| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
६. अच्छरासुत्तवण्णना
6. Accharāsuttavaṇṇanā
४६. छट्ठे अच्छरागणसङ्घुट्ठन्ति अयं किर देवपुत्तो सत्थुसासने पब्बजित्वा वत्तपटिपत्तिं पूरयमानो पञ्चवस्सकाले पवारेत्वा द्वेमातिकं पगुणं कत्वा कम्माकम्मं उग्गहेत्वा चित्तरुचितं कम्मट्ठानं उग्गण्हित्वा सल्लहुकवुत्तिको अरञ्ञं पविसित्वा यो भगवता मज्झिमयामो सयनस्स कोट्ठासोति अनुञ्ञातो। तस्मिम्पि सम्पत्ते ‘‘पमादस्स भायामी’’ति मञ्चकं उक्खिपित्वा रत्तिञ्च दिवा च निराहारो कम्मट्ठानमेव मनसाकासि।
46. Chaṭṭhe accharāgaṇasaṅghuṭṭhanti ayaṃ kira devaputto satthusāsane pabbajitvā vattapaṭipattiṃ pūrayamāno pañcavassakāle pavāretvā dvemātikaṃ paguṇaṃ katvā kammākammaṃ uggahetvā cittarucitaṃ kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā sallahukavuttiko araññaṃ pavisitvā yo bhagavatā majjhimayāmo sayanassa koṭṭhāsoti anuññāto. Tasmimpi sampatte ‘‘pamādassa bhāyāmī’’ti mañcakaṃ ukkhipitvā rattiñca divā ca nirāhāro kammaṭṭhānameva manasākāsi.
अथस्स अब्भन्तरे सत्थकवाता उप्पज्जित्वा जीवितं परियादियिंसु। सो धुरस्मिंयेव कालमकासि। यो हि कोचि भिक्खु चङ्कमे चङ्कममानो वा आलम्बनत्थम्भं निस्साय ठितो वा चङ्कमकोटियं चीवरं सीसे ठपेत्वा निसिन्नो वा निपन्नो वा परिसमज्झे अलङ्कतधम्मासने धम्मं देसेन्तो वा कालं करोति, सब्बो सो धुरस्मिं कालं करोति नाम। इति अयं चङ्कमने कालं कत्वा उपनिस्सयमन्दताय आसवक्खयं अप्पत्तो तावतिंसभवने महाविमानद्वारे निद्दायित्वा पबुज्झन्तो विय पटिसन्धिं अग्गहेसि। तावदेवस्स सुवण्णतोरणं विय तिगावुतो अत्तभावो निब्बत्ति।
Athassa abbhantare satthakavātā uppajjitvā jīvitaṃ pariyādiyiṃsu. So dhurasmiṃyeva kālamakāsi. Yo hi koci bhikkhu caṅkame caṅkamamāno vā ālambanatthambhaṃ nissāya ṭhito vā caṅkamakoṭiyaṃ cīvaraṃ sīse ṭhapetvā nisinno vā nipanno vā parisamajjhe alaṅkatadhammāsane dhammaṃ desento vā kālaṃ karoti, sabbo so dhurasmiṃ kālaṃ karoti nāma. Iti ayaṃ caṅkamane kālaṃ katvā upanissayamandatāya āsavakkhayaṃ appatto tāvatiṃsabhavane mahāvimānadvāre niddāyitvā pabujjhanto viya paṭisandhiṃ aggahesi. Tāvadevassa suvaṇṇatoraṇaṃ viya tigāvuto attabhāvo nibbatti.
अन्तोविमाने सहस्समत्ता अच्छरा तं दिस्वा, ‘‘विमानसामिको देवपुत्तो आगतो, रमयिस्साम न’’न्ति तूरियानि गहेत्वा परिवारयिंसु। देवपुत्तो न ताव चुतभावं जानाति, पब्बजितसञ्ञीयेव अच्छरा ओलोकेत्वा विहारचारिकं आगतं मातुगामं दिस्वा लज्जी। पंसुकूलिको विय उपरि ठितं घनदुकूलं एकंसं करोन्तो अंसकूटं पटिच्छादेत्वा इन्द्रियानि ओक्खिपित्वा अधोमुखो अट्ठासि। तस्स कायविकारेनेव ता देवता ‘‘समणदेवपुत्तो अय’’न्ति ञत्वा एवमाहंसु – ‘‘अय्य, देवपुत्त, देवलोको नामायं, न समणधम्मस्स करणोकासो, सम्पत्तिं अनुभवनोकासो’’ति। सो तथेव अट्ठासि। देवता ‘‘न तावायं सल्लक्खेती’’ति तूरियानि पग्गण्हिंसु। सो तथापि अनोलोकेन्तोव अट्ठासि।
Antovimāne sahassamattā accharā taṃ disvā, ‘‘vimānasāmiko devaputto āgato, ramayissāma na’’nti tūriyāni gahetvā parivārayiṃsu. Devaputto na tāva cutabhāvaṃ jānāti, pabbajitasaññīyeva accharā oloketvā vihāracārikaṃ āgataṃ mātugāmaṃ disvā lajjī. Paṃsukūliko viya upari ṭhitaṃ ghanadukūlaṃ ekaṃsaṃ karonto aṃsakūṭaṃ paṭicchādetvā indriyāni okkhipitvā adhomukho aṭṭhāsi. Tassa kāyavikāreneva tā devatā ‘‘samaṇadevaputto aya’’nti ñatvā evamāhaṃsu – ‘‘ayya, devaputta, devaloko nāmāyaṃ, na samaṇadhammassa karaṇokāso, sampattiṃ anubhavanokāso’’ti. So tatheva aṭṭhāsi. Devatā ‘‘na tāvāyaṃ sallakkhetī’’ti tūriyāni paggaṇhiṃsu. So tathāpi anolokentova aṭṭhāsi.
अथस्स सब्बकायिकं आदासं पुरतो ठपयिंसु। सो छायं दिस्वा चुतभावं ञत्वा, ‘‘न मया इमं ठानं पत्थेत्वा समणधम्मो कतो, उत्तमत्थं अरहत्तं पत्थेत्वा कतो’’ति सम्पत्तिया विप्पटिसारी अहोसि, ‘‘सुवण्णपटं पटिलभिस्सामी’’ति तक्कयित्वा युद्धट्ठानं ओतिण्णमल्लो मूलकमुट्ठिं लभित्वा विय। सो – ‘‘अयं सग्गसम्पत्ति नाम सुलभा, बुद्धानं पातुभावो दुल्लभो’’ति चिन्तेत्वा विमानं अपविसित्वाव असम्भिन्नेनेव सीलेन अच्छरासङ्घपरिवुतो दसबलस्स सन्तिकं आगम्म अभिवादेत्वा एकमन्तं ठितो इमं गाथं अभासि।
Athassa sabbakāyikaṃ ādāsaṃ purato ṭhapayiṃsu. So chāyaṃ disvā cutabhāvaṃ ñatvā, ‘‘na mayā imaṃ ṭhānaṃ patthetvā samaṇadhammo kato, uttamatthaṃ arahattaṃ patthetvā kato’’ti sampattiyā vippaṭisārī ahosi, ‘‘suvaṇṇapaṭaṃ paṭilabhissāmī’’ti takkayitvā yuddhaṭṭhānaṃ otiṇṇamallo mūlakamuṭṭhiṃ labhitvā viya. So – ‘‘ayaṃ saggasampatti nāma sulabhā, buddhānaṃ pātubhāvo dullabho’’ti cintetvā vimānaṃ apavisitvāva asambhinneneva sīlena accharāsaṅghaparivuto dasabalassa santikaṃ āgamma abhivādetvā ekamantaṃ ṭhito imaṃ gāthaṃ abhāsi.
तत्थ अच्छरागणसङ्घुट्ठन्ति अच्छरागणेन गीतवादितसद्देहि सङ्घोसितं। पिसाचगणसेवितन्ति तमेव अच्छरागणं पिसाचगणं कत्वा वदति। वनन्ति नन्दनवनं सन्धाय वदति। अयञ्हि नियामचित्तताय अत्तनो गरुभावेन देवगणं ‘‘देवगणो’’ति वत्तुं न रोचेति। ‘‘पिसाचगणो’’ति वदति। नन्दनवनञ्च ‘‘नन्दन’’न्ति अवत्वा ‘‘मोहन’’न्ति वदति । कथं यात्रा भविस्सतीति कथं निग्गमनं भविस्सति, कथं अतिक्कमो भविस्सति, अरहत्तस्स मे पदट्ठानभूतं विपस्सनं आचिक्खथ भगवाति वदति।
Tattha accharāgaṇasaṅghuṭṭhanti accharāgaṇena gītavāditasaddehi saṅghositaṃ. Pisācagaṇasevitanti tameva accharāgaṇaṃ pisācagaṇaṃ katvā vadati. Vananti nandanavanaṃ sandhāya vadati. Ayañhi niyāmacittatāya attano garubhāvena devagaṇaṃ ‘‘devagaṇo’’ti vattuṃ na roceti. ‘‘Pisācagaṇo’’ti vadati. Nandanavanañca ‘‘nandana’’nti avatvā ‘‘mohana’’nti vadati . Kathaṃ yātrā bhavissatīti kathaṃ niggamanaṃ bhavissati, kathaṃ atikkamo bhavissati, arahattassa me padaṭṭhānabhūtaṃ vipassanaṃ ācikkhatha bhagavāti vadati.
अथ भगवा ‘‘अतिसल्लिखतेव अयं देवपुत्तो, किं नु खो इद’’न्ति? आवज्जेन्तो अत्तनो सासने पब्बजितभावं ञत्वा – ‘‘अयं अच्चारद्धवीरियताय कालं कत्वा देवलोके निब्बत्तो, अज्जापिस्स चङ्कमनस्मिंयेव अत्तभावो असम्भिन्नेन सीलेन आगतो’’ति चिन्तेसि। बुद्धा च अकताभिनिवेसस्स आदिकम्मिकस्स अकतपरिकम्मस्स अन्तेवासिनो चित्तकारो भित्तिपरिकम्मं विय – ‘‘सीलं ताव सोधेहि, समाधिं भावेहि, कम्मस्सकतपञ्ञं उजुं करोही’’ति पठमं पुब्बभागप्पटिपदं आचिक्खन्ति, कारकस्स पन युत्तपयुत्तस्स अरहत्तमग्गपदट्ठानभूतं सण्हसुखुमं सुञ्ञताविपस्सनंयेव आचिक्खन्ति, अयञ्च देवपुत्तो कारको अभिन्नसीलो, एको मग्गो अस्स अनागतोति सुञ्ञताविपस्सनं आचिक्खन्तो उजुको नामातिआदिमाह।
Atha bhagavā ‘‘atisallikhateva ayaṃ devaputto, kiṃ nu kho ida’’nti? Āvajjento attano sāsane pabbajitabhāvaṃ ñatvā – ‘‘ayaṃ accāraddhavīriyatāya kālaṃ katvā devaloke nibbatto, ajjāpissa caṅkamanasmiṃyeva attabhāvo asambhinnena sīlena āgato’’ti cintesi. Buddhā ca akatābhinivesassa ādikammikassa akataparikammassa antevāsino cittakāro bhittiparikammaṃ viya – ‘‘sīlaṃ tāva sodhehi, samādhiṃ bhāvehi, kammassakatapaññaṃ ujuṃ karohī’’ti paṭhamaṃ pubbabhāgappaṭipadaṃ ācikkhanti, kārakassa pana yuttapayuttassa arahattamaggapadaṭṭhānabhūtaṃ saṇhasukhumaṃ suññatāvipassanaṃyeva ācikkhanti, ayañca devaputto kārako abhinnasīlo, eko maggo assa anāgatoti suññatāvipassanaṃ ācikkhanto ujuko nāmātiādimāha.
तत्थ उजुकोति कायवङ्कादीनं अभावतो अट्ठङ्गिको मग्गो उजुको नाम। अभया नाम सा दिसाति निब्बानं सन्धायाह। तस्मिं हि किञ्चि भयं नत्थि, तं वा पत्तस्स भयं नत्थीति ‘‘अभया नाम सा दिसा’’ति वुत्तं। रथो अकूजनोति अट्ठङ्गिको मग्गोव अधिप्पेतो। यथा हि पाकतिकरथो अक्खे वा अनब्भञ्जिते अतिरेकेसु वा मनुस्सेसु अभिरुळ्हेसु कूजति विरवति, न एवं अरियमग्गो। सो हि एकप्पहारेन चतुरासीतियापि पाणसहस्सेसु अभिरुहन्तेसु न कूजति न विरवति। तस्मा ‘‘अकूजनो’’ति वुत्तो। धम्मचक्केहि संयुतोति कायिकचेतसिकवीरियसङ्खातेहि धम्मचक्केहि संयुत्तो।
Tattha ujukoti kāyavaṅkādīnaṃ abhāvato aṭṭhaṅgiko maggo ujuko nāma. Abhayā nāma sā disāti nibbānaṃ sandhāyāha. Tasmiṃ hi kiñci bhayaṃ natthi, taṃ vā pattassa bhayaṃ natthīti ‘‘abhayā nāma sā disā’’ti vuttaṃ. Ratho akūjanoti aṭṭhaṅgiko maggova adhippeto. Yathā hi pākatikaratho akkhe vā anabbhañjite atirekesu vā manussesu abhiruḷhesu kūjati viravati, na evaṃ ariyamaggo. So hi ekappahārena caturāsītiyāpi pāṇasahassesu abhiruhantesu na kūjati na viravati. Tasmā ‘‘akūjano’’ti vutto. Dhammacakkehi saṃyutoti kāyikacetasikavīriyasaṅkhātehi dhammacakkehi saṃyutto.
हिरीति एत्थ हिरिग्गहणेन ओत्तप्पम्पि गहितमेव होति। तस्स अपालम्बोति यथा बाहिरकरथस्स रथे ठितानं योधानं अपतनत्थाय दारुमयं अपालम्बनं होति, एवं इमस्स मग्गरथस्स अज्झत्तबहिद्धासमुट्ठानं हिरोत्तप्पं अपालम्बनं। सत्यस्स परिवारणन्ति रथस्स सीहचम्मादिपरिवारो विय इमस्सापि मग्गरथस्स सम्पयुत्ता सति परिवारणं। धम्मन्ति लोकुत्तरमग्गं । सम्मादिट्ठिपुरेजवन्ति विपस्सनासम्मादिट्ठिपुरेजवा अस्स पुब्बयायिकाति सम्मादिट्ठिपुरेजवो, तं सम्मादिट्ठिपुरेजवं। यथा हि पठमतरं राजपुरिसेहि काणकुणिआदीनंनीहरणेन मग्गे सोधिते पच्छा राजा निक्खमति, एवमेवं विपस्सना सम्मादिट्ठिया अनिच्चादिवसेन खन्धादीसु सोधितेसु पच्छा भूमिलद्धवट्टं परिजानमाना मग्गसम्मादिट्ठि उप्पज्जति। तेन वुत्तं ‘‘धम्माहं सारथिं ब्रूमि, सम्मादिट्ठिपुरेजव’’न्ति।
Hirīti ettha hiriggahaṇena ottappampi gahitameva hoti. Tassa apālamboti yathā bāhirakarathassa rathe ṭhitānaṃ yodhānaṃ apatanatthāya dārumayaṃ apālambanaṃ hoti, evaṃ imassa maggarathassa ajjhattabahiddhāsamuṭṭhānaṃ hirottappaṃ apālambanaṃ. Satyassaparivāraṇanti rathassa sīhacammādiparivāro viya imassāpi maggarathassa sampayuttā sati parivāraṇaṃ. Dhammanti lokuttaramaggaṃ . Sammādiṭṭhipurejavanti vipassanāsammādiṭṭhipurejavā assa pubbayāyikāti sammādiṭṭhipurejavo, taṃ sammādiṭṭhipurejavaṃ. Yathā hi paṭhamataraṃ rājapurisehi kāṇakuṇiādīnaṃnīharaṇena magge sodhite pacchā rājā nikkhamati, evamevaṃ vipassanā sammādiṭṭhiyā aniccādivasena khandhādīsu sodhitesu pacchā bhūmiladdhavaṭṭaṃ parijānamānā maggasammādiṭṭhi uppajjati. Tena vuttaṃ ‘‘dhammāhaṃ sārathiṃ brūmi, sammādiṭṭhipurejava’’nti.
इति भगवा देसनं निट्ठापेत्वा अवसाने चत्तारि सच्चानि दीपेसि। देसनापरियोसाने देवपुत्तो सोतापत्तिफले पतिट्ठासि। यथा हि रञ्ञो भोजनकाले अत्तनो मुखप्पमाणे कबळे उक्खित्ते अङ्के निसिन्नो पुत्तो अत्तनो मुखप्पमाणेनेव ततो कबळं करोति, एवमेवं भगवति अरहत्तनिकूटेन देसनं देसेन्तेपि सत्ता अत्तनो उपनिस्सयानुरूपेन सोतापत्तिफलादीनि पापुणन्ति। अयम्पि देवपुत्तो सोतापत्तिफलं पत्वा भगवन्तं गन्धादीहि पूजेत्वा पक्कामीति। छट्ठं।
Iti bhagavā desanaṃ niṭṭhāpetvā avasāne cattāri saccāni dīpesi. Desanāpariyosāne devaputto sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Yathā hi rañño bhojanakāle attano mukhappamāṇe kabaḷe ukkhitte aṅke nisinno putto attano mukhappamāṇeneva tato kabaḷaṃ karoti, evamevaṃ bhagavati arahattanikūṭena desanaṃ desentepi sattā attano upanissayānurūpena sotāpattiphalādīni pāpuṇanti. Ayampi devaputto sotāpattiphalaṃ patvā bhagavantaṃ gandhādīhi pūjetvā pakkāmīti. Chaṭṭhaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ६. अच्छरासुत्तं • 6. Accharāsuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ६. अच्छरासुत्तवण्णना • 6. Accharāsuttavaṇṇanā
