| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
आदायसत्तककथावण्णना
Ādāyasattakakathāvaṇṇanā
३११. सन्निट्ठानन्तिके द्वेपि पलिबोधा एकतो छिज्जन्तीति इध, परिवारट्ठकथायञ्च वुत्तं इमिस्सा खन्धकपाळिया समेति एकतो उभिन्नम्पि धुरनिक्खेपस्स कतत्ता। ‘‘इदं बहिसीमायमेव वुत्तं सन्निट्ठानन्तिकं सन्धाय वुत्तं। यं पन वुत्तं परिवारे ‘चत्तारो कथिनुद्धारा सिया अन्तोसीमाय उद्धरिय्यन्ति, सिया बहिसीमाय उद्धरिय्यन्ति, निट्ठानन्तिको सन्निट्ठानन्तिको नासनन्तिको आसावच्छेदिको’ति (परि॰ ४१६)। तत्थ बहिसीमाय सन्निट्ठानन्तिको उद्धरिय्यतीति इध दस्सितनयोव। कथं अन्तोसीमाय सन्निट्ठानन्तिको? अकतचीवरमादाय ‘न पच्चेस्स’न्ति गतो, गतगतट्ठाने फासुविहारं अलभन्तो तमेव विहारं आगच्छति, तस्स चीवरपलिबोधो ठितो। सो च ‘नेविमं चीवरं कारेस्स’न्ति चित्ते उप्पन्नमत्ते छिज्जति, तस्मा अन्तोसीमाय उद्धरिय्यति, तस्मा दुविधो सन्निट्ठानन्तिको’’ति पोराणगण्ठिपदे लिखितं, तं युत्तं, अञ्ञथा अन्तोसीमाय ‘‘नेविमं चीवरं कारेस्स’’न्ति पवत्तउब्भारो इतरेसु समोधानं न गच्छतीति अतिरित्तो सिया। सीमातिक्कन्तिकोति चीवरकालसीमातिक्कन्तिको। सउब्भारे चीवरपलिबोधो पठमं छिज्जन्तो विय खायति, अथ खो सापेक्खताय चीवरकरणे सउस्साहोव होतीति लेसं सन्धाय परिवारवसेन ‘‘द्वे पलिबोधा अपुब्बं अचरिमं छिज्जन्ती’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ३११) वुत्तं। ‘‘कतचीवरो’’ति वुत्तत्ता इध न सम्भवति।
311.Sanniṭṭhānantike dvepi palibodhā ekato chijjantīti idha, parivāraṭṭhakathāyañca vuttaṃ imissā khandhakapāḷiyā sameti ekato ubhinnampi dhuranikkhepassa katattā. ‘‘Idaṃ bahisīmāyameva vuttaṃ sanniṭṭhānantikaṃ sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana vuttaṃ parivāre ‘cattāro kathinuddhārā siyā antosīmāya uddhariyyanti, siyā bahisīmāya uddhariyyanti, niṭṭhānantiko sanniṭṭhānantiko nāsanantiko āsāvacchediko’ti (pari. 416). Tattha bahisīmāya sanniṭṭhānantiko uddhariyyatīti idha dassitanayova. Kathaṃ antosīmāya sanniṭṭhānantiko? Akatacīvaramādāya ‘na paccessa’nti gato, gatagataṭṭhāne phāsuvihāraṃ alabhanto tameva vihāraṃ āgacchati, tassa cīvarapalibodho ṭhito. So ca ‘nevimaṃ cīvaraṃ kāressa’nti citte uppannamatte chijjati, tasmā antosīmāya uddhariyyati, tasmā duvidho sanniṭṭhānantiko’’ti porāṇagaṇṭhipade likhitaṃ, taṃ yuttaṃ, aññathā antosīmāya ‘‘nevimaṃ cīvaraṃ kāressa’’nti pavattaubbhāro itaresu samodhānaṃ na gacchatīti atiritto siyā. Sīmātikkantikoti cīvarakālasīmātikkantiko. Saubbhāre cīvarapalibodho paṭhamaṃ chijjanto viya khāyati, atha kho sāpekkhatāya cīvarakaraṇe saussāhova hotīti lesaṃ sandhāya parivāravasena ‘‘dve palibodhā apubbaṃ acarimaṃ chijjantī’’ti (mahāva. aṭṭha. 311) vuttaṃ. ‘‘Katacīvaro’’ti vuttattā idha na sambhavati.
३१६. सब्बं अत्तनो परिक्खारं अनवसेसेत्वा पक्कमन्तो ‘‘समादाय पक्कमती’’ति वुच्चति। ‘‘कथिनुद्धारे विसेसो नत्थि। पुग्गलाधिप्पायविसेसेन केवलं वारदस्सनत्थं समादायवारा वुत्ता’’ति सब्बेसु गण्ठिपदेसु लिखितं। इध पन पुग्गलाधिप्पायेन पयोजनं वीमंसितब्बं। पक्कमनन्तिकस्स अभावा ‘‘यथासम्भव’’न्ति वुत्तं। विप्पकतेपि धुरनिक्खेपवसेन पक्कमनन्तिकता सम्भवति, तस्मा पक्कमनन्तिकवारोपि वत्तब्बोति चे? न, सन्निट्ठानन्तिकलक्खणप्पसङ्गतो। अकतचीवरस्स न सवनन्तिकता च।
316. Sabbaṃ attano parikkhāraṃ anavasesetvā pakkamanto ‘‘samādāya pakkamatī’’ti vuccati. ‘‘Kathinuddhāre viseso natthi. Puggalādhippāyavisesena kevalaṃ vāradassanatthaṃ samādāyavārā vuttā’’ti sabbesu gaṇṭhipadesu likhitaṃ. Idha pana puggalādhippāyena payojanaṃ vīmaṃsitabbaṃ. Pakkamanantikassa abhāvā ‘‘yathāsambhava’’nti vuttaṃ. Vippakatepi dhuranikkhepavasena pakkamanantikatā sambhavati, tasmā pakkamanantikavāropi vattabboti ce? Na, sanniṭṭhānantikalakkhaṇappasaṅgato. Akatacīvarassa na savanantikatā ca.
तत्रायं आदितो पट्ठाय वारविभावना – आदायवारा सत्त, तथा समादायवाराति द्वे सत्तकवारा। ततो पक्कमनन्तिकं वज्जेत्वा विप्पकतचीवरस्स आदायवारा, समादायवारा चाति द्वे छक्कवारा। ततो परं निट्ठानसन्निट्ठाननासनन्तिकानं वसेन तीणि तिकानि दस्सितानि, तत्थ पठमत्तिकं अन्तोसीमाय ‘‘न पच्चेस्स’’न्ति इमं विधिं अनामसित्वा बहिसीमायं एव ‘‘न पच्चेस्स’’न्ति पवत्तं, तस्मा पक्कमनन्तिकसीमातिक्कन्तिकसउब्भारा तत्थ न युज्जन्ति। ‘‘आसावच्छेदिको सम्भवन्तोपि यथावुत्तकारणेन न वुत्तो। दुतियत्तिकं अन्तोसीमाय ‘न पच्चेस्स’न्ति पवत्तं, एत्थ किञ्चापि पक्कमनन्तिको सम्भवति, तथापि येहि चीवरपलिबोधो छिज्जति, तेसंयेवाधिप्पेतत्ता न वुत्तो’’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। सब्बस्मिम्पि पन्नरसके विप्पकतचीवरस्सेवाधिप्पेतत्ताति तक्को। अधिट्ठानुपगे च विप्पकते सति न निट्ठानन्तिको। निट्ठानावसेसे सति न नासनन्तिकोति पोराणा। ततियत्तिकं अनधिट्ठित-पदेन विसेसेत्वा पवत्तं, अत्थतो पठमत्तिकेन समेति। तस्स अत्थदस्सनपयोजनं किर तं। यस्मा इमे तयो अत्थविकप्पा इमेहि एव तीहि कथिनुद्धारेहि सक्का दस्सेतुं, तस्मा इमेव योजिता एकसम्बन्धवसेन, अञ्ञथा पठमत्तिकं छक्कं भवेय्य इमस्स पन्नरसकस्स अन्ते छक्कं विय। ततियत्तिकानन्तरं चतुत्थत्तिकं सम्भवन्तं ‘‘अन्तोसीमायं ‘पच्चेस्स’’न्ति वचनविसेसेन सम्भवति। तथा च योजियमानं इतरेहि सवनन्तिकादीहि अविरुद्धक्कमं होति, तस्मा चतुत्थत्तिकं अहुत्वा छक्कं जातन्ति वेदितब्बं। एवं तीणि तिकानि एकं छक्कञ्चाति पठमं पन्नरसकं वेदितब्बं। इदानि इदमेव पन्नरसकं उपसग्गविसेसेन दुतियं समादायपन्नरसकं नाम कतं। पुन विप्पकतचीवरं आदायाति ततियं पन्नरसकं, समादायाति चतुत्थं पन्नरसकं दस्सितं। एवं चत्तारि पन्नरसकानि वेदितब्बानि । तत्थ पठमदुतियेसु पन्नरसकेसु सब्बेन सब्बं अकतचीवरं अधिप्पेतं, इतरेसु द्वीसु विप्पकतन्ति योजेतब्बं। ‘‘पुब्बे निबद्धट्ठाने चीवरासाय गहेतब्बं, अञ्ञत्थ न वट्टति। उपच्छिन्नाय चे चीवरासाय चीवरं उप्पन्नं, न तं चीवरपलिबोधं करोती’’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्तं। निस्सग्गियेसु ततियकथिने आगतचीवरपच्चासा इध चीवरासाति तक्को। यत्थ चीवरासा, तं ठानं अधिकरणूपचारेन ‘‘चीवरासा’’त्वेव वुच्चतीति कत्वा ‘‘तं चीवरासं पयिरुपासती’’तिआदि वुत्तं, तस्मा अनासाय लभतीति अनासायितट्ठाने लभतीतिआदिना अत्थो गहेतब्बो। एत्थ निट्ठानसन्निट्ठाननासनआसावच्छेदिकवसेन एको वारोति इदमेकं चतुक्कं जातं, तस्मा पुब्बे वुत्तानि तीणि तिकानि आसावच्छेदिकाधिकानि तीणि चतुक्कानीति एकं अनासायद्वादसकन्ति वेदितब्बं। तदनन्तरे आसायद्वादसके किञ्चापि पठमद्वादसक्कमो लब्भति, तथापि तं निब्बिसेसन्ति तमेकं द्वादसकं अवुत्तसिद्धं कत्वा विसेसतो दस्सेतुं आदितो पट्ठाय ‘‘अन्तोसीमाय पच्चेस्स’’न्ति वुत्तं, तं दुतियचतुक्के ‘‘सो बहिसीमगतो सुणाती’’तिआदिवचनस्स ततियचतुक्के सवनन्तिकादीनञ्च ओकासकरणत्थन्ति वेदितब्बं। इदं पन द्वादसकं अनासाय वसेन लब्भमानम्पि इमिना अवुत्तसिद्धं कत्वा न दस्सितन्ति वेदितब्बं। एवमेत्थ द्वे द्वादसकानि उद्धरितानि। करणीयद्वादसकेपि यथादस्सितअनासायद्वादसकं, अवुत्तसिद्धं आसायद्वादसकञ्चाति द्वे द्वादसकानि उद्धरितब्बानि। इदानि दिसंगमिकनवकं होति। तत्थ यस्मा ‘‘दिसंगमिको पक्कमती’’ति वचनेनेव ‘‘न पच्चेस्स’’न्ति इदं अवुत्तसिद्धमेव, तस्मा तं न वुत्तं। एत्तावता आवासपलिबोधाभावो दस्सितो।
Tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya vāravibhāvanā – ādāyavārā satta, tathā samādāyavārāti dve sattakavārā. Tato pakkamanantikaṃ vajjetvā vippakatacīvarassa ādāyavārā, samādāyavārā cāti dve chakkavārā. Tato paraṃ niṭṭhānasanniṭṭhānanāsanantikānaṃ vasena tīṇi tikāni dassitāni, tattha paṭhamattikaṃ antosīmāya ‘‘na paccessa’’nti imaṃ vidhiṃ anāmasitvā bahisīmāyaṃ eva ‘‘na paccessa’’nti pavattaṃ, tasmā pakkamanantikasīmātikkantikasaubbhārā tattha na yujjanti. ‘‘Āsāvacchediko sambhavantopi yathāvuttakāraṇena na vutto. Dutiyattikaṃ antosīmāya ‘na paccessa’nti pavattaṃ, ettha kiñcāpi pakkamanantiko sambhavati, tathāpi yehi cīvarapalibodho chijjati, tesaṃyevādhippetattā na vutto’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Sabbasmimpi pannarasake vippakatacīvarassevādhippetattāti takko. Adhiṭṭhānupage ca vippakate sati na niṭṭhānantiko. Niṭṭhānāvasese sati na nāsanantikoti porāṇā. Tatiyattikaṃ anadhiṭṭhita-padena visesetvā pavattaṃ, atthato paṭhamattikena sameti. Tassa atthadassanapayojanaṃ kira taṃ. Yasmā ime tayo atthavikappā imehi eva tīhi kathinuddhārehi sakkā dassetuṃ, tasmā imeva yojitā ekasambandhavasena, aññathā paṭhamattikaṃ chakkaṃ bhaveyya imassa pannarasakassa ante chakkaṃ viya. Tatiyattikānantaraṃ catutthattikaṃ sambhavantaṃ ‘‘antosīmāyaṃ ‘paccessa’’nti vacanavisesena sambhavati. Tathā ca yojiyamānaṃ itarehi savanantikādīhi aviruddhakkamaṃ hoti, tasmā catutthattikaṃ ahutvā chakkaṃ jātanti veditabbaṃ. Evaṃ tīṇi tikāni ekaṃ chakkañcāti paṭhamaṃ pannarasakaṃ veditabbaṃ. Idāni idameva pannarasakaṃ upasaggavisesena dutiyaṃ samādāyapannarasakaṃ nāma kataṃ. Puna vippakatacīvaraṃ ādāyāti tatiyaṃ pannarasakaṃ, samādāyāti catutthaṃ pannarasakaṃ dassitaṃ. Evaṃ cattāri pannarasakāni veditabbāni . Tattha paṭhamadutiyesu pannarasakesu sabbena sabbaṃ akatacīvaraṃ adhippetaṃ, itaresu dvīsu vippakatanti yojetabbaṃ. ‘‘Pubbe nibaddhaṭṭhāne cīvarāsāya gahetabbaṃ, aññattha na vaṭṭati. Upacchinnāya ce cīvarāsāya cīvaraṃ uppannaṃ, na taṃ cīvarapalibodhaṃ karotī’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Nissaggiyesu tatiyakathine āgatacīvarapaccāsā idha cīvarāsāti takko. Yattha cīvarāsā, taṃ ṭhānaṃ adhikaraṇūpacārena ‘‘cīvarāsā’’tveva vuccatīti katvā ‘‘taṃ cīvarāsaṃ payirupāsatī’’tiādi vuttaṃ, tasmā anāsāya labhatīti anāsāyitaṭṭhāne labhatītiādinā attho gahetabbo. Ettha niṭṭhānasanniṭṭhānanāsanaāsāvacchedikavasena eko vāroti idamekaṃ catukkaṃ jātaṃ, tasmā pubbe vuttāni tīṇi tikāni āsāvacchedikādhikāni tīṇi catukkānīti ekaṃ anāsāyadvādasakanti veditabbaṃ. Tadanantare āsāyadvādasake kiñcāpi paṭhamadvādasakkamo labbhati, tathāpi taṃ nibbisesanti tamekaṃ dvādasakaṃ avuttasiddhaṃ katvā visesato dassetuṃ ādito paṭṭhāya ‘‘antosīmāya paccessa’’nti vuttaṃ, taṃ dutiyacatukke ‘‘so bahisīmagato suṇātī’’tiādivacanassa tatiyacatukke savanantikādīnañca okāsakaraṇatthanti veditabbaṃ. Idaṃ pana dvādasakaṃ anāsāya vasena labbhamānampi iminā avuttasiddhaṃ katvā na dassitanti veditabbaṃ. Evamettha dve dvādasakāni uddharitāni. Karaṇīyadvādasakepi yathādassitaanāsāyadvādasakaṃ, avuttasiddhaṃ āsāyadvādasakañcāti dve dvādasakāni uddharitabbāni. Idāni disaṃgamikanavakaṃ hoti. Tattha yasmā ‘‘disaṃgamiko pakkamatī’’ti vacaneneva ‘‘na paccessa’’nti idaṃ avuttasiddhameva, tasmā taṃ na vuttaṃ. Ettāvatā āvāsapalibodhābhāvo dassito.
३२१. ‘‘चीवरपटिवीसं अपविलायमानो’’ति इमिना चीवरपलिबोधसमङ्गितमस्स दस्सेति। पटिवीसोति अत्तनो पत्तब्बो चीवरभागो। अपविलायमानोति आकङ्खमानो। तस्स चीवरलाभे सति वस्संवुत्थावासे निट्ठानसन्निट्ठाननासनन्तिकानं वसेन एकं तिकं, तेसंयेव वसेन अन्तरामग्गे एकं, गतट्ठाने एकन्ति तिण्णं तिकानं वसेन एकं नवकं वेदितब्बं। ततो परं निट्ठानसन्निट्ठाननासनन्ति कसीमातिक्कन्तिकसउब्भारानं वसेन फासुविहारपञ्चकं वुत्तं। उभयत्थ सेसकथिनुद्धारासम्भवो पाकटोव। अयं पनेत्थ पञ्चके विसेसो – समादायवारो न सम्भवति ‘‘पच्चेस्स’’न्ति पच्चागमनाधिप्पायतो।
321. ‘‘Cīvarapaṭivīsaṃ apavilāyamāno’’ti iminā cīvarapalibodhasamaṅgitamassa dasseti. Paṭivīsoti attano pattabbo cīvarabhāgo. Apavilāyamānoti ākaṅkhamāno. Tassa cīvaralābhe sati vassaṃvutthāvāse niṭṭhānasanniṭṭhānanāsanantikānaṃ vasena ekaṃ tikaṃ, tesaṃyeva vasena antarāmagge ekaṃ, gataṭṭhāne ekanti tiṇṇaṃ tikānaṃ vasena ekaṃ navakaṃ veditabbaṃ. Tato paraṃ niṭṭhānasanniṭṭhānanāsananti kasīmātikkantikasaubbhārānaṃ vasena phāsuvihārapañcakaṃ vuttaṃ. Ubhayattha sesakathinuddhārāsambhavo pākaṭova. Ayaṃ panettha pañcake viseso – samādāyavāro na sambhavati ‘‘paccessa’’nti paccāgamanādhippāyato.
३२५. द्वेमे भिक्खवे कथिनस्स पलिबोधाति कथिनत्थारस्स अनुपबन्धनपच्चयाति।
325.Dveme bhikkhave kathinassa palibodhāti kathinatthārassa anupabandhanapaccayāti.
कथिनक्खन्धकवण्णना निट्ठिता।
Kathinakkhandhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
१८८. आदायसत्तकं • 188. Ādāyasattakaṃ
१९३. समादायपन्नरसकादि • 193. Samādāyapannarasakādi
१९८. अपविलायननवकं • 198. Apavilāyananavakaṃ
२००. पलिबोधापलिबोधकथा • 200. Palibodhāpalibodhakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / आदायसत्तककथा • Ādāyasattakakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / आदायसत्तकादिकथावण्णना • Ādāyasattakādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / आदायसत्तककथावण्णना • Ādāyasattakakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १८८. आदायसत्तककथा • 188. Ādāyasattakakathā
