| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā |
अधिकरणकथा
Adhikaraṇakathā
२१५. भिक्खुनीनं अनुपखज्जाति भिक्खुनीनं अन्तो पविसित्वा। विवादाधिकरणादीनं वचनत्थो दुट्ठदोसवण्णनायं वुत्तोयेव। विपच्चताय वोहारोति चित्तदुक्खत्थं वोहारो; फरुसवचनन्ति अत्थो। यो तत्थ अनुवादोति यो तेसु अनुवदन्तेसु उपवादो। अनुवदनाति आकारनिदस्सनमेतं; उपवदनाति अत्थो। अनुल्लपना अनुभणनाति उभयं अनुवदनवेवचनमत्तमेव। अनुसम्पवङ्कताति पुनप्पुनं कायचित्तवाचाहि तत्थेव सम्पवङ्कता; अनुवदनभावोति अत्थो। अब्भुस्सहनताति ‘‘कस्मा एवं न उपवदिस्सामि, उपवदिस्सामियेवा’’ति उस्साहं कत्वा अनुवदना। अनुबलप्पदानन्ति पुरिमवचनस्स कारणं दस्सेत्वा पच्छिमवचनेन बलप्पदानं।
215.Bhikkhunīnaṃ anupakhajjāti bhikkhunīnaṃ anto pavisitvā. Vivādādhikaraṇādīnaṃ vacanattho duṭṭhadosavaṇṇanāyaṃ vuttoyeva. Vipaccatāya vohāroti cittadukkhatthaṃ vohāro; pharusavacananti attho. Yo tattha anuvādoti yo tesu anuvadantesu upavādo. Anuvadanāti ākāranidassanametaṃ; upavadanāti attho. Anullapanā anubhaṇanāti ubhayaṃ anuvadanavevacanamattameva. Anusampavaṅkatāti punappunaṃ kāyacittavācāhi tattheva sampavaṅkatā; anuvadanabhāvoti attho. Abbhussahanatāti ‘‘kasmā evaṃ na upavadissāmi, upavadissāmiyevā’’ti ussāhaṃ katvā anuvadanā. Anubalappadānanti purimavacanassa kāraṇaṃ dassetvā pacchimavacanena balappadānaṃ.
किच्चयता करणीयताति एत्थ किच्चमेव किच्चयं, किच्चयस्स भावो किच्चयता, करणीयस्स भावो करणीयता; उभयम्पेतं सङ्घकम्मस्सेव अधिवचनं। अपलोकनकम्मन्तिआदि पन तस्सेव पभेदवचनं। तत्थ अपलोकनकम्मं नाम सीमट्ठकसङ्घं सोधेत्वा छन्दारहानं छन्दं आहरित्वा समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया तिक्खत्तुं सावेत्वा कत्तब्बकम्मं। ञत्तिकम्मं नाम वुत्तनयेनेव समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया कत्तब्बकम्मं। ञत्तिदुतियकम्मं नाम वुत्तनयेनेव समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया एकाय च अनुस्सावनायाति एवं ञत्तिदुतियाय अनुस्सावनाय कत्तब्बकम्मं। ञत्तिचतुत्थकम्मं नाम वुत्तनयेनेव समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया तीहि च अनुस्सावनाहीति एवं ञत्तिचतुत्थाहि तीहि अनुस्सावनाहि कत्तब्बकम्मं।
Kiccayatākaraṇīyatāti ettha kiccameva kiccayaṃ, kiccayassa bhāvo kiccayatā, karaṇīyassa bhāvo karaṇīyatā; ubhayampetaṃ saṅghakammasseva adhivacanaṃ. Apalokanakammantiādi pana tasseva pabhedavacanaṃ. Tattha apalokanakammaṃ nāma sīmaṭṭhakasaṅghaṃ sodhetvā chandārahānaṃ chandaṃ āharitvā samaggassa saṅghassa anumatiyā tikkhattuṃ sāvetvā kattabbakammaṃ. Ñattikammaṃ nāma vuttanayeneva samaggassa saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā kattabbakammaṃ. Ñattidutiyakammaṃ nāma vuttanayeneva samaggassa saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā ekāya ca anussāvanāyāti evaṃ ñattidutiyāya anussāvanāya kattabbakammaṃ. Ñatticatutthakammaṃ nāma vuttanayeneva samaggassa saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā tīhi ca anussāvanāhīti evaṃ ñatticatutthāhi tīhi anussāvanāhi kattabbakammaṃ.
तत्थ अपलोकनकम्मं अपलोकेत्वाव कातब्बं, ञत्तिकम्मादिवसेन न कातब्बं। ञत्तिकम्मम्पि एकं ञत्तिं ठपेत्वाव कातब्बं, अपलोकनकम्मादिवसेन न कातब्बं। ञत्तिदुतियकम्मं पन अपलोकेत्वा कत्तब्बम्पि अत्थि, अकत्तब्बम्पि अत्थि। तत्थ सीमासम्मुति सीमासमूहननं कथिनदानं कथिनुब्भारो कुटिवत्थुदेसना विहारवत्थुदेसनाति इमानि छ कम्मानि गरुकानि, अपलोकेत्वा कातुं न वट्टन्ति। ञत्तिदुतियकम्मवाचं सावेत्वाव कातब्बानि। अवसेसा तेरस सम्मुतियो सेनासनग्गाहकमतकचीवरदानादिसम्मुतियो चाति एवरूपानि लहुककम्मानि अपलोकेत्वापि कातुं वट्टन्ति। ञत्तिकम्मञत्तिचतुत्थकम्मवसेन पन न कातब्बमेव। ञत्तिचतुत्थकम्मं ञत्तिञ्च तिस्सो च कम्मवाचायो सावेत्वाव कातब्बं, अपलोकनकम्मादिवसेन न कातब्बन्ति अयमेत्थ सङ्खेपो।
Tattha apalokanakammaṃ apaloketvāva kātabbaṃ, ñattikammādivasena na kātabbaṃ. Ñattikammampi ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvāva kātabbaṃ, apalokanakammādivasena na kātabbaṃ. Ñattidutiyakammaṃ pana apaloketvā kattabbampi atthi, akattabbampi atthi. Tattha sīmāsammuti sīmāsamūhananaṃ kathinadānaṃ kathinubbhāro kuṭivatthudesanā vihāravatthudesanāti imāni cha kammāni garukāni, apaloketvā kātuṃ na vaṭṭanti. Ñattidutiyakammavācaṃ sāvetvāva kātabbāni. Avasesā terasa sammutiyo senāsanaggāhakamatakacīvaradānādisammutiyo cāti evarūpāni lahukakammāni apaloketvāpi kātuṃ vaṭṭanti. Ñattikammañatticatutthakammavasena pana na kātabbameva. Ñatticatutthakammaṃ ñattiñca tisso ca kammavācāyo sāvetvāva kātabbaṃ, apalokanakammādivasena na kātabbanti ayamettha saṅkhepo.
वित्थारतो पन इमानि चत्तारि कम्मानि ‘‘कतिहाकारेहि विपज्जन्ती’’तिआदिना नयेन परिवारावसाने कम्मवग्गे एतेसं विनिच्छयो आगतोयेव। यं पन तत्थ अनुत्तानं, तं कम्मवग्गेयेव वण्णयिस्साम। एवञ्हि सति न अट्ठाने वण्णना भविस्सति, आदितो पट्ठाय च तस्स तस्स कम्मस्स विञ्ञातत्ता सुविञ्ञेय्यो भविस्सति।
Vitthārato pana imāni cattāri kammāni ‘‘katihākārehi vipajjantī’’tiādinā nayena parivārāvasāne kammavagge etesaṃ vinicchayo āgatoyeva. Yaṃ pana tattha anuttānaṃ, taṃ kammavaggeyeva vaṇṇayissāma. Evañhi sati na aṭṭhāne vaṇṇanā bhavissati, ādito paṭṭhāya ca tassa tassa kammassa viññātattā suviññeyyo bhavissati.
२१६. विवादाधिकरणस्स किं मूलन्तिआदीनि पाळिवसेनेव वेदितब्बानि।
216.Vivādādhikaraṇassa kiṃ mūlantiādīni pāḷivaseneva veditabbāni.
२२०. ‘‘विवादाधिकरणं सिया कुसल’’न्तिआदीसु येन विवदन्ति, सो चित्तुप्पादो विवादो, समथेहि च अधिकरणीयताय अधिकरणन्ति एवमादिना नयेन अत्थो दट्ठब्बो।
220.‘‘Vivādādhikaraṇaṃsiyā kusala’’ntiādīsu yena vivadanti, so cittuppādo vivādo, samathehi ca adhikaraṇīyatāya adhikaraṇanti evamādinā nayena attho daṭṭhabbo.
२२२. आपत्ताधिकरणं सिया अकुसलं सिया अब्याकतं, नत्थि आपत्ताधिकरणं कुसलन्ति एत्थ सन्धाय भासितवसेन अत्थो वेदितब्बो। यस्मिञ्हि पथविखणनादिके आपत्ताधिकरणे कुसलचित्तं अङ्गं होति, तस्मिं सति न सक्का वत्तुं ‘‘नत्थि आपत्ताधिकरणं कुसल’’न्ति, तस्मा नयिदं अङ्गप्पहोनकचित्तं सन्धाय वुत्तं। इदं पन सन्धाय वुत्तं। यं ताव आपत्ताधिकरणं लोकवज्जं, तं एकन्ततो अकुसलमेव, तत्थ ‘‘सिया अकुसल’’न्ति विकप्पो नत्थि। यं पन पण्णत्तिवज्जं, तं यस्मा सञ्चिच्च ‘‘इमं आपत्तिं वीतिक्कमामी’’ति वीतिक्कमन्तस्सेव अकुसलं होति, असञ्चिच्च पन किञ्चि अजानन्तस्स सहसेय्यादिवसेन आपज्जतो अब्याकतं होति, तस्मा तत्थ सञ्चिच्चासञ्चिच्चवसेन इमं विकप्पभावं सन्धाय इदं वुत्तं – ‘‘आपत्ताधिकरणं सिया अकुसलं, सिया अब्याकतं, नत्थि आपत्ताधिकरणं कुसल’’न्ति।
222.Āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusalanti ettha sandhāya bhāsitavasena attho veditabbo. Yasmiñhi pathavikhaṇanādike āpattādhikaraṇe kusalacittaṃ aṅgaṃ hoti, tasmiṃ sati na sakkā vattuṃ ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti, tasmā nayidaṃ aṅgappahonakacittaṃ sandhāya vuttaṃ. Idaṃ pana sandhāya vuttaṃ. Yaṃ tāva āpattādhikaraṇaṃ lokavajjaṃ, taṃ ekantato akusalameva, tattha ‘‘siyā akusala’’nti vikappo natthi. Yaṃ pana paṇṇattivajjaṃ, taṃ yasmā sañcicca ‘‘imaṃ āpattiṃ vītikkamāmī’’ti vītikkamantasseva akusalaṃ hoti, asañcicca pana kiñci ajānantassa sahaseyyādivasena āpajjato abyākataṃ hoti, tasmā tattha sañciccāsañciccavasena imaṃ vikappabhāvaṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ, siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti.
सचे पन ‘‘यं कुसलचित्तो आपज्जति, इदं वुच्चति आपत्ताधिकरणं कुसल’’न्ति वदेय्य, अचित्तकानं पन एळकलोमपदसोधम्मादिसमुट्ठानानम्पि कुसलचित्तं आपज्जेय्य, न च तत्थ विज्जमानम्पि कुसलचित्तं आपत्तिया अङ्गं। कायवचीविञ्ञत्तिवसेन पन चलितप्पवत्तानं कायवाचानं अञ्ञतरमेव अङ्गं, तञ्च रूपक्खन्धपरियापन्नत्ता अब्याकतन्ति।
Sace pana ‘‘yaṃ kusalacitto āpajjati, idaṃ vuccati āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vadeyya, acittakānaṃ pana eḷakalomapadasodhammādisamuṭṭhānānampi kusalacittaṃ āpajjeyya, na ca tattha vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ. Kāyavacīviññattivasena pana calitappavattānaṃ kāyavācānaṃ aññatarameva aṅgaṃ, tañca rūpakkhandhapariyāpannattā abyākatanti.
यं जानन्तोतिआदिम्हि पन अयमत्थो – यं चित्तं आपत्तिया अङ्गं होति, तेन वत्थुं जानन्तो ‘‘इदं वीतिक्कमामी’’ति च वीतिक्कमाकारेन सद्धिं जानन्तो सञ्जानन्तो वीतिक्कमचेतनावसेन चेतेत्वा पकप्पेत्वा उपक्कमवसेन मद्दन्तो अभिवितरित्वा निरासङ्कचित्तं पेसेत्वा यं आपत्ताधिकरणं वीतिक्कमं आपज्जति, तस्स एवं वीतिक्कमतो यो वीतिक्कमो, इदं वुच्चति ‘‘आपत्ताधिकरणं अकुसल’’न्ति।
Yaṃ jānantotiādimhi pana ayamattho – yaṃ cittaṃ āpattiyā aṅgaṃ hoti, tena vatthuṃ jānanto ‘‘idaṃ vītikkamāmī’’ti ca vītikkamākārena saddhiṃ jānanto sañjānanto vītikkamacetanāvasena cetetvā pakappetvā upakkamavasena maddanto abhivitaritvā nirāsaṅkacittaṃ pesetvā yaṃ āpattādhikaraṇaṃ vītikkamaṃ āpajjati, tassa evaṃ vītikkamato yo vītikkamo, idaṃ vuccati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ akusala’’nti.
अब्याकतवारेपि यं चित्तं आपत्तिया अङ्गं होति, तस्स अभावेन अजानन्तो वीतिक्कमाकारेन च सद्धिं अजानन्तो असञ्जानन्तो आपत्तिअङ्गभूताय वीतिक्कमचेतनाय अभावेन अचेतेत्वा सञ्चिच्च मद्दनस्स अभावेन अनभिवितरित्वा निरासङ्कचित्तं अपेसेत्वा यं आपत्ताधिकरणं वीतिक्कमं आपज्जति, तस्स एवं वीतिक्कमतो यो वीतिक्कमो, इदं वुच्चति ‘‘आपत्ताधिकरणं अब्याकत’’न्ति।
Abyākatavārepi yaṃ cittaṃ āpattiyā aṅgaṃ hoti, tassa abhāvena ajānanto vītikkamākārena ca saddhiṃ ajānanto asañjānanto āpattiaṅgabhūtāya vītikkamacetanāya abhāvena acetetvā sañcicca maddanassa abhāvena anabhivitaritvā nirāsaṅkacittaṃ apesetvā yaṃ āpattādhikaraṇaṃ vītikkamaṃ āpajjati, tassa evaṃ vītikkamato yo vītikkamo, idaṃ vuccati ‘‘āpattādhikaraṇaṃ abyākata’’nti.
२२४. अयं विवादो नो अधिकरणन्तिआदीसु समथेहि अधिकरणीयताय अभावतो नोअधिकरणन्ति एवमत्थो वेदितब्बो।
224.Ayaṃ vivādo no adhikaraṇantiādīsu samathehi adhikaraṇīyatāya abhāvato noadhikaraṇanti evamattho veditabbo.
अधिकरणकथा निट्ठिता।
Adhikaraṇakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / ८. अधिकरणं • 8. Adhikaraṇaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अधिकरणकथावण्णना • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / अधिकरणकथावण्णना • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अधिकरणकथावण्णना • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ८. अधिकरणकथा • 8. Adhikaraṇakathā
