| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกกถา
Adhammakammadvādasakakathā
๔. อสมฺมุขา กตนฺติอาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตโพฺพติ โยชนาฯ สมฺมุเขหิ วิรหิตา อสมฺมุขาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สงฺฆธมฺมวินยปุคฺคลสมฺมุขานํ วินา กต’’นฺติฯ ‘‘อปฺปฎิปุจฺฉิตฺวา’’ติ อิมินา อปฺปฎิปุจฺฉาติ เอตฺถ ตฺวาปจฺจยสฺสาการภาวํ ทเสฺสติฯ ตเสฺสวาติ จุทิตกเสฺสวฯ อเทสนาคามินิยาติ เอตฺถ อการสฺส อญฺญตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปาราชิกา…เป.… วา’’ติฯ เอตฺถาติ ตชฺชนียกเมฺมฯ นว ปทาติ นวสุ ปเทสุ, นิทฺธารเณ เจตํ ปจฺจตฺตวจนํฯ ปุริมเกสุ ตีสุ ติเกสุ วุเตฺตสุ นวสุ ปเทสูติ โยชนาฯ ‘‘เอเกก’’นฺติ ปเทน สมฺพนฺธิตพฺพํฯ อิเมหีติ อิเมหิ ทฺวีหิ ปเทหิฯ ทฺวาทส ติกาติ ปุริเมหิ ตีหิ ติเกหิ นว ติเก มิเสฺสตฺวา ทฺวาทสฯ สุกฺกปเกฺขสุปีติ ปฎิเสธวิรหวเสน สุเกฺกสุ ปเกฺขสุปิฯ
4. Asammukhā katantiādīsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Sammukhehi virahitā asammukhāti dassento āha ‘‘saṅghadhammavinayapuggalasammukhānaṃ vinā kata’’nti. ‘‘Appaṭipucchitvā’’ti iminā appaṭipucchāti ettha tvāpaccayassākārabhāvaṃ dasseti. Tassevāti cuditakasseva. Adesanāgāminiyāti ettha akārassa aññatthaṃ dassento āha ‘‘pārājikā…pe… vā’’ti. Etthāti tajjanīyakamme. Nava padāti navasu padesu, niddhāraṇe cetaṃ paccattavacanaṃ. Purimakesu tīsu tikesu vuttesu navasu padesūti yojanā. ‘‘Ekeka’’nti padena sambandhitabbaṃ. Imehīti imehi dvīhi padehi. Dvādasa tikāti purimehi tīhi tikehi nava tike missetvā dvādasa. Sukkapakkhesupīti paṭisedhavirahavasena sukkesu pakkhesupi.
๖. ‘‘ปพฺพชิตาน’’นฺติ อิมินา คิหีนํ อนนุโลมิกตํ นิวเตฺตติฯ สหโสกิตาทีหีติ อาทิสเทฺทน สหนนฺทิํ สงฺคณฺหาติฯ อิมสฺมิํ ฐาเน สพฺพอฎฺฐกถาโปตฺถเกสุ ‘‘น อุปสมฺปาเทตพฺพนฺติ อุปชฺฌาเยน หุตฺวา น อุปสมฺปาเทตพฺพ’’นฺติ ปาฐโต ปฎฺฐาย ยาว ‘‘น สมฺปโยเชตพฺพนฺติ อญฺญมญฺญํ โยเชตฺวา กลโห น กาเรตโพฺพ’’ติ ปาโฐ อตฺถิ, ตาว อฎฺฐารสสมฺมาวตฺตนวตฺตานํ สํวณฺณนาปาโฐ ลิขิโต, โส ปาโฐ อิมสฺมิํ ฐาเน น ลิขิตโพฺพฯ กสฺมา? ปาฬิกฺกมานุปฺปตฺตาภาวโต, อฎฺฐกถายเมว ‘‘อฎฺฐารส สมฺมาวตฺตนวตฺตานิ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก วณฺณยิสฺสามา’’ติ วกฺขมานตฺตา, ยถาวจนญฺจ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก (จูฬว. อฎฺฐ. ๗๖) สํวณฺณิตตฺถา จฯ ตสฺมา โส ปาโฐ น โปราณปาโฐ โหติ, ปจฺฉา ปกฺขิตฺตปาโฐติ ทฎฺฐโพฺพฯ
6. ‘‘Pabbajitāna’’nti iminā gihīnaṃ ananulomikataṃ nivatteti. Sahasokitādīhīti ādisaddena sahanandiṃ saṅgaṇhāti. Imasmiṃ ṭhāne sabbaaṭṭhakathāpotthakesu ‘‘na upasampādetabbanti upajjhāyena hutvā na upasampādetabba’’nti pāṭhato paṭṭhāya yāva ‘‘na sampayojetabbanti aññamaññaṃ yojetvā kalaho na kāretabbo’’ti pāṭho atthi, tāva aṭṭhārasasammāvattanavattānaṃ saṃvaṇṇanāpāṭho likhito, so pāṭho imasmiṃ ṭhāne na likhitabbo. Kasmā? Pāḷikkamānuppattābhāvato, aṭṭhakathāyameva ‘‘aṭṭhārasa sammāvattanavattāni pārivāsikakkhandhake vaṇṇayissāmā’’ti vakkhamānattā, yathāvacanañca pārivāsikakkhandhake (cūḷava. aṭṭha. 76) saṃvaṇṇitatthā ca. Tasmā so pāṭho na porāṇapāṭho hoti, pacchā pakkhittapāṭhoti daṭṭhabbo.
ติณฺณํ ภิกฺขเว ภิกฺขูนนฺติอาทิ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ เอเกเกนาปีติ ตีสุ อเงฺคสุ เอเกเกนาปิฯ อิมินา อวยววากฺยนิพฺพตฺติวเสน กมฺมารหภาวํ ทเสฺสติฯ หีติ สจฺจํฯ นิยสฺสสฺส วิเสเสน อภิณฺหาปตฺติกตฺตํ องฺคํ อิติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ เอตฺถ อาการวาจโก อิติสโทฺท ลุตฺตนิทฺทิโฎฺฐติ ทฎฺฐพฺพํฯ เอเสว นโย อนนฺตเรปิฯ ตชฺชียติ อเนน วินยกเมฺมนาติ ตชฺชนียํ, ตเมว กมฺมํ ตชฺชนียกมฺมํฯ ‘‘นิสฺสาย เต วตฺถพฺพ’’นฺติ นิยสฺสียติ พาโล ภชาปียติ อเนน วินยกเมฺมนาติ นิยสฺสํ, ทิวาทิคณิกตฺตา สการสฺส เทฺวภาโว โหติ ‘‘นสฺสํ วสฺส’’นฺติอาทีสุ วิย, นิยสฺสเมว กมฺมํ นิยสฺสกมฺมํฯ คามาทิโต ปพฺพาชิยติ อเนน วินยกเมฺมนาติ ปพฺพาชนียํ, ตเมว กมฺมํ ปพฺพาชนียกมฺมํฯ ตีสูติ ภณฺฑนการกอภิณฺหาปตฺติกกุลทูสกวเสน ติวิเธสุ อเงฺคสุฯ เยน เกนจิ อเงฺคนาติ สมฺพโนฺธฯ ยทิ สพฺพานิ กมฺมานิ กาตุํ วฎฺฎตีติ โยชนาฯ เอวํ สติ จเมฺปยฺยกฺขนฺธเก (มหาว. ๔๐๐ อาทโย) วุตฺตํ อิทํ วจนํ วิรุชฺฌตีติ สมฺพโนฺธฯ วจนตฺถนานตฺตโตติ วจนสฺส จ อตฺถสฺส จ นานาภาวโตฯ ตเมวตฺถํ วิตฺถาเรโนฺต อาห ‘‘ตชฺชนียกมฺมารหสฺสาติ อิมสฺส หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘ติณฺณํ ภิกฺขเว’’ติอาทิวจนสฺส องฺคสมฺภโว อโตฺถติ โยชนาฯ ตสฺมาติ ยสฺมา น วิรุชฺฌติ, ตสฺมาฯ สเงฺฆน กตํ โหตีติ สมฺพโนฺธฯ อิมินา ลกฺขเณน ตชฺชนียาทิกมฺมารหสฺส ตสฺส ภิกฺขุสฺสาติ โยชนาฯ เอวํ กมฺมสนฺนิฎฺฐานตฺถํ ทเสฺสตฺวา องฺคสมฺภวตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ยสฺส ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ยสฺสาติ ภิกฺขุสฺส, อตฺถีติ สมฺพโนฺธฯ ภณฺฑนการกาทีสูติอาทิสเทฺทน อภิณฺหาปตฺติกกุลทูสกานิ สงฺคณฺหาติฯ อากงฺขมาโน สโงฺฆ กเรยฺยาติ สมฺพโนฺธฯ กมฺมารหนฺติ กมฺมสฺส, กเมฺม วา อรหํฯ เอตฺถาติ กมฺมกฺขนฺธเกฯ ปุเพฺพนาติ ปุเพฺพ วุเตฺตน จเมฺปยฺยกฺขนฺธเกนฯ อปรนฺติ อปเร วุตฺตํ กมฺมกฺขนฺธกํฯ สเมตีติ สมํ คจฺฉติฯ
Tiṇṇaṃ bhikkhave bhikkhūnantiādi vuttanti sambandho. Ekekenāpīti tīsu aṅgesu ekekenāpi. Iminā avayavavākyanibbattivasena kammārahabhāvaṃ dasseti. Hīti saccaṃ. Niyassassa visesena abhiṇhāpattikattaṃ aṅgaṃ iti vuttanti yojanā. Ettha ākāravācako itisaddo luttaniddiṭṭhoti daṭṭhabbaṃ. Eseva nayo anantarepi. Tajjīyati anena vinayakammenāti tajjanīyaṃ, tameva kammaṃ tajjanīyakammaṃ. ‘‘Nissāya te vatthabba’’nti niyassīyati bālo bhajāpīyati anena vinayakammenāti niyassaṃ, divādigaṇikattā sakārassa dvebhāvo hoti ‘‘nassaṃ vassa’’ntiādīsu viya, niyassameva kammaṃ niyassakammaṃ. Gāmādito pabbājiyati anena vinayakammenāti pabbājanīyaṃ, tameva kammaṃ pabbājanīyakammaṃ. Tīsūti bhaṇḍanakārakaabhiṇhāpattikakuladūsakavasena tividhesu aṅgesu. Yena kenaci aṅgenāti sambandho. Yadi sabbāni kammāni kātuṃ vaṭṭatīti yojanā. Evaṃ sati campeyyakkhandhake (mahāva. 400 ādayo) vuttaṃ idaṃ vacanaṃ virujjhatīti sambandho. Vacanatthanānattatoti vacanassa ca atthassa ca nānābhāvato. Tamevatthaṃ vitthārento āha ‘‘tajjanīyakammārahassāti imassa hī’’tiādi. Tattha ‘‘tiṇṇaṃ bhikkhave’’tiādivacanassa aṅgasambhavo atthoti yojanā. Tasmāti yasmā na virujjhati, tasmā. Saṅghena kataṃ hotīti sambandho. Iminā lakkhaṇena tajjanīyādikammārahassa tassa bhikkhussāti yojanā. Evaṃ kammasanniṭṭhānatthaṃ dassetvā aṅgasambhavatthaṃ dassento āha ‘‘yassa panā’’tiādi. Tattha yassāti bhikkhussa, atthīti sambandho. Bhaṇḍanakārakādīsūtiādisaddena abhiṇhāpattikakuladūsakāni saṅgaṇhāti. Ākaṅkhamāno saṅgho kareyyāti sambandho. Kammārahanti kammassa, kamme vā arahaṃ. Etthāti kammakkhandhake. Pubbenāti pubbe vuttena campeyyakkhandhakena. Aparanti apare vuttaṃ kammakkhandhakaṃ. Sametīti samaṃ gacchati.
ตตฺถาติ กเมฺมสุ, ตชฺชนียกเมฺมติ สมฺพโนฺธ, อเงฺคสุ วา, ภณฺฑนการกวเสนาติ สมฺพโนฺธฯ อถ โขติ ตถา วุตฺตาปีติ อโตฺถฯ กโรเนฺตน กมฺมวาจาวาจเกนาติ สมฺพโนฺธฯ หีติ ผลโชตโกฯ ภูเตน วตฺถุนาติ ตเจฺฉน วตฺถุนาฯ อญฺญสฺส กมฺมสฺสาติ ตชฺชนียกมฺมโต อญฺญสฺส กมฺมสฺสฯ กสฺมา พาลสฺส อพฺยตฺตสฺส อาปตฺติพหุลสฺส ตชฺชนียกมฺมํ กาตพฺพนฺติ โยชนาฯ อิทมฺปีติ ตชฺชนียกมฺมมฺปิฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสุ กเมฺมสุฯ
Tatthāti kammesu, tajjanīyakammeti sambandho, aṅgesu vā, bhaṇḍanakārakavasenāti sambandho. Atha khoti tathā vuttāpīti attho. Karontena kammavācāvācakenāti sambandho. Hīti phalajotako. Bhūtena vatthunāti tacchena vatthunā. Aññassa kammassāti tajjanīyakammato aññassa kammassa. Kasmā bālassa abyattassa āpattibahulassa tajjanīyakammaṃ kātabbanti yojanā. Idampīti tajjanīyakammampi. Sabbatthāti sabbesu kammesu.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / จูฬวคฺคปาฬิ • Cūḷavaggapāḷi
อธมฺมกมฺมทฺวาทสกํ • Adhammakammadvādasakaṃ
อากงฺขมานฉกฺกํ • Ākaṅkhamānachakkaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / จูฬวคฺค-อฎฺฐกถา • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / อธมฺมกมฺมทฺวาทสกกถา • Adhammakammadvādasakakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / อธมฺมกมฺมทฺวาทสกกถาวณฺณนา • Adhammakammadvādasakakathāvaṇṇanā
