| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā |
อาจริยปรมฺปรกถาวณฺณนา
Ācariyaparamparakathāvaṇṇanā
เกนาภตนฺติ อิมํ ปญฺหํ วิสฺสเชฺชเนฺตน ชมฺพุทีเป ตาว ยาว ตติยสงฺคีติ, ตาว ทเสฺสตฺวา อิทานิ สีหฬทีเป อาจริยปรมฺปรํ ทเสฺสตุํ ตติยสงฺคหโต ปน อุทฺธนฺติอาทิ อารทฺธํฯ อิมํ ทีปนฺติ ตมฺพปณฺณิทีปํฯ ตสฺมิํ ทีเป นิสีทิตฺวา อาจริเยน อฎฺฐกถาย กตตฺตา ‘‘อิมํ ทีป’’นฺติ วุตฺตํฯ กญฺจิ กาลนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ, กิสฺมิญฺจิ กาเลติ อโตฺถฯ โปราณาติ สีหฬทีเป สีหฬฎฺฐกถาการกาฯ ภทฺทนาโมติ ภทฺทสาลเตฺถโรฯ อาคุํ ปาปํ น กโรนฺตีติ นาคาฯ วินยปิฎกํ วาจยิํสูติ สมฺพโนฺธฯ ตมฺพปณฺณิยาติ ภุมฺมวจนํฯ นิกาเย ปญฺจาติ วินยาภิธมฺมานํ วิสุํ คหิตตฺตา ตพฺพินิมุตฺตา ปญฺจ นิกายา คเหตพฺพาฯ ปกรเณติ อภิธมฺมปกรเณ วาเจสุนฺติ โยชนาฯ ตีณิ ปิฎกานิ สฺวาคตานิ อสฺสาติ ‘‘เตปิฎโก’’ติ วตฺตเพฺพ ‘‘ติเปฎโก’’ติ ฉนฺทานุรกฺขณตฺถํ วุตฺตํฯ ตารกราชาติ จนฺทิมาฯ ปุปฺผนาโมติ เอตฺถ มหาปทุมเตฺถโร สุมนเตฺถโร จ ญาตโพฺพติ ทฺวิกฺขตฺตุํ ‘‘ปุปฺผนาโม’’ติ วุตฺตํฯ
Kenābhatanti imaṃ pañhaṃ vissajjentena jambudīpe tāva yāva tatiyasaṅgīti, tāva dassetvā idāni sīhaḷadīpe ācariyaparamparaṃ dassetuṃ tatiyasaṅgahato pana uddhantiādi āraddhaṃ. Imaṃ dīpanti tambapaṇṇidīpaṃ. Tasmiṃ dīpe nisīditvā ācariyena aṭṭhakathāya katattā ‘‘imaṃ dīpa’’nti vuttaṃ. Kañci kālanti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, kismiñci kāleti attho. Porāṇāti sīhaḷadīpe sīhaḷaṭṭhakathākārakā. Bhaddanāmoti bhaddasālatthero. Āguṃ pāpaṃ na karontīti nāgā. Vinayapiṭakaṃ vācayiṃsūti sambandho. Tambapaṇṇiyāti bhummavacanaṃ. Nikāye pañcāti vinayābhidhammānaṃ visuṃ gahitattā tabbinimuttā pañca nikāyā gahetabbā. Pakaraṇeti abhidhammapakaraṇe vācesunti yojanā. Tīṇi piṭakāni svāgatāni assāti ‘‘tepiṭako’’ti vattabbe ‘‘tipeṭako’’ti chandānurakkhaṇatthaṃ vuttaṃ. Tārakarājāti candimā. Pupphanāmoti ettha mahāpadumatthero sumanatthero ca ñātabboti dvikkhattuṃ ‘‘pupphanāmo’’ti vuttaṃ.
วนวาสินฺติ วนวาสีรฎฺฐํฯ กรกวสฺสนฺติ หิมปาตนกวสฺสํ, กรกธาราสทิสํ วา วสฺสํฯ หราเปตฺวาติ อุทโกเฆน หราเปตฺวาฯ ฉินฺนภินฺนปฎธโรติ สตฺถเกน ฉินฺนํ รเงฺคน ภินฺนํ ปฎํ ธารณโกฯ ภณฺฑูติ มุณฺฑโกฯ มกฺขํ อสหมาโนติ เถรสฺส อานุภาวํ ปฎิจฺจ อตฺตโน อุปฺปนฺนํ ปเรสํ คุณมกฺขนลกฺขณํ มกฺขํ ตถา ปวตฺตํ โกธํ อสหมาโนฯ อสนิโย ผลนฺตีติ คชฺชนฺตา ปตนฺติฯ เม มม ภยเภรวํ ชเนตุํ ปฎิพโล น อสฺส น ภเวยฺยาติ โยชนาฯ อญฺญทตฺถูติ เอกํเสนฯ กสฺมีรคนฺธาราติ กสฺมีรคนฺธารรฎฺฐวาสิโนฯ อิสิวาตปฎิวาตาติ ภิกฺขูนํ จีวรจลนกายจลเนหิ สญฺชนิตวาเตหิ ปริโต สมนฺตโต พีชยมานา อเหสุํฯ ธมฺมจกฺขุนฺติ เหฎฺฐามคฺคตฺตเย ญาณํฯ อนมตคฺคิยนฺติ อนมตคฺคสํยุตฺตํ (สํ. นิ. ๒.๑๒๔ อาทโย)ฯ สมธิกานีติ สาธิกานิฯ ปญฺจ รฎฺฐานีติ ปญฺจ จินรฎฺฐานิฯ เวคสาติ เวเคนฯ สมนฺตโต รกฺขํ ฐเปสีติ เตสํ อปฺปเวสนตฺถาย อธิฎฺฐานวเสน รกฺขํ ฐเปสิฯ อฑฺฒุฑฺฒานิ สหสฺสานีติ อเฑฺฒน จตุตฺถานิ อฑฺฒุฑฺฒานิ, อติเรกปญฺจสตานิ ตีณิ สหสฺสานีติ อโตฺถฯ ทิยฑฺฒสหสฺสนฺติ อเฑฺฒน ทุติยํ ทิยฑฺฒํ, อติเรกปญฺจสติกํ สหสฺสนฺติ อโตฺถฯ นิทฺธเมตฺวานาติ ปลาเปตฺวาฯ
Vanavāsinti vanavāsīraṭṭhaṃ. Karakavassanti himapātanakavassaṃ, karakadhārāsadisaṃ vā vassaṃ. Harāpetvāti udakoghena harāpetvā. Chinnabhinnapaṭadharoti satthakena chinnaṃ raṅgena bhinnaṃ paṭaṃ dhāraṇako. Bhaṇḍūti muṇḍako. Makkhaṃ asahamānoti therassa ānubhāvaṃ paṭicca attano uppannaṃ paresaṃ guṇamakkhanalakkhaṇaṃ makkhaṃ tathā pavattaṃ kodhaṃ asahamāno. Asaniyo phalantīti gajjantā patanti. Me mama bhayabheravaṃ janetuṃ paṭibalo na assa na bhaveyyāti yojanā. Aññadatthūti ekaṃsena. Kasmīragandhārāti kasmīragandhāraraṭṭhavāsino. Isivātapaṭivātāti bhikkhūnaṃ cīvaracalanakāyacalanehi sañjanitavātehi parito samantato bījayamānā ahesuṃ. Dhammacakkhunti heṭṭhāmaggattaye ñāṇaṃ. Anamataggiyanti anamataggasaṃyuttaṃ (saṃ. ni. 2.124 ādayo). Samadhikānīti sādhikāni. Pañca raṭṭhānīti pañca cinaraṭṭhāni. Vegasāti vegena. Samantato rakkhaṃ ṭhapesīti tesaṃ appavesanatthāya adhiṭṭhānavasena rakkhaṃ ṭhapesi. Aḍḍhuḍḍhāni sahassānīti aḍḍhena catutthāni aḍḍhuḍḍhāni, atirekapañcasatāni tīṇi sahassānīti attho. Diyaḍḍhasahassanti aḍḍhena dutiyaṃ diyaḍḍhaṃ, atirekapañcasatikaṃ sahassanti attho. Niddhametvānāti palāpetvā.
ราชคหนครปริวตฺตเกนาติ ราชคหนครํ ปริวเตฺตตฺวา ตโต พหิ ตํ ปทกฺขิณํ กตฺวา คตมเคฺคน, คมเนน วาฯ อาโรเปสีติ ปฎิปาเทสิฯ ปฬินาติ อากาสํ ปกฺขนฺทิํสุฯ นคุตฺตเมติ เจติยคิริมาหฯ ปุรโตติ ปาจีนทิสาภาเคฯ ปุรเสฎฺฐสฺสาติ เสฎฺฐสฺส อนุราธปุรสฺสฯ สิลกูฎมฺหีติ เอวํนามเก ปพฺพตกูเฎฯ สีหกุมารสฺส ปุโตฺตติ เอตฺถ ‘‘กลิงฺคราชธีตุ กุจฺฉิสฺมิํ สีหสฺส ชาโต สีหกุมาโร’’ติ วทนฺติฯ เชฎฺฐมาสสฺส ปุณฺณมิยํ เชฎฺฐนกฺขตฺตํ วา มูลนกฺขตฺตํ วา โหตีติ อาห ‘‘เชฎฺฐมูลนกฺขตฺตํ นาม โหตี’’ติฯ มิคานํ วานโต หิํสนโต พาธนโต มิควํ, มิควิชฺฌนกีฬาฯ โรหิตมิครูปนฺติ โคกณฺณมิคเวสํฯ รถยฎฺฐิปฺปมาณาติ รถปโตทปฺปมาณาฯ เอกา ลตายฎฺฐิ นามาติ เอกา รชตมยา กญฺจนลตาย ปฎิมณฺฑิตตฺตา เอวํ ลทฺธนามาฯ ปุปฺผยฎฺฐิยํ นีลาทีนิ ปุปฺผานิ, สกุณยฎฺฐิยํ นานปฺปการา มิคปกฺขิโน วิจิตฺตกมฺมกตา วิย ขายนฺตีติ ทฎฺฐพฺพํฯ ราชกกุธภณฺฑานีติ ราชารหอุตฺตมภณฺฑานิฯ สงฺขนฺติ ทกฺขิณาวฎฺฎํ อภิเสกสงฺขํฯ วฑฺฒมานนฺติ อลงฺการจุณฺณํ, ‘‘นหานจุณฺณ’’นฺติ เกจิฯ วฎํสกนฺติ กณฺณปิฬนฺธนํ วฎํสกนฺติ วุตฺตํ โหติฯ นนฺทิยาวฎฺฎนฺติ นนฺทิยาวฎฺฎปุปฺผากาเรน มงฺคลตฺถํ สุวเณฺณน กตํฯ กญฺญนฺติ ขตฺติยกุมาริํฯ หตฺถปุญฺฉนนฺติ ปีตวณฺณํ มหคฺฆหตฺถปุญฺฉนวตฺถํฯ อรุณวณฺณมตฺติกนฺติ นาคภวนสมฺภวํฯ วตฺถโกฎิกนฺติ วตฺถยุคเมวฯ นาคมาหฎนฺติ นาเคหิ อาหฎํฯ อมโตสธนฺติ เอวํนามิกา คุฬิกชาติฯ อมตสทิสกิจฺจตฺตา เอวํ วุจฺจติฯ ภูมตฺถรณสเงฺขเปนาติ ภูมตฺถรณากาเรนฯ อุปฺปาตปาฐกาติ นิมิตฺตปาฐกาฯ อลํ คจฺฉามาติ ‘‘ปุรสฺส อจฺจาสนฺนตฺตา สารุปฺปํ น โหตี’’ติ ปฎิกฺขิปโนฺต อาหฯ อฑฺฒนวมานํ ปาณสหสฺสานนฺติ (อ. นิ. ๖.๕๓) ปญฺจสตาธิกานํ อฎฺฐนฺนํ ปาณสหสฺสานํฯ อปฺปมาทสุตฺตนฺติ องฺคุตฺตรนิกาเย มหาอปฺปมาทสุตฺตํ, ราโชวาทสุตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ
Rājagahanagaraparivattakenāti rājagahanagaraṃ parivattetvā tato bahi taṃ padakkhiṇaṃ katvā gatamaggena, gamanena vā. Āropesīti paṭipādesi. Paḷināti ākāsaṃ pakkhandiṃsu. Naguttameti cetiyagirimāha. Puratoti pācīnadisābhāge. Puraseṭṭhassāti seṭṭhassa anurādhapurassa. Silakūṭamhīti evaṃnāmake pabbatakūṭe. Sīhakumārassa puttoti ettha ‘‘kaliṅgarājadhītu kucchismiṃ sīhassa jāto sīhakumāro’’ti vadanti. Jeṭṭhamāsassa puṇṇamiyaṃ jeṭṭhanakkhattaṃ vā mūlanakkhattaṃ vā hotīti āha ‘‘jeṭṭhamūlanakkhattaṃ nāma hotī’’ti. Migānaṃ vānato hiṃsanato bādhanato migavaṃ, migavijjhanakīḷā. Rohitamigarūpanti gokaṇṇamigavesaṃ. Rathayaṭṭhippamāṇāti rathapatodappamāṇā. Ekā latāyaṭṭhi nāmāti ekā rajatamayā kañcanalatāya paṭimaṇḍitattā evaṃ laddhanāmā. Pupphayaṭṭhiyaṃ nīlādīni pupphāni, sakuṇayaṭṭhiyaṃ nānappakārā migapakkhino vicittakammakatā viya khāyantīti daṭṭhabbaṃ. Rājakakudhabhaṇḍānīti rājārahauttamabhaṇḍāni. Saṅkhanti dakkhiṇāvaṭṭaṃ abhisekasaṅkhaṃ. Vaḍḍhamānanti alaṅkāracuṇṇaṃ, ‘‘nahānacuṇṇa’’nti keci. Vaṭaṃsakanti kaṇṇapiḷandhanaṃ vaṭaṃsakanti vuttaṃ hoti. Nandiyāvaṭṭanti nandiyāvaṭṭapupphākārena maṅgalatthaṃ suvaṇṇena kataṃ. Kaññanti khattiyakumāriṃ. Hatthapuñchananti pītavaṇṇaṃ mahagghahatthapuñchanavatthaṃ. Aruṇavaṇṇamattikanti nāgabhavanasambhavaṃ. Vatthakoṭikanti vatthayugameva. Nāgamāhaṭanti nāgehi āhaṭaṃ. Amatosadhanti evaṃnāmikā guḷikajāti. Amatasadisakiccattā evaṃ vuccati. Bhūmattharaṇasaṅkhepenāti bhūmattharaṇākārena. Uppātapāṭhakāti nimittapāṭhakā. Alaṃ gacchāmāti ‘‘purassa accāsannattā sāruppaṃ na hotī’’ti paṭikkhipanto āha. Aḍḍhanavamānaṃ pāṇasahassānanti (a. ni. 6.53) pañcasatādhikānaṃ aṭṭhannaṃ pāṇasahassānaṃ. Appamādasuttanti aṅguttaranikāye mahāappamādasuttaṃ, rājovādasuttanti vuttaṃ hoti.
มหจฺจาติ มหตาฯ อุปสงฺกมโนฺตติ อติวิย กิลนฺตรูโป หุตฺวา อุปสงฺกมีติ อโตฺถฯ ตุเมฺห ชานนตฺถนฺติ สมฺพโนฺธฯ ปญฺจปณฺณาสายาติ เอตฺถ ‘‘จตุปญฺญาสายาติ วตฺตพฺพํฯ เอวญฺหิ สติ อุปริ วุจฺจมานํ ทฺวาสฎฺฐิ อรหโนฺตติ วจนํ สเมตี’’ติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฎี. ๑.อาจริยปรมฺปรกถาวณฺณนา) วุตฺตํฯ ทสภาติกสมากุลนฺติ มุฎสิวสฺส ปุเตฺตหิ เทวานํปิยติสฺสาทีหิ ทสหิ ภาติเกหิ สมากิณฺณํฯ จิรทิโฎฺฐ สมฺมาสมฺพุโทฺธติ ธาตุโย สนฺธายาหฯ สพฺพตาฬาวจเรติ สพฺพานิ ตุริยภณฺฑานิ, ตํสหจริเต วา วาทเกฯ อุปฎฺฐาเปตฺวาติ อุปหารการาปนวเสน สนฺนิปาเตตฺวาฯ วฑฺฒมานกจฺฉายายาติ ปจฺฉาภตฺตํฯ โปกฺขรวสฺสนฺติ โปกฺขรปเตฺต วิย อเตมิตุกามานํ อุปริ อเตเมตฺวา ปวตฺตนกวสฺสํฯ มหาวีโรติ สตฺถุโวหาเรน ธาตุ เอว วุตฺตาฯ ปจฺฉิมทิสาภิมุโขว หุตฺวา อปสกฺกโนฺตติ เอตฺถ ปุรตฺถาภิมุโข ฐิโตว ปิฎฺฐิโต อปสกฺกเนน ปจฺฉิมทิสาย คจฺฉโนฺต ตาทิโสปสงฺกมนํ สนฺธาย ‘‘ปจฺฉิมทิสาภิมุโข’’ติ วุโตฺตฯ ‘‘มเหชวตฺถุ นาม เอวํนามกํ เทวฎฺฐาน’’นฺติ วทนฺติฯ
Mahaccāti mahatā. Upasaṅkamantoti ativiya kilantarūpo hutvā upasaṅkamīti attho. Tumhe jānanatthanti sambandho. Pañcapaṇṇāsāyāti ettha ‘‘catupaññāsāyāti vattabbaṃ. Evañhi sati upari vuccamānaṃ dvāsaṭṭhi arahantoti vacanaṃ sametī’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. 1.ācariyaparamparakathāvaṇṇanā) vuttaṃ. Dasabhātikasamākulanti muṭasivassa puttehi devānaṃpiyatissādīhi dasahi bhātikehi samākiṇṇaṃ. Ciradiṭṭho sammāsambuddhoti dhātuyo sandhāyāha. Sabbatāḷāvacareti sabbāni turiyabhaṇḍāni, taṃsahacarite vā vādake. Upaṭṭhāpetvāti upahārakārāpanavasena sannipātetvā. Vaḍḍhamānakacchāyāyāti pacchābhattaṃ. Pokkharavassanti pokkharapatte viya atemitukāmānaṃ upari atemetvā pavattanakavassaṃ. Mahāvīroti satthuvohārena dhātu eva vuttā. Pacchimadisābhimukhova hutvā apasakkantoti ettha puratthābhimukho ṭhitova piṭṭhito apasakkanena pacchimadisāya gacchanto tādisopasaṅkamanaṃ sandhāya ‘‘pacchimadisābhimukho’’ti vutto. ‘‘Mahejavatthu nāma evaṃnāmakaṃ devaṭṭhāna’’nti vadanti.
ปชฺชรเกนาติ อมนุสฺสสมุฎฺฐาปิเตน ปชฺชรกโรเคนฯ เทโวติ เมโฆฯ อนุปฺปเวจฺฉีติ วิมุจฺจิฯ วิวาโท โหตีติ เอตฺถ กิริยากาลมเปกฺขิตฺวา วตฺตมานปฺปโยโค ทฎฺฐโพฺพฯ เอวํ อีทิเสสุ สพฺพตฺถฯ ตเทตนฺติ ฐานํ ติฎฺฐตีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ฉนฺนํ วณฺณานํ สมฺพนฺธภูตานํ รํสิโย จา’’ติ อชฺฌาหริตพฺพํ, ‘‘ฉนฺนํ วณฺณานํ อุทกธารา จา’’ติ เอวเมฺปตฺถ สมฺพนฺธํ วทนฺติฯ ปรินิพฺพุเตปิ ภควติ ตสฺสานุภาเวน เอวรูปํ ปาฎิหาริยํ อโหสิ เอวาติ ทเสฺสตุํ เอวํ อจินฺติยาติอาทิคาถมาหฯ รกฺขํ กโรโนฺตติ อตฺตนา อุปาเยน ปลาปิตานํ ยกฺขานํ ปุน อปฺปวิสนตฺถาย ปริตฺตานํ กโรโนฺตฯ อาวิชฺชีติ ปริยายิฯ
Pajjarakenāti amanussasamuṭṭhāpitena pajjarakarogena. Devoti megho. Anuppavecchīti vimucci. Vivādo hotīti ettha kiriyākālamapekkhitvā vattamānappayogo daṭṭhabbo. Evaṃ īdisesu sabbattha. Tadetanti ṭhānaṃ tiṭṭhatīti sambandho. ‘‘Channaṃ vaṇṇānaṃ sambandhabhūtānaṃ raṃsiyo cā’’ti ajjhāharitabbaṃ, ‘‘channaṃ vaṇṇānaṃ udakadhārā cā’’ti evampettha sambandhaṃ vadanti. Parinibbutepi bhagavati tassānubhāvena evarūpaṃ pāṭihāriyaṃ ahosi evāti dassetuṃ evaṃ acintiyātiādigāthamāha. Rakkhaṃ karontoti attanā upāyena palāpitānaṃ yakkhānaṃ puna appavisanatthāya parittānaṃ karonto. Āvijjīti pariyāyi.
รโญฺญ ภาตาติ รโญฺญ กนิฎฺฐภาตาฯ อนุฬาเทวี นาม รโญฺญ เชฎฺฐภาตุ ชายาฯ สรสรํสิชาลวิสฺสชฺชนเกนาติ สินิทฺธตาย รสวนฺตํ โอชวนฺตํ รํสิชาลํ วิสฺสเชฺชเนฺตนฯ เอกทิวเสน อคมาสีติ สมฺพโนฺธฯ อเปฺปสีติ เลขสาสนํ ปติฎฺฐาเปสิฯ อุทิกฺขตีติ อเปกฺขติ ปเตฺถติฯ ภาริยนฺติ ครุกํ, อนติกฺกมนียนฺติ อโตฺถฯ มํ ปฎิมาเนตีติ มํ อุทิกฺขติฯ กมฺมารวณฺณนฺติ รโญฺญ ปกติสุวณฺณการวณฺณํฯ ติหตฺถวิกฺขมฺภนฺติ ติหตฺถวิตฺถารํฯ สกลชมฺพุทีปรเชฺชนาติ เอตฺถ รโญฺญ อิทนฺติ รชฺชํ, สกลชมฺพุทีปโต อุปฺปชฺชนกอาโย เจว อาณาทโย จ, เตน ปูเชมีติ อโตฺถ, น สกลปถวีปาสาทาทิวตฺถุนา ตสฺส สตฺตาหํ เทมีติอาทินา กาลปริเจฺฉทํ กตฺวา ทาตุํ อยุตฺตตฺตาฯ เอวญฺหิ เทโนฺต ตาวกาลิกํ เทติ นาม วตฺถุปริจฺจาคลกฺขณตฺตา ทานสฺส, ปถวาทิวตฺถุปริจฺจาเคน จ ปุน คหณสฺส อยุตฺตตฺตาฯ นิยมิตกาเล ปน อายาทโย ปริจฺจตฺตา เอวาติ ตโต ปรํ อปริจฺจตฺตตฺตา คเหตุํ วฎฺฎติฯ ตสฺมา วุตฺตนเยเนตฺถ อิโต ปรมฺปิ อายาทิทานวเสเนว รชฺชทานํ เวทิตพฺพํฯ ปุปฺผุฬกา หุตฺวาติ เกตกีปาโรหงฺกุรา วิย อุทกปุปฺผุฬกาการา หุตฺวาฯ ควกฺขชาลสทิสนฺติ ภาวนปุํสกํ, วาตปาเนสุ ชาลากาเรน ฐปิตทารุปฎสทิสนฺติ อโตฺถ, ควเกฺขน จ สุตฺตาทิมยชาเลน จ สทิสนฺติ วา อโตฺถฯ
Raññobhātāti rañño kaniṭṭhabhātā. Anuḷādevī nāma rañño jeṭṭhabhātu jāyā. Sarasaraṃsijālavissajjanakenāti siniddhatāya rasavantaṃ ojavantaṃ raṃsijālaṃ vissajjentena. Ekadivasena agamāsīti sambandho. Appesīti lekhasāsanaṃ patiṭṭhāpesi. Udikkhatīti apekkhati pattheti. Bhāriyanti garukaṃ, anatikkamanīyanti attho. Maṃ paṭimānetīti maṃ udikkhati. Kammāravaṇṇanti rañño pakatisuvaṇṇakāravaṇṇaṃ. Tihatthavikkhambhanti tihatthavitthāraṃ. Sakalajambudīparajjenāti ettha rañño idanti rajjaṃ, sakalajambudīpato uppajjanakaāyo ceva āṇādayo ca, tena pūjemīti attho, na sakalapathavīpāsādādivatthunā tassa sattāhaṃ demītiādinā kālaparicchedaṃ katvā dātuṃ ayuttattā. Evañhi dento tāvakālikaṃ deti nāma vatthupariccāgalakkhaṇattā dānassa, pathavādivatthupariccāgena ca puna gahaṇassa ayuttattā. Niyamitakāle pana āyādayo pariccattā evāti tato paraṃ apariccattattā gahetuṃ vaṭṭati. Tasmā vuttanayenettha ito parampi āyādidānavaseneva rajjadānaṃ veditabbaṃ. Pupphuḷakā hutvāti ketakīpārohaṅkurā viya udakapupphuḷakākārā hutvā. Gavakkhajālasadisanti bhāvanapuṃsakaṃ, vātapānesu jālākārena ṭhapitadārupaṭasadisanti attho, gavakkhena ca suttādimayajālena ca sadisanti vā attho.
เทวทุนฺทุภิโยติ เอตฺถ เทโวติ เมโฆ, ตสฺส อจฺฉสุกฺขตาย อากาสมิว ขายมานสฺส อนิมิตฺตคชฺชิตํ เทวทุนฺทุภิ นาม, ยํ ‘‘อากาสทุนฺทุภี’’ติปิ วทนฺติฯ ผลิํสูติ ถนิํสุฯ ปพฺพตานํ นเจฺจหีติ ปถวีกเมฺปน อิโต จิโต จ ภมนฺตานํ ปพฺพตานํ นเจฺจหิฯ วิมฺหยชาตา ยกฺขา ‘‘หิ’’นฺติสทฺทํ นิจฺฉาเรนฺตีติ อาห ‘‘ยกฺขานํ หิงฺกาเรหี’’ติฯ สกสกปฎิภาเนหีติ อตฺตโน อตฺตโน สิปฺปโกสเลฺลหิฯ อภิเสกํ ทตฺวาติ อโนตตฺตทโหทเกน อภิเสกํ ทตฺวาฯ
Devadundubhiyoti ettha devoti megho, tassa acchasukkhatāya ākāsamiva khāyamānassa animittagajjitaṃ devadundubhi nāma, yaṃ ‘‘ākāsadundubhī’’tipi vadanti. Phaliṃsūti thaniṃsu. Pabbatānaṃnaccehīti pathavīkampena ito cito ca bhamantānaṃ pabbatānaṃ naccehi. Vimhayajātā yakkhā ‘‘hi’’ntisaddaṃ nicchārentīti āha ‘‘yakkhānaṃ hiṅkārehī’’ti. Sakasakapaṭibhānehīti attano attano sippakosallehi. Abhisekaṃ datvāti anotattadahodakena abhisekaṃ datvā.
เทวตากุลานีติ มหาโพธิํ ปริวาเรตฺวา ฐิตนาคยกฺขาทิเทวตากุลานิ ทตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ โคปกราชกมฺมิโน ตถา ‘‘ตรจฺฉา’’ติ วทนฺติฯ อิมินา ปริวาเรนาติ สหเตฺถ กรณวจนํ, อิมินา ปริวาเรน สหาติ อโตฺถฯ ตามลิตฺตินฺติ เอวํนามกํ สมุทฺทตีเร ปฎฺฎนํฯ อิทมสฺส ตติยนฺติ สุวณฺณกฎาเห ปติฎฺฐิตสาขาโพธิยา รชฺชสมฺปทานํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตโต ปน ปุเพฺพ เอกวารํ รชฺชสมฺปทานํ อจฺฉินฺนาย สาขาย มหาโพธิยา เอว กตํ, เตน สทฺธิํ จตุกฺขตฺตุํ ราชา รเชฺชน ปูเชสิฯ รเชฺชน ปูชิตทิวเสสุ กิร สกลทีปโต อุปฺปนฺนํ อายํ คเหตฺวา มหาโพธิเมว ปูเชสิฯ
Devatākulānīti mahābodhiṃ parivāretvā ṭhitanāgayakkhādidevatākulāni datvāti sambandho. Gopakarājakammino tathā ‘‘taracchā’’ti vadanti. Iminā parivārenāti sahatthe karaṇavacanaṃ, iminā parivārena sahāti attho. Tāmalittinti evaṃnāmakaṃ samuddatīre paṭṭanaṃ. Idamassa tatiyanti suvaṇṇakaṭāhe patiṭṭhitasākhābodhiyā rajjasampadānaṃ sandhāya vuttaṃ. Tato pana pubbe ekavāraṃ rajjasampadānaṃ acchinnāya sākhāya mahābodhiyā eva kataṃ, tena saddhiṃ catukkhattuṃ rājā rajjena pūjesi. Rajjena pūjitadivasesu kira sakaladīpato uppannaṃ āyaṃ gahetvā mahābodhimeva pūjesi.
ปฐมปาฎิปททิวเสติ สุกฺกปกฺขปาฎิปททิวเสฯ ตญฺหิ กณฺหปกฺขปาฎิปททิวสํ อเปกฺขิตฺวา ‘‘ปฐมปาฎิปททิวส’’นฺติ วุตฺตํ, อิทญฺจ ตสฺมิํ ตมฺพปณฺณิทีเป โวหารํ คเหตฺวา วุตฺตํ, อิธ ปน ปุณฺณมิโต ปฎฺฐาย ยาว อปรา ปุณฺณมี, ตาว เอโก มาโสติ โวหาโรฯ ตสฺมา อิมินา โวหาเรน ‘‘ทุติยปาฎิปททิวเส’’ติ วตฺตพฺพํ สิยา กณฺหปกฺขปาฎิปทสฺส อิธ ปฐมปาฎิปทตฺตาฯ คจฺฉติ วตเรติ เอตฺถ อเรติ เขเทฯ สมนฺตาโยชนนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ, โยชนปฺปมาเณ ปเทเส สพฺพตฺถาติ อโตฺถฯ สุปณฺณรูเปนาติ มหาโพธิํ พลกฺกาเรน คเหตฺวา นาคภวนํ เนตุกามานิ นาคราชกุลานิ อิทฺธิยา คหิเตน ครุฬรูเปน สนฺตาเสติฯ ตํ วิภูติํ ปสฺสิตฺวาติ เทวตาทีหิ กรียมานํ ปูชามหตฺตํ, มหาโพธิยา จ อานุภาวมหตฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตถา ปูเชตุกามา เถริํ ยาจิตฺวาติ โยชนาฯ สมุทฺทสาลวตฺถุสฺมินฺติ ยสฺมิํ ปเทเส ฐตฺวา ราชา สมุเทฺท อาคจฺฉนฺตํ โพธิํ เถรานุภาเวน อทฺทส, ยตฺถ จ ปจฺฉา สมุทฺทสฺส ทิฎฺฐฎฺฐานนฺติ ปกาเสตุํ สมุทฺทสาลํ นาม สาลํ อกํสุ, ตสฺมิํ สมุทฺทสาลาย วตฺถุภูเต ปเทเสฯ เถรสฺสาติ มหามหินฺทเตฺถรสฺสฯ ปุปฺผอคฺฆิยานีติ กูฎาคารสทิสานิ ปุปฺผเจติยานิฯ อาคโต วตเรติ เอตฺถ อเรติ ปโมเทฯ อฎฺฐหิ อมจฺจกุเลหิ อฎฺฐหิ พฺราหฺมณกุเลหิ จาติ โสฬสหิ ชาติสมฺปนฺนกุเลหิฯ รชฺชํ วิจาเรสีติ รชฺชํ วิจาเรตุํ วิสฺสเชฺชสิฯ ราชวตฺถุทฺวารโกฎฺฐกฎฺฐาเนติ ราชุยฺยานสฺส ทฺวารโกฎฺฐกฎฺฐาเนฯ อนุปุพฺพวิปสฺสนนฺติ อุทยพฺพยาทิอนุปุพฺพวิปสฺสนํฯ ‘‘สห โพธิปติฎฺฐาเนนา’’ติ กรณวจเนน วตฺตเพฺพ วิภตฺติปริณาเมน ‘‘สห โพธิปติฎฺฐานา’’ติ นิสฺสกฺกวจนํ กตํฯ สติ หิ สหสทฺทปฺปโยเค กรณวจเนเนว ภวิตพฺพํฯ ทสฺสิํสูติ ปญฺญายิํสุฯ มหาอาสนฎฺฐาเนติ ปุพฺพปเสฺส มหาสิลาสเนน ปติฎฺฐิตฎฺฐาเนฯ ปูเชตฺวา วนฺทีติ อาคามินํ มหาเจติยํ วนฺทิฯ ปุริเม ปน มหาวิหารฎฺฐาเน ปูชามตฺตเสฺสว กตตฺตา อนาคเต สงฺฆสฺสปิ นวกตา อวนฺทิตพฺพตา จ ปกาสิตาติ เวทิตพฺพาฯ อนาคเต ปน เมเตฺตยฺยาทิพุทฺธา ปเจฺจกพุทฺธา จ พุทฺธภาวกฺขณํ อุทฺทิสฺส วนฺทิตพฺพาว สภาเวน วิสิฎฺฐปุคฺคลตฺตาติ คเหตพฺพํฯ
Paṭhamapāṭipadadivaseti sukkapakkhapāṭipadadivase. Tañhi kaṇhapakkhapāṭipadadivasaṃ apekkhitvā ‘‘paṭhamapāṭipadadivasa’’nti vuttaṃ, idañca tasmiṃ tambapaṇṇidīpe vohāraṃ gahetvā vuttaṃ, idha pana puṇṇamito paṭṭhāya yāva aparā puṇṇamī, tāva eko māsoti vohāro. Tasmā iminā vohārena ‘‘dutiyapāṭipadadivase’’ti vattabbaṃ siyā kaṇhapakkhapāṭipadassa idha paṭhamapāṭipadattā. Gacchati vatareti ettha areti khede. Samantāyojananti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, yojanappamāṇe padese sabbatthāti attho. Supaṇṇarūpenāti mahābodhiṃ balakkārena gahetvā nāgabhavanaṃ netukāmāni nāgarājakulāni iddhiyā gahitena garuḷarūpena santāseti. Taṃ vibhūtiṃ passitvāti devatādīhi karīyamānaṃ pūjāmahattaṃ, mahābodhiyā ca ānubhāvamahattaṃ disvā sayampi tathā pūjetukāmā theriṃ yācitvāti yojanā. Samuddasālavatthusminti yasmiṃ padese ṭhatvā rājā samudde āgacchantaṃ bodhiṃ therānubhāvena addasa, yattha ca pacchā samuddassa diṭṭhaṭṭhānanti pakāsetuṃ samuddasālaṃ nāma sālaṃ akaṃsu, tasmiṃ samuddasālāya vatthubhūte padese. Therassāti mahāmahindattherassa. Pupphaagghiyānīti kūṭāgārasadisāni pupphacetiyāni. Āgato vatareti ettha areti pamode. Aṭṭhahi amaccakulehi aṭṭhahi brāhmaṇakulehi cāti soḷasahi jātisampannakulehi. Rajjaṃ vicāresīti rajjaṃ vicāretuṃ vissajjesi. Rājavatthudvārakoṭṭhakaṭṭhāneti rājuyyānassa dvārakoṭṭhakaṭṭhāne. Anupubbavipassananti udayabbayādianupubbavipassanaṃ. ‘‘Saha bodhipatiṭṭhānenā’’ti karaṇavacanena vattabbe vibhattipariṇāmena ‘‘saha bodhipatiṭṭhānā’’ti nissakkavacanaṃ kataṃ. Sati hi sahasaddappayoge karaṇavacaneneva bhavitabbaṃ. Dassiṃsūti paññāyiṃsu. Mahāāsanaṭṭhāneti pubbapasse mahāsilāsanena patiṭṭhitaṭṭhāne. Pūjetvā vandīti āgāminaṃ mahācetiyaṃ vandi. Purime pana mahāvihāraṭṭhāne pūjāmattasseva katattā anāgate saṅghassapi navakatā avanditabbatā ca pakāsitāti veditabbā. Anāgate pana metteyyādibuddhā paccekabuddhā ca buddhabhāvakkhaṇaṃ uddissa vanditabbāva sabhāvena visiṭṭhapuggalattāti gahetabbaṃ.
มหาอริโฎฺฐติ ปญฺจปญฺญาสาย ภาตุเกหิ สทฺธิํ เจติยคิริมฺหิ ปพฺพชิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เมฆวณฺณาภยอมจฺจสฺส ปริเวณฎฺฐาเนติ เมฆวณฺณอภยสฺส รโญฺญ อมเจฺจน กตฺตพฺพสฺส ปริเวณสฺส วตฺถุภูเต ฐาเนฯ มงฺคลนิมิตฺตภาเวน อากาเส สมุปฺปโนฺน มโนหรสโทฺท อากาสสฺส รโว วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘อากาสํ มหาวิรวํ รวี’’ติฯ น หิ อากาโส นาม โกจิ ธโมฺม อตฺถิ, โย สทฺทํ สมุฎฺฐาเปยฺย, อากาสคตอุตุวิเสสสมุฎฺฐิโตว โส สโทฺทติ คเหตโพฺพฯ ปฐมกตฺติกปวารณทิวเส…เป.… วินยปิฎกํ ปกาเสสีติ อิทํ วินยํ วาเจตุํ อารทฺธทิวสํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อนุสิฎฺฐิกรานนฺติ อนุสาสนีกรานํฯ ราชิโนติ อุปโยคเตฺถ สามิวจนํ, เทวานํปิยติสฺสราชานนฺติ อโตฺถฯ อเญฺญปีติ มหินฺทาทีหิ อฎฺฐสฎฺฐิมหาเถเรหิ อเญฺญปิ, เตสํ สรูปํ ทเสฺสโนฺต อาห เตสํ เถรานนฺติอาทิฯ ตตฺถ เตสํ เถรานํ อเนฺตวาสิกาติ มหินฺทเตฺถราทีนํ อฎฺฐสฎฺฐิมหาเถรานํ อริฎฺฐาทโย อเนฺตวาสิกา จ มหาอริฎฺฐเตฺถรสฺส อเนฺตวาสิกา ติสฺสทตฺตกาฬสุมนาทโย จาติ โยเชตพฺพํฯ อเนฺตวาสิกานํ อเนฺตวาสิกาติ อุภยตฺถ วุตฺตอเนฺตวาสิกานํ อเนฺตวาสิกปรมฺปรา จาติ อโตฺถฯ ปุเพฺพ วุตฺตปฺปการาติ มหิโนฺท อิฎฺฎิโย อุตฺติโยติอาทิคาถาหิ (ปารา. อฎฺฐ. ๑.ตติยสงฺคีติกถา) ปกาสิตา อาจริยปรมฺปราฯ
Mahāariṭṭhoti pañcapaññāsāya bhātukehi saddhiṃ cetiyagirimhi pabbajitaṃ sandhāya vuttaṃ. Meghavaṇṇābhayaamaccassa pariveṇaṭṭhāneti meghavaṇṇaabhayassa rañño amaccena kattabbassa pariveṇassa vatthubhūte ṭhāne. Maṅgalanimittabhāvena ākāse samuppanno manoharasaddo ākāsassa ravo viya hotīti vuttaṃ ‘‘ākāsaṃ mahāviravaṃ ravī’’ti. Na hi ākāso nāma koci dhammo atthi, yo saddaṃ samuṭṭhāpeyya, ākāsagatautuvisesasamuṭṭhitova so saddoti gahetabbo. Paṭhamakattikapavāraṇadivase…pe… vinayapiṭakaṃ pakāsesīti idaṃ vinayaṃ vācetuṃ āraddhadivasaṃ sandhāya vuttaṃ. Anusiṭṭhikarānanti anusāsanīkarānaṃ. Rājinoti upayogatthe sāmivacanaṃ, devānaṃpiyatissarājānanti attho. Aññepīti mahindādīhi aṭṭhasaṭṭhimahātherehi aññepi, tesaṃ sarūpaṃ dassento āha tesaṃ therānantiādi. Tattha tesaṃ therānaṃ antevāsikāti mahindattherādīnaṃ aṭṭhasaṭṭhimahātherānaṃ ariṭṭhādayo antevāsikā ca mahāariṭṭhattherassa antevāsikā tissadattakāḷasumanādayo cāti yojetabbaṃ. Antevāsikānaṃ antevāsikāti ubhayattha vuttaantevāsikānaṃ antevāsikaparamparā cāti attho. Pubbe vuttappakārāti mahindo iṭṭiyo uttiyotiādigāthāhi (pārā. aṭṭha. 1.tatiyasaṅgītikathā) pakāsitā ācariyaparamparā.
น ปคฺฆรตีติ น คฬติ, น ปมุสฺสตีติ อโตฺถฯ สติคติธิติมเนฺตสูติ เอตฺถ สตีติ อุคฺคหธารเณ สติฯ คตีติ สทฺทตฺถวิภาคคฺคหเณ ญาณํฯ ธิตีติ อุคฺคหปริหรณาทีสุ วีริยํฯ กุกฺกุจฺจเกสูติ ‘‘กปฺปติ น กปฺปตี’’ติ วีมํสกุกฺกุจฺจการีสุฯ มาตาปิตุฎฺฐานิโยติ วตฺวา ตเมวตฺถํ สมเตฺถตุํ อาห ตทายตฺตาหีติอาทิฯ วินยปริยตฺติํ นิสฺสายาติ วินยปิฎกปริยาปุณนํ นิสฺสายฯ อตฺตโน สีลกฺขโนฺธ สุคุโตฺตติ ลชฺชิโน วินยธารณสฺส อลชฺชิอญฺญาณตาทีหิ ฉหิ อากาเรหิ อาปตฺติยา อนาปชฺชนโต อตฺตโน สีลกฺขโนฺธ ขณฺฑาทิโทสวิรหิโต สุคุโตฺต สุรกฺขิโต โหติฯ กุกฺกุจฺจปกตานนฺติ กปฺปิยากปฺปิยํ นิสฺสาย อุปฺปเนฺนน กุกฺกุเจฺจน ปกตานํ อุปทฺทุตานํ อภิภูตานํ ยถาวินยํ กุกฺกุจฺจํ วิโนเทตฺวา สุทฺธเนฺต ปติฎฺฐาปเนน ปฎิสรณํ โหติฯ วิคโต สารโท ภยเมตสฺสาติ วิสารโทฯ ‘‘เอวํ กเถนฺตสฺส โทโส เอวํ น โทโส’’ติ ญตฺวาว กถนโต นิพฺภโยว สงฺฆมเชฺฌ โวหรติ ฯ ปจฺจตฺถิเกติ อตฺตปจฺจตฺถิเก เจว วชฺชิปุตฺตกาทิสาสนปจฺจตฺถิเก จฯ สหธเมฺมนาติ สการเณน วจเนน สิกฺขาปทํ ทเสฺสตฺวา ยถา เต อสทฺธมฺมํ ปติฎฺฐาเปตุํ น สโกฺกนฺติ, เอวํ สุนิคฺคหิตํ กตฺวา นิคฺคณฺหาติฯ สทฺธมฺมฎฺฐิติยาติ ปริยตฺติปฎิปตฺติปฎิเวธสงฺขาตสฺส ติวิธสฺสาปิ สทฺธมฺมสฺส ฐิติยา, ปวตฺติยาติ อโตฺถฯ
Na paggharatīti na gaḷati, na pamussatīti attho. Satigatidhitimantesūti ettha satīti uggahadhāraṇe sati. Gatīti saddatthavibhāgaggahaṇe ñāṇaṃ. Dhitīti uggahapariharaṇādīsu vīriyaṃ. Kukkuccakesūti ‘‘kappati na kappatī’’ti vīmaṃsakukkuccakārīsu. Mātāpituṭṭhāniyoti vatvā tamevatthaṃ samatthetuṃ āha tadāyattāhītiādi. Vinayapariyattiṃ nissāyāti vinayapiṭakapariyāpuṇanaṃ nissāya. Attano sīlakkhandho suguttoti lajjino vinayadhāraṇassa alajjiaññāṇatādīhi chahi ākārehi āpattiyā anāpajjanato attano sīlakkhandho khaṇḍādidosavirahito sugutto surakkhito hoti. Kukkuccapakatānanti kappiyākappiyaṃ nissāya uppannena kukkuccena pakatānaṃ upaddutānaṃ abhibhūtānaṃ yathāvinayaṃ kukkuccaṃ vinodetvā suddhante patiṭṭhāpanena paṭisaraṇaṃ hoti. Vigato sārado bhayametassāti visārado. ‘‘Evaṃ kathentassa doso evaṃ na doso’’ti ñatvāva kathanato nibbhayova saṅghamajjhe voharati. Paccatthiketi attapaccatthike ceva vajjiputtakādisāsanapaccatthike ca. Sahadhammenāti sakāraṇena vacanena sikkhāpadaṃ dassetvā yathā te asaddhammaṃ patiṭṭhāpetuṃ na sakkonti, evaṃ suniggahitaṃ katvā niggaṇhāti. Saddhammaṭṭhitiyāti pariyattipaṭipattipaṭivedhasaṅkhātassa tividhassāpi saddhammassa ṭhitiyā, pavattiyāti attho.
วินโย สํวรตฺถายาติอาทีสุ วินยปริยาปุณนํ วินโย, วินยปญฺญตฺติ วา กายวจีทฺวารสํวรตฺถายฯ อวิปฺปฎิสาโรติ กตากตํ นิสฺสาย วิปฺปฎิสาราภาโว สนฺตาปาภาโวฯ ปาโมชฺชํ ตรุณปีติฯ ปีติ นาม พลวปีติฯ ปสฺสทฺธีติ กายจิตฺตปสฺสทฺธิฯ ยถาภูตญาณทสฺสนนฺติ สปฺปจฺจยนามรูปปริคฺคโหฯ นิพฺพิทาติ วิปสฺสนาฯ วิราโคติ อริยมโคฺคฯ วิมุตฺตีติ อคฺคผลํฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ ปจฺจเวกฺขณญาณํฯ อนุปาทาติ กญฺจิ ธมฺมํ อนุปาทิยิตฺวา ปริจฺจชิตฺวาฯ ปรินิพฺพานตฺถายาติ ปจฺจเวกฺขณญาเณ อนุปฺปเนฺน อนฺตรา ปรินิพฺพานาภาเวน ตํปรินิพฺพานตฺถายาติ ปจฺจยเตฺตน วุตฺตํ อนนฺตราทิปจฺจยตฺตาฯ เอตทตฺถา กถาติ อยํ วินยกถา นาม เอตสฺส อนุปาทาปรินิพฺพานสฺส อตฺถายาติ อโตฺถฯ มนฺตนาติ วินยมนฺตนาเยว, ภิกฺขูนํ ‘‘เอวํ กริสฺสาม, เอวํ น กริสฺสามา’’ติ วินยปฎิพทฺธมนฺตนาฯ อุปนิสาติ อุปนิสีทติ เอตฺถ ผลนฺติ อุปนิสา, การณํฯ วินโย สํวรตฺถายาติอาทิการณปรมฺปราปิ เอตทตฺถาติ อโตฺถฯ โสตาวธานนฺติ อิมิสฺสา ปรมฺปรปจฺจยกถาย อตฺตานํ สมนตฺถาย โสตาวธานํ, ตมฺปิ เอตมตฺถํฯ ยทิทนฺติ นิปาโตฯ โย อยํ จตูหิ อุปาทาเนหิ อนุปาทิยิตฺวา จิตฺตสฺส อรหตฺตมคฺคสงฺขาโต, ตปฺผลสงฺขาโต วา วิโมโกฺข, โสปิ เอตทตฺถาย อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถายฯ อถ วา โย อยํ กญฺจิ ธมฺมํ อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมโกฺข วิมุจฺจนํ วิคโม ปรินิพฺพานํ เอตทตฺถา กถาติ เอวํ อุปสํหรณวเสน โยเชตุมฺปิ วฎฺฎติ มคฺคผลวิโมกฺขสฺส ปุเพฺพ วุตฺตตฺตาฯ อาโยโคติ อุคฺคหณาทิวเสน ปุนปฺปุนํ อภิโยโคฯ
Vinayo saṃvaratthāyātiādīsu vinayapariyāpuṇanaṃ vinayo, vinayapaññatti vā kāyavacīdvārasaṃvaratthāya. Avippaṭisāroti katākataṃ nissāya vippaṭisārābhāvo santāpābhāvo. Pāmojjaṃ taruṇapīti. Pīti nāma balavapīti. Passaddhīti kāyacittapassaddhi. Yathābhūtañāṇadassananti sappaccayanāmarūpapariggaho. Nibbidāti vipassanā. Virāgoti ariyamaggo. Vimuttīti aggaphalaṃ. Vimuttiñāṇadassananti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Anupādāti kañci dhammaṃ anupādiyitvā pariccajitvā. Parinibbānatthāyāti paccavekkhaṇañāṇe anuppanne antarā parinibbānābhāvena taṃparinibbānatthāyāti paccayattena vuttaṃ anantarādipaccayattā. Etadatthā kathāti ayaṃ vinayakathā nāma etassa anupādāparinibbānassa atthāyāti attho. Mantanāti vinayamantanāyeva, bhikkhūnaṃ ‘‘evaṃ karissāma, evaṃ na karissāmā’’ti vinayapaṭibaddhamantanā. Upanisāti upanisīdati ettha phalanti upanisā, kāraṇaṃ. Vinayo saṃvaratthāyātiādikāraṇaparamparāpi etadatthāti attho. Sotāvadhānanti imissā paramparapaccayakathāya attānaṃ samanatthāya sotāvadhānaṃ, tampi etamatthaṃ. Yadidanti nipāto. Yo ayaṃ catūhi upādānehi anupādiyitvā cittassa arahattamaggasaṅkhāto, tapphalasaṅkhāto vā vimokkho, sopi etadatthāya anupādāparinibbānatthāya. Atha vā yo ayaṃ kañci dhammaṃ anupādācittassa vimokkho vimuccanaṃ vigamo parinibbānaṃ etadatthā kathāti evaṃ upasaṃharaṇavasena yojetumpi vaṭṭati maggaphalavimokkhassa pubbe vuttattā. Āyogoti uggahaṇādivasena punappunaṃ abhiyogo.
อาจริยปรมฺปรกถาวณฺณนานโย นิฎฺฐิโตฯ
Ācariyaparamparakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฎฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya vimativinodaniyaṃ
พาหิรนิทานกถาวณฺณนานโย นิฎฺฐิโตฯ
Bāhiranidānakathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
