| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៦. អច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គវណ្ណនា
6. Accharāsaṅghātavaggavaṇṇanā
៥១. ឆដ្ឋស្ស បឋមេ អស្សុតវាតិ ឯត្ថ ‘‘សាធុ បញ្ញាណវា នរោ’’តិអាទីសុ (ជា. ២.១៨.១០១) អត្ថិតាមត្តស្ស ពោធកោ វា-សទ្ទោ។ ‘‘សីលវា ហោតិ កល្យាណធម្មោ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.៣៨១) បសំសាវិសិដ្ឋាយ អត្ថិតាយ។ ‘‘បញ្ញវា ហោតិ ឧទយត្ថគាមិនិយា បញ្ញាយ សមន្នាគតោ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ៣.៣១៧; ម. និ. ២.២៥) អតិសយត្ថវិសិដ្ឋាយ អត្ថិតាយ, តស្មា យស្ស បសត្ថំ អតិសយេន វា សុតំ អត្ថិ, សោ សុតវា, សំកិលេសវិទ្ធំសនសមត្ថំ បរិយត្តិធម្មស្សវនំ, តំ សុត្វា តថត្តាយ បដិបត្តិ ច ‘‘សុតវា’’តិ ឥមិនា បទេន បកាសិតា។ សោតព្ពយុត្តំ សុត្វា កត្តព្ពនិប្ផត្តិវសេន សុណីតិ វា សុតវា, តប្បដិក្ខេបេន ន សុតវាតិ អស្សុតវា។
51. Chaṭṭhassa paṭhame assutavāti ettha ‘‘sādhu paññāṇavā naro’’tiādīsu (jā. 2.18.101) atthitāmattassa bodhako vā-saddo. ‘‘Sīlavā hoti kalyāṇadhammo’’tiādīsu (ma. ni. 3.381) pasaṃsāvisiṭṭhāya atthitāya. ‘‘Paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato’’tiādīsu (dī. ni. 3.317; ma. ni. 2.25) atisayatthavisiṭṭhāya atthitāya, tasmā yassa pasatthaṃ atisayena vā sutaṃ atthi, so sutavā, saṃkilesaviddhaṃsanasamatthaṃ pariyattidhammassavanaṃ, taṃ sutvā tathattāya paṭipatti ca ‘‘sutavā’’ti iminā padena pakāsitā. Sotabbayuttaṃ sutvā kattabbanipphattivasena suṇīti vā sutavā, tappaṭikkhepena na sutavāti assutavā.
អយញ្ហិ អការោ ‘‘អហេតុកា ធម្មា (ធ. ស. ២ ទុកមាតិកា), អភិក្ខុកោ អាវាសោ’’តិអាទីសុ (បាចិ. ១០៤៧) តំសមាយោគនិវត្តិយំ ទិដ្ឋោ។ ‘‘អប្បច្ចយា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ៧ ទុកមាតិកា) តំសម្ពន្ធិភាវនិវត្តិយំ។ បច្ចយុប្បន្នញ្ហិ បច្ចយសម្ពន្ធីតិ អបច្ចយុប្បន្នត្តា អតំសម្ពន្ធិតា ឯត្ថ ជោតិតា។ ‘‘អនិទស្សនា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ៩ ទុកមាតិកា) តំសភាវនិវត្តិយំ។ និទស្សនញ្ហិ ឯត្ថ ទដ្ឋព្ពតា។ អថ វា បស្សតីតិ និទស្សនំ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ។ តគ្គហេតព្ពតានិវត្តិយំ, តថា ‘‘អនាសវា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ១៥ ទុកមាតិកា)។ ‘‘អប្បដិឃា ធម្មា (ធ. ស. ១០ ទុកមាតិកា) អនារម្មណា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ៥៥ ទុកមាតិកា) តំកិច្ចនិវត្តិយំ។ ‘‘អរូបិនោ ធម្មា អចេតសិកាធម្មា’’តិ តំសភាវនិវត្តិយំ។ តទញ្ញតា ហិ ឥធ បកាសិតា។ ‘‘អមនុស្សោ’’តិ តព្ភាវមត្តនិវត្តិយំ។ មនុស្សត្តមត្តំ នត្ថិ, អញ្ញំ តំសទិសន្តិ។ សទិសតា ហិ ឯត្ថ សូចិតា។ ‘‘អស្សមណោ សមណបដិញ្ញោ អព្រហ្មចារី ព្រហ្មចារិបដិញ្ញោ’’តិ (អ. និ. ៣.១៣) ច តំសម្ភាវនីយគុណនិវត្តិយំ។ គរហា ហិ ឥធ ញាយតិ។ ‘‘កច្ចិ ភោតោ អនាមយំ (ជា. ១.១៥.១៤៦; ២.២០.១២៩) អនុទរា កញ្ញា’’តិ ច តទនប្បភាវនិវត្តិយំ។ ‘‘អនុប្បន្នា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ១៧ តិកមាតិកា) តំសទិសភាវនិវត្តិយំ។ អតីតានញ្ហិ ឧប្បន្នបុព្ពត្តា ឧប្បាទិធម្មានញ្ច បច្ចយេកទេសសិទ្ធិយា អារទ្ធុប្បាទភាវតោ កាលវិនិមុត្តស្ស ច វិជ្ជមានត្តា ឧប្បន្នានុកូលតា, បគេវ បច្ចុប្បន្នានន្តិ តព្ពិធុរតា ហេត្ថ វិញ្ញាយតិ។ ‘‘អសេក្ខា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ១១ តិកមាតិកា) តទបរិយោសាននិវត្តិយំ។ តន្និដ្ឋានញ្ហេត្ថ បកាសិតន្តិ ឯវំ អនេកេសំ អត្ថានំ ជោតកោ។ ឥធ បន ‘‘អរូបិនោ ធម្មា (ធ. ស. ១១ ទុកមាតិកា), អចេតសិកា ធម្មា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ៥៧ ទុកមាតិកា) វិយ តំសភាវនិវត្តិយំ ទដ្ឋព្ពោ, អញ្ញត្ថេតិ អត្ថោ។ ឯតេនស្ស សុតាទិញាណវិរហំ ទស្សេតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អាគមាធិគមាភាវា ញេយ្យោ អស្សុតវា ឥតី’’តិ។
Ayañhi akāro ‘‘ahetukā dhammā (dha. sa. 2 dukamātikā), abhikkhuko āvāso’’tiādīsu (pāci. 1047) taṃsamāyoganivattiyaṃ diṭṭho. ‘‘Appaccayā dhammā’’ti (dha. sa. 7 dukamātikā) taṃsambandhibhāvanivattiyaṃ. Paccayuppannañhi paccayasambandhīti apaccayuppannattā ataṃsambandhitā ettha jotitā. ‘‘Anidassanā dhammā’’ti (dha. sa. 9 dukamātikā) taṃsabhāvanivattiyaṃ. Nidassanañhi ettha daṭṭhabbatā. Atha vā passatīti nidassanaṃ, cakkhuviññāṇaṃ. Taggahetabbatānivattiyaṃ, tathā ‘‘anāsavā dhammā’’ti (dha. sa. 15 dukamātikā). ‘‘Appaṭighā dhammā (dha. sa. 10 dukamātikā) anārammaṇā dhammā’’ti (dha. sa. 55 dukamātikā) taṃkiccanivattiyaṃ. ‘‘Arūpino dhammā acetasikādhammā’’ti taṃsabhāvanivattiyaṃ. Tadaññatā hi idha pakāsitā. ‘‘Amanusso’’ti tabbhāvamattanivattiyaṃ. Manussattamattaṃ natthi, aññaṃ taṃsadisanti. Sadisatā hi ettha sūcitā. ‘‘Assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño’’ti (a. ni. 3.13) ca taṃsambhāvanīyaguṇanivattiyaṃ. Garahā hi idha ñāyati. ‘‘Kacci bhoto anāmayaṃ (jā. 1.15.146; 2.20.129) anudarā kaññā’’ti ca tadanappabhāvanivattiyaṃ. ‘‘Anuppannā dhammā’’ti (dha. sa. 17 tikamātikā) taṃsadisabhāvanivattiyaṃ. Atītānañhi uppannapubbattā uppādidhammānañca paccayekadesasiddhiyā āraddhuppādabhāvato kālavinimuttassa ca vijjamānattā uppannānukūlatā, pageva paccuppannānanti tabbidhuratā hettha viññāyati. ‘‘Asekkhā dhammā’’ti (dha. sa. 11 tikamātikā) tadapariyosānanivattiyaṃ. Tanniṭṭhānañhettha pakāsitanti evaṃ anekesaṃ atthānaṃ jotako. Idha pana ‘‘arūpino dhammā (dha. sa. 11 dukamātikā), acetasikā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 57 dukamātikā) viya taṃsabhāvanivattiyaṃ daṭṭhabbo, aññattheti attho. Etenassa sutādiñāṇavirahaṃ dasseti. Tena vuttaṃ – ‘‘āgamādhigamābhāvā ñeyyo assutavā itī’’ti.
ឥទានិ តស្សត្ថំ វិវរន្តោ ‘‘យោ ហី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ យស្មា ខន្ធធាតាទិកោសល្លេនបិ ឧបក្កិលេសឧបក្កិលិដ្ឋានំ ជាននហេតុភូតំ ពាហុសច្ចំ ហោតិ។ យថាហ – ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, ពហុស្សុតោ ហោតិ? យតោ ខោ, ភិក្ខុ, ខន្ធកុសលោ ហោតិ។ ធាតុ…បេ.… អាយតន…បេ.… បដិច្ចសមុប្បាទកុសលោ ហោតិ។ ឯត្តាវតា ខោ, ភិក្ខុ, ពហុស្សុតោ ហោតី’’តិ។ តស្មា ‘‘យស្ស ច ខន្ធធាតុអាយតនបច្ចយាការសតិបដ្ឋានាទីសូ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ វាចុគ្គតករណំ ឧគ្គហោ។ អត្ថបរិបុច្ឆនំ បុរិបុច្ឆា។ កុសលេហិ សហ ចោទនាបរិហរណវសេន វិនិច្ឆយករណំ វិនិច្ឆយោ។ អាចរិយេ បន បយិរុបាសិត្វា អត្ថធម្មានំ អាគមនំ សុតមយញាណវសេន អវពុជ្ឈនំ អាគមោ។ មគ្គផលនិព្ពានានំ សច្ឆិកិរិយា អធិគមោ។
Idāni tassatthaṃ vivaranto ‘‘yo hī’’tiādimāha. Tattha yasmā khandhadhātādikosallenapi upakkilesaupakkiliṭṭhānaṃ jānanahetubhūtaṃ bāhusaccaṃ hoti. Yathāha – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, bahussuto hoti? Yato kho, bhikkhu, khandhakusalo hoti. Dhātu…pe… āyatana…pe… paṭiccasamuppādakusalo hoti. Ettāvatā kho, bhikkhu, bahussuto hotī’’ti. Tasmā ‘‘yassa ca khandhadhātuāyatanapaccayākārasatipaṭṭhānādīsū’’tiādi vuttaṃ. Tattha vācuggatakaraṇaṃ uggaho. Atthaparipucchanaṃ puripucchā. Kusalehi saha codanāpariharaṇavasena vinicchayakaraṇaṃ vinicchayo. Ācariye pana payirupāsitvā atthadhammānaṃ āgamanaṃ sutamayañāṇavasena avabujjhanaṃ āgamo. Maggaphalanibbānānaṃ sacchikiriyā adhigamo.
ពហូនំ នានប្បការានំ សក្កាយទិដ្ឋាទីនំ អវិហតត្តា តា ជនេន្តិ, តាហិ វា ជនិតាតិ បុថុជ្ជនា។ អវិឃាតមេវ វា ជន-សទ្ទោ វទតិ។ បុថុ សត្ថារានំ មុខុល្លោកិកាតិ ឯត្ថ បុថូ ជនា សត្ថុបដិញ្ញា ឯតេសន្តិ បុថុជ្ជនា។ សព្ពគតីហិ អវុដ្ឋិតាតិ ឯត្ថ ជនេតព្ពា, ជាយន្តិ វា ឯត្ថ សត្តាតិ ជនា, គតិយោ, តា បុថូ ឯតេសន្តិ បុថុជ្ជនា។ ឥតោ បរេ ជាយន្តិ ឯតេហីតិ ជនា, អភិសង្ខារាទយោ, តេ ឯតេសំ បុថូ វិជ្ជន្តីតិ បុថុជ្ជនា។ អភិសង្ខារាទិអត្ថោ ឯវ វា ជន-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឱឃា កាមោឃាទយោ។ រាគគ្គិអាទយោ សន្តាបា។ តេ ឯវ សព្ពេបិ វា កិលេសា បរិឡាហា។ បុថុ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ រត្តាតិ ឯត្ថ ជាយតីតិ ជនោ, រាគោ គេធោតិ ឯវមាទិកោ, បុថុ ជនោ ឯតេសន្តិ បុថុជ្ជនា។ បុថូសុ ជនា ជាតា រត្តាតិ ឯវំ រាគាទិអត្ថោ ឯវ វា ជន-សទ្ទោ ទដ្ឋព្ពោ។
Bahūnaṃ nānappakārānaṃ sakkāyadiṭṭhādīnaṃ avihatattā tā janenti, tāhi vā janitāti puthujjanā. Avighātameva vā jana-saddo vadati. Puthu satthārānaṃ mukhullokikāti ettha puthū janā satthupaṭiññā etesanti puthujjanā. Sabbagatīhi avuṭṭhitāti ettha janetabbā, jāyanti vā ettha sattāti janā, gatiyo, tā puthū etesanti puthujjanā. Ito pare jāyanti etehīti janā, abhisaṅkhārādayo, te etesaṃ puthū vijjantīti puthujjanā. Abhisaṅkhārādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo. Oghā kāmoghādayo. Rāgaggiādayo santāpā. Te eva sabbepi vā kilesā pariḷāhā. Puthu pañcasu kāmaguṇesu rattāti ettha jāyatīti jano, rāgo gedhoti evamādiko, puthu jano etesanti puthujjanā. Puthūsu janā jātā rattāti evaṃ rāgādiattho eva vā jana-saddo daṭṭhabbo.
រត្តាតិ វត្ថំ វិយ រង្គជាតេន ចិត្តស្ស វិបរិណាមករេន ឆន្ទរាគេន រត្តា សារត្តា។ គិទ្ធាតិ អភិកង្ខនសភាវេន អភិគិជ្ឈនេន គិទ្ធា គេធំ អាបន្នា។ គធិតាតិ គន្ថិតា វិយ ទុម្មោចនីយភាវេន តត្ថ បដិពទ្ធា។ មុច្ឆិតាតិ កិលេសវសេន វិសញ្ញិភូតា វិយ អនញ្ញកិច្ចា មោហមាបន្នា។ អជ្ឈោបន្នាតិ អនញ្ញសាធារណេ វិយ កត្វា គិលិត្វា បរិនិដ្ឋាបេត្វា ឋិតា។ លគ្គាតិ វង្កកណ្ដកេ វិយ អាសត្តា, មហាបលិបេ យាវ នាសិកគ្គា បលិបន្នបុរិសោ វិយ ឧទ្ធរិតុំ អសក្កុណេយ្យភាវេន និមុគ្គា ។ លគ្គិតាតិ មក្កដាលេបេ អាលគ្គភាវេន សម្មសិតោ វិយ មក្កដោ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ វសេន អាលគ្គិតា។ បលិពុទ្ធាតិ សម្ពទ្ធា, ឧបទ្ទុតា វា។ អាវុតាតិ អាវរិតា។ និវុតាតិ និវារិតា។ ឱវុតាតិ បលិគុណ្ឋិតា, បរិយោនទ្ធា វា។ បិហិតាតិ បិទហិតា។ បដិច្ឆន្នាតិ ឆាទិតា។ បដិកុជ្ជិតាតិ ហេដ្ឋាមុខជាតា។
Rattāti vatthaṃ viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmakarena chandarāgena rattā sārattā. Giddhāti abhikaṅkhanasabhāvena abhigijjhanena giddhā gedhaṃ āpannā. Gadhitāti ganthitā viya dummocanīyabhāvena tattha paṭibaddhā. Mucchitāti kilesavasena visaññibhūtā viya anaññakiccā mohamāpannā. Ajjhopannāti anaññasādhāraṇe viya katvā gilitvā pariniṭṭhāpetvā ṭhitā. Laggāti vaṅkakaṇṭake viya āsattā, mahāpalipe yāva nāsikaggā palipannapuriso viya uddharituṃ asakkuṇeyyabhāvena nimuggā . Laggitāti makkaṭālepe ālaggabhāvena sammasito viya makkaṭo pañcannaṃ indriyānaṃ vasena ālaggitā. Palibuddhāti sambaddhā, upaddutā vā. Āvutāti āvaritā. Nivutāti nivāritā. Ovutāti paliguṇṭhitā, pariyonaddhā vā. Pihitāti pidahitā. Paṭicchannāti chāditā. Paṭikujjitāti heṭṭhāmukhajātā.
‘‘អស្សុតវា’’តិ ឯតេន អវិជ្ជន្ធតា វុត្តាតិ អាហ – ‘‘អន្ធបុថុជ្ជនោ វុត្តោ’’តិ។ ចិត្តដ្ឋិតិ ចិត្តបរិគ្គហោ នត្ថីតិ យាយ បដិបត្តិយា ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសំ តតោ វិប្បមុត្តិញ្ច យថាសភាវតោ ជានេយ្យ, សា ចិត្តភាវនា ចិត្តដ្ឋិតិ។ ឯការម្មណេ សុដ្ឋុ សមាធានវសេន អវដ្ឋិតិំ បាទកំ កត្វា បវត្តិតា សម្បយុត្តធម្មេហិ និស្សយារម្មណេហិ ច សទ្ធិំ ចិត្តស្ស បរិគ្គហសញ្ញិតា វិបស្សនាភាវនាបិ នត្ថិ, យាយ វុត្តមត្ថំ យថាសភាវតោ ជានេយ្យ។
‘‘Assutavā’’ti etena avijjandhatā vuttāti āha – ‘‘andhaputhujjano vutto’’ti. Cittaṭṭhiti cittapariggaho natthīti yāya paṭipattiyā cittassa upakkilesaṃ tato vippamuttiñca yathāsabhāvato jāneyya, sā cittabhāvanā cittaṭṭhiti. Ekārammaṇe suṭṭhu samādhānavasena avaṭṭhitiṃ pādakaṃ katvā pavattitā sampayuttadhammehi nissayārammaṇehi ca saddhiṃ cittassa pariggahasaññitā vipassanābhāvanāpi natthi, yāya vuttamatthaṃ yathāsabhāvato jāneyya.
៥២. ទុតិយេ សុតវាតិ បទស្ស អត្ថោ អនន្តរសុត្តេ វុត្តោយេវ។ អរិយសាវកោតិ ឯត្ថ ចតុក្កំ សម្ភវតីតិ តំ ទស្សេតុំ – ‘‘អត្ថិ អរិយោ’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ បច្ចេកំ សច្ចានិ ពុទ្ធវន្តោតិ បច្ចេកពុទ្ធា។ ននុ សព្ពេបិ អរិយា បច្ចេកមេវ សច្ចានិ បដិវិជ្ឈន្តិ ធម្មស្ស បច្ចត្តវេទនីយភាវតោ? នយិទមីទិសំ បដិវេធំ សន្ធាយ វុត្តំ។ យថា បន សាវកា អញ្ញេសំ និស្សយេន សច្ចានិ បដិវិជ្ឈន្តិ បរតោឃោសេន វិនា តេសំ ទស្សនមគ្គស្ស អនុប្បជ្ជនតោ។ យថា ច សម្មាសម្ពុទ្ធា អញ្ញេសំ និស្សយភាវេន សច្ចានិ អភិសម្ពុជ្ឈន្តិ, ន ឯវមេតេ, ឯតេ បន អបរនេយ្យា ហុត្វា អបរនាយកភាវេន សច្ចានិ បដិវិជ្ឈន្តិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បច្ចេកំ សច្ចានិ ពុទ្ធវន្តោតិ បច្ចេកពុទ្ធា’’តិ។
52. Dutiye sutavāti padassa attho anantarasutte vuttoyeva. Ariyasāvakoti ettha catukkaṃ sambhavatīti taṃ dassetuṃ – ‘‘atthi ariyo’’tiādi āraddhaṃ. Paccekaṃ saccāni buddhavantoti paccekabuddhā. Nanu sabbepi ariyā paccekameva saccāni paṭivijjhanti dhammassa paccattavedanīyabhāvato? Nayidamīdisaṃ paṭivedhaṃ sandhāya vuttaṃ. Yathā pana sāvakā aññesaṃ nissayena saccāni paṭivijjhanti paratoghosena vinā tesaṃ dassanamaggassa anuppajjanato. Yathā ca sammāsambuddhā aññesaṃ nissayabhāvena saccāni abhisambujjhanti, na evamete, ete pana aparaneyyā hutvā aparanāyakabhāvena saccāni paṭivijjhanti. Tena vuttaṃ – ‘‘paccekaṃ saccāni buddhavantoti paccekabuddhā’’ti.
អត្ថិ សាវកោ ន អរិយោតិ ឯត្ថ បោថុជ្ជនិកាយ សទ្ធាយ រតនត្តយេ អភិប្បសន្នោ សទ្ធោបិ គហិតោ ឯវ។ គិហី អនាគតផលោតិ ឥទំ បន និទស្សនមត្តំ ទដ្ឋព្ពំ។ យថាវុត្តបុគ្គលោ ហិ សរណគមនតោ បដ្ឋាយ សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នោឥច្ចេវ វត្តព្ពតំ លភតិ។ ស្វាយមត្ថោ ទក្ខិណាវិសុទ្ធិសុត្តេន (ម. និ. ៣.៣៧៦ អាទយោ) ទីបេតព្ពោ។ សុតវាតិ ឯត្ថ វុត្តអត្ថោ នាម អត្តហិតបរហិតប្បដិបត្តិ, តស្ស វសេន សុតសម្បន្នោ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘សោ ច ហោតិ សុតេន ឧបបន្នោ, អប្បម្បិ ចេ សហិតំ ភាសមានោ’’តិ ច អាទិ។ អរិយសាវកោតិ វេទិតព្ពោតិ អរិយស្ស ភគវតោ ធម្មស្សវនកិច្ចេ យុត្តប្បយុត្តភាវតោ វុត្តំ។ ឧបក្កិលេសេហិ វិប្បមុត្តិ អនុបក្កិលិដ្ឋតា, តស្សា យថាសភាវជាននំ ទឡ្ហតរាយ ឯវ ចិត្តភាវនាយ សតិ ហោតិ, ន អញ្ញថាតិ ‘‘ពលវវិបស្សនា កថិតា’’តិ វុត្តំ។
Atthi sāvako na ariyoti ettha pothujjanikāya saddhāya ratanattaye abhippasanno saddhopi gahito eva. Gihī anāgataphaloti idaṃ pana nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathāvuttapuggalo hi saraṇagamanato paṭṭhāya sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipannoicceva vattabbataṃ labhati. Svāyamattho dakkhiṇāvisuddhisuttena (ma. ni. 3.376 ādayo) dīpetabbo. Sutavāti ettha vuttaattho nāma attahitaparahitappaṭipatti, tassa vasena sutasampanno. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘so ca hoti sutena upapanno, appampi ce sahitaṃ bhāsamāno’’ti ca ādi. Ariyasāvakoti veditabboti ariyassa bhagavato dhammassavanakicce yuttappayuttabhāvato vuttaṃ. Upakkilesehi vippamutti anupakkiliṭṭhatā, tassā yathāsabhāvajānanaṃ daḷhatarāya eva cittabhāvanāya sati hoti, na aññathāti ‘‘balavavipassanā kathitā’’ti vuttaṃ.
៥៣. តតិយេ អគ្គិក្ខន្ធោបមសុត្តន្តអដ្ឋុប្បត្តិយន្តិ អគ្គិក្ខន្ធោបមសុត្តេ (អ. និ. ៧.៧២) ទេសនាអដ្ឋុប្បត្តិយំ ។ តំទេសនាហេតុកញ្ហិ ឯកច្ចានំ ភិក្ខូនំ មិច្ឆាបដិបត្តិំ និមិត្តំ កត្វា ភគវា ឥមំ សុត្តំ ទេសេសិ។ អវិជហិតមេវ ហោតិ សព្ពកាលំ សុប្បតិដ្ឋិតសតិសម្បជញ្ញត្តា។ យស្មា ពុទ្ធានំ រូបកាយោ ពាហិរព្ភន្តរេហិ មលេហិ អនុបក្កិលិដ្ឋោ សុធោតជាតិមណិសទិសោ, តស្មា វុត្តំ – ‘‘ឧបដ្ឋាកានុគ្គហត្ថំ សរីរផាសុកត្ថញ្ចា’’តិ។ វីតិនាមេត្វាតិ ផលសមាបត្តីហិ វីតិនាមេត្វា។ កាលបរិច្ឆេទវសេន វិវិត្តាសនេ វីតិនាមនំ វិវេកនិន្នតាយ ចេវ បរេសំ ទិដ្ឋានុគតិអាបជ្ជនត្ថញ្ច។ និវាសេត្វាតិ វិហារនិវាសនបរិវត្តនវសេន និវាសេត្វា។ កទាចិ ឯកកស្ស, កទាចិ ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតស្ស, កទាចិ បកតិយា, កទាចិ បាដិហារិយេហិ វត្តមានេហិ ច គាមប្បវេសោ តថា តថា វិនេតព្ពបុគ្គលវសេន។ ឧបសំហរិត្វាតិ ហិមវន្តាទីសុ បុប្ផិតរុក្ខាទិតោ អានេត្វា។ ឱណតុណ្ណតាយ ភូមិយា សត្ថុ បទនិក្ខេបសមយេ សមភាវាបត្តិ, សុខសម្ផស្សវិកសិតបទុមសម្បដិច្ឆនញ្ច សុប្បតិដ្ឋិតបាទតាយ និស្សន្ទផលំ, ន ឥទ្ធិនិម្មានំ។ និទស្សនមត្តញ្ចេតំ សក្ខរាកឋលកណ្ដកសង្កុកលលាទិអបគមោ សុចិភាវាបត្តីតិ ឯវមាទីនម្បិ តទា លព្ភនតោ។
53. Tatiye aggikkhandhopamasuttantaaṭṭhuppattiyanti aggikkhandhopamasutte (a. ni. 7.72) desanāaṭṭhuppattiyaṃ . Taṃdesanāhetukañhi ekaccānaṃ bhikkhūnaṃ micchāpaṭipattiṃ nimittaṃ katvā bhagavā imaṃ suttaṃ desesi. Avijahitameva hoti sabbakālaṃ suppatiṭṭhitasatisampajaññattā. Yasmā buddhānaṃ rūpakāyo bāhirabbhantarehi malehi anupakkiliṭṭho sudhotajātimaṇisadiso, tasmā vuttaṃ – ‘‘upaṭṭhākānuggahatthaṃ sarīraphāsukatthañcā’’ti. Vītināmetvāti phalasamāpattīhi vītināmetvā. Kālaparicchedavasena vivittāsane vītināmanaṃ vivekaninnatāya ceva paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanatthañca. Nivāsetvāti vihāranivāsanaparivattanavasena nivāsetvā. Kadāci ekakassa, kadāci bhikkhusaṅghaparivutassa, kadāci pakatiyā, kadāci pāṭihāriyehi vattamānehi ca gāmappaveso tathā tathā vinetabbapuggalavasena. Upasaṃharitvāti himavantādīsu pupphitarukkhādito ānetvā. Oṇatuṇṇatāya bhūmiyā satthu padanikkhepasamaye samabhāvāpatti, sukhasamphassavikasitapadumasampaṭicchanañca suppatiṭṭhitapādatāya nissandaphalaṃ, na iddhinimmānaṃ. Nidassanamattañcetaṃ sakkharākaṭhalakaṇṭakasaṅkukalalādiapagamo sucibhāvāpattīti evamādīnampi tadā labbhanato.
ឥន្ទខីលស្ស អន្តោ ឋបិតមត្តេតិ ឥទំ យាវទេវ វេនេយ្យជនវិនយត្ថាយ សត្ថុ បាដិហារិយំ បវត្តន្តិ កត្វា វុត្តំ។ ទក្ខិណបាទេតិ ឥទំ ពុទ្ធានំ សព្ពបទក្ខិណតាយ។ ‘‘ឆព្ពណ្ណរស្មិយោ’’តិ វត្វាបិ ‘‘សុវណ្ណរសបិញ្ជរានិ វិយា’’តិ ឥទំ ពុទ្ធានំ សរីរេ បីតាភាយ យេភុយ្យតាយ វុត្តំ។ មធុរេនាការេន សទ្ទំ ករោន្តិ ទដ្ឋព្ពសារស្ស ទិដ្ឋតាយ។ ភេរិអាទីនំ បន សទ្ទាយនំ ធម្មតាវ។ បដិមានេន្តីតិ ‘‘សុទុល្លភំ ឥទំ អជ្ជ អម្ហេហិ លព្ភតិ, យេ មយំ ឦទិសេន បណីតេន អាហារេន ភគវន្តំ ឧបដ្ឋហាមា’’តិ បតីតមានសា មានេន្តិ បូជេន្តិ។ តេសំ សន្តានានិ ឱលោកេត្វាតិ តេសំ តថា ឧបដ្ឋាកានំ បុគ្គលានំ អតីតេ ឯតរហិ ច បវត្តចិត្តសន្តានានិ ឱលោកេត្វា។ អរហត្តេ បតិដ្ឋហន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ តត្ថាតិ វិហារេ។ គន្ធមណ្ឌលមាឡេតិ ចតុជ្ជាតិយគន្ធេន កតបរិភណ្ឌេ មណ្ឌលមាឡេ។
Indakhīlassa anto ṭhapitamatteti idaṃ yāvadeva veneyyajanavinayatthāya satthu pāṭihāriyaṃ pavattanti katvā vuttaṃ. Dakkhiṇapādeti idaṃ buddhānaṃ sabbapadakkhiṇatāya. ‘‘Chabbaṇṇarasmiyo’’ti vatvāpi ‘‘suvaṇṇarasapiñjarāni viyā’’ti idaṃ buddhānaṃ sarīre pītābhāya yebhuyyatāya vuttaṃ. Madhurenākārena saddaṃ karonti daṭṭhabbasārassa diṭṭhatāya. Bheriādīnaṃ pana saddāyanaṃ dhammatāva. Paṭimānentīti ‘‘sudullabhaṃ idaṃ ajja amhehi labbhati, ye mayaṃ īdisena paṇītena āhārena bhagavantaṃ upaṭṭhahāmā’’ti patītamānasā mānenti pūjenti. Tesaṃ santānāni oloketvāti tesaṃ tathā upaṭṭhākānaṃ puggalānaṃ atīte etarahi ca pavattacittasantānāni oloketvā. Arahatte patiṭṭhahantīti sambandho. Tatthāti vihāre. Gandhamaṇḍalamāḷeti catujjātiyagandhena kataparibhaṇḍe maṇḍalamāḷe.
ទុល្លភា ខណសម្បត្តីតិ សតិបិ មនុស្សត្តប្បដិលាភេ បតិរូបទេសវាសឥន្ទ្រិយាវេកល្លសទ្ធាបដិលាភាទយោ គុណា ទុល្លភាតិ អត្ថោ។ ចាតុមហារាជិក…បេ.… វសវត្តិភវនំ គច្ឆន្តីតិ ឥទំ តត្ថ សុញ្ញវិមានានិ សន្ធាយ វុត្តំ។ ភគវា គន្ធកុដិំ បវិសិត្វា បច្ឆាភត្តំ តយោ ភាគេ កត្វា បឋមភាគេ សចេ អាកង្ខតិ, ទក្ខិណេន បស្សេន សីហសេយ្យំ កប្បេតិ។ សចេ អាកង្ខតិ, ពុទ្ធាចិណ្ណផលសមាបត្តិំ សមាបជ្ជតិ។ អថ យថាកាលបរិច្ឆេទំ តតោ វុដ្ឋហិត្វា ទុតិយភាគេ បច្ឆិមយាមេ តតិយកោដ្ឋាសេ វិយ លោកំ វោលោកេតិ វេនេយ្យានំ ញាណបរិបាកំ បស្សិតុំ។ តេនាហ – ‘‘សចេ អាកង្ខតី’’តិអាទិ។
Dullabhā khaṇasampattīti satipi manussattappaṭilābhe patirūpadesavāsaindriyāvekallasaddhāpaṭilābhādayo guṇā dullabhāti attho. Cātumahārājika…pe… vasavattibhavanaṃ gacchantīti idaṃ tattha suññavimānāni sandhāya vuttaṃ. Bhagavā gandhakuṭiṃ pavisitvā pacchābhattaṃ tayo bhāge katvā paṭhamabhāge sace ākaṅkhati, dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti. Sace ākaṅkhati, buddhāciṇṇaphalasamāpattiṃ samāpajjati. Atha yathākālaparicchedaṃ tato vuṭṭhahitvā dutiyabhāge pacchimayāme tatiyakoṭṭhāse viya lokaṃ voloketi veneyyānaṃ ñāṇaparipākaṃ passituṃ. Tenāha – ‘‘sace ākaṅkhatī’’tiādi.
កាលយុត្តន្តិ បត្តកល្លំ, ‘‘ឥមិស្សា វេលាយ ឥមស្ស ឯវំ វត្តព្ព’’ន្តិ តំកាលានុរូបំ។ សមយយុត្តន្តិ តស្សេវ វេវចនំ, អដ្ឋុប្បត្តិអនុរូបំ វា។ សមយយុត្តន្តិ វា អរិយសមយសំយុត្តំ។ ទេសកាលានុរូបមេវ ហិ ពុទ្ធា ភគវន្តោ ធម្មំ ទេសេន្តិ, ទេសេន្តា ច អរិយសម្មតំ បដិច្ចសមុប្បាទនយំ ទីបេន្តាវ ទេសេន្តិ។ អថ វា សមយយុត្តន្តិ ហេតូទាហរណសហិតំ។ កាលេន សាបទេសញ្ហិ ភគវា ធម្មំ ទេសេតិ, កាលំ វិទិត្វា បរិសំ ឧយ្យោជេតិ, ន យាវ សមន្ធការា ធម្មំ ទេសេតិ។
Kālayuttanti pattakallaṃ, ‘‘imissā velāya imassa evaṃ vattabba’’nti taṃkālānurūpaṃ. Samayayuttanti tasseva vevacanaṃ, aṭṭhuppattianurūpaṃ vā. Samayayuttanti vā ariyasamayasaṃyuttaṃ. Desakālānurūpameva hi buddhā bhagavanto dhammaṃ desenti, desentā ca ariyasammataṃ paṭiccasamuppādanayaṃ dīpentāva desenti. Atha vā samayayuttanti hetūdāharaṇasahitaṃ. Kālena sāpadesañhi bhagavā dhammaṃ deseti, kālaṃ viditvā parisaṃ uyyojeti, na yāva samandhakārā dhammaṃ deseti.
ឧតុំ គណ្ហាបេតិ, ន បន មលំ បក្ខាលេតីតិ អធិប្បាយោ។ ន ហិ ភគវតោ កាយេ រជោជល្លំ ឧបលិម្បតីតិ។ តតោ តតោតិ អត្តនោ អត្តនោ ទិវាដ្ឋានាទិតោ។ ឱកាសំ លភមានាតិ បុរេភត្តបច្ឆាភត្តបុរិមយាមេសុ ឱកាសំ អលភិត្វា ឥទានិ មជ្ឈិមយាមេ ឱកាសំ លភមានា, ភគវតា វា កតោកាសតាយ ឱកាសំ លភមានា។ បច្ឆាភត្តស្ស តីសុ ភាគេសុ បឋមភាគេ សីហសេយ្យកប្បនំ ឯកន្តិកំ ន ហោតីតិ អាហ – ‘‘បុរេភត្តតោ បដ្ឋាយ និសជ្ជាបីឡិតស្ស សរីរស្សា’’តិ។ តេនេវ ហិ តត្ថ ‘‘សចេ អាកង្ខតី’’តិ តទា សីហសេយ្យកប្បនស្ស អនិពទ្ធតា វិភាវិតា។ កិលាសុភាវោ បរិស្សមោ ។ សីហសេយ្យំ កប្បេតិ សរីរស្ស កិលាសុភាវមោចនត្ថន្តិ យោជេតព្ពំ។ ពុទ្ធចក្ខុនា លោកំ វោលោកេតីតិ ឥទំ បច្ឆិមយាមេ ភគវតោ ពហុលំ អាចិណ្ណវសេន វុត្តំ។ អប្បេកទា អវសិដ្ឋពលញាណេហិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណេនេវ ច ភគវា តមត្ថំ សាធេតីតិ។
Utuṃ gaṇhāpeti, na pana malaṃ pakkhāletīti adhippāyo. Na hi bhagavato kāye rajojallaṃ upalimpatīti. Tato tatoti attano attano divāṭṭhānādito. Okāsaṃ labhamānāti purebhattapacchābhattapurimayāmesu okāsaṃ alabhitvā idāni majjhimayāme okāsaṃ labhamānā, bhagavatā vā katokāsatāya okāsaṃ labhamānā. Pacchābhattassa tīsu bhāgesu paṭhamabhāge sīhaseyyakappanaṃ ekantikaṃ na hotīti āha – ‘‘purebhattato paṭṭhāya nisajjāpīḷitassa sarīrassā’’ti. Teneva hi tattha ‘‘sace ākaṅkhatī’’ti tadā sīhaseyyakappanassa anibaddhatā vibhāvitā. Kilāsubhāvo parissamo . Sīhaseyyaṃ kappeti sarīrassa kilāsubhāvamocanatthanti yojetabbaṃ. Buddhacakkhunā lokaṃ voloketīti idaṃ pacchimayāme bhagavato bahulaṃ āciṇṇavasena vuttaṃ. Appekadā avasiṭṭhabalañāṇehi sabbaññutaññāṇeneva ca bhagavā tamatthaṃ sādhetīti.
ឥមស្មិំយេវ កិច្ចេតិ បច្ឆិមយាមកិច្ចេ។ ពលវតា បច្ចនុតាបេន សំវឌ្ឍមានេន ករជកាយេ មហាបរិឡាហោ ឧប្បជ្ជតីតិ អាហ – ‘‘នាមកាយេ សន្តត្តេ ករជកាយោ សន្តត្តោ’’តិ។ និធានគតន្តិ សន្និចិតលោហិតំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ឧណ្ហំ លោហិតំ មុខតោ ឧគ្គញ្ឆីតិ លោហិតំ ឧណ្ហំ ហុត្វា មុខតោ ឧគ្គញ្ឆិ។ ឋានន្តិ ភិក្ខុបដិញ្ញំ។ តំ បាបំ វឌ្ឍមានន្តិ ភិក្ខុបដិញ្ញាយ អវិជហិតត្តា តថា បវឌ្ឍមានបាបំ។ អន្តិមវត្ថុអជ្ឈាបន្នានម្បិ ឧបាយេន បវត្តិយមានោ យោនិសោមនសិការោ សាត្ថកោ ហោតិយេវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ជាតសំវេគា’’តិអាទិមាហ។ អហោ សល្លេខិតន្តិ អហោ អតិវិយ សល្លេខេន ឥតំ បវត្តំ។ កាសាវបជ្ជោតោតិ ភិក្ខូនំ ពហុភាវតោ ឥតោ ចិតោ ច វិចរន្តានំ តេសំ កាសាវជុតិយា បជ្ជោតិតោ។ ឥសិវាតបរិវាតោតិ សីលក្ខន្ធាទីនំ និព្ពានស្ស ច ឯសនតោ ឥសីនំ ភិក្ខូនំ គុណគន្ធេន ចេវ គុណគន្ធវាសិតេន សរីរគន្ធេន ច បរិតោ សមន្តតោ វាយិតោ។
Imasmiṃyeva kicceti pacchimayāmakicce. Balavatā paccanutāpena saṃvaḍḍhamānena karajakāye mahāpariḷāho uppajjatīti āha – ‘‘nāmakāye santatte karajakāyo santatto’’ti. Nidhānagatanti sannicitalohitaṃ sandhāya vuttaṃ. Uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchīti lohitaṃ uṇhaṃ hutvā mukhato uggañchi. Ṭhānanti bhikkhupaṭiññaṃ. Taṃ pāpaṃ vaḍḍhamānanti bhikkhupaṭiññāya avijahitattā tathā pavaḍḍhamānapāpaṃ. Antimavatthuajjhāpannānampi upāyena pavattiyamāno yonisomanasikāro sātthako hotiyevāti dassento ‘‘jātasaṃvegā’’tiādimāha. Aho sallekhitanti aho ativiya sallekhena itaṃ pavattaṃ. Kāsāvapajjototi bhikkhūnaṃ bahubhāvato ito cito ca vicarantānaṃ tesaṃ kāsāvajutiyā pajjotito. Isivātaparivātoti sīlakkhandhādīnaṃ nibbānassa ca esanato isīnaṃ bhikkhūnaṃ guṇagandhena ceva guṇagandhavāsitena sarīragandhena ca parito samantato vāyito.
ធម្មសំវេគោ ឧប្បជ្ជិ អនាវជ្ជនេន បុព្ពេ តស្ស អត្ថស្ស អសំវិទិតត្តា។ ធម្មសំវេគោតិ ច តាទិសេ អត្ថេ ធម្មតាវសេន ឧប្បជ្ជនកំ សហោត្តប្បញាណំ។ អស្សាសដ្ឋានន្តិ ចិត្តស្សាសការណំ កម្មដ្ឋានំ។ សព្ពេសំ កិច្ចានំ បុព្ពភាគោ សព្ពបុព្ពភាគោ។ ‘‘សព្ពេ សត្តា អវេរា ហោន្តូ’’តិអាទិនា ហិ ចិត្តស្ស បដ្ឋានំ ឧបដ្ឋានំ ហិតផរណំ។ ឥតរំ ឥតោ ថោកំ មហន្តន្តិ កត្វា ឥទំ ‘‘ចូឡច្ឆរាសង្ឃាតសុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ អច្ឆរាសង្ឃាតោ វុច្ចតិ អង្គុលិផោដនក្ខណោ អក្ខិនិមិសកាលោ, យោ ឯកស្ស អក្ខរស្ស ឧច្ចារណក្ខណោ។ តេនាហ – ‘‘ទ្វេ អង្គុលិយោ បហរិត្វា សទ្ទករណមត្ត’’ន្តិ។ សព្ពសត្តានំ ហិតផរណចិត្តន្តិ សព្ពេសម្បិ សត្តានំ សម្មទេវ ហិតេសិតវសេន បវត្តចិត្តំ។ អាវជ្ជេន្តោ អាសេវតីតិ ហិតេសិតវសេន អាវជ្ជេន្តោ។ អាវជ្ជនេន អាភុជន្តោបិ អាសេវតិ នាម ញាណវិប្បយុត្តេន។ ជានន្តោតិ តថា ញាណមត្តំ ឧប្បាទេន្តោបិ។ បស្សន្តោតិ តថា ញាណចក្ខុនា បច្ចក្ខតោ វិយ វិបស្សន្តោបិ។ បច្ចវេក្ខន្តោតិ តមត្ថំ បតិ បតិ អវេក្ខន្តោបិ។ សទ្ធាយ អធិមុច្ចន្តោតិអាទិ បញ្ចន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ វសេន វុត្តំ។ អភិញ្ញេយ្យន្តិអាទិ ចតុសច្ចវសេន វុត្តំ។ សព្ពមេវ ចេតំ វិត្ថារតោ, សាមញ្ញេន អាសេវនទស្សនមេវាតិ ឥធាធិប្បេតមេវ អាសេវនត្ថំ ទស្សេតុំ – ‘‘ឥធ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Dhammasaṃvego uppajji anāvajjanena pubbe tassa atthassa asaṃviditattā. Dhammasaṃvegoti ca tādise atthe dhammatāvasena uppajjanakaṃ sahottappañāṇaṃ. Assāsaṭṭhānanti cittassāsakāraṇaṃ kammaṭṭhānaṃ. Sabbesaṃ kiccānaṃ pubbabhāgo sabbapubbabhāgo. ‘‘Sabbe sattā averā hontū’’tiādinā hi cittassa paṭṭhānaṃ upaṭṭhānaṃ hitapharaṇaṃ. Itaraṃ ito thokaṃ mahantanti katvā idaṃ ‘‘cūḷaccharāsaṅghātasutta’’nti vuttaṃ. Accharāsaṅghāto vuccati aṅguliphoṭanakkhaṇo akkhinimisakālo, yo ekassa akkharassa uccāraṇakkhaṇo. Tenāha – ‘‘dve aṅguliyo paharitvā saddakaraṇamatta’’nti. Sabbasattānaṃ hitapharaṇacittanti sabbesampi sattānaṃ sammadeva hitesitavasena pavattacittaṃ. Āvajjento āsevatīti hitesitavasena āvajjento. Āvajjanena ābhujantopi āsevati nāma ñāṇavippayuttena. Jānantoti tathā ñāṇamattaṃ uppādentopi. Passantoti tathā ñāṇacakkhunā paccakkhato viya vipassantopi. Paccavekkhantoti tamatthaṃ pati pati avekkhantopi. Saddhāya adhimuccantotiādi pañcannaṃ indriyānaṃ vasena vuttaṃ. Abhiññeyyantiādi catusaccavasena vuttaṃ. Sabbameva cetaṃ vitthārato, sāmaññena āsevanadassanamevāti idhādhippetameva āsevanatthaṃ dassetuṃ – ‘‘idha panā’’tiādi vuttaṃ.
អរិត្តជ្ឈានោតិ អវិរហិតជ្ឈានោ។ អតុច្ឆជ្ឈានោតិ ឈានេន អតុច្ឆោ។ ចាគោ វា វេវចនន្តិ អាហ – ‘‘អបរិច្ចត្តជ្ឈានោ’’តិ។ វិហរតីតិ បទស្ស វិភង្គេ (វិភ. ៥៤០) អាគតនយេន អត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘វិហរតីតិ ឥរិយតី’’តិអាទិមាហ។ អយំ បនេត្ថ សទ្ទត្ថោ – វិហរតីតិ ឯត្ថ វិ-សទ្ទោ វិច្ឆេទត្ថជោតនោ។ ហរតីតិ នេតិ, បវត្តេតីតិ អត្ថោ, វិច្ឆិន្ទិត្វា ហរតិ វិហរតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សោ ហិ ឯកំ ឥរិយាបថពាធនំ អញ្ញេន ឥរិយាបថេន វិច្ឆិន្ទិត្វា អបរិបតន្តំ អត្តភាវំ ហរតិ បវត្តេតិ, តស្មា ‘‘វិហរតី’’តិ វុច្ចតិ។ ឥរិយតីតិ ឋាននិសជ្ជាទិកិរិយំ ករោន្តោ បវត្តតិ។ បវត្តតីតិ ឋានាទិសមង្គី ហុត្វា បវត្តតិ។ បាលេតីតិ ឯកំ ឥរិយាបថពាធនំ ឥរិយាបថន្តរេហិ រក្ខន្តោ បាលេតិ។ យបេតិ យាបេតីតិ តស្សេវ វេវចនំ។ ឯកញ្ហិ ឥរិយាបថពាធនំ អញ្ញេន ឥរិយាបថេន វិច្ឆិន្ទិត្វា អបរិបតន្តំ អត្តភាវំ បាលេន្តោ យបេតិ យាបេតីតិ វុច្ចតិ។ ចរតីតិ ឋាននិសជ្ជាទីសុ អញ្ញតរសមង្គី ហុត្វា បវត្តតិ។ ឥមិនា បទេនាតិ ‘‘វិហរតី’’តិ ឥមិនា បទេន។
Arittajjhānoti avirahitajjhāno. Atucchajjhānoti jhānena atuccho. Cāgo vā vevacananti āha – ‘‘apariccattajjhāno’’ti. Viharatīti padassa vibhaṅge (vibha. 540) āgatanayena atthaṃ dassento ‘‘viharatīti iriyatī’’tiādimāha. Ayaṃ panettha saddattho – viharatīti ettha vi-saddo vicchedatthajotano. Haratīti neti, pavattetīti attho, vicchinditvā harati viharatīti vuttaṃ hoti. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati. Iriyatīti ṭhānanisajjādikiriyaṃ karonto pavattati. Pavattatīti ṭhānādisamaṅgī hutvā pavattati. Pāletīti ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ iriyāpathantarehi rakkhanto pāleti. Yapeti yāpetīti tasseva vevacanaṃ. Ekañhi iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ pālento yapeti yāpetīti vuccati. Caratīti ṭhānanisajjādīsu aññatarasamaṅgī hutvā pavattati. Iminā padenāti ‘‘viharatī’’ti iminā padena.
ឥរិយាបថវិហារោតិ ឯត្ថ ឥរិយនំ បវត្តនំ ឥរិយា, កាយប្បយោគោ កាយិកកិរិយា។ តស្សា បវត្តនូបាយភាវតោ ឥរិយាយ បថោ ឥរិយាបថោ, ឋាននិសជ្ជាទិ។ ន ហិ ឋាននិសជ្ជាទីហិ អវត្ថាហិ វិនា កិញ្ចិ កាយិកកិរិយំ បវត្តេតុំ សក្កា។ ឋានសមង្គី វា ហិ កាយេន កិញ្ចិ ករេយ្យ, គមនាទីសុ អញ្ញតរសមង្គី វា។ វិហរណំ, វិហរតិ ឯតេនាតិ វា វិហារោ, ឥរិយាបថោវ វិហារោ ឥរិយាបថវិហារោ, សោ ច អត្ថតោ ឋាននិសជ្ជាទិអាការប្បវត្តោ ចតុសន្តតិរូបប្បពន្ធោ ឯវ។ ឱវាទានុសាសនីនំ ឯកានេកវារាទិវិសិដ្ឋោយេវ ភេទោ, ន បន បរមត្ថតោ តេសំ នានាករណន្តិ ទស្សេតុំ – ‘‘បរមត្ថតោ បនា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯសេ ឯកេ ឯកដ្ឋេតិអាទីសុ ឯសោ ឯកោ ឯកត្ថោតិអាទិនា អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Iriyāpathavihāroti ettha iriyanaṃ pavattanaṃ iriyā, kāyappayogo kāyikakiriyā. Tassā pavattanūpāyabhāvato iriyāya patho iriyāpatho, ṭhānanisajjādi. Na hi ṭhānanisajjādīhi avatthāhi vinā kiñci kāyikakiriyaṃ pavattetuṃ sakkā. Ṭhānasamaṅgī vā hi kāyena kiñci kareyya, gamanādīsu aññatarasamaṅgī vā. Viharaṇaṃ, viharati etenāti vā vihāro, iriyāpathova vihāro iriyāpathavihāro, so ca atthato ṭhānanisajjādiākārappavatto catusantatirūpappabandho eva. Ovādānusāsanīnaṃ ekānekavārādivisiṭṭhoyeva bhedo, na pana paramatthato tesaṃ nānākaraṇanti dassetuṃ – ‘‘paramatthato panā’’tiādimāha. Tattha ese eke ekaṭṭhetiādīsu eso eko ekatthotiādinā attho veditabbo.
រដ្ឋស្ស , រដ្ឋតោ វា លទ្ធោ បិណ្ឌោ រដ្ឋបិណ្ឌោ។ តេនាហ – ‘‘ញាតិបរិវដ្ដំ បហាយា’’តិអាទិ។ តត្ថ ‘‘អម្ហាកមេតេ’’តិ វិញ្ញាយន្តីតិ ញាតី, បិតាមហបិតុបុត្តាទិវសេន បរិវដ្ដនដ្ឋេន បរិវដ្ដោ, ញាតិយេវ បរិវដ្ដោ ញាតិបរិវដ្ដោ។ ថេយ្យបរិភោគោ នាម អនរហស្ស បរិភោគោ។ ភគវតា ហិ អត្តនោ សាសនេ សីលវតោ បច្ចយា អនុញ្ញាតា, ន ទុស្សីលស្ស។ ទាយកានម្បិ សីលវតោ ឯវ បរិច្ចាគោ, ន ទុស្សីលស្ស អត្តនោ ការានំ មហប្ផលភាវស្ស បច្ចាសីសនតោ។ ឥតិ សត្ថារា អននុញ្ញាតត្តា ទាយកេហិ ច អបរិច្ចត្តត្តា សង្ឃមជ្ឈេបិ និសីទិត្វា បរិភុញ្ជន្តស្ស ទុស្សីលស្ស បរិភោគោ ថេយ្យាយ បរិភោគោ ថេយ្យបរិភោគោ។ ឥណវសេន បរិភោគោ ឥណបរិភោគោ បដិគ្គាហកតោ ទក្ខិណាវិសុទ្ធិយា អភាវតោ ឥណំ គហេត្វា បរិភោគោ វិយាតិ អត្ថោ។
Raṭṭhassa , raṭṭhato vā laddho piṇḍo raṭṭhapiṇḍo. Tenāha – ‘‘ñātiparivaṭṭaṃ pahāyā’’tiādi. Tattha ‘‘amhākamete’’ti viññāyantīti ñātī, pitāmahapituputtādivasena parivaṭṭanaṭṭhena parivaṭṭo, ñātiyeva parivaṭṭo ñātiparivaṭṭo. Theyyaparibhogo nāma anarahassa paribhogo. Bhagavatā hi attano sāsane sīlavato paccayā anuññātā, na dussīlassa. Dāyakānampi sīlavato eva pariccāgo, na dussīlassa attano kārānaṃ mahapphalabhāvassa paccāsīsanato. Iti satthārā ananuññātattā dāyakehi ca apariccattattā saṅghamajjhepi nisīditvā paribhuñjantassa dussīlassa paribhogo theyyāya paribhogo theyyaparibhogo. Iṇavasena paribhogo iṇaparibhogo paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhiyā abhāvato iṇaṃ gahetvā paribhogo viyāti attho.
ទាតព្ពដ្ឋេន ទាយំ, តំ អាទិយន្តីតិ ទាយាទា, បុត្តានមេតំ អធិវចនំ, តេសំ ភាវោ ទាយជ្ជំ, ទាយជ្ជវសេន បរិភោគោ ទាយជ្ជបរិភោគោ, បុត្តភាវេន បរិភោគោតិ វុត្តំ ហោតិ។ សេក្ខា ហិ ភិក្ខូ ភគវតោ ឱរសបុត្តា, តេ បិតុ សន្តកានំ ទាយាទា ហុត្វា តេ បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តិ។ កិំ បន តេ ភគវតោ បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តិ, ឧទាហុ គិហីនន្តិ? គិហីហិ ទិន្នាបិ ភគវតា អនុញ្ញាតត្តា ភគវតោ សន្តកា អននុញ្ញាតេសុ សព្ពេន សព្ពំ បរិភោគាភាវតោ, អនុញ្ញាតេសុយេវ ច បរិភោគសម្ភវតោ។ ធម្មទាយាទសុត្តញ្ចេត្ថ សាធកំ។
Dātabbaṭṭhena dāyaṃ, taṃ ādiyantīti dāyādā, puttānametaṃ adhivacanaṃ, tesaṃ bhāvo dāyajjaṃ, dāyajjavasena paribhogo dāyajjaparibhogo, puttabhāvena paribhogoti vuttaṃ hoti. Sekkhā hi bhikkhū bhagavato orasaputtā, te pitu santakānaṃ dāyādā hutvā te paccaye paribhuñjanti. Kiṃ pana te bhagavato paccaye paribhuñjanti, udāhu gihīnanti? Gihīhi dinnāpi bhagavatā anuññātattā bhagavato santakā ananuññātesu sabbena sabbaṃ paribhogābhāvato, anuññātesuyeva ca paribhogasambhavato. Dhammadāyādasuttañcettha sādhakaṃ.
វីតរាគា ឯវ តណ្ហាយ ទាសព្យំ អតីតត្តា សាមិនោ ហុត្វា បរិភុញ្ជន្តីតិ អាហ – ‘‘ខីណាសវស្ស បរិភោគោ សាមិបរិភោគោ នាមា’’តិ។ អវីតរាគានញ្ហិ តណ្ហាបរវសតាយ បច្ចយបរិភោគេ សាមិភាវោ នត្ថិ, តទភាវេន វីតរាគានំ តត្ថ សាមិភាវោ យថារុចិបរិភោគសម្ភវតោ។ តថា ហិ តេ បដិកូលម្បិ អប្បដិកូលាការេន, អប្បដិកូលម្បិ បដិកូលាការេន, តទុភយម្បិ វជ្ជេត្វា អជ្ឈុបេក្ខនាការេន បច្ចយេ បរិភុញ្ជន្តិ, ទាយកានញ្ច មនោរថំ បូរេន្តិ។ យោ បនាយំ សីលវតោ បច្ចវេក្ខិតបរិភោគោ, សោ ឥណបរិភោគស្ស បច្ចនីកត្តា អាណណ្យបរិភោគោ នាម ហោតិ។ យថា ហិ ឥណាយិកោ អត្តនោ រុចិយា ឥច្ឆិតំ ទេសំ គន្តុំ ន លភតិ, ឯវំ ឥណបរិភោគយុត្តោ លោកតោ និស្សរិតុំ ន លភតីតិ តប្បដិបក្ខត្តា សីលវតោ បច្ចវេក្ខិតបរិភោគោ ‘‘អាណណ្យបរិភោគោ’’តិ វុច្ចតិ, តស្មា និប្បរិយាយតោ ចតុបរិភោគវិនិមុត្តោ វិសុំយេវាយំ បរិភោគោតិ វេទិតព្ពោ។ សោ ឥធ វិសុំ ន វុត្តោ, ទាយជ្ជបរិភោគេយេវ វា សង្គហំ គច្ឆតិ។ សីលវាបិ ហិ ឥមាយ សិក្ខាយ សមន្នាគតត្តា ‘‘សេខោ’’ត្វេវ វុច្ចតិ។ ឥមេសុ បរិភោគេសុ សាមិបរិភោគោ ទាយជ្ជបរិភោគោ ច អរិយានំ បុថុជ្ជនានញ្ច វដ្ដតិ, ឥណបរិភោគោ ន វដ្ដតិ។ ថេយ្យបរិភោគេ កថាយេវ នត្ថិ។ កថំ បនេត្ថ សាមិបរិភោគោ ទាយជ្ជបរិភោគោ ច បុថុជ្ជនានំ សម្ភវតិ? ឧបចារវសេន។ យោ ហិ បុថុជ្ជនស្សបិ សល្លេខប្បដិបត្តិយំ ឋិតស្ស បច្ចយគេធំ បហាយ តត្ថ អនុបលិត្តេន ចិត្តេន បរិភោគោ, សោ សាមិបរិភោគោ វិយ ហោតិ។ សីលវតោ បន បច្ចវេក្ខិតបរិភោគោ ទាយជ្ជបរិភោគោ វិយ ហោតិ ទាយកានំ មនោរថស្ស អវិរាធនតោ។ កល្យាណបុថុជ្ជនស្ស បរិភោគេ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ តស្ស សេក្ខសង្គហតោ។ សេក្ខសុត្តំ (សំ. និ. ៥.១៣) ហេតស្ស អត្ថស្ស សាធកំ។
Vītarāgā eva taṇhāya dāsabyaṃ atītattā sāmino hutvā paribhuñjantīti āha – ‘‘khīṇāsavassa paribhogo sāmiparibhogo nāmā’’ti. Avītarāgānañhi taṇhāparavasatāya paccayaparibhoge sāmibhāvo natthi, tadabhāvena vītarāgānaṃ tattha sāmibhāvo yathāruciparibhogasambhavato. Tathā hi te paṭikūlampi appaṭikūlākārena, appaṭikūlampi paṭikūlākārena, tadubhayampi vajjetvā ajjhupekkhanākārena paccaye paribhuñjanti, dāyakānañca manorathaṃ pūrenti. Yo panāyaṃ sīlavato paccavekkhitaparibhogo, so iṇaparibhogassa paccanīkattā āṇaṇyaparibhogo nāma hoti. Yathā hi iṇāyiko attano ruciyā icchitaṃ desaṃ gantuṃ na labhati, evaṃ iṇaparibhogayutto lokato nissarituṃ na labhatīti tappaṭipakkhattā sīlavato paccavekkhitaparibhogo ‘‘āṇaṇyaparibhogo’’ti vuccati, tasmā nippariyāyato catuparibhogavinimutto visuṃyevāyaṃ paribhogoti veditabbo. So idha visuṃ na vutto, dāyajjaparibhogeyeva vā saṅgahaṃ gacchati. Sīlavāpi hi imāya sikkhāya samannāgatattā ‘‘sekho’’tveva vuccati. Imesu paribhogesu sāmiparibhogo dāyajjaparibhogo ca ariyānaṃ puthujjanānañca vaṭṭati, iṇaparibhogo na vaṭṭati. Theyyaparibhoge kathāyeva natthi. Kathaṃ panettha sāmiparibhogo dāyajjaparibhogo ca puthujjanānaṃ sambhavati? Upacāravasena. Yo hi puthujjanassapi sallekhappaṭipattiyaṃ ṭhitassa paccayagedhaṃ pahāya tattha anupalittena cittena paribhogo, so sāmiparibhogo viya hoti. Sīlavato pana paccavekkhitaparibhogo dāyajjaparibhogo viya hoti dāyakānaṃ manorathassa avirādhanato. Kalyāṇaputhujjanassa paribhoge vattabbameva natthi tassa sekkhasaṅgahato. Sekkhasuttaṃ (saṃ. ni. 5.13) hetassa atthassa sādhakaṃ.
ឥមស្ស ភិក្ខុនោតិ អច្ឆរាសង្ឃាតមត្តម្បិ កាលំ មេត្តចិត្តំ អាសេវន្តស្ស ភិក្ខុនោ។ អមោឃោ រដ្ឋបិណ្ឌបរិភោគោតិ ‘‘អយំ បព្ពជិតោ សមណោ ភិក្ខូតិ អាមិសំ ទេន្តានំ តាយ មេត្តាសេវនាយ អត្តនោ សន្តានេ ទោសមលស្ស វា តទេកដ្ឋានញ្ច បាបធម្មានំ បព្ពាជនតោ វូបសមនតោ សំសារេ ច ភយស្ស សម្មាវ ឥក្ខណតោ អជ្ឈាសយស្ស អវិសំវាទនេនស្ស អមោឃោ រដ្ឋបិណ្ឌបរិភោគោ។ មហដ្ឋិយន្តិ មហត្ថិកំ មហាបយោជនំ។ មហប្ផលន្តិ វិបុលប្ផលំ។ មហានិសំសន្តិ មហានិស្សន្ទប្ផលំ។ មហាជុតិកន្តិ មហានុភាវំ។ មហាវិប្ផារន្តិ មហាវិត្ថារំ។ ឯត្ថ ច បឋមំ ការណំ មេត្តាសេវនាយ តស្ស ភិក្ខុនោ សាមិអាទិភាវេន រដ្ឋបិណ្ឌបរិភោគារហតា, ទុតិយំ បរេហិ ទិន្នស្ស ទានស្ស មហដ្ឋិយភាវករណំ។ កោ បន វាទោតិ មេត្តាយ អាសេវនមត្តម្បិ ឯវំមហានុភាវំ, កោ បន វាទោ ពហុលីការេ, ឯត្ថ វត្តព្ពមេវ នត្ថី’’តិ អត្ថោ។
Imassa bhikkhunoti accharāsaṅghātamattampi kālaṃ mettacittaṃ āsevantassa bhikkhuno. Amogho raṭṭhapiṇḍaparibhogoti ‘‘ayaṃ pabbajito samaṇo bhikkhūti āmisaṃ dentānaṃ tāya mettāsevanāya attano santāne dosamalassa vā tadekaṭṭhānañca pāpadhammānaṃ pabbājanato vūpasamanato saṃsāre ca bhayassa sammāva ikkhaṇato ajjhāsayassa avisaṃvādanenassa amogho raṭṭhapiṇḍaparibhogo. Mahaṭṭhiyanti mahatthikaṃ mahāpayojanaṃ. Mahapphalanti vipulapphalaṃ. Mahānisaṃsanti mahānissandapphalaṃ. Mahājutikanti mahānubhāvaṃ. Mahāvipphāranti mahāvitthāraṃ. Ettha ca paṭhamaṃ kāraṇaṃ mettāsevanāya tassa bhikkhuno sāmiādibhāvena raṭṭhapiṇḍaparibhogārahatā, dutiyaṃ parehi dinnassa dānassa mahaṭṭhiyabhāvakaraṇaṃ. Ko pana vādoti mettāya āsevanamattampi evaṃmahānubhāvaṃ, ko pana vādo bahulīkāre, ettha vattabbameva natthī’’ti attho.
៥៤. ចតុត្ថេ ឧប្បាទេតិ វឌ្ឍេតីតិ ឯត្ថ ភាវនាសទ្ទស្ស ឧប្បាទនវឌ្ឍនត្ថតា បុព្ពេ វុត្តា ឯវ។
54. Catutthe uppādeti vaḍḍhetīti ettha bhāvanāsaddassa uppādanavaḍḍhanatthatā pubbe vuttā eva.
៥៥. បញ្ចមេ ឥមេសុ ទ្វីសូតិ ចតុត្ថបញ្ចមេសុ។ ‘‘តតិយេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ព’’ន្តិ វត្វា តថា វេទិតព្ពតំ ទស្សេតុំ – ‘‘យោ ហិ អាសេវតី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តេន អាសេវនាភាវនាមនសិការានំ អត្ថវិសេសាភាវមាហ។ យទិ ឯវំ សុត្តន្តស្ស ទេសនា កថន្តិ អាហ – ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ បនា’’តិអាទិ។ យាយ ធម្មធាតុយាតិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណមាហ។ តេន ហិ ធម្មានំ អាការភេទំ ញត្វា តទនុរូបំ ឯកម្បិ ធម្មំ តថា វិភជិត្វា ភគវា ទស្សេតិ។ តីហិ កោដ្ឋាសេហីតិ អាសេវនាភាវនាមនសិការភាគេហិ។ មេត្តា ហិ សព្ពវត្ថុនោ មេត្តាយនវសេន អានីតា សេវនា អាសេវនា, តស្សា វឌ្ឍនា ភាវនា, អវិស្សជ្ជេត្វា មនសិ ឋបនំ មនសិការោ។
55. Pañcame imesu dvīsūti catutthapañcamesu. ‘‘Tatiye vuttanayeneva veditabba’’nti vatvā tathā veditabbataṃ dassetuṃ – ‘‘yo hi āsevatī’’tiādi vuttaṃ. Tena āsevanābhāvanāmanasikārānaṃ atthavisesābhāvamāha. Yadi evaṃ suttantassa desanā kathanti āha – ‘‘sammāsambuddho panā’’tiādi. Yāya dhammadhātuyāti sabbaññutaññāṇamāha. Tena hi dhammānaṃ ākārabhedaṃ ñatvā tadanurūpaṃ ekampi dhammaṃ tathā vibhajitvā bhagavā dasseti. Tīhi koṭṭhāsehīti āsevanābhāvanāmanasikārabhāgehi. Mettā hi sabbavatthuno mettāyanavasena ānītā sevanā āsevanā, tassā vaḍḍhanā bhāvanā, avissajjetvā manasi ṭhapanaṃ manasikāro.
៥៦. ឆដ្ឋេ អនិយមិតវចនំ ‘‘ឥមេ នាមា’’តិ និយមេត្វា អវុត្តត្តា។ និយមិតវចនំ ‘‘អកុសលា’’តិ សរូបេនេវ វុត្តត្តា។ អសេសតោ បរិយាទិន្នា ហោន្តិ អប្បកស្សបិ អកុសលភាគស្ស អគ្គហិតស្ស អភាវតោ។ អកុសលំ ភជន្តីតិ អកុសលភាគិយា។ អកុសលបក្ខេ ភវាតិ អកុសលបក្ខិកា។ តេនាហ – ‘‘អកុសលាយេវា’’តិអាទិ។ បឋមតរំ គច្ឆតីតិ បឋមតរំ បវត្តតិ, បឋមោ បធានោ ហុត្វា វត្តតីតិ អត្ថោ។ ឯកុប្បាទាទិវសេន ហិ ឯកជ្ឈំ បវត្តមានេសុ ចតូសុ អរូបក្ខន្ធេសុ អយមេវ បឋមំ ឧប្បជ្ជតីតិ ឥទំ នត្ថិ, លោកុត្តរមគ្គេសុ វិយ បន បញ្ញិន្ទ្រិយស្ស, លោកិយធម្មេសុ មនិន្ទ្រិយស្ស បុរេតរស្ស ភាវោ សាតិសយោតិ ‘‘សព្ពេតេ មនោបុព្ពង្គមា’’តិ វុត្តំ។ តថា ហិ អភិធម្មេបិ (ធ. ស. ១) ‘‘យស្មិំ សមយេ កាមាវចរំ កុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតី’’តិ ចិត្តំ បុព្ពង្គមំ ជេដ្ឋំ កត្វា ទេសនា បវត្តា។ សុត្តេសុបិ វុត្តំ – ‘‘មនោបុព្ពង្គមា ធម្មា (ធ. ប. ១, ២), ឆទ្វារាធិបតិ រាជា’’តិ (ធ. ប. អដ្ឋ. ២.ពុទ្ធវគ្គោ, ឯរកបត្តនាគរាជវត្ថុ)។ តេនាហ – ‘‘ឯតេ ហី’’តិអាទិ។ តេសំ មនោ ឧប្បាទកោតិ ច យទគ្គេន មនោ សម្បយុត្តធម្មានំ ជេដ្ឋកោ ហុត្វា បវត្តតិ, តទគ្គេន តេ អត្តានំ អនុវត្តាបេន្តោ តេ តថា ឧប្បាទេន្តោ នាម ហោតីតិ កត្វា វុត្តំ។ អដ្ឋកថាយំ បន ចិត្តស្ស ជេដ្ឋកភាវមេវ សន្ធាយ រាជគមនញ្ញាយេន សហុប្បត្តិបិ បឋមុប្បត្តិ វិយ កត្វា វុត្តាតិ អយមត្ថោ ទស្សិតោ។ អន្វទេវាតិ ឯតេនេវ ចិត្តស្ស ខណវសេន បឋមុប្បត្តិយា អភាវោ ទីបិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ តេនេវាហ – ‘‘ឯកតោយេវាតិ អត្ថោ’’តិ។
56. Chaṭṭhe aniyamitavacanaṃ ‘‘ime nāmā’’ti niyametvā avuttattā. Niyamitavacanaṃ ‘‘akusalā’’ti sarūpeneva vuttattā. Asesato pariyādinnā honti appakassapi akusalabhāgassa aggahitassa abhāvato. Akusalaṃ bhajantīti akusalabhāgiyā. Akusalapakkhe bhavāti akusalapakkhikā. Tenāha – ‘‘akusalāyevā’’tiādi. Paṭhamataraṃ gacchatīti paṭhamataraṃ pavattati, paṭhamo padhāno hutvā vattatīti attho. Ekuppādādivasena hi ekajjhaṃ pavattamānesu catūsu arūpakkhandhesu ayameva paṭhamaṃ uppajjatīti idaṃ natthi, lokuttaramaggesu viya pana paññindriyassa, lokiyadhammesu manindriyassa puretarassa bhāvo sātisayoti ‘‘sabbete manopubbaṅgamā’’ti vuttaṃ. Tathā hi abhidhammepi (dha. sa. 1) ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti cittaṃ pubbaṅgamaṃ jeṭṭhaṃ katvā desanā pavattā. Suttesupi vuttaṃ – ‘‘manopubbaṅgamā dhammā (dha. pa. 1, 2), chadvārādhipati rājā’’ti (dha. pa. aṭṭha. 2.buddhavaggo, erakapattanāgarājavatthu). Tenāha – ‘‘ete hī’’tiādi. Tesaṃ mano uppādakoti ca yadaggena mano sampayuttadhammānaṃ jeṭṭhako hutvā pavattati, tadaggena te attānaṃ anuvattāpento te tathā uppādento nāma hotīti katvā vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana cittassa jeṭṭhakabhāvameva sandhāya rājagamanaññāyena sahuppattipi paṭhamuppatti viya katvā vuttāti ayamattho dassito. Anvadevāti eteneva cittassa khaṇavasena paṭhamuppattiyā abhāvo dīpitoti daṭṭhabbo. Tenevāha – ‘‘ekatoyevāti attho’’ti.
៥៧. សត្តមេ ចតុភូមកាបិ កុសលា ធម្មា កថិតាតិ ‘‘យេ កេចិ កុសលា ធម្មា’’តិ អនវសេសបរិយាទានតោ វុត្តំ។
57. Sattame catubhūmakāpi kusalā dhammā kathitāti ‘‘ye keci kusalā dhammā’’ti anavasesapariyādānato vuttaṃ.
៥៨. អដ្ឋមេ ឥទន្តិ លិង្គវិបល្លាសេន និទ្ទេសោ, និបាតបទំ វា ឯតំ ‘‘យទិទ’’ន្តិអាទីសុ វិយាតិ អាហ – ‘‘អយំ បមាទោតិ អត្ថោ’’តិ។ បមជ្ជនាការោតិ បមាទាបត្តិ។ ចិត្តស្ស វោស្សគ្គោតិ ឥមេសុ ឯត្តកេសុ ឋានេសុ សតិយា អនិគ្គណ្ហិត្វា ចិត្តស្ស វោស្សជ្ជនំ សតិវិរហោ។ វោស្សគ្គានុប្បទានន្តិ វោស្សគ្គស្ស អនុ អនុ បទានំ បុនប្បុនំ វិស្សជ្ជនំ។ អសក្កច្ចកិរិយតាតិ ឯតេសំ ទានាទីនំ កុសលធម្មានំ បវត្តនេ បុគ្គលស្ស វា ទេយ្យធម្មស្ស វា អសក្កច្ចកិរិយា។ សតតភាវោ សាតច្ចំ, សាតច្ចេន កិរិយា សាតច្ចកិរិយា, សាយេវ សាតច្ចកិរិយតា, ន សាតច្ចកិរិយតា អសាតច្ចកិរិយតា។ អនដ្ឋិតកិរិយតាតិ អនិដ្ឋិតកិរិយតា និរន្តរំ ន អនុដ្ឋិតកិរិយតា ច។ ឱលីនវុត្តិតាតិ និរន្តរករណសង្ខាតស្ស វិប្ផារស្ស អភាវេន ឱលីនវុត្តិតា។ និក្ខិត្តឆន្ទតាតិ កុសលកិរិយាយ វីរិយឆន្ទស្ស និក្ខិត្តភាវោ។ និក្ខិត្តធុរតាតិ វីរិយធុរស្ស ឱរោបនំ, ឱសក្កិតមានសតាតិ អត្ថោ។ អនធិដ្ឋានន្តិ កុសលករណេ អប្បតិដ្ឋិតភាវោ។ អននុយោគោតិ អននុយុញ្ជនំ។ កុសលធម្មេសុ អាសេវនាទីនំ អភាវោ អនាសេវនាទយោ។ បមាទោតិ សរូបនិទ្ទេសោ។ បមជ្ជនាតិ អាការនិទ្ទេសោ។ បមជ្ជិតត្តន្តិ ភាវនិទ្ទេសោ។ បរិហាយន្តីតិ ឥមិនា បមាទស្ស សាវជ្ជតំ ទស្សេតិ។ តយិទំ លោកិយានំ វសេន, ន លោកុត្តរានន្តិ អាហ – ‘‘ឧប្បន្នា…បេ.… ឥទ’’ន្តិអាទិ។
58. Aṭṭhame idanti liṅgavipallāsena niddeso, nipātapadaṃ vā etaṃ ‘‘yadida’’ntiādīsu viyāti āha – ‘‘ayaṃ pamādoti attho’’ti. Pamajjanākāroti pamādāpatti. Cittassa vossaggoti imesu ettakesu ṭhānesu satiyā aniggaṇhitvā cittassa vossajjanaṃ sativiraho. Vossaggānuppadānanti vossaggassa anu anu padānaṃ punappunaṃ vissajjanaṃ. Asakkaccakiriyatāti etesaṃ dānādīnaṃ kusaladhammānaṃ pavattane puggalassa vā deyyadhammassa vā asakkaccakiriyā. Satatabhāvo sātaccaṃ, sātaccena kiriyā sātaccakiriyā, sāyeva sātaccakiriyatā, na sātaccakiriyatā asātaccakiriyatā. Anaṭṭhitakiriyatāti aniṭṭhitakiriyatā nirantaraṃ na anuṭṭhitakiriyatā ca. Olīnavuttitāti nirantarakaraṇasaṅkhātassa vipphārassa abhāvena olīnavuttitā. Nikkhittachandatāti kusalakiriyāya vīriyachandassa nikkhittabhāvo. Nikkhittadhuratāti vīriyadhurassa oropanaṃ, osakkitamānasatāti attho. Anadhiṭṭhānanti kusalakaraṇe appatiṭṭhitabhāvo. Ananuyogoti ananuyuñjanaṃ. Kusaladhammesu āsevanādīnaṃ abhāvo anāsevanādayo. Pamādoti sarūpaniddeso. Pamajjanāti ākāraniddeso. Pamajjitattanti bhāvaniddeso. Parihāyantīti iminā pamādassa sāvajjataṃ dasseti. Tayidaṃ lokiyānaṃ vasena, na lokuttarānanti āha – ‘‘uppannā…pe… ida’’ntiādi.
៥៩. នវមេ ន បមជ្ជតិ ឯតេនាតិ អប្បមាទោ, បមាទស្ស បដិបក្ខោ សតិយា អវិប្បវាសោ។ អត្ថតោ និច្ចំ ឧបដ្ឋិតាយ សតិយា ឯតំ នាមំ។ បមាទោ បន សតិយា សតិសម្បជញ្ញស្ស វា បដិបក្ខភូតោ អកុសលចិត្តុប្បាទោ ទដ្ឋព្ពោ។ តេនាហ – ‘‘បមាទស្ស បដិបក្ខវសេន វិត្ថារតោ វេទិតព្ពោ’’តិ។
59. Navame na pamajjati etenāti appamādo, pamādassa paṭipakkho satiyā avippavāso. Atthato niccaṃ upaṭṭhitāya satiyā etaṃ nāmaṃ. Pamādo pana satiyā satisampajaññassa vā paṭipakkhabhūto akusalacittuppādo daṭṭhabbo. Tenāha – ‘‘pamādassa paṭipakkhavasena vitthārato veditabbo’’ti.
៦០. ទសមេ កុច្ឆិតំ សីទតីតិ កុសីតោ ទ-ការស្ស ត-ការំ កត្វា, តស្ស ភាវោ កោសជ្ជំ, អាលសិយន្តិ អត្ថោ។
60. Dasame kucchitaṃ sīdatīti kusīto da-kārassa ta-kāraṃ katvā, tassa bhāvo kosajjaṃ, ālasiyanti attho.
អច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Accharāsaṅghātavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៦. អច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គោ • 6. Accharāsaṅghātavaggo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៦. អច្ឆរាសង្ឃាតវគ្គវណ្ណនា • 6. Accharāsaṅghātavaggavaṇṇanā
