| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
3. අභිසමයකථා
3. Abhisamayakathā
අභිසමයකථාවණ්‌ණනා
Abhisamayakathāvaṇṇanā
19.
19.
ඉදානි ඉද්‌ධිකථානන්‌තරං පරමිද්‌ධිභූතං අභිසමයං දස්‌සෙන්‌තෙන කථිතාය අභිසමයකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා. තත්‌ථ අභිසමයොති සච්‌චානං අභිමුඛෙන සමාගමො, පටිවෙධොති අත්‌ථො. කෙන අභිසමෙතීති කිං වුත්‌තං හොති? ‘‘එවං මහත්‌ථියො ඛො, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මාභිසමයො’’තිආදීසු (සං. නි. 2.74) සුත්‌තපදෙසු යො සො අභිසමයොති වුත්‌තො, තස්‌මිං අභිසමයෙ වත්‌තමානෙ අභිසමෙතා පුග්‌ගලො කෙන ධම්‌මෙන සච්‌චානි අභිසමෙති, අභිමුඛො හුත්‌වා සමාගච්‌ඡති, පටිවිජ්‌ඣතීති වුත්‌තං හොතීති. අයං තාව චොදකස්‌ස පුච්‌ඡා. චිත්‌තෙන අභිසමෙතීති චිත්‌තං විනා අභිසමයාභාවතො තථා විස්‌සජ්‌ජනං. හඤ්‌චීතිආදි පුන චොදනා. හඤ්‌චි යදීති අත්‌ථො. ‘‘චිත්‌තෙනා’’ති වුත්‌තත්‌තා තෙන හි අඤ්‌ඤාණී අභිසමෙතීති ආහ. න අඤ්‌ඤාණී අභිසමෙතීති චිත්‌තමත්‌තෙනෙව අභිසමයාභාවතො පටික්‌ඛෙපො. ඤාණෙන අභිසමෙතීති පටිඤ්‌ඤා. පුන හඤ්‌චීතිආදි ‘‘ඤාණෙනා’’ති වුත්‌තත්‌තා අඤ්‌ඤාණී අචිත්‌තකොති චොදනා. න අචිත්‌තකො අභිසමෙතීති අචිත්‌තකස්‌ස අභිසමයාභාවතො පටික්‌ඛෙපො. චිත්‌තෙන චාතිආදි පටිඤ්‌ඤා. පුන හඤ්‌චීතිආදි සබ්‌බචිත්‌තඤාණසාධාරණවසෙන චොදනා. සෙසචොදනාවිස්‌සජ්‌ජනෙසුපි එසෙව නයො.
Idāni iddhikathānantaraṃ paramiddhibhūtaṃ abhisamayaṃ dassentena kathitāya abhisamayakathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha abhisamayoti saccānaṃ abhimukhena samāgamo, paṭivedhoti attho. Kenaabhisametīti kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Evaṃ mahatthiyo kho, bhikkhave, dhammābhisamayo’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.74) suttapadesu yo so abhisamayoti vutto, tasmiṃ abhisamaye vattamāne abhisametā puggalo kena dhammena saccāni abhisameti, abhimukho hutvā samāgacchati, paṭivijjhatīti vuttaṃ hotīti. Ayaṃ tāva codakassa pucchā. Cittena abhisametīti cittaṃ vinā abhisamayābhāvato tathā vissajjanaṃ. Hañcītiādi puna codanā. Hañci yadīti attho. ‘‘Cittenā’’ti vuttattā tena hi aññāṇī abhisametīti āha. Na aññāṇī abhisametīti cittamatteneva abhisamayābhāvato paṭikkhepo. Ñāṇena abhisametīti paṭiññā. Puna hañcītiādi ‘‘ñāṇenā’’ti vuttattā aññāṇī acittakoti codanā. Na acittako abhisametīti acittakassa abhisamayābhāvato paṭikkhepo. Cittena cātiādi paṭiññā. Puna hañcītiādi sabbacittañāṇasādhāraṇavasena codanā. Sesacodanāvissajjanesupi eseva nayo.
පරතො පන කම්‌මස්‌සකතචිත්‌තෙන ච ඤාණෙන චාති කම්‌මස්‌සකා සත්‌තාති එවං කම්‌මස්‌සකතාය පවත්‌තචිත්‌තෙන ච ඤාණෙන ච. සච්‌චානුලොමිකචිත්‌තෙන ච ඤාණෙන චාති සච්‌චපටිවෙධස්‌ස අනුකූලත්‌තා සච්‌චානුලොමිකසඞ්‌ඛාතෙන විපස්‌සනාසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තෙන ච විපස්‌සනාඤාණෙන ච. කථන්‌ති යථා අභිසමයො හොති, තථා කථෙතුකම්‍යතා පුච්‌ඡා. උප්‌පාදාධිපතෙය්‍යන්‌ති යස්‌මා චිත්‌තස්‌ස උප්‌පාදෙ අසති චෙතසිකානං උප්‌පාදො නත්‌ථි. ආරම්‌මණග්‌ගහණඤ්‌හි චිත්‌තං තෙන සහ උප්‌පජ්‌ජමානා චෙතසිකා කථං ආරම්‌මණෙ අග්‌ගහිතෙ උප්‌පජ්‌ජිස්‌සන්‌ති. අභිධම්‌මෙපි චිත්‌තුප්‌පාදෙනෙව චෙතසිකා විභත්‌තා, තස්‌මා මග්‌ගඤාණස්‌ස උප්‌පාදෙ අධිපතිභූතං චිත්‌තන්‌ති අත්‌ථො. ඤාණස්‌සාති මග්‌ගඤාණස්‌ස. හෙතු පච්‌චයො චාති ජනකො ච උපත්‌ථම්‌භකො ච. තංසම්‌පයුත්‌තන්‌ති තෙන ඤාණෙන සම්‌පයුත්‌තං. නිරොධගොචරන්‌ති නිබ්‌බානාරම්‌මණං. දස්‌සනාධිපතෙය්‍යන්‌ති සෙසානං දස්‌සනකිච්‌චාභාවා නිබ්‌බානදස්‌සනෙ අධිපතිභූතං. චිත්‌තස්‌සාති මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තස්‌ස. තංසම්‌පයුත්‌තන්‌ති තෙන චිත්‌තෙන සම්‌පයුත්‌තං.
Parato pana kammassakatacittena ca ñāṇena cāti kammassakā sattāti evaṃ kammassakatāya pavattacittena ca ñāṇena ca. Saccānulomikacittena ca ñāṇena cāti saccapaṭivedhassa anukūlattā saccānulomikasaṅkhātena vipassanāsampayuttacittena ca vipassanāñāṇena ca. Kathanti yathā abhisamayo hoti, tathā kathetukamyatā pucchā. Uppādādhipateyyanti yasmā cittassa uppāde asati cetasikānaṃ uppādo natthi. Ārammaṇaggahaṇañhi cittaṃ tena saha uppajjamānā cetasikā kathaṃ ārammaṇe aggahite uppajjissanti. Abhidhammepi cittuppādeneva cetasikā vibhattā, tasmā maggañāṇassa uppāde adhipatibhūtaṃ cittanti attho. Ñāṇassāti maggañāṇassa. Hetu paccayo cāti janako ca upatthambhako ca. Taṃsampayuttanti tena ñāṇena sampayuttaṃ. Nirodhagocaranti nibbānārammaṇaṃ. Dassanādhipateyyanti sesānaṃ dassanakiccābhāvā nibbānadassane adhipatibhūtaṃ. Cittassāti maggasampayuttacittassa. Taṃsampayuttanti tena cittena sampayuttaṃ.
20.
20.
යස්‌මා එතම්‌පි පරියායං, න කෙවලං චිත්‌තඤාණෙහියෙව අභිසමයො, අථ ඛො සබ්‌බෙපි මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තචිත්‌තචෙතසිකා ධම්‌මා සච්‌චාභිසමයකිච්‌චසාධනවසෙන අභිසමයො නාම හොන්‌ති, තස්‌මා තම්‌පි පරියායං දස්‌සෙතුකාමො කිං නු එත්‌තකොයෙව අභිසමයොති පුච්‌ඡිත්‌වා න හීති තං වචනං පටික්‌ඛිපිත්‌වා ලොකුත්‌තරමග්‌ගක්‌ඛණෙතිආදිමාහ. දස්‌සනාභිසමයොති දස්‌සනභූතො අභිසමයො. එස නයො සෙසෙසුපි. සච්‌චාති සච්‌චඤාණානි. මග්‌ගඤාණමෙව නිබ්‌බානානුපස්‌සනට්‌ඨෙන විපස්‌සනා. විමොක්‌ඛොති මග්‌ගවිමොක්‌ඛො. විජ්‌ජාති මග්‌ගඤාණමෙව. විමුත්‌තීති සමුච්‌ඡෙදවිමුත්‌ති. නිබ්‌බානං අභිසමීයතීති අභිසමයො, සෙසා අභිසමෙන්‌ති එතෙහීති අභිසමයා.
Yasmā etampi pariyāyaṃ, na kevalaṃ cittañāṇehiyeva abhisamayo, atha kho sabbepi maggasampayuttacittacetasikā dhammā saccābhisamayakiccasādhanavasena abhisamayo nāma honti, tasmā tampi pariyāyaṃ dassetukāmo kiṃ nu ettakoyeva abhisamayoti pucchitvā na hīti taṃ vacanaṃ paṭikkhipitvā lokuttaramaggakkhaṇetiādimāha. Dassanābhisamayoti dassanabhūto abhisamayo. Esa nayo sesesupi. Saccāti saccañāṇāni. Maggañāṇameva nibbānānupassanaṭṭhena vipassanā. Vimokkhoti maggavimokkho. Vijjāti maggañāṇameva. Vimuttīti samucchedavimutti. Nibbānaṃ abhisamīyatīti abhisamayo, sesā abhisamenti etehīti abhisamayā.
21.
21.
පුන මග්‌ගඵලවසෙන අභිසමයං භින්‌දිත්‌වා දස්‌සෙතුං කිං නූතිආදිමාහ. ඵලක්‌ඛණෙ පනෙත්‌ථ යස්‌මා සමුච්‌ඡෙදනට්‌ඨෙන ඛයෙ ඤාණං න ලබ්‌භති, තස්‌මා පටිප්‌පස්‌සද්‌ධට්‌ඨෙන අනුප්‌පාදෙ ඤාණන්‌ති වුත්‌තං. සෙසං පන යථානුරූපං වෙදිතබ්‌බන්‌ති. ඉදානි යස්‌මා කිලෙසප්‌පහානෙ සති අභිසමයො හොති, අභිසමයෙ ච සති කිලෙසප්‌පහානං හොති, තස්‌මා චොදනාපුබ්‌බඞ්‌ගමං කිලෙසප්‌පහානං දස්‌සෙතුකාමො ය්‌වායන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ ය්‌වායන්‌ති යො අයං මග්‌ගට්‌ඨො අරියපුග්‌ගලො. එවමාදිකානි පනෙත්‌ථ චත්‌තාරි වචනානි චොදකස්‌ස පුච්‌ඡා. පුන අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීති ඉදං චොදනාය ඔකාසදානත්‌ථං විස්‌සජ්‌ජනං. ඛීණන්‌ති භඞ්‌ගවසෙන ඛීණං. නිරුද්‌ධන්‌ති සන්‌තානවසෙන පුනප්‌පුනං අනුප්‌පත්‌තියා නිරුද්‌ධං. විගතන්‌ති වත්‌තමානක්‌ඛණතො අපගතං. විගමෙතීති අපගමයති. අත්‌ථඞ්‌ගතන්‌ති අභාවං ගතං. අත්‌ථඞ්‌ගමෙතීති අභාවං ගමයති. තත්‌ථ දොසං දස්‌සෙත්‌වා න අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීති පටික්‌ඛිත්‌තං. අනාගතචොදනාය අජාතන්‌ති ජාතිං අප්‌පත්‌තං. අනිබ්‌බත්‌තන්‌ති සභාවං අප්‌පත්‌තං. අනුප්‌පන්‌නන්‌ති උප්‌පාදතො පභුති උද්‌ධං න පටිපන්‌නං. අපාතුභූතන්‌ති පච්‌චුප්‌පන්‌නභාවෙන චිත්‌තස්‌ස අපාතුභූතං. අතීතානාගතෙ පජහතො පහාතබ්‌බානං නත්‌ථිතාය අඵලො වායාමො ආපජ්‌ජතීති තදුභයම්‌පි පටික්‌ඛිත්‌තං. රත්‌තො රාගං පජහතීති වත්‌තමානෙන රාගෙන රත්‌තො තමෙව රාගං පජහති. වත්‌තමානකිලෙසෙසුපි එසෙව නයො. ථාමගතොති ථිරසභාවං ගතො. කණ්‌හසුක්‌කාති අකුසලා ච කුසලා ච ධම්‌මා යුගනද්‌ධා සමමෙව වත්‌තන්‌තීති ආපජ්‌ජතීති අත්‌ථො. සංකිලෙසිකාති එවං සංකිලෙසානං සම්‌පයුත්‌තභාවෙ සති සංකිලෙසෙ නියුත්‌තා මග්‌ගභාවනා හොතීති ආපජ්‌ජතීති අත්‌ථො. එවං පච්‌චුප්‌පන්‌නෙ පජහතො වායාමෙන සද්‌ධිං පහාතබ්‌බානං අත්‌ථිතාය සංකිලෙසිකා ච මග්‌ගභාවනා හොති, වායාමො ච අඵලො හොති. න හි පච්‌චුප්‌පන්‌නානං කිලෙසානං චිත්‌තවිප්‌පයුත්‌තතා නාම අත්‌ථීති.
Puna maggaphalavasena abhisamayaṃ bhinditvā dassetuṃ kiṃ nūtiādimāha. Phalakkhaṇe panettha yasmā samucchedanaṭṭhena khaye ñāṇaṃ na labbhati, tasmā paṭippassaddhaṭṭhena anuppāde ñāṇanti vuttaṃ. Sesaṃ pana yathānurūpaṃ veditabbanti. Idāni yasmā kilesappahāne sati abhisamayo hoti, abhisamaye ca sati kilesappahānaṃ hoti, tasmā codanāpubbaṅgamaṃ kilesappahānaṃ dassetukāmo yvāyantiādimāha. Tattha yvāyanti yo ayaṃ maggaṭṭho ariyapuggalo. Evamādikāni panettha cattāri vacanāni codakassa pucchā. Puna atīte kilese pajahatīti idaṃ codanāya okāsadānatthaṃ vissajjanaṃ. Khīṇanti bhaṅgavasena khīṇaṃ. Niruddhanti santānavasena punappunaṃ anuppattiyā niruddhaṃ. Vigatanti vattamānakkhaṇato apagataṃ. Vigametīti apagamayati. Atthaṅgatanti abhāvaṃ gataṃ. Atthaṅgametīti abhāvaṃ gamayati. Tattha dosaṃ dassetvā na atīte kilese pajahatīti paṭikkhittaṃ. Anāgatacodanāya ajātanti jātiṃ appattaṃ. Anibbattanti sabhāvaṃ appattaṃ. Anuppannanti uppādato pabhuti uddhaṃ na paṭipannaṃ. Apātubhūtanti paccuppannabhāvena cittassa apātubhūtaṃ. Atītānāgate pajahato pahātabbānaṃ natthitāya aphalo vāyāmo āpajjatīti tadubhayampi paṭikkhittaṃ. Ratto rāgaṃ pajahatīti vattamānena rāgena ratto tameva rāgaṃ pajahati. Vattamānakilesesupi eseva nayo. Thāmagatoti thirasabhāvaṃ gato. Kaṇhasukkāti akusalā ca kusalā ca dhammā yuganaddhā samameva vattantīti āpajjatīti attho. Saṃkilesikāti evaṃ saṃkilesānaṃ sampayuttabhāve sati saṃkilese niyuttā maggabhāvanā hotīti āpajjatīti attho. Evaṃ paccuppanne pajahato vāyāmena saddhiṃ pahātabbānaṃ atthitāya saṃkilesikā ca maggabhāvanā hoti, vāyāmo ca aphalo hoti. Na hi paccuppannānaṃ kilesānaṃ cittavippayuttatā nāma atthīti.
න හීති චතුධා වුත්‌තස්‌ස වචනස්‌ස පටික්‌ඛෙපො. අත්‌ථීති පටිජානනං. යථා කථං වියාති අත්‌ථිභාවස්‌ස උදාහරණදස්‌සනත්‌ථං පුච්‌ඡා. යථා අත්‌ථි, තං කෙන පකාරෙන විය අත්‌ථි, කිං විය අත්‌ථීති අත්‌ථො. සෙය්‍යථාපීති යථා නාම. තරුණරුක්‌ඛොති ඵලදායකභාවදීපනත්‌ථං තරුණග්‌ගහණං. අජාතඵලොති ඵලදායකත්‌තෙපි සති ඵලග්‌ගහණතො පුරෙකාලග්‌ගහණං. තමෙනන්‌ති තං රුක්‌ඛං. එනන්‌ති නිපාතමත්‌තං, තං එතන්‌ති වා අත්‌ථො. මූලං ඡින්‌දෙය්‍යාති මූලතො ඡින්‌දෙය්‍ය. අජාතඵලාති අජාතානි ඵලානි. එවමෙවන්‌ති එවං එවං. උප්‌පාදො පවත්‌තං නිමිත්‌තං ආයූහනාති චතූහිපි පච්‌චුප්‌පන්‌නඛන්‌ධසන්‌තානමෙව වුත්‌තං. යස්‌මිඤ්‌හි ඛන්‌ධසන්‌තානෙ යං යං මග්‌ගඤාණං උප්‌පජ්‌ජති, තෙන තෙන මග්‌ගඤාණෙන පහාතබ්‌බානං කිලෙසානං තං ඛන්‌ධසන්‌තානං අබීජං හොති, තස්‌ස අබීජභූතත්‌තා තප්‌පච්‌චයා තෙ තෙ කිලෙසා අනුප්‌පන්‌නා එව න උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. ආදීනවං දිස්‌වාති අනිච්‌චාදිතො ආදීනවං දිස්‌වා. අනුප්‌පාදොතිආදීහි චතූහි නිබ්‌බානමෙව වුත්‌තං. චිත්‌තං පක්‌ඛන්‌දතීති මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තං චිත්‌තං පක්‌ඛන්‌දති. හෙතුනිරොධා දුක්‌ඛනිරොධොති කිලෙසානං බීජභූතස්‌ස සන්‌තානස්‌ස අනුප්‌පාදනිරොධා අනාගතක්‌ඛන්‌ධභූතස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස හෙතුභූතානං කිලෙසානං අනුප්‌පාදනිරොධො හොති. එවං දුක්‌ඛස්‌ස හෙතුභූතකිලෙසානං අනුප්‌පාදනිරොධා දුක්‌ඛස්‌ස අනුප්‌පාදනිරොධො හොති. එවං කිලෙසප්‌පහානයුත්‌තිසබ්‌භාවතො එව අත්‌ථි මග්‌ගභාවනාතිආදිමාහ. අට්‌ඨකථායං (විසුද්‌ධි. 2.832) පන ‘‘එතෙන කිං දීපිතං හොති? භූමිලද්‌ධානං කිලෙසානං පහානං දීපිතං හොති. භූමිලද්‌ධා පන කිං අතීතා අනාගතා, උදාහු පච්‌චුප්‌පන්‌නාති? භූමිලද්‌ධුප්‌පන්‌නායෙව නාමා’’ති වත්‌වා කථිතකිලෙසප්‌පහානස්‌ස විත්‌ථාරකථා සුතමයඤාණකථාය මග්‌ගසච්‌චනිද්‌දෙසවණ්‌ණනායං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බා, ඉධ පන මග්‌ගඤාණෙන පහාතබ්‌බා කිලෙසායෙව අධිප්‌පෙතාති.
Na hīti catudhā vuttassa vacanassa paṭikkhepo. Atthīti paṭijānanaṃ. Yathā kathaṃ viyāti atthibhāvassa udāharaṇadassanatthaṃ pucchā. Yathā atthi, taṃ kena pakārena viya atthi, kiṃ viya atthīti attho. Seyyathāpīti yathā nāma. Taruṇarukkhoti phaladāyakabhāvadīpanatthaṃ taruṇaggahaṇaṃ. Ajātaphaloti phaladāyakattepi sati phalaggahaṇato purekālaggahaṇaṃ. Tamenanti taṃ rukkhaṃ. Enanti nipātamattaṃ, taṃ etanti vā attho. Mūlaṃ chindeyyāti mūlato chindeyya. Ajātaphalāti ajātāni phalāni. Evamevanti evaṃ evaṃ. Uppādo pavattaṃ nimittaṃ āyūhanāti catūhipi paccuppannakhandhasantānameva vuttaṃ. Yasmiñhi khandhasantāne yaṃ yaṃ maggañāṇaṃ uppajjati, tena tena maggañāṇena pahātabbānaṃ kilesānaṃ taṃ khandhasantānaṃ abījaṃ hoti, tassa abījabhūtattā tappaccayā te te kilesā anuppannā eva na uppajjanti. Ādīnavaṃ disvāti aniccādito ādīnavaṃ disvā. Anuppādotiādīhi catūhi nibbānameva vuttaṃ. Cittaṃ pakkhandatīti maggasampayuttaṃ cittaṃ pakkhandati. Hetunirodhā dukkhanirodhoti kilesānaṃ bījabhūtassa santānassa anuppādanirodhā anāgatakkhandhabhūtassa dukkhassa hetubhūtānaṃ kilesānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃ dukkhassa hetubhūtakilesānaṃ anuppādanirodhā dukkhassa anuppādanirodho hoti. Evaṃ kilesappahānayuttisabbhāvato eva atthi maggabhāvanātiādimāha. Aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.832) pana ‘‘etena kiṃ dīpitaṃ hoti? Bhūmiladdhānaṃ kilesānaṃ pahānaṃ dīpitaṃ hoti. Bhūmiladdhā pana kiṃ atītā anāgatā, udāhu paccuppannāti? Bhūmiladdhuppannāyeva nāmā’’ti vatvā kathitakilesappahānassa vitthārakathā sutamayañāṇakathāya maggasaccaniddesavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva veditabbā, idha pana maggañāṇena pahātabbā kilesāyeva adhippetāti.
අභිසමයකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Abhisamayakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 3. අභිසමයකථා • 3. Abhisamayakathā
