| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
२. अब्याकरणीयपञ्हो
2. Abyākaraṇīyapañho
२. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता ‘नत्थानन्द तथागतस्स धम्मेसु आचरियमुट्ठी’ति, पुन च थेरेन मालुक्यपुत्तेन 1 पञ्हं पुट्ठो न ब्याकासि। एसो खो, भन्ते नागसेन, पञ्हो द्वयन्तो 2 एकन्तनिस्सितो भविस्सति अजाननेन वा गुय्हकरणेन वा। यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘नत्थानन्द तथागतस्स धम्मेसु आचरियमुट्ठी’ति, तेन हि थेरस्स मालुक्यपुत्तस्स अजानन्तेन न ब्याकतं। यदि जानन्तेन न ब्याकतं, तेन हि अत्थि तथागतस्स धम्मेसु आचरियमुट्ठि। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
2. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘natthānanda tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhī’ti, puna ca therena mālukyaputtena 3 pañhaṃ puṭṭho na byākāsi. Eso kho, bhante nāgasena, pañho dvayanto 4 ekantanissito bhavissati ajānanena vā guyhakaraṇena vā. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘natthānanda tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhī’ti, tena hi therassa mālukyaputtassa ajānantena na byākataṃ. Yadi jānantena na byākataṃ, tena hi atthi tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhi. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘नत्थानन्द तथागतस्स धम्मेसु आचरियमुट्ठी’ति, अब्याकतो च थेरेन मालुक्यपुत्तेन पुच्छितो पञ्हो, तञ्च पन न अजानन्तेन न गुय्हकरणेन। चत्तारिमानि, महाराज, पञ्हब्याकरणानि। कतमानि चत्तारि? एकंसब्याकरणीयो पञ्हो विभज्जब्याकरणीयो पञ्हो पटिपुच्छाब्याकरणीयो पञ्हो ठपनीयो पञ्होति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘natthānanda tathāgatassa dhammesu ācariyamuṭṭhī’ti, abyākato ca therena mālukyaputtena pucchito pañho, tañca pana na ajānantena na guyhakaraṇena. Cattārimāni, mahārāja, pañhabyākaraṇāni. Katamāni cattāri? Ekaṃsabyākaraṇīyo pañho vibhajjabyākaraṇīyo pañho paṭipucchābyākaraṇīyo pañho ṭhapanīyo pañhoti.
‘‘कतमो च, महाराज, एकंसब्याकरणीयो पञ्हो? ‘रूपं अनिच्च’न्ति एकंसब्याकरणीयो पञ्हो, ‘वेदना अनिच्चा’ति…पे॰… ‘सञ्ञा अनिच्चा’ति…पे॰… ‘सङ्खारा अनिच्चा’ति…पे॰… ‘विञ्ञाणं अनिच्च’’न्ति एकंसब्याकरणीयो पञ्हो, अयं एकंसब्याकरणीयो पञ्हो।
‘‘Katamo ca, mahārāja, ekaṃsabyākaraṇīyo pañho? ‘Rūpaṃ anicca’nti ekaṃsabyākaraṇīyo pañho, ‘vedanā aniccā’ti…pe… ‘saññā aniccā’ti…pe… ‘saṅkhārā aniccā’ti…pe… ‘viññāṇaṃ anicca’’nti ekaṃsabyākaraṇīyo pañho, ayaṃ ekaṃsabyākaraṇīyo pañho.
‘‘कतमो विभज्जब्याकरणीयो पञ्हो? ‘अनिच्चं पन रूप’न्ति विभज्जब्याकरणीयो पञ्हो, ‘अनिच्चा पन वेदना’ति…पे॰… ‘अनिच्चा पन सञ्ञा’ति…पे॰… ‘अनिच्चा पन सङ्खारा’ति…पे॰… ‘अनिच्चं पन विञ्ञाण’न्ति विभज्जब्याकरणीयो पञ्हो, अयं विभज्जब्याकरणीयो पञ्हो।
‘‘Katamo vibhajjabyākaraṇīyo pañho? ‘Aniccaṃ pana rūpa’nti vibhajjabyākaraṇīyo pañho, ‘aniccā pana vedanā’ti…pe… ‘aniccā pana saññā’ti…pe… ‘aniccā pana saṅkhārā’ti…pe… ‘aniccaṃ pana viññāṇa’nti vibhajjabyākaraṇīyo pañho, ayaṃ vibhajjabyākaraṇīyo pañho.
‘‘कतमो पटिपुच्छाब्याकरणीयो पञ्हो? ‘किं नु खो चक्खुना सब्बं विजानाती’ति अयं पटिपुच्छाब्याकरणीयो पञ्हो।
‘‘Katamo paṭipucchābyākaraṇīyo pañho? ‘Kiṃ nu kho cakkhunā sabbaṃ vijānātī’ti ayaṃ paṭipucchābyākaraṇīyo pañho.
‘‘कतमो ठपनीयो पञ्हो? ‘सस्सतो लोको’ति ठपनीयो पञ्हो, ‘असस्सतो लोको’ति। ‘अन्तवा लोको’ति। ‘अनन्तवा लोको’ति। ‘अन्तवा च अनन्तवा च लोको’ति। ‘नेवन्तवा नानन्तवा लोको’ति। ‘तं जीवं तं सरीर’न्ति। ‘अञ्ञं जीवं अञ्ञं सरीर’न्ति। ‘होति तथागतो परं मरणा’ति। ‘न होति तथागतो परं मरणा’ति। ‘होति च न च होति तथागतो परं मरणा’ति। ‘नेव होति न न होति तथागतो परं मरणा’ति ठपनीयो पञ्हो, अयं ठपनीयो पञ्हो।
‘‘Katamo ṭhapanīyo pañho? ‘Sassato loko’ti ṭhapanīyo pañho, ‘asassato loko’ti. ‘Antavā loko’ti. ‘Anantavā loko’ti. ‘Antavā ca anantavā ca loko’ti. ‘Nevantavā nānantavā loko’ti. ‘Taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’nti. ‘Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’nti. ‘Hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti. ‘Na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti. ‘Hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti. ‘Neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti ṭhapanīyo pañho, ayaṃ ṭhapanīyo pañho.
‘‘भगवा, महाराज, थेरस्स मालुक्यपुत्तस्स तं ठपनीयं पञ्हं न ब्याकासि। सो पन पञ्हो किं कारणा ठपनीयो? न तस्स दीपनाय हेतु वा कारणं वा अत्थि, तस्मा सो पञ्हो ठपनीयो। नत्थि बुद्धानं भगवन्तानं अकारणमहेतुकं गिरमुदीरण’’न्ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Bhagavā, mahārāja, therassa mālukyaputtassa taṃ ṭhapanīyaṃ pañhaṃ na byākāsi. So pana pañho kiṃ kāraṇā ṭhapanīyo? Na tassa dīpanāya hetu vā kāraṇaṃ vā atthi, tasmā so pañho ṭhapanīyo. Natthi buddhānaṃ bhagavantānaṃ akāraṇamahetukaṃ giramudīraṇa’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
अब्याकरणीयपञ्हो दुतियो।
Abyākaraṇīyapañho dutiyo.
Footnotes:
