaṅgānaṃ bujjhanaṭṭhena ‘‘bodho’’ti laddhanāmassa puggalassa pakkhe bhavattā bodhipakkhiyā nāma. Tesaṃ yathāvuttānaṃyeva bodhipakkhiyaṭṭhādayo cattāro atthā veditabbā. Vipassanāpaññāvasena jotanaṭṭho. Kamato catumaggapaññāvasena ujjotanānujjotanapaṭijjotanasañjotanaṭṭho. Kamato catumaggapaññāvasena vā jotanaṭṭhādayo, phalapaññāvasena sañjotanaṭṭho veditabbo.

    ੧੬. ਪਤਾਪਨਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਪਤਾਪੇਤਿ ਪਭਾਸੇਤਿ વਿਰੋਚਾਪੇਤੀਤਿ ਪਤਾਪਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਤਾਪਨਟ੍ਠੋ। ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤਿਪਭਸ੍ਸਰਭਾવੇਨ ਸਯਂ વਿਰੋਚਨਟ੍ਠੋ। ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਸੋਸਨੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪਨਟ੍ਠੋ। ਅਮਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਅਮਲਟ੍ਠੋ। ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮਲਾਭਾવੇਨ વਿਮਲਟ੍ਠੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਮਲਾਭਾવੇ ਨਿਮ੍ਮਲਟ੍ਠੋ। ਅਥ વਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਮਲਟ੍ਠੋ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਾਨਂ વਿਮਲਟ੍ਠੋ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਮ੍ਮਲਟ੍ਠੋ। ਅਥ વਾ ਸਾવਕਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਮਲਟ੍ਠੋ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વਿਮਲਟ੍ਠੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਮ੍ਮਲਟ੍ਠੋ। ਕਿਲੇਸવਿਸਮਾਭਾવੇਨ ਸਮਟ੍ਠੋ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਮਾਨਾਭਿਸਮਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੩; ੫.੨੦੦) વਿਯ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮਯਟ੍ਠੋ। વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਦਙ੍ਗਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਨਿਸ੍ਸਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ વਿવੇਕੇਸੁ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਤ੍ਤਾ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ, વਿਨਾਭਾવਟ੍ਠੋ। ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚਰਣਤੋ વਿવੇਕਚਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਪਞ੍ਚਸੁ વਿਰਾਗੇਸੁ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਰਾਗਤ੍ਤਾ વਿਰਾਗਟ੍ਠੋ, વਿਰਜ੍ਜਨਟ੍ਠੋ। ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਰਾਗੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚਰਣਤੋ વਿਰਾਗਚਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਪਞ੍ਚਸੁ ਨਿਰੋਧੇਸੁ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਿਰੋਧਤ੍ਤਾ ਨਿਰੋਧਟ੍ਠੋ। ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚਰਣਤੋ ਨਿਰੋਧਚਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸਗ੍ਗਤ੍ਤਾ વੋਸਗ੍ਗਟ੍ਠੋ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸਗ੍ਗੋ, ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸਗ੍ਗੋ ਚ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਨ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸਗ੍ਗੋ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਤੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸਗ੍ਗੋ। ਨ ਸੋ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। વੋਸਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਚਰਣਤੋ વੋਸਗ੍ਗਚਰਿਯਟ੍ਠੋ। ਪਞ੍ਚਸੁ વਿਮੁਤ੍ਤੀਸੁ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤਿਤ੍ਤਾ વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੋ। ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਂ ਚਰਣਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਚਰਿਯਟ੍ਠੋ।

    16.Patāpanaṭṭhādīni aṭṭhārasa vissajjanāni ariyamaggavasena niddiṭṭhāni. Ariyamaggo hi yassuppajjati, taṃ patāpeti pabhāseti virocāpetīti patāpano, tassa patāpanaṭṭho. Tasseva atipabhassarabhāvena sayaṃ virocanaṭṭho. Kilesānaṃ visosanena santāpanaṭṭho. Amalanibbānārammaṇattā amalaṭṭho. Sampayuttamalābhāvena vimalaṭṭho. Ārammaṇakaraṇamalābhāve nimmalaṭṭho. Atha vā sotāpattimaggassa amalaṭṭho. Sakadāgāmianāgāmimaggānaṃ vimalaṭṭho. Arahattamaggassa nimmalaṭṭho. Atha vā sāvakamaggassa amalaṭṭho. Paccekabuddhamaggassa vimalaṭṭho. Sammāsambuddhamaggassa nimmalaṭṭho. Kilesavisamābhāvena samaṭṭho. ‘‘Sammā mānābhisamayā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28; a. ni. 3.33; 5.200) viya kilesappahānaṭṭhena samayaṭṭho. Vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇasaṅkhātesu pañcasu vivekesu samucchedavivekattā vivekaṭṭho, vinābhāvaṭṭho. Nissaraṇaviveke nibbāne caraṇato vivekacariyaṭṭho. Pañcasu virāgesu samucchedavirāgattā virāgaṭṭho, virajjanaṭṭho. Nissaraṇavirāge nibbāne caraṇato virāgacariyaṭṭho. Pañcasu nirodhesu samucchedanirodhattā nirodhaṭṭho. Dukkhanirodhe nibbāne caraṇato nirodhacariyaṭṭho. Pariccāgapakkhandanavosaggattā vosaggaṭṭho. Ariyamaggo hi samucchedavasena kilesappahānato pariccāgavosaggo, ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanato pakkhandanavosaggo ca. Vipassanā pana tadaṅgavasena kilesappahānato pariccāgavosaggo, tanninnabhāvena nibbānapakkhandanato pakkhandanavosaggo. Na so idha adhippeto. Vosaggabhāvena caraṇato vosaggacariyaṭṭho. Pañcasu vimuttīsu samucchedavimuttittā vimuttaṭṭho. Nissaraṇavimuttiyaṃ caraṇato vimutticariyaṭṭho.

    ਛਨ੍ਦવੀਰਿਯਚਿਤ੍ਤવੀਮਂਸਾਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏਕੇਕਇਦ੍ਧਿਪਾਦવਸੇਨ ਦਸ ਦਸ ਕਤ੍વਾ ਚਤੁਰਿਦ੍ਧਿਪਾਦવਸੇਨ ਛਨ੍ਦਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਟ੍ਠੋ ਛਨ੍ਦਟ੍ਠੋ। ਛਨ੍ਦਂ ਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭਕਾਲੇ ਮੂਲਟ੍ਠੋ। ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭਾવੇਨ ਪਾਦਟ੍ਠੋ। ਪਦਟ੍ਠੋਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਤ੍ਤਾ ਅਧਿਪਤਿਭਾવੇਨ ਪਧਾਨਟ੍ਠੋ। ਪਯੋਗਕਾਲੇ ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੋ। ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਯੋਗੇਨ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋ। વੀਰਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗੇਨ ਪਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਸਤਿਸਮ੍ਪਯੋਗੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੋ। ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਯੋਗੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੋ। ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਯੋਗੇਨ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ। ਪਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ વੀਰਿਯਟ੍ਠੋ। વੀਰਿਯਂ ਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭਕਾਲੇ ਮੂਲਟ੍ਠੋ। ਸਯਂ વੀਰਿਯਤ੍ਤਾ ਪਗ੍ਗਹਟ੍ਠੋ। ਚਿਨ੍ਤਨਟ੍ਠਾਦਿਕੋ ਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠੋ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭਕਾਲੇ ਮੂਲਟ੍ਠੋ। ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਨਟ੍ਠੋ વੀਮਂਸਟ੍ਠੋ। વੀਮਂਸਂ ਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ ਭਾવਨਾਰਮ੍ਭਕਾਲੇ ਮੂਲਟ੍ਠੋ। ਸਯਂ વੀਮਂਸਤ੍ਤਾ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ।

    Chandavīriyacittavīmaṃsāsaṅkhātesu catūsu iddhipādesu ekekaiddhipādavasena dasa dasa katvā caturiddhipādavasena chandaṭṭhādīni cattālīsa vissajjanāni niddiṭṭhāni. Kattukamyataṭṭho chandaṭṭho. Chandaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Sahajātānaṃ patiṭṭhābhāvena pādaṭṭho. Padaṭṭhoti vā pāṭho. Iddhipādattā adhipatibhāvena padhānaṭṭho. Payogakāle ijjhanaṭṭho. Saddhāsampayogena adhimokkhaṭṭho. Vīriyasampayogena paggahaṭṭho. Satisampayogena upaṭṭhānaṭṭho. Samādhisampayogena avikkhepaṭṭho. Paññāsampayogena dassanaṭṭho. Paggahaṭṭho vīriyaṭṭho. Vīriyaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Sayaṃ vīriyattā paggahaṭṭho. Cintanaṭṭhādiko cittaṭṭho. Cittaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Upaparikkhanaṭṭho vīmaṃsaṭṭho. Vīmaṃsaṃ sīsaṃ katvā bhāvanārambhakāle mūlaṭṭho. Sayaṃ vīmaṃsattā dassanaṭṭho.

    ੧੭. ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋਤਿਆਦੀਨਿ ਸੋਲ਼ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ। ਦੁਕ੍ਖਾਯੂਹਨਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਪਹਰਸੁਸੀਤਲਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ। ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ। ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠੋ। ਸਮੁਦਯਾਯੂਹਿਤਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨ ਨਿਦਾਨਟ੍ਠੋ। વਿਸਞ੍ਞੋਗਭੂਤਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਞ੍ਞੋਗਟ੍ਠੋ। ਨਿਯ੍ਯਾਨਭੂਤਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੋ। ਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ। ਅવਿવੇਕਭੂਤਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ। ਸਙ੍ਖਤਭੂਤਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ। વਿਸਭੂਤਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਮਤਟ੍ਠੋ। ਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨੇਨੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਹੇਤੁਭੂਤਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਹੇਤੁਟ੍ਠੋ। ਸੁਦੁਦ੍ਦਸਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ। ਕਪਣਜਨਸਦਿਸਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨੇਨ ਉਲ਼ਾਰਕੁਲਸਦਿਸੋ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ ਪਾਤੁਭવਤੀਤਿ। ਏવਂ ਤਂਤਂਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤਦਞ੍ਞਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨੇਨ ਚ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਲਕ੍ਖਣਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    17.Dukkhassa pīḷanaṭṭhotiādīni soḷasa vissajjanāni saccānaṃ tathalakkhaṇavasena niddiṭṭhāni. Dukkhadassaneneva pīḷanaṭṭho. Dukkhāyūhanasamudayadassanena saṅkhataṭṭho. Sabbakilesasantāpaharasusītalamaggadassanena santāpaṭṭho. Avipariṇāmadhammanirodhadassanena vipariṇāmaṭṭho. Samudayadassaneneva āyūhanaṭṭho. Samudayāyūhitadukkhadassanena nidānaṭṭho. Visaññogabhūtanirodhadassanena saññogaṭṭho. Niyyānabhūtamaggadassanena palibodhaṭṭho. Nirodhadassaneneva nissaraṇaṭṭho. Avivekabhūtasamudayadassanena vivekaṭṭho. Saṅkhatabhūtamaggadassanena asaṅkhataṭṭho. Visabhūtadukkhadassanena amataṭṭho. Maggadassaneneva niyyānaṭṭho. Nibbānasampattiyā ahetubhūtasamudayadassanena hetuṭṭho. Sududdasanirodhadassanena dassanaṭṭho. Kapaṇajanasadisadukkhadassanena uḷārakulasadiso ādhipateyyaṭṭho pātubhavatīti. Evaṃ taṃtaṃsaccadassanena tadaññasaccadassanena ca ekekassa saccassa cattāro cattāro lakkhaṇaṭṭhā vuttā.

    ਤਥਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਦ੍વਾਦਸਪਦવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਤਥਟ੍ਠੋਤਿ ਯਥਾਸਭਾવਟ੍ਠੋ। ਅਨਤ੍ਤਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਤવਿਰਹਿਤਟ੍ਠੋ। ਸਚ੍ਚਟ੍ਠੋਤਿ ਅવਿਸਂવਾਦਨਟ੍ਠੋ। ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੋਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ। ਅਭਿਜਾਨਨਟ੍ਠੋਤਿ ਅਭਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ। ਪਰਿਜਾਨਨਟ੍ਠੋਤਿ ਞਾਤਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋਤਿ ਸਭਾવਧਾਰਣਾਦਿਅਤ੍ਥੋ। ਧਾਤੁਟ੍ਠੋਤਿ ਸੁਞ੍ਞਾਦਿਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਤਟ੍ਠੋਤਿ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਟ੍ਠੋਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ। ਫਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋਤਿ ਞਾਣੇਨ ਫੁਸਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ। ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਮਾਗਨ੍ਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ, ਞਾਣੇਨ ਪਟਿਲਭਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੋ વਾ। ਪਟਿਲਾਭੋਪਿ ਹਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾ ਧੀਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੦) વਿਯ ਅਭਿਸਮਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Tathaṭṭhādīni dvādasa vissajjanāni sabbadhammasaṅgāhakadvādasapadavasena niddiṭṭhāni. Tathaṭṭhoti yathāsabhāvaṭṭho. Anattaṭṭhoti attavirahitaṭṭho. Saccaṭṭhoti avisaṃvādanaṭṭho. Paṭivedhaṭṭhoti paṭivijjhitabbaṭṭho. Abhijānanaṭṭhoti abhijānitabbaṭṭho. Parijānanaṭṭhoti ñātatīraṇapariññāya parijānitabbaṭṭho. Dhammaṭṭhoti sabhāvadhāraṇādiattho. Dhātuṭṭhoti suññādiattho. Ñātaṭṭhoti jānituṃ sakkuṇeyyaṭṭho. Sacchikiriyaṭṭhoti sacchikātabbaṭṭho. Phassanaṭṭhoti ñāṇena phusitabbaṭṭho. Abhisamayaṭṭhoti paccavekkhaṇañāṇena abhisammāgantabbaṭṭho, ñāṇena paṭilabhitabbaṭṭho vā. Paṭilābhopi hi ‘‘atthābhisamayā dhīro’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.130) viya abhisamayoti vuccati.

    ੧੮. ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦੀਨਿ ਸਤ੍ਤ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਅਲੋਭੋ। ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਾਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਆਲੋਕਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਸਞ੍ਞਾ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਸਮਾਧਿ। ਧਮ੍ਮવવਤ੍ਥਾਨਨ੍ਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਞਾਣਂ। ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਞਾਣਂ। ਪਾਮੋਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਰਤਿਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਪੀਤਿ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਰੂਪਾਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਨ ਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਰੂਪਜ੍ਝਾਨਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ।

    18. Nekkhammādīni satta vissajjanāni upacārajjhānavasena niddiṭṭhāni. Nekkhammanti kāmacchandassa paṭipakkho alobho. Ālokasaññāti thinamiddhassa paṭipakkhe ālokanimitte saññā. Avikkhepoti uddhaccassa paṭipakkho samādhi. Dhammavavatthānanti vicikicchāya paṭipakkhaṃ ñāṇaṃ. Ñāṇanti avijjāya paṭipakkhaṃ ñāṇaṃ. Pāmojjanti aratipaṭipakkhā pīti. Paṭhamajjhānādīni aṭṭha vissajjanāni rūpārūpasamāpattivasena niddiṭṭhāni. Heṭṭhā pana rūpasamāpattianantaraṃ rūpajjhānasambandhena cattāro brahmavihārā niddiṭṭhā.

    ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਅਟ੍ਠਾਰਸਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਨ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਯੋਜਨੂਪਗਾ ਸਤ੍ਤ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚੇ? ਤਾਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਸੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਨਂ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ ਇਮਾਸੁ વੁਤ੍ਤਾਸੁ ਤਾ ਦ੍વੇਪਿ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦੀਹਿ વਾ વਿਨਾ ਤਾਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਇਮਾਸੁ વੁਤ੍ਤਾਸੁ ਤਾ ਦ੍વੇਪਿ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਖਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਞਾਣਞ੍ਚ ਤਂਤਂਖਨ੍ਧਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਞਾਣਞ੍ਚ। વਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਤਦਨ੍વਯੇਨੇવ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭਙ੍ਗਦਸ੍ਸਨਞਾਣਂ। વਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭਙ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇ ਨਿਰੋਧੇ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਖਨ੍ਧਾ વਿਪਰਿਣਾਮવਨ੍ਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਿਪਰਿਣਾਮਦਸ੍ਸਨਞਾਣਂ। ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਪਰਿਣਾਮਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਪਜਹਨવਸੇਨ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਾਭਾવਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવ ਸੁਖਪਤ੍ਥਨਾਪਜਹਨવਸੇਨ ਪਣਿਧਿਅਭਾવਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Aniccānupassanādīni lokuttaramaggassa pubbabhāge aṭṭhārasamahāvipassanāvasena niddiṭṭhāni. Heṭṭhā pana rūpādīhi yojanūpagā satta anupassanā eva vuttā, idha pana sabbāpi vuttā. Kalāpasammasanaudayabbayānupassanā kasmā na vuttāti ce? Tāsaṃ dvinnaṃ vasena aniccānupassanādīnaṃ sijjhanato imāsu vuttāsu tā dvepi vuttāva honti, aniccānupassanādīhi vā vinā tāsaṃ dvinnaṃ appavattito imāsu vuttāsu tā dvepi vuttāva honti. Khayānupassanāti paccuppannānaṃ rūpakkhandhādīnaṃ bhaṅgadassanañāṇañca taṃtaṃkhandhabhaṅgadassanānantaraṃ tadārammaṇacittacetasikabhaṅgadassanañāṇañca. Vayānupassanāti paccuppannānaṃ khandhānaṃ bhaṅgadassanānantaraṃ tadanvayeneva atītānāgatakhandhānaṃ bhaṅgadassanañāṇaṃ. Vipariṇāmānupassanāti tasmiṃ bhaṅgasaṅkhāte nirodhe adhimuttattā, atha sabbepi atītānāgatapaccuppannā khandhā vipariṇāmavantoti sabbesaṃ vipariṇāmadassanañāṇaṃ. Animittānupassanāti evaṃ sabbasaṅkhārānaṃ vipariṇāmaṃ disvā aniccato vipassantassa aniccānupassanāva niccanimittapajahanavasena niccanimittābhāvā animittānupassanā nāma hoti. Appaṇihitānupassanāti aniccānupassanānantaraṃ pavattā dukkhānupassanāva sukhapatthanāpajahanavasena paṇidhiabhāvā appaṇihitānupassanā nāma hoti.

    ਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸਪਜਹਨવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾਦਸ੍ਸਨਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਭਙ੍ਗਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਾવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਮਰਣਂ ਨ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਙ੍ਗવਸੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਸਾ ਹਿ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾ ਚ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਭਙ੍ਗਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਸਭਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਂ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨਞਾਣਂ। ਆਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਭવਾਦੀਸੁ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਨਞਾਣਂ। ‘‘ਯਾ ਚ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾ ਯਞ੍ਚ ਆਦੀਨવੇ ਞਾਣਂ ਯਾ ਚ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕਤ੍ਥਾ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੇવ ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੨੭) વਚਨਤੋ ਭਯਤੁਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨવਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁ વੁਤ੍ਤਾਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਇਧਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾવ ਹੋਤਿ। ਆਦਿਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਨਿਧ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਞਾਣવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮੁਞ੍ਚਨਸ੍ਸ ਉਪਾਯਕਰਣਂ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਞ੍ਞਿਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ। ‘‘ਯਾ ਚ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾ ਯਾ ਚ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਯਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕਤ੍ਥਾ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੇવ ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੨੭) વਚਨਤੋ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વੁਤ੍ਤਾਯ ਮੁਞ੍ਚਿਤੁਕਮ੍ਯਤਾਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਞਾਣਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ। ਅਨੁਲੋਮਞਾਣੇਨ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਸ੍ਸ ਸਿਜ੍ਝਨਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣੇ વੁਤ੍ਤੇ ਅਨੁਲੋਮਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪਟਿਪਾਟਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸਮੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕਥਾਯਂ –

    Suññatānupassanāti dukkhānupassanānantaraṃ pavattā anattānupassanāva attābhinivesapajahanavasena attasuññatādassanato suññatānupassanā nāma hoti. Adhipaññādhammavipassanāti evaṃ saṅkhārānaṃ bhaṅgaṃ passitvā passitvā aniccādito vipassantassa saṅkhārāva bhijjanti, saṅkhārānaṃ maraṇaṃ na añño koci atthīti bhaṅgavasena suññataṃ gahetvā pavattā vipassanā. Sā hi adhipaññā ca dhammesu ca vipassanāti katvā adhipaññādhammavipassanāti vuccati. Yathābhūtañāṇadassananti bhaṅgaṃ disvā disvā ‘‘sabhayā saṅkhārā’’ti pavattaṃ bhayatupaṭṭhānañāṇaṃ. Ādīnavānupassanāti bhayatupaṭṭhānavasena uppannaṃ sabbabhavādīsu ādīnavadassanañāṇaṃ. ‘‘Yā ca bhayatupaṭṭhāne paññā yañca ādīnave ñāṇaṃ yā ca nibbidā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nāna’’nti (paṭi. ma. 1.227) vacanato bhayatupaṭṭhānādīnavānupassanāsu vuttāsu nibbidānupassanā idhāpi vuttāva hoti. Ādito catutthaṃ katvā vuttattā panidha na vuttā. Paṭisaṅkhānupassanāti muñcitukamyatāñāṇavasena uppannaṃ muñcanassa upāyakaraṇaṃ paṭisaṅkhānupassanāsaññitaṃ aniccadukkhānattānupassanāñāṇaṃ. ‘‘Yā ca muñcitukamyatā yā ca paṭisaṅkhānupassanā yā ca saṅkhārupekkhā, ime dhammā ekatthā, byañjanameva nāna’’nti (paṭi. ma. 1.227) vacanato paṭisaṅkhānupassanāya vuttāya muñcitukamyatāsaṅkhārupekkhāñāṇāni vuttāneva honti. Vivaṭṭanānupassanāti anulomañāṇavasena uppannaṃ gotrabhuñāṇaṃ. Anulomañāṇena gotrabhuñāṇassa sijjhanato gotrabhuñāṇe vutte anulomañāṇaṃ vuttameva hoti. Evañhi aṭṭhārasannaṃ mahāvipassanānaṃ paṭipāṭi vuccamānā pāḷiyā sameti. Vuttañhi indriyakathāyaṃ –

    ‘‘ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪਞ੍ਚਹਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਟਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਠਮੇ ਝਾਨੇ ਪਞ੍ਚਹਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਟਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੯੨) –

    ‘‘Pubbabhāge pañcahindriyehi paṭhamajjhānavasena pañcindriyāni nissaṭāni honti, paṭhame jhāne pañcahindriyehi dutiyajjhānavasena pañcindriyāni nissaṭāni hontī’’ti (paṭi. ma. 1.192) –

    ਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਾ ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰਿਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਕ੍ਕਮੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਪਨ –

    Ādinā nayena yāva arahattaphalā uttaruttaripaṭipāṭiyā indriyāni vuttāni. Tasmā aṭṭhārasa mahāvipassanā yathāvuttakkamena pāḷiyā yujjanti. Visuddhimagge pana –

    ‘‘ਖਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਖਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਖਯਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਞਾਣਂ। વਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਰੂਪਸਤ੍ਤਕਅਰੂਪਸਤ੍ਤਕਾਦਿવਸੇਨ ਤਂ ਤਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਅਞ੍ਞਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਜਰਾਯ ਚੇવ ਮਰਣੇਨ ਚ ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ વਿਪਰਿਣਾਮਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਸਪਚ੍ਚਯਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੋ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੮੫੦) –

    ‘‘Khayānupassanāti ghanavinibbhogaṃ katvā aniccaṃ khayaṭṭhenāti evaṃ khayaṃ passato ñāṇaṃ. Vipariṇāmānupassanāti rūpasattakaarūpasattakādivasena taṃ taṃ paricchedaṃ atikkamma aññathā pavattidassanaṃ. Uppannassa vā jarāya ceva maraṇena ca dvīhākārehi vipariṇāmadassanaṃ. Yathābhūtañāṇadassananti sapaccayanāmarūpapariggaho’’ti (visuddhi. 2.850) –

    વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਤਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚੇવ ਅਨੁਲੋਮਞ੍ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਚ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਚਰਿਯਾਕਥਾਯਞ੍ਹਿ –

    Vuttaṃ. Taṃ tāya pāḷiyā viruddhaṃ viya dissati. Vivaṭṭanānupassanāti saṅkhārupekkhā ceva anulomañcāti vuttaṃ. Tañca pāḷiyā viruddhaṃ viya dissati. Cariyākathāyañhi –

    ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਆવਜ੍ਜਨਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਚਰਿਯਾ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਞਾਣਚਰਿਯਾ…ਪੇ॰… ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਆવਜ੍ਜਨਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਚਰਿਯਾ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਞਾਣਚਰਿਯਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੭੧) –

    ‘‘Aniccānupassanatthāya āvajjanakiriyābyākatā viññāṇacariyā. Aniccānupassanā ñāṇacariyā…pe… paṭisaṅkhānupassanatthāya āvajjanakiriyābyākatā viññāṇacariyā. Paṭisaṅkhānupassanā ñāṇacariyā’’ti (paṭi. ma. 1.71) –

    ਯਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਆવਜ੍ਜਨਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਆવਜ੍ਜਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਨ ਆવਜ੍ਜਨਂ ਅવਤ੍વਾવ ‘‘વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਞਾਣਚਰਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਨੁਲੋਮਞਾਣਾਨਿ વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਸਿਯੁਂ, ਤਦਾવਜ੍ਜਨਸਮ੍ਭવਾ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਚ ਆવਜ੍ਜਨਂ વਦੇਯ੍ਯ, ਨ ਚ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਆવਜ੍ਜਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਸ੍ਸ ਪਨ વਿਸੁਂ ਆવਜ੍ਜਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਅਨੁਲੋਮਾવਜ੍ਜਨવੀਥਿਯਂਯੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਆવਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਮੇવ ‘‘વਿવਟ੍ਟਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।

    Yassa yassa ñāṇassa visuṃ visuṃ āvajjanaṃ labbhati, tassa tassa visuṃ visuṃ āvajjanaṃ vuttaṃ. Vivaṭṭanānupassanāya pana āvajjanaṃ avatvāva ‘‘vivaṭṭanānupassanā ñāṇacariyā’’ti vuttaṃ. Yadi saṅkhārupekkhānulomañāṇāni vivaṭṭanānupassanā nāma siyuṃ, tadāvajjanasambhavā tadatthāya ca āvajjanaṃ vadeyya, na ca tadatthāya āvajjanaṃ vuttaṃ. Gotrabhuñāṇassa pana visuṃ āvajjanaṃ natthi anulomāvajjanavīthiyaṃyeva uppattito. Tasmā vivaṭṭanānupassanatthāya āvajjanassa avuttattā gotrabhuñāṇameva ‘‘vivaṭṭanānupassanā’’ti yujjati.

    ੧੯. ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਫਲવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਸੋਤਸ੍ਸ ਆਪਜ੍ਜਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਮਗ੍ਗੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਫਲਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਂ, ਸਮਾਪਜ੍ਜੀਯਤੀਤਿ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਮੇવ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਸਕਿਂਯੇવ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸਕਦਾਗਾਮੀ, ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਸ੍ਸ ਫਲਂ ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲਂ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨੇવ ਕਾਮਭવਂ ਨ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਨਾਗਾਮੀ, ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ। ਅਨਾਗਾਮਿਸ੍ਸ ਫਲਂ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ। ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ, ਕਿਲੇਸਾਰੀਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਰਾਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਪਾਪਕਰਣੇ ਰਹਾਭਾવਾ, ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਾ ਅਰਹਂ, ਅਰਹਤੋ ਭਾવੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਕਿਂ ਤਂ? ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ। ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ। ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ ਫਲਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ।

    19.Sotāpattimaggādīni aṭṭha vissajjanāni lokuttaramaggaphalavasena niddiṭṭhāni. Sotassa āpajjanaṃ sotāpatti, sotāpatti eva maggo sotāpattimaggo. Sotāpattiyā phalaṃ sotāpattiphalaṃ, samāpajjīyatīti samāpatti, sotāpattiphalameva samāpatti sotāpattiphalasamāpatti. Paṭisandhivasena sakiṃyeva imaṃ lokaṃ āgacchatīti sakadāgāmī, tassa maggo sakadāgāmimaggo. Sakadāgāmissa phalaṃ sakadāgāmiphalaṃ. Paṭisandhivaseneva kāmabhavaṃ na āgacchatīti anāgāmī, tassa maggo anāgāmimaggo. Anāgāmissa phalaṃ anāgāmiphalaṃ. Kilesehi ārakattā, kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa arānaṃ hatattā, pāpakaraṇe rahābhāvā, paccayādīnaṃ arahattā arahaṃ, arahato bhāvo arahattaṃ. Kiṃ taṃ? Arahattaphalaṃ. Arahattassa maggo arahattamaggo. Arahattameva phalaṃ arahattaphalaṃ.

    ‘‘ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ‘‘ਤਥਟ੍ਠੇਨ ਸਚ੍ਚਾ’’ਤਿਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ ‘‘ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸਾਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਹਿ ਸਮਾਨਾਨਿ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਤ੍ਥਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਇਧ ਅਤ੍ਥੇਹਿ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ। ‘‘ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੇਨ ਸਮਥੋ’’ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ‘‘ਸਮਥਸ੍ਸ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ વਿਸੇਸੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Adhimokkhaṭṭhena saddhindriya’’ntiādīni ‘‘tathaṭṭhena saccā’’tipariyantāni tettiṃsa vissajjanāni niddiṭṭhāni. Heṭṭhā ‘‘saddhindriyassa adhimokkhaṭṭho’’tiādīhi tettiṃsāya vissajjanehi samānāni. Kevalañhi tattha dhammehi atthā niddiṭṭhā, idha atthehi dhammā niddiṭṭhāti ayaṃ viseso. ‘‘Avikkhepaṭṭhena samatho’’tiādīnañca catunnaṃ vissajjanānaṃ heṭṭhā ‘‘samathassa avikkhepaṭṭho’’tiādīnañca catunnaṃ vissajjanānaṃ viseso vuttanayeneva veditabbo.

    ਸਂવਰਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਸੀਲਾਦਿਬਲਪਰਿਯੋਸਾਨਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਾਦਿਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸੀਲਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਮਲવਿਸੋਧਨਤੋ। ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਸਉਪਚਾਰਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਚਿਤ੍ਤਸੀਸੇਨ ਹੇਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਚਿਤ੍ਤਮਲવਿਸੋਧਨਤੋ ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧੀਤਿ ਨਾਮਰੂਪਾਨਂ ਯਥਾਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ ਸਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਮਲવਿਸੋਧਨਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ। ਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ। વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਂ ਪੁਰਿਮਭવਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤੂਪਪਾਤਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ, ਆਸવਾਨਂ ਖਯੇ ਞਾਣਂ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨ વਿਜ੍ਜਾ। ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ। ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਟ੍ਠੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਯਂ ਯਂ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂ, ਤਤੋ ਤਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਟ੍ਠੇਨ ਖਯੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥੇਨ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯਕਰੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਞਾਣਂ। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਕਿਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਪਯੋਗਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਭੂਤੇ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਰਿਯਫਲੇ ਞਾਣਂ।

    Saṃvaraṭṭhenātiādīni aṭṭha vissajjanāni sīlādibalapariyosānadhammavasena niddiṭṭhāni. Sīlavisuddhīti suparisuddhapātimokkhasaṃvarādicatubbidhaṃ sīlaṃ dussīlyamalavisodhanato. Cittavisuddhīti saupacārā aṭṭha samāpattiyo. Cittasīsena hettha samādhi vutto. So cittamalavisodhanato cittavisuddhi. Diṭṭhivisuddhīti nāmarūpānaṃ yathāsabhāvadassanaṃ sattadiṭṭhimalavisodhanato diṭṭhivisuddhi. Muttaṭṭhenāti tadaṅgavasena upakkilesato vimuttaṭṭhena ārammaṇe ca adhimuttaṭṭhena. Vimokkhoti tadaṅgavimokkho. Paṭivedhaṭṭhena vijjāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ purimabhavapaṭivedhaṭṭhena vijjā, dibbacakkhuñāṇaṃ sattānaṃ cutūpapātapaṭivedhaṭṭhena vijjā, āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ saccapaṭivedhaṭṭhena vijjā. Paṭivedhaṭṭhenāti jānanaṭṭhena. Pariccāgaṭṭhena vimuttīti yaṃ yaṃ pariccattaṃ, tato tato vimuttattā phalavimutti. Samucchedaṭṭhena khaye ñāṇanti kilesasamucchindanatthena kilesakkhayakare ariyamagge ñāṇaṃ. Paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇanti maggakiccasaṅkhātapayogapaṭippassaddhattā paṭisandhivasena anuppādabhūte taṃtaṃmaggavajjhakilesānaṃ anuppādapariyosāne uppanne ariyaphale ñāṇaṃ.

    ੨੦. ਛਨ੍ਦੋ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦੀਨਿ ਨવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਛਨ੍ਦੋ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਛਨ੍ਦੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਮੂਲਤ੍ਤਾ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨ। ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ। ਫਸ੍ਸੋ ਸਮੋਧਾਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਣ੍ਹਾਯ વਿਸੇਸੇਨ વੇਦਨਾ ਪਧਾਨਕਾਰਣਂ, ਤਣ੍ਹਾ ਚ ਪਹੀਯਮਾਨਾ વਿਸੇਸੇਨ વੇਦਨਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾਯ ਪਹੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਚ વੇਦਨਾਯ ਫਸ੍ਸੋવ ਪਧਾਨਕਾਰਣਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤੇ વੇਦਨਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੂਸੁ ਫਸ੍ਸੋ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਚ ਤਿਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਰਣਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਿਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਮੋਧਾਨਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਞਾਣਫਸ੍ਸੋ ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।

    20.Chando mūlaṭṭhenātiādīni nava vissajjanāni ariyamaggassa ādimajjhapariyosānavasena niddiṭṭhāni. Chando mūlaṭṭhenāti kusalānaṃ dhammānaṃ kattukamyatāchando paṭipattiyā ca nipphattiyā ca mūlattā mūlaṭṭhena. Manasikāro samuṭṭhānaṭṭhenāti yonisomanasikāro sabbakusaladhamme samuṭṭhāpetīti samuṭṭhānaṭṭhena. Phasso samodhānaṭṭhenāti yasmā taṇhāya visesena vedanā padhānakāraṇaṃ, taṇhā ca pahīyamānā visesena vedanāya pariññātāya pahīyati, tassā ca vedanāya phassova padhānakāraṇaṃ, tasmiṃ pariññāte vedanā pariññātā hoti, tasmā sattasu abhiññeyyavatthūsu phasso paṭhamaṃ vutto. So ca tikasannipātasaṅkhātassa attano kāraṇassa vasena paveditattā ‘‘tikasannipātapaccupaṭṭhāno’’ti vuttattā samodhānaṭṭhena abhiññeyyo. Keci pana ‘‘ñāṇaphasso phasso’’ti vadanti.

    ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ વੇਦਨਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕੇ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇ વਤ੍ਤਾਪਯਮਾਨਾ ਤਤ੍ਥ ਸਮੋਸਰਤਿ ਪવਿਸਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਮੇવ વਾ ਪવਿਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਨਿ વੇਦਨਾਸੁ ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਿ, વੇਦਨਾਸੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾਸੁ ਸਬ੍ਬਂ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਨਾ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਗੋਪਾਨਸੀਨਂ ਆਬਨ੍ਧਨਤੋ ਕੂਟਾਗਾਰਕਣ੍ਣਿਕਾ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤੋ ਸਮਾਧਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਮੁਖੋ ਹੋਤਿ ਜੇਟ੍ਠਕੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿ ਪਮੁਖਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਾਮੁਖਟ੍ਠੇਨਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਟ੍ਠਾਨਾਧਿਪਤਿ ਹੋਤਿ ਸਤਿ, ਸਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਕਂ ਸਕਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਿ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਾ ਤਦੁਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਤੇਸਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਅਥ વਾ ਤਤੋ ਕਿਲੇਸੇਹਿ, ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਤੋ વਾ ਉਤ੍ਤਰਤਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਤਦੁਤ੍ਤਰਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੋ ਤਦੁਤ੍ਤਰਟ੍ਠੋ। ਤੇਨ ਤਦੁਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨ। ਤਤੁਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਸਾਰਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਪਰਿਹਾਨਿવਸੇਨ ਥਿਰਤ੍ਤਾ ਸਾਰੋ, ਤਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਪਿ ਸਾਰੋ। ਸਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਤੇਨ ਸਾਰਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਅਮਤੋਗਧਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਮਰਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਤਨ੍ਤਿ ਅਮਤਂ, ਕਿਲੇਸવਿਸਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਅਗਦਨ੍ਤਿਪਿ ਅਮਤਂ , ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭੂਤਨ੍ਤਿ ਓਗਧਂ, ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਸਨ੍ਤਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬੁਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਨਤ੍ਥੇਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਂ વਾਨਨ੍ਤਿਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਤਂ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਨਿਟ੍ਠਾਭੂਤਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ। ਏવਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤਸਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Yasmā pana vedanā cittacetasike attano vase vattāpayamānā tattha samosarati pavisati, cittasantānameva vā pavisati, tasmā samosaraṇaṭṭhena abhiññeyyāti vuttā. Keci pana ‘‘sabbānipi pariññeyyāni vedanāsu samosaranti, vedanāsu pariññātāsu sabbaṃ taṇhāvatthu pariññātaṃ hoti. Taṃ kissa hetu? Vedanāpaccayā hi sabbāpi taṇhā. Tasmā vedanā samosaraṇaṭṭhena abhiññeyyā’’ti vadanti. Yasmā sabbagopānasīnaṃ ābandhanato kūṭāgārakaṇṇikā viya cittacetasikānaṃ sampiṇḍanato samādhi kusalānaṃ dhammānaṃ pamukho hoti jeṭṭhako, tasmā samādhi pamukhaṭṭhenāti vuttaṃ. Pāmukhaṭṭhenātipi pāṭho. Yasmā samathavipassanaṃ bhāventassa ārammaṇūpaṭṭhānādhipati hoti sati, satiyā upaṭṭhite ārammaṇe sabbepi kusalā dhammā sakaṃ sakaṃ kiccaṃ sādhenti, tasmā sati ādhipateyyaṭṭhenāti vuttaṃ. Paññā taduttaraṭṭhenāti ariyamaggapaññā tesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uttaraṭṭhena seṭṭhaṭṭhena abhiññeyyā. Atha vā tato kilesehi, saṃsāravaṭṭato vā uttarati samatikkamatīti taduttarā, tassā attho taduttaraṭṭho. Tena taduttaraṭṭhena. Tatuttaraṭṭhenātipi pāṭho, tato uttaraṭṭhenāti attho. Vimutti sāraṭṭhenāti phalavimutti aparihānivasena thirattā sāro, taṃ atikkamitvā aññassa pariyesitabbassa abhāvatopi sāro. Sā vimutti tena sāraṭṭhena abhiññeyyā. Amatogadhaṃ nibbānanti natthi etassa maraṇasaṅkhātaṃ matanti amataṃ, kilesavisapaṭipakkhattā agadantipi amataṃ , sacchikiriyāya sattānaṃ patiṭṭhābhūtanti ogadhaṃ, saṃsāradukkhasantibhūtattā nibbutanti nibbānaṃ, natthettha taṇhāsaṅkhātaṃ vānantipi nibbānaṃ. Taṃ sāsanassa niṭṭhābhūtattā pariyosānaṭṭhena abhiññeyyaṃ. Evaṃ imasmiṃ abhiññeyyaniddese sattasahassāni sattasatāni cattālīsañca vissajjanāni honti.

    ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਏવਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ‘‘ਯੇ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਾ, ਤੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਞਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਨਿਗਮਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਮੁਖਂ ਕਤ੍વਾ ਞਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਂਞਾਤਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣਂ। ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਪਕਾਰਤੋ ਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿਆਦਿਤੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪੁਚ੍ਛਾ ਨਿਗਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ‘‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੋਤਾવਧਾਨਂ, ਤਂਪਜਾਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਤਮਯੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ।

    Idāni tesaṃ evaṃ niddiṭṭhānaṃ dhammānaṃ ‘‘ye ye dhammā abhiññātā, te te dhammā ñātā hontī’’ti nigamanaṃ karoti, tassa abhimukhaṃ katvā ñātā hontīti adhippāyo. Taṃñātaṭṭhena ñāṇanti tesaṃ vuttappakārānaṃ dhammānaṃ jānanaṭṭhena ñāṇaṃ. Pajānanaṭṭhena paññāti pakārato jānanaṭṭhena paññā. Tena vuccatītiādito pucchitapucchā nigametvā dassitā. Tena kāraṇena ‘‘ime dhammā abhiññeyyāti sotāvadhānaṃ, taṃpajānanā paññā sutamaye ñāṇa’’nti vuccatīti atthoti.

    ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਿਨਿਯਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾਯ

    Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaṭṭhakathāya

    ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Abhiññeyyaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • Pariññeyyaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਸੁਤਮਯਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 1. Sutamayañāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact