| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
चूळवग्गवण्णना
Cūḷavaggavaṇṇanā
१. कम्मक्खन्धकवण्णना
1. Kammakkhandhakavaṇṇanā
अधम्मकम्मद्वादसककथावण्णना
Adhammakammadvādasakakathāvaṇṇanā
४. असम्मुखा कतं होतीतिआदयो तिका केवलं देसनामत्तमेव। न हि तीहि एव अङ्गेहि समोधानेहि अधम्मकम्मं होति, एकेनपि होति एव, अयमत्थो ‘‘तिण्णं, भिक्खवे’’तिआदिपाळिया (चूळव॰ ६) साधेतब्बो। ‘‘अप्पटिञ्ञाय कतं होती’’ति लज्जिं सन्धाय वुत्तं। कण्हपक्खे ‘‘अदेसनागामिनिया आपत्तिया कतं होती’’ति सुक्कपक्खे ‘‘देसनागामिनिया आपत्तिया कतं होती’’ति इदं द्वयं परतो ‘‘तीहि, भिक्खवे, अङ्गेहि समन्नागतस्स भिक्खुनो आकङ्खमानो सङ्घो तज्जनीयकम्मं करेय्य। अधिसीले सीलविपन्नो होती’’ति इमिना विरुज्झति, अदेसनागामिनिं आपन्नो हि ‘‘अधिसीले सीलविपन्नो’’ति वुच्चतीति। युत्तमेतं, कत्तु अधिप्पायो एत्थ चिन्तेतब्बो। एत्थाह उपतिस्सत्थेरो ‘‘तज्जनीयकम्मस्स हि विसेसेन भण्डनकारकत्तं अङ्ग’न्ति अट्ठकथायं वुत्तं, तं पाळिया आगतनिदानेन युज्जति, तस्मा सब्बत्तिकेसुपि भण्डनं आरोपेत्वा भण्डनपच्चया आपन्नापत्तिवसेन इदं कम्मं कातब्बं, तस्मा ‘अधिसीले सीलविपन्नो’ति एत्थापि पुब्बभागे वा अपरभागे वा चोदनासारणादिकाले भण्डनपच्चया आपन्नापत्तिवसेनेव कारेतब्बं, न केवलं सङ्घादिसेसपच्चया कातब्ब’’न्ति। ‘‘अदेसनागामिनिया आपत्तियाति पाराजिकापत्तिया’ति एत्तकमत्तं वत्वा परतो ‘अधिसीले पाराजिकसङ्घादिसेसे अज्झाचारा’ति पोराणगण्ठिपदे वुत्त’’न्ति लिखितं। ‘‘अधिसीले सीलविपन्नो’ति सङ्घादिसेसं सन्धाया’’ति गण्ठिपदे लिखितं। इदं पोराणगण्ठिपदे पुरिमवचनेन समेति, तस्मा तत्थ पच्छिमं पाराजिकपदं अत्थुद्धारवसेन वुत्तं सिया , अट्ठकथायञ्च ‘‘अदेसनागामिनियाति पाराजिकापत्तिया वा सङ्घादिसेसापत्तिया वा’’ति वुत्तं, तत्थ पाराजिकापत्ति अत्थुद्धारवसेन वुत्ता सिया। यतो गण्ठिपदे ‘‘अधिसीले सीलविपन्नो’ति सङ्घादिसेसं सन्धाया’’ति एत्तकमेव लिखितं, तस्मा सब्बत्थ गण्ठिपदे सकलेन नयेन पाराजिकापत्तिपच्चया उप्पन्नभण्डनहेतु न तज्जनीयकम्मं कातब्बं पयोजनाभावा, सङ्घादिसेसपच्चया कातब्बन्ति अयमत्थो सिद्धो होति। न, सुक्कपक्खे ‘‘देसनागामिनिया आपत्तिया कतं होती’’ति (चूळव॰ ५) वचनतोति चे? न, एकेन परियायेन सङ्घादिसेसस्सपि देसनागामिनिवोहारसम्भवतो,
4.Asammukhākataṃ hotītiādayo tikā kevalaṃ desanāmattameva. Na hi tīhi eva aṅgehi samodhānehi adhammakammaṃ hoti, ekenapi hoti eva, ayamattho ‘‘tiṇṇaṃ, bhikkhave’’tiādipāḷiyā (cūḷava. 6) sādhetabbo. ‘‘Appaṭiññāya kataṃ hotī’’ti lajjiṃ sandhāya vuttaṃ. Kaṇhapakkhe ‘‘adesanāgāminiyā āpattiyā kataṃ hotī’’ti sukkapakkhe ‘‘desanāgāminiyā āpattiyā kataṃ hotī’’ti idaṃ dvayaṃ parato ‘‘tīhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgatassa bhikkhuno ākaṅkhamāno saṅgho tajjanīyakammaṃ kareyya. Adhisīle sīlavipanno hotī’’ti iminā virujjhati, adesanāgāminiṃ āpanno hi ‘‘adhisīle sīlavipanno’’ti vuccatīti. Yuttametaṃ, kattu adhippāyo ettha cintetabbo. Etthāha upatissatthero ‘‘tajjanīyakammassa hi visesena bhaṇḍanakārakattaṃ aṅga’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, taṃ pāḷiyā āgatanidānena yujjati, tasmā sabbattikesupi bhaṇḍanaṃ āropetvā bhaṇḍanapaccayā āpannāpattivasena idaṃ kammaṃ kātabbaṃ, tasmā ‘adhisīle sīlavipanno’ti etthāpi pubbabhāge vā aparabhāge vā codanāsāraṇādikāle bhaṇḍanapaccayā āpannāpattivaseneva kāretabbaṃ, na kevalaṃ saṅghādisesapaccayā kātabba’’nti. ‘‘Adesanāgāminiyā āpattiyāti pārājikāpattiyā’ti ettakamattaṃ vatvā parato ‘adhisīle pārājikasaṅghādisese ajjhācārā’ti porāṇagaṇṭhipade vutta’’nti likhitaṃ. ‘‘Adhisīle sīlavipanno’ti saṅghādisesaṃ sandhāyā’’ti gaṇṭhipade likhitaṃ. Idaṃ porāṇagaṇṭhipade purimavacanena sameti, tasmā tattha pacchimaṃ pārājikapadaṃ atthuddhāravasena vuttaṃ siyā , aṭṭhakathāyañca ‘‘adesanāgāminiyāti pārājikāpattiyā vā saṅghādisesāpattiyā vā’’ti vuttaṃ, tattha pārājikāpatti atthuddhāravasena vuttā siyā. Yato gaṇṭhipade ‘‘adhisīle sīlavipanno’ti saṅghādisesaṃ sandhāyā’’ti ettakameva likhitaṃ, tasmā sabbattha gaṇṭhipade sakalena nayena pārājikāpattipaccayā uppannabhaṇḍanahetu na tajjanīyakammaṃ kātabbaṃ payojanābhāvā, saṅghādisesapaccayā kātabbanti ayamattho siddho hoti. Na, sukkapakkhe ‘‘desanāgāminiyā āpattiyā kataṃ hotī’’ti (cūḷava. 5) vacanatoti ce? Na, ekena pariyāyena saṅghādisesassapi desanāgāminivohārasambhavato,
येन कम्मेन सन्तज्जनं करीयति, तं तज्जनीयकम्मं नाम। येन कम्मेन निस्साय ते वत्थब्बन्ति निस्सियति भजापियति नियस्सो, तं नियसकम्मं नाम। येन ततो आवासतो, गामतो च पब्बाजेन्ति कुलदूसकं, तं पब्बाजनीयकम्मं नाम। येन कम्मेन अक्कुट्ठगहट्ठसमईपमेव पटिसारियति सो अक्कोसको पच्छा पेसियति, तं पटिसारणीयकम्मं नाम। येन समानसंवासकभूमितो उक्खिपियति। छड्डीयति सातिसारो भिक्खुसङ्घेन, तं कम्मं उक्खेपनीयकम्मं नामाति वेदितब्बं।
Yena kammena santajjanaṃ karīyati, taṃ tajjanīyakammaṃ nāma. Yena kammena nissāya te vatthabbanti nissiyati bhajāpiyati niyasso, taṃ niyasakammaṃ nāma. Yena tato āvāsato, gāmato ca pabbājenti kuladūsakaṃ, taṃ pabbājanīyakammaṃ nāma. Yena kammena akkuṭṭhagahaṭṭhasamaīpameva paṭisāriyati so akkosako pacchā pesiyati, taṃ paṭisāraṇīyakammaṃ nāma. Yena samānasaṃvāsakabhūmito ukkhipiyati. Chaḍḍīyati sātisāro bhikkhusaṅghena, taṃ kammaṃ ukkhepanīyakammaṃ nāmāti veditabbaṃ.
११. ‘‘निस्साय ते वत्थब्ब’’न्ति गरुनिस्सयं सन्धाय वुत्तं, न इतरन्ति।
11.‘‘Nissāya te vatthabba’’nti garunissayaṃ sandhāya vuttaṃ, na itaranti.
२१. अस्सजिपुनब्बसुकवत्थुस्मिं ‘‘तेसु विब्भन्तेसुपि कम्मं पटिप्पस्सम्भेतुं अनुञ्ञातम्पि सम्मावत्तन्तानंयेवा’’ति लिखितं। सम्मुखा वुत्तमेव गिहिपटिसंयुत्तं नाम। परम्मुखा वुत्तं देसनं गच्छति।
21.Assajipunabbasukavatthusmiṃ ‘‘tesu vibbhantesupi kammaṃ paṭippassambhetuṃ anuññātampi sammāvattantānaṃyevā’’ti likhitaṃ. Sammukhā vuttameva gihipaṭisaṃyuttaṃ nāma. Parammukhā vuttaṃ desanaṃ gacchati.
४१. खमापेन्तेन ‘‘खमाही’’ति वत्तब्बमत्तमेव, न उक्कुटिकादिसामीचिना पयोजनन्ति। अनुदूतन्ति सहायन्ति अत्थो।
41. Khamāpentena ‘‘khamāhī’’ti vattabbamattameva, na ukkuṭikādisāmīcinā payojananti. Anudūtanti sahāyanti attho.
५०. अदस्सनेयेव उक्खेपनीयं कातब्बं, न अञ्ञथा। ‘‘तज्जनीयादिकरणकाले आपत्तिं रोपेत्वा तस्सा अदस्सने, अप्पटिकम्मे वा भण्डनकारकादिअङ्गेहि कातब्ब’’न्ति लिखितं।
50.Adassaneyeva ukkhepanīyaṃ kātabbaṃ, na aññathā. ‘‘Tajjanīyādikaraṇakāle āpattiṃ ropetvā tassā adassane, appaṭikamme vā bhaṇḍanakārakādiaṅgehi kātabba’’nti likhitaṃ.
तज्जनीयकम्मादीसु अयं पकिण्णकविनिच्छयोति वेदितब्बो। किं तज्जनीयकम्मं, तज्जनीयकम्मस्स किं मूलं, किं वत्थु, किं परियोसानं, कस्मा ‘‘तज्जनीयकम्म’’न्ति वुच्चतीति? किं तज्जनीयकम्मन्ति वत्थुस्मिं सति करणसम्पत्ति। तज्जनीयकम्मस्स किं मूलन्ति सङ्घो मूलं। तज्जनीयकम्मस्स किं वत्थूति कलहजातापत्तिवत्थु। किं परियोसानन्ति भावनापरियोसानं। कस्मा तज्जनीयकम्मन्ति वुच्चतीति सङ्घो कलहकारकपुग्गलं कलहे च भेदे च भयं दस्सेत्वा खन्तिया जनेति, उपसमे जनेति, तस्मा ‘‘तज्जनीयकम्म’’न्ति वुच्चति। कथं तज्जनीयकम्मं कतं होति, कथं अकतं। किन्ति च तज्जनीयकम्मं कतं होति, किन्ति च अकतं। केन च तज्जनीयकम्मं कतं होति, केन च अकतं। कत्थ च तज्जनीयकम्मं कतं होति, कत्थ च अकतं। काय वेलाय तज्जनीयकम्मं कतं होति, काय वेलाय अकतं होति? कथं तज्जनीयकम्मं कतं होतीति समग्गेन सङ्घेन ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन। कथं अकतं होतीति वग्गेन सङ्घेन ञत्तिचतुत्थेन कम्मेन। किन्ति च कतं होतीति करणसम्पत्तिया। किन्ति च अकतं होतीति करणविपत्तिया। केन च कतं होतीति सङ्घेन। केन च अकतं होतीति गणेन पुग्गलेन। कत्थ च कतं होतीति यस्स पुग्गलस्स सङ्घो तज्जनीयकम्मं करोति, तस्स पुग्गलस्स सम्मुखीभूते। कत्थ च अकतं होतीति यस्स पुग्गलस्स सङ्घो तज्जनीयकम्मं करोति, तस्स पुग्गलस्स असम्मुखीभूते। काय वेलाय कतं होतीति यदा कलहजातापत्ति संविज्जति। काय वेलाय अकतं होतीति यदा कलहजातापत्ति न संविज्जति। कतिहाकारेहि तज्जनीयकम्मस्स पत्तकल्लं होति, कतिहाकारेहि अपत्तकल्लं? सत्तहाकारेहि तज्जनीयकम्मस्स पत्तकल्लं होति, सत्तहाकारेहि अपत्तकल्लं। कतमेहि सत्तहाकारेहि पत्तकल्लं, कतमेहि सत्तहाकारेहि अपत्तकल्लं होति? कलहजातापत्ति न संविज्जति, सो वा पुग्गलो असम्मुखीभूतो होति, सङ्घो वा वग्गो होति, असंवासिको वा पुग्गलो तस्सं परिसायं संविज्जति, अचोदितो वा होति असारितो वा, आपत्तिं वा अनारोपितो। इमेहि सत्तहाकारेहि तज्जनीयकम्मस्स अपत्तकल्लं होति, इतरेहि सत्तहाकारेहि पत्तकल्लं होति। एवं सेसकम्मेसूति।
Tajjanīyakammādīsu ayaṃ pakiṇṇakavinicchayoti veditabbo. Kiṃ tajjanīyakammaṃ, tajjanīyakammassa kiṃ mūlaṃ, kiṃ vatthu, kiṃ pariyosānaṃ, kasmā ‘‘tajjanīyakamma’’nti vuccatīti? Kiṃ tajjanīyakammanti vatthusmiṃ sati karaṇasampatti. Tajjanīyakammassa kiṃ mūlanti saṅgho mūlaṃ. Tajjanīyakammassa kiṃ vatthūti kalahajātāpattivatthu. Kiṃ pariyosānanti bhāvanāpariyosānaṃ. Kasmā tajjanīyakammanti vuccatīti saṅgho kalahakārakapuggalaṃ kalahe ca bhede ca bhayaṃ dassetvā khantiyā janeti, upasame janeti, tasmā ‘‘tajjanīyakamma’’nti vuccati. Kathaṃ tajjanīyakammaṃ kataṃ hoti, kathaṃ akataṃ. Kinti ca tajjanīyakammaṃ kataṃ hoti, kinti ca akataṃ. Kena ca tajjanīyakammaṃ kataṃ hoti, kena ca akataṃ. Kattha ca tajjanīyakammaṃ kataṃ hoti, kattha ca akataṃ. Kāya velāya tajjanīyakammaṃ kataṃ hoti, kāya velāya akataṃ hoti? Kathaṃ tajjanīyakammaṃ kataṃ hotīti samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena. Kathaṃ akataṃ hotīti vaggena saṅghena ñatticatutthena kammena. Kinti ca kataṃ hotīti karaṇasampattiyā. Kinti ca akataṃ hotīti karaṇavipattiyā. Kena ca kataṃ hotīti saṅghena. Kena ca akataṃ hotīti gaṇena puggalena. Kattha ca kataṃ hotīti yassa puggalassa saṅgho tajjanīyakammaṃ karoti, tassa puggalassa sammukhībhūte. Kattha ca akataṃ hotīti yassa puggalassa saṅgho tajjanīyakammaṃ karoti, tassa puggalassa asammukhībhūte. Kāya velāya kataṃ hotīti yadā kalahajātāpatti saṃvijjati. Kāya velāya akataṃ hotīti yadā kalahajātāpatti na saṃvijjati. Katihākārehi tajjanīyakammassa pattakallaṃ hoti, katihākārehi apattakallaṃ? Sattahākārehi tajjanīyakammassa pattakallaṃ hoti, sattahākārehi apattakallaṃ. Katamehi sattahākārehi pattakallaṃ, katamehi sattahākārehi apattakallaṃ hoti? Kalahajātāpatti na saṃvijjati, so vā puggalo asammukhībhūto hoti, saṅgho vā vaggo hoti, asaṃvāsiko vā puggalo tassaṃ parisāyaṃ saṃvijjati, acodito vā hoti asārito vā, āpattiṃ vā anāropito. Imehi sattahākārehi tajjanīyakammassa apattakallaṃ hoti, itarehi sattahākārehi pattakallaṃ hoti. Evaṃ sesakammesūti.
कम्मक्खन्धकवण्णना निट्ठिता।
Kammakkhandhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi
अधम्मकम्मद्वादसकं • Adhammakammadvādasakaṃ
२. नियस्सकम्मं • 2. Niyassakammaṃ
३. पब्बाजनीयकम्मं • 3. Pabbājanīyakammaṃ
अट्ठारसवत्तं • Aṭṭhārasavattaṃ
आकङ्खमानछक्कं • Ākaṅkhamānachakkaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā
अधम्मकम्मद्वादसककथा • Adhammakammadvādasakakathā
नियस्सकम्मकथा • Niyassakammakathā
पब्बाजनीयकम्मकथा • Pabbājanīyakammakathā
आपत्तिया अदस्सने उक्खेपनीयकम्मकथा • Āpattiyā adassane ukkhepanīyakammakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
अधम्मकम्मद्वादसककथावण्णना • Adhammakammadvādasakakathāvaṇṇanā
नियस्सकम्मकथावण्णना • Niyassakammakathāvaṇṇanā
पटिसारणीयकम्मकथावण्णना • Paṭisāraṇīyakammakathāvaṇṇanā
आपत्तिया अदस्सने उक्खेपनीयकम्मकथावण्णना • Āpattiyā adassane ukkhepanīyakammakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā
अधम्मकम्मद्वादसककथादिवण्णना • Adhammakammadvādasakakathādivaṇṇanā
नियस्सकम्मकथादिवण्णना • Niyassakammakathādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi
अधम्मकम्मद्वादसककथा • Adhammakammadvādasakakathā
२. नियस्सकम्मकथा • 2. Niyassakammakathā
५. आपत्तिया अदस्सने उक्खेपनीयकम्मकथा • 5. Āpattiyā adassane ukkhepanīyakammakathā
