| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. अच्चेन्तिसुत्तवण्णना
4. Accentisuttavaṇṇanā
४. कालयन्ति खेपेन्तीति काला। पुरेभत्तादयो हि काला धम्मप्पवत्तिमत्तताय परमत्थतो अविज्जमानापि लोकसङ्केतमत्तसिद्धा तस्सायेव धम्मप्पवत्तिया गतगताय अनिवत्तनतो तं तं धम्मप्पवत्तिं खेपेन्ता विनासयन्ता विय सयञ्च ताहि सद्धिं अच्चेन्ता विय होन्ति। तेनाह – ‘‘कालो घसति भूतानि, सब्बानेव सहत्तना’’ति (जा॰ १.२.१९०)। ‘‘तरयन्ति रत्तियो’’ति एत्थापि वुत्तनयेनेव अत्थो वेदितब्बो। ‘‘एतं भयं मरणे पेक्खमानो’’ति वुच्चमानत्ता पुग्गलं मरणूपगमनाय तरयन्तीति अत्थो वुत्तो। वयोगुणाति एत्थ कोट्ठासा गुणा। तित्थियानं हि चरिमचित्तेन सकलचित्ते वयसमूहे वयसमञ्ञाति आह – ‘‘पठममज्झिमपच्छिमवयानं गुणा, रासयोति अत्थो’’ति। आनिसंसट्ठो गुणट्ठो ‘‘वाकचिरं निवासेसिं, द्वादसगुणमुपागत’’न्तिआदीसु (बु॰ वं॰ २.३०) विय। ‘‘तन्दिगुणाहं करिस्सामि, दिगुणं दिगुणं वद्धेय्या’’ति च एवमादीसु पन तब्भाववुत्तिअत्थो गुणट्ठो।
4. Kālayanti khepentīti kālā. Purebhattādayo hi kālā dhammappavattimattatāya paramatthato avijjamānāpi lokasaṅketamattasiddhā tassāyeva dhammappavattiyā gatagatāya anivattanato taṃ taṃ dhammappavattiṃ khepentā vināsayantā viya sayañca tāhi saddhiṃ accentā viya honti. Tenāha – ‘‘kālo ghasati bhūtāni, sabbāneva sahattanā’’ti (jā. 1.2.190). ‘‘Tarayanti rattiyo’’ti etthāpi vuttanayeneva attho veditabbo. ‘‘Etaṃ bhayaṃ maraṇe pekkhamāno’’ti vuccamānattā puggalaṃ maraṇūpagamanāya tarayantīti attho vutto. Vayoguṇāti ettha koṭṭhāsā guṇā. Titthiyānaṃ hi carimacittena sakalacitte vayasamūhe vayasamaññāti āha – ‘‘paṭhamamajjhimapacchimavayānaṃ guṇā, rāsayoti attho’’ti. Ānisaṃsaṭṭho guṇaṭṭho ‘‘vākaciraṃ nivāsesiṃ, dvādasaguṇamupāgata’’ntiādīsu (bu. vaṃ. 2.30) viya. ‘‘Tandiguṇāhaṃ karissāmi, diguṇaṃ diguṇaṃ vaddheyyā’’ti ca evamādīsu pana tabbhāvavuttiattho guṇaṭṭho.
‘‘असङ्ख्येय्यानि नामानि, सगुणेन महेसिनो।
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
गुणेन नाममुद्धेय्यं, अपि नाम सहस्सतो’’ति॥ (ध॰ स॰ अट्ठ॰ १३१३; उदा॰ ५३; पटि॰ म॰ अट्ठ॰ १.१.७६) –
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāma sahassato’’ti. (dha. sa. aṭṭha. 1313; udā. 53; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.76) –
आदीसु पसंसट्ठो गुणट्ठो दट्ठब्बो। ‘‘वयोगुणा अनुपुब्बं जहन्ती’’ति एत्थ अत्थो ‘‘अच्चेन्ति काला’’ति एत्थ वुत्तनयो एव। पठममज्झिमवयाति पठमग्गहणञ्चेत्थ वयस्स गतस्स अपुनरावत्तिदस्सनत्थं कतं। तेनेवाह – ‘‘मरणक्खणे पन तयोपि वया जहन्तेवा’’ति।
Ādīsu pasaṃsaṭṭho guṇaṭṭho daṭṭhabbo. ‘‘Vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti ettha attho ‘‘accenti kālā’’ti ettha vuttanayo eva. Paṭhamamajjhimavayāti paṭhamaggahaṇañcettha vayassa gatassa apunarāvattidassanatthaṃ kataṃ. Tenevāha – ‘‘maraṇakkhaṇe pana tayopi vayā jahantevā’’ti.
एत्थ च पाळियं ‘‘अच्चेन्ति काला’’ति सामञ्ञतो कालस्स अपगमनं दस्सितं, पुन तं विसेसतोपि दस्सेतुं इतरद्वयं वुत्तं। अट्ठकथायं पन मुदिन्द्रियस्स वसेन ‘‘वयोगुणा अनुपुब्बं जहन्ती’’ति वुत्तं, मज्झिमिन्द्रियस्स वसेन ‘‘तरयन्ति रत्तियो’’ति वुत्तन्ति अधिप्पायेन ‘‘कालाति पुरेभत्तादयो काला’’ति वुत्तं। तस्मा तत्थ आदि-सद्देन पच्छाभत्तपठमयाम-मुहुत्तकालादि-कालकोट्ठासो एव अणुपभेदो कालविभागो गहितोति वेदितब्बो। सेसन्ति इध द्वीसु गाथासु पच्छिमद्धो। सो हि इध अत्थतो अधिगतत्ता अनन्तरसुत्ते च वुत्तत्ता अतिदिसितो।
Ettha ca pāḷiyaṃ ‘‘accenti kālā’’ti sāmaññato kālassa apagamanaṃ dassitaṃ, puna taṃ visesatopi dassetuṃ itaradvayaṃ vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana mudindriyassa vasena ‘‘vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’ti vuttaṃ, majjhimindriyassa vasena ‘‘tarayanti rattiyo’’ti vuttanti adhippāyena ‘‘kālāti purebhattādayo kālā’’ti vuttaṃ. Tasmā tattha ādi-saddena pacchābhattapaṭhamayāma-muhuttakālādi-kālakoṭṭhāso eva aṇupabhedo kālavibhāgo gahitoti veditabbo. Sesanti idha dvīsu gāthāsu pacchimaddho. So hi idha atthato adhigatattā anantarasutte ca vuttattā atidisito.
अच्चेन्तिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Accentisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. अच्चेन्तिसुत्तं • 4. Accentisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ४. अच्चेन्तिसुत्तवण्णना • 4. Accentisuttavaṇṇanā
