| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
४. अड्ढकासिथेरीगाथावण्णना
4. Aḍḍhakāsitherīgāthāvaṇṇanā
याव कासिजनपदोतिआदिका अड्ढकासिया थेरिया गाथा। अयं किर कस्सपस्स दसबलस्स काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा भिक्खुनीनं सन्तिकं गन्त्वा धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धा पब्बजित्वा भिक्खुनिसीले ठितं अञ्ञतरं पटिसम्भिदाप्पत्तं खीणासवत्थेरिं गणिकावादेन अक्कोसित्वा, ततो चुता निरये पच्चित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे कासिकरट्ठे उळारविभवे सेट्ठिकुले निब्बत्तित्वा वुद्धिप्पत्ता पुब्बे कतस्स वचीदुच्चरितस्स निस्सन्देन ठानतो परिभट्ठा गणिका अहोसि। नामेन अड्ढकासी नाम। तस्सा पब्बज्जा च दूतेन उपसम्पदा च खन्धके आगतायेव। वुत्तञ्हेतं –
Yāva kāsijanapadotiādikā aḍḍhakāsiyā theriyā gāthā. Ayaṃ kira kassapassa dasabalassa kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā bhikkhunīnaṃ santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā pabbajitvā bhikkhunisīle ṭhitaṃ aññataraṃ paṭisambhidāppattaṃ khīṇāsavattheriṃ gaṇikāvādena akkositvā, tato cutā niraye paccitvā imasmiṃ buddhuppāde kāsikaraṭṭhe uḷāravibhave seṭṭhikule nibbattitvā vuddhippattā pubbe katassa vacīduccaritassa nissandena ṭhānato paribhaṭṭhā gaṇikā ahosi. Nāmena aḍḍhakāsī nāma. Tassā pabbajjā ca dūtena upasampadā ca khandhake āgatāyeva. Vuttañhetaṃ –
तेन खो पन समयेन अड्ढकासी गणिका भिक्खुनीसु पब्बजिता होति। सा च सावत्थिं गन्तुकामा होति ‘‘भगवतो सन्तिके उपसम्पज्जिस्सामी’’ति। अस्सोसुं खो धुत्ता – ‘‘अड्ढकासी किर गणिका सावत्थिं गन्तुकामा’’ति। ते मग्गे परियुट्ठिंसु। अस्सोसि खो अड्ढकासी गणिका ‘‘धुत्ता किर मग्गे परियुट्ठिता’’ति। भगवतो सन्तिके दूतं पाहेसि – ‘‘अहञ्हि उपसम्पज्जितुकामा, कथं नु खो मया पटिपज्जितब्ब’’न्ति? अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, दूतेनपि उपसम्पादेतु’’न्ति (चूळव॰ ४३०)।
Tena kho pana samayena aḍḍhakāsī gaṇikā bhikkhunīsu pabbajitā hoti. Sā ca sāvatthiṃ gantukāmā hoti ‘‘bhagavato santike upasampajjissāmī’’ti. Assosuṃ kho dhuttā – ‘‘aḍḍhakāsī kira gaṇikā sāvatthiṃ gantukāmā’’ti. Te magge pariyuṭṭhiṃsu. Assosi kho aḍḍhakāsī gaṇikā ‘‘dhuttā kira magge pariyuṭṭhitā’’ti. Bhagavato santike dūtaṃ pāhesi – ‘‘ahañhi upasampajjitukāmā, kathaṃ nu kho mayā paṭipajjitabba’’nti? Atha kho bhagavā etasmiṃ nidāne etasmiṃ pakaraṇe dhammiṃ kathaṃ katvā bhikkhū āmantesi – ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dūtenapi upasampādetu’’nti (cūḷava. 430).
एवं लद्धूपसम्पदा पन विपस्सनाय कम्मं करोन्ती न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.४.१६८-१८३) –
Evaṃ laddhūpasampadā pana vipassanāya kammaṃ karontī na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.4.168-183) –
‘‘इमम्हि भद्दके कप्पे, ब्रह्मबन्धु महायसो।
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
कस्सपो नाम गोत्तेन, उप्पज्जि वदतं वरो॥
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘तदाहं पब्बजित्वान, तस्स बुद्धस्स सासने।
‘‘Tadāhaṃ pabbajitvāna, tassa buddhassa sāsane;
संवुता पातिमोक्खम्हि, इन्द्रियेसु च पञ्चसु॥
Saṃvutā pātimokkhamhi, indriyesu ca pañcasu.
‘‘मत्तञ्ञुनी च असने, युत्ता जागरियेपि च।
‘‘Mattaññunī ca asane, yuttā jāgariyepi ca;
वसन्ती युत्तयोगाहं, भिक्खुनिं विगतासवं॥
Vasantī yuttayogāhaṃ, bhikkhuniṃ vigatāsavaṃ.
‘‘अक्कोसिं दुट्ठचित्ताहं, गणिकेति भणिं तदा।
‘‘Akkosiṃ duṭṭhacittāhaṃ, gaṇiketi bhaṇiṃ tadā;
तेन पापेन कम्मेन, निरयम्हि अपच्चिसं॥
Tena pāpena kammena, nirayamhi apaccisaṃ.
‘‘तेन कम्मावसेसेन, अजायिं गणिकाकुले।
‘‘Tena kammāvasesena, ajāyiṃ gaṇikākule;
बहुसोव पराधीना, पच्छिमाय च जातियं॥
Bahusova parādhīnā, pacchimāya ca jātiyaṃ.
‘‘कासीसु सेट्ठिकुलजा, ब्रह्मचारीबलेनहं।
‘‘Kāsīsu seṭṭhikulajā, brahmacārībalenahaṃ;
अच्छरा विय देवेसु, अहोसिं रूपसम्पदा॥
Accharā viya devesu, ahosiṃ rūpasampadā.
‘‘दिस्वान दस्सनीयं मं, गिरिब्बजपुरुत्तमे।
‘‘Disvāna dassanīyaṃ maṃ, giribbajapuruttame;
गणिकत्ते निवेसेसुं, अक्कोसनबलेन मे॥
Gaṇikatte nivesesuṃ, akkosanabalena me.
‘‘साहं सुत्वान सद्धम्मं, बुद्धसेट्ठेन देसितं।
‘‘Sāhaṃ sutvāna saddhammaṃ, buddhaseṭṭhena desitaṃ;
पुब्बवासनसम्पन्ना, पब्बजिं अनगारियं॥
Pubbavāsanasampannā, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘तदूपसम्पदत्थाय, गच्छन्ती जिनसन्तिकं।
‘‘Tadūpasampadatthāya, gacchantī jinasantikaṃ;
मग्गे धुत्ते ठिते सुत्वा, लभिं दूतोपसम्पदं॥
Magge dhutte ṭhite sutvā, labhiṃ dūtopasampadaṃ.
‘‘सब्बकम्मं परिक्खीणं, पुञ्ञं पापं तथेव च।
‘‘Sabbakammaṃ parikkhīṇaṃ, puññaṃ pāpaṃ tatheva ca;
सब्बसंसारमुत्तिण्णा , गणिकत्तञ्च खेपितं॥
Sabbasaṃsāramuttiṇṇā , gaṇikattañca khepitaṃ.
‘‘इद्धीसु च वसी होमि, दिब्बाय सोतधातुया।
‘‘Iddhīsu ca vasī homi, dibbāya sotadhātuyā;
चेतोपरियञाणस्स, वसी होमि महामुने॥
Cetopariyañāṇassa, vasī homi mahāmune.
‘‘पुब्बेनिवासं जानामि, दिब्बचक्खु विसोधितं।
‘‘Pubbenivāsaṃ jānāmi, dibbacakkhu visodhitaṃ;
सब्बासवपरिक्खीणा, नत्थि दानि पुनब्भवो॥
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘अत्थधम्मनिरुत्तीसु, पटिभाने तथेव च।
‘‘Atthadhammaniruttīsu, paṭibhāne tatheva ca;
ञाणं मम महावीर, उप्पन्नं तव सन्तिके॥
Ñāṇaṃ mama mahāvīra, uppannaṃ tava santike.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ (अप॰ थेरी २.४.१६८-१८३)।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti. (apa. therī 2.4.168-183);
अरहत्तं पन पत्वा उदानवसेन –
Arahattaṃ pana patvā udānavasena –
२५.
25.
‘‘याव कासिजनपदो, सुङ्को मे तत्तको अहु।
‘‘Yāva kāsijanapado, suṅko me tattako ahu;
तं कत्वा नेगमो अग्घं, अड्ढेनग्घं ठपेसि मं॥
Taṃ katvā negamo agghaṃ, aḍḍhenagghaṃ ṭhapesi maṃ.
२६.
26.
‘‘अथ निब्बिन्दहं रूपे, निब्बिन्दञ्च विरज्जहं।
‘‘Atha nibbindahaṃ rūpe, nibbindañca virajjahaṃ;
मा पुन जातिसंसारं, सन्धावेय्यं पुनप्पुनं।
Mā puna jātisaṃsāraṃ, sandhāveyyaṃ punappunaṃ;
तिस्सो विज्जा सच्छिकता, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ –
Tisso vijjā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
इमा गाथा अभासि।
Imā gāthā abhāsi.
तत्थ याव कासिजनपदो, सुङ्को मे तत्तको अहूति कासीसु जनपदेसु भवो सुङ्को कासिजनपदो, सो याव यत्तको, तत्तको मय्हं सुङ्को अहु अहोसि। कित्तको पन सोति? सहस्समत्तो। कासिरट्ठे किर तदा सुङ्कवसेन एकदिवसं रञ्ञो उप्पज्जनकआयो अहोसि सहस्समत्तो, इमायपि पुरिसानं हत्थतो एकदिवसं लद्धधनं तत्तकं। तेन वुत्तं – ‘‘याव कासिजनपदो, सुङ्को मे तत्तको अहू’’ति। सा पन कासिसुङ्कपरिमाणताय कासीति समञ्ञं लभि। तत्थ येभुय्येन मनुस्सा सहस्सं दातुं असक्कोन्ता ततो उपड्ढं दत्वा दिवसभागमेव रमित्वा गच्छन्ति, तेसं वसेनायं अड्ढकासीति पञ्ञायित्थ। तेन वुत्तं – ‘‘तं कत्वा नेगमो अग्घं, अड्ढेनग्घं ठपेसि म’’न्ति। तं पञ्चसतमत्तं धनं अग्घं कत्वा नेगमो निगमवासिजनो इत्थिरतनभावेन अनग्घम्पि समानं अड्ढेन अग्घं निमित्तं अड्ढकासीति समञ्ञावसेन मं ठपेसि, तथा मं वोहरीति अत्थो।
Tattha yāva kāsijanapado, suṅko me tattako ahūti kāsīsu janapadesu bhavo suṅko kāsijanapado, so yāva yattako, tattako mayhaṃ suṅko ahu ahosi. Kittako pana soti? Sahassamatto. Kāsiraṭṭhe kira tadā suṅkavasena ekadivasaṃ rañño uppajjanakaāyo ahosi sahassamatto, imāyapi purisānaṃ hatthato ekadivasaṃ laddhadhanaṃ tattakaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘yāva kāsijanapado, suṅko me tattako ahū’’ti. Sā pana kāsisuṅkaparimāṇatāya kāsīti samaññaṃ labhi. Tattha yebhuyyena manussā sahassaṃ dātuṃ asakkontā tato upaḍḍhaṃ datvā divasabhāgameva ramitvā gacchanti, tesaṃ vasenāyaṃ aḍḍhakāsīti paññāyittha. Tena vuttaṃ – ‘‘taṃ katvā negamo agghaṃ, aḍḍhenagghaṃ ṭhapesi ma’’nti. Taṃ pañcasatamattaṃ dhanaṃ agghaṃ katvā negamo nigamavāsijano itthiratanabhāvena anagghampi samānaṃ aḍḍhena agghaṃ nimittaṃ aḍḍhakāsīti samaññāvasena maṃ ṭhapesi, tathā maṃ voharīti attho.
अथ निब्बिन्दहं रूपेति एवं रूपूपजीविनी हुत्वा ठिता। अथ पच्छा सासनं निस्साय रूपे अहं निब्बिन्दिं ‘‘इतिपि रूपं अनिच्चं, इतिपिदं रूपं दुक्खं, असुभ’’न्ति पस्सन्ती तत्थ उक्कण्ठिं। निब्बिन्दञ्च विरज्जहन्ति निब्बिन्दन्ती चाहं ततो परं विरागं आपज्जिं। निब्बिन्दग्गहणेन चेत्थ तरुणविपस्सनं दस्सेति, विरागग्गहणेन बलवविपस्सनं। ‘‘निब्बिन्दन्तो विरज्जति विरागा विमुच्चती’’ति हि वुत्तं। मा पुन जातिसंसारं, सन्धावेय्यं पुनप्पुनन्ति इमिना निब्बिन्दनविरज्जनाकारे निदस्सेति। तिस्सो विज्जातिआदिना तेसं मत्थकप्पत्तिं, तं वुत्तनयमेव।
Atha nibbindahaṃ rūpeti evaṃ rūpūpajīvinī hutvā ṭhitā. Atha pacchā sāsanaṃ nissāya rūpe ahaṃ nibbindiṃ ‘‘itipi rūpaṃ aniccaṃ, itipidaṃ rūpaṃ dukkhaṃ, asubha’’nti passantī tattha ukkaṇṭhiṃ. Nibbindañca virajjahanti nibbindantī cāhaṃ tato paraṃ virāgaṃ āpajjiṃ. Nibbindaggahaṇena cettha taruṇavipassanaṃ dasseti, virāgaggahaṇena balavavipassanaṃ. ‘‘Nibbindanto virajjati virāgā vimuccatī’’ti hi vuttaṃ. Mā puna jātisaṃsāraṃ, sandhāveyyaṃ punappunanti iminā nibbindanavirajjanākāre nidasseti. Tisso vijjātiādinā tesaṃ matthakappattiṃ, taṃ vuttanayameva.
अड्ढकासिथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Aḍḍhakāsitherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ४. अड्ढकासिथेरीगाथा • 4. Aḍḍhakāsitherīgāthā
