Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā |
అధికరణకథావణ్ణనా
Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
౨౨౦. చిత్తుప్పాదో వివాదో. వివాదసద్దోపి కారణూపచారేన కుసలాదిసఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి. తం సన్ధాయ ‘‘సమథేహి చ అధికరణీయతాయ అధికరణ’’న్తి వుత్తం. అథ వా వివాదహేతుభూతస్స చిత్తుప్పాదస్స వూపసమేన సమ్భవస్స సద్దస్సపి వూపసమో హోతీతి చిత్తుప్పాదస్సపి సమథేహి అధికరణీయతా పరియాయో సమ్భవతి. ‘‘కుసలచిత్తా వివదన్తీ’’తి వుత్తవివాదేపి ‘‘విపచ్చతాయ వోహారో’’తి వుత్తం, న వుత్తవచనహేతువసేనాతి వేదితబ్బం.
220.Cittuppādovivādo. Vivādasaddopi kāraṇūpacārena kusalādisaṅkhyaṃ gacchati. Taṃ sandhāya ‘‘samathehi ca adhikaraṇīyatāya adhikaraṇa’’nti vuttaṃ. Atha vā vivādahetubhūtassa cittuppādassa vūpasamena sambhavassa saddassapi vūpasamo hotīti cittuppādassapi samathehi adhikaraṇīyatā pariyāyo sambhavati. ‘‘Kusalacittā vivadantī’’ti vuttavivādepi ‘‘vipaccatāya vohāro’’ti vuttaṃ, na vuttavacanahetuvasenāti veditabbaṃ.
౨౨౨. ‘‘ఆపత్తిఞ్హి ఆపజ్జన్తో కుసలచిత్తో వా’’తి వచనతో కుసలమ్పి సియాతి చే? న తం ఆపత్తాధికరణం సన్ధాయ వుత్తం, యో ఆపత్తిం ఆపజ్జతి, సో తీసు చిత్తేసు అఞ్ఞతరచిత్తసమఙ్గీ హుత్వా ఆపజ్జతీతి దస్సనత్థం ‘‘యం కుసలచిత్తో ఆపజ్జతీ’’తిఆది వుత్తం. యో ‘‘పఞ్ఞత్తిమత్తం ఆపత్తాధికరణ’’న్తి వదేయ్య, తస్స అకుసలాదిభావోపి ఆపత్తాధికరణస్స న యుజ్జతేవ వివాదాధికరణాదీనం వియాతి చే? న, ‘‘నత్థాపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి ఇమినా విరోధసమ్భవతో. అనుగణ్ఠిపదే పన ‘‘ఆపత్తాధికరణం నామ తథాపవత్తమానఅకఉసలచిత్తుప్పాదరూపక్ఖన్ధానమేతం అధివచనం. అవసిట్ఠేసు కుసలాబ్యాకతపఞ్ఞత్తీసు ‘ఆపత్తాధికరణం సియా అకుసలం సియా అబ్యాకత’న్తి వచనతో పఞ్ఞత్తితావ పటిసిద్ధా కుసలత్తికే అపరియాపన్నత్తా. కుసలపటిసేధేనేవ తేన సమానగతికత్తా కిరియాబ్యాకతానమ్పి పటిసేధో వేదితబ్బో, కిరియాబ్యాకతానం వియ అనుగమనతో విపాకాబ్యాకతానమ్పి పటిసేధో కతోవ హోతి, తథాపి అబ్యాకతసామఞ్ఞతో రూపక్ఖన్ధేన సద్ధిం విపాకకిరియాబ్యాకతానమ్పి అధివచనన్తి వేదితబ్బ’’న్తి వుత్తం. తత్థ ‘‘కుసలచిత్తం అఙ్గం హోతీ’’తి వినయే అపకతఞ్ఞునో సన్ధాయ వుత్తం అప్పహరితకరణాదికే సతి. తస్మాతి యస్మా ‘‘నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి వత్తుం న సక్కా, తస్మా కుసలచిత్తం అఙ్గం న హోతీతి అత్థో. యది ఏవం కస్మా ‘‘తిచిత్తం తివేదన’’న్తి వుచ్చతీతి చే? తం దస్సేతుం ‘‘నయిద’’న్తిఆది ఆరద్ధన్తి ఏకే. ఆపత్తిసముట్ఠాపకచిత్తం అఙ్గప్పహోనకచిత్తం నామ. ‘‘ఏకన్తతోతి యేభుయ్యేనాతి అత్థో, ఇతరథా విరుజ్ఝతి. కస్మా? ‘యస్సా సచిత్తకపక్ఖే చిత్తం అకుసలమేవ హోతీ’తి (కఙ్ఖా॰ అట్ఠ॰ పఠమపారాజికవణ్ణనా) వుత్తత్తా’’తి వదన్తి. తేన కిం? విపాకో నత్థి, కస్మా? ఏకన్తాకుసలత్తా, తస్మా కథావ తత్థ నత్థి. యత్థ పన అత్థి, తం దస్సేన్తో ‘‘యం పన పణ్ణత్తివజ్జ’’న్తిఆదిమాహ. అసఞ్చిచ్చ పన కిఞ్చి అజానన్తస్స…పే॰… అబ్యాకతం హోతీతి భిక్ఖుమ్హి కమ్మట్ఠానగతచిత్తేన నిపన్నే, నిద్దాయన్తే వా మాతుగామో చే సేయ్యం కప్పేతి, తస్స భిక్ఖునో విజ్జమానమ్పి కుసలచిత్తం ఆపత్తియా అఙ్గం న హోతి, తస్మా తస్మిం ఖణే సేయ్యాకారేన వత్తమానరూపమేవ ఆపత్తాధికరణం నామ. భవఙ్గచిత్తే విజ్జమానేపి ఏసేవ నయో. తస్మిఞ్హి ఖణే ఉట్ఠాతబ్బే జాతే అనుట్ఠానతో రూపక్ఖన్ధోవ ఆపత్తి నామ, న విపాకేన సద్ధిం. సచే పన వదేయ్య, తస్స ఏవంవాదినో అచిత్తకానం కుసలచిత్తం ఆపజ్జేయ్య. కిం వుత్తం హోతి? ఏళకలోమం గహేత్వా కమ్మట్ఠానమనసికారేన తియోజనం అతిక్కమన్తస్స, పణ్ణత్తిం అజానిత్వా పదసో ధమ్మం వాచేన్తస్స చ ఆపజ్జితబ్బాపత్తియా కుసలచిత్తం ఆపజ్జేయ్యాతి. ఆపజ్జతియేవాతి చే? నాపజ్జతి. కస్మా? ‘‘నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’’న్తి వచనతో.
222. ‘‘Āpattiñhi āpajjanto kusalacitto vā’’ti vacanato kusalampi siyāti ce? Na taṃ āpattādhikaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ, yo āpattiṃ āpajjati, so tīsu cittesu aññataracittasamaṅgī hutvā āpajjatīti dassanatthaṃ ‘‘yaṃ kusalacitto āpajjatī’’tiādi vuttaṃ. Yo ‘‘paññattimattaṃ āpattādhikaraṇa’’nti vadeyya, tassa akusalādibhāvopi āpattādhikaraṇassa na yujjateva vivādādhikaraṇādīnaṃ viyāti ce? Na, ‘‘natthāpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti iminā virodhasambhavato. Anugaṇṭhipade pana ‘‘āpattādhikaraṇaṃ nāma tathāpavattamānaakausalacittuppādarūpakkhandhānametaṃ adhivacanaṃ. Avasiṭṭhesu kusalābyākatapaññattīsu ‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākata’nti vacanato paññattitāva paṭisiddhā kusalattike apariyāpannattā. Kusalapaṭisedheneva tena samānagatikattā kiriyābyākatānampi paṭisedho veditabbo, kiriyābyākatānaṃ viya anugamanato vipākābyākatānampi paṭisedho katova hoti, tathāpi abyākatasāmaññato rūpakkhandhena saddhiṃ vipākakiriyābyākatānampi adhivacananti veditabba’’nti vuttaṃ. Tattha ‘‘kusalacittaṃ aṅgaṃ hotī’’ti vinaye apakataññuno sandhāya vuttaṃ appaharitakaraṇādike sati. Tasmāti yasmā ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vattuṃ na sakkā, tasmā kusalacittaṃ aṅgaṃ na hotīti attho. Yadi evaṃ kasmā ‘‘ticittaṃ tivedana’’nti vuccatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘nayida’’ntiādi āraddhanti eke. Āpattisamuṭṭhāpakacittaṃ aṅgappahonakacittaṃ nāma. ‘‘Ekantatoti yebhuyyenāti attho, itarathā virujjhati. Kasmā? ‘Yassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hotī’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttattā’’ti vadanti. Tena kiṃ? Vipāko natthi, kasmā? Ekantākusalattā, tasmā kathāva tattha natthi. Yattha pana atthi, taṃ dassento ‘‘yaṃ pana paṇṇattivajja’’ntiādimāha. Asañcicca pana kiñci ajānantassa…pe… abyākataṃ hotīti bhikkhumhi kammaṭṭhānagatacittena nipanne, niddāyante vā mātugāmo ce seyyaṃ kappeti, tassa bhikkhuno vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ na hoti, tasmā tasmiṃ khaṇe seyyākārena vattamānarūpameva āpattādhikaraṇaṃ nāma. Bhavaṅgacitte vijjamānepi eseva nayo. Tasmiñhi khaṇe uṭṭhātabbe jāte anuṭṭhānato rūpakkhandhova āpatti nāma, na vipākena saddhiṃ. Sace pana vadeyya, tassa evaṃvādino acittakānaṃ kusalacittaṃ āpajjeyya. Kiṃ vuttaṃ hoti? Eḷakalomaṃ gahetvā kammaṭṭhānamanasikārena tiyojanaṃ atikkamantassa, paṇṇattiṃ ajānitvā padaso dhammaṃ vācentassa ca āpajjitabbāpattiyā kusalacittaṃ āpajjeyyāti. Āpajjatiyevāti ce? Nāpajjati. Kasmā? ‘‘Natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato.
చలితో కాయో, పవత్తా వాచా, అఞ్ఞతరమేవ అఙ్గన్తి అఞ్ఞతరమేవ ఆపత్తీతి అత్థో. కేవలం పఞ్ఞత్తియా అకుసలాదిభావాసమ్భవతో ఆపత్తితా న యుజ్జతి. ఆపత్తిం ఆపజ్జన్తో తీసు అఞ్ఞతరసమఙ్గీ హుత్వా ఆపజ్జతీతి దస్సనత్థం ‘‘యం కుసలచిత్తో’’తిఆది వుత్తం. తస్సత్థో – పథవీఖణనాదీసు కుసలచిత్తక్ఖణే వీతిక్కమవసేన పవత్తరూపసమ్భవతో కుసలచిత్తో వా అబ్యాకతాపత్తిం ఆపజ్జతి. తథా అబ్యాకతచిత్తో వా అబ్యాకతరూపసఙ్ఖాతం అబ్యాకతాపత్తిం ఆపజ్జతి, పాణాతిపాతాదీసు అకుసలచిత్తో వా అకుసలాపత్తిం ఆపజ్జతి, రూపం పనేత్థ అబ్బోహారికం. సుపినపస్సనకాలాదీసు పాణాతిపాతాదిం కరోన్తో సహసేయ్యాదివసేన ఆపజ్జితబ్బాపత్తిం ఆపజ్జన్తో అకుసలచిత్తో అబ్యాకతాపత్తిం ఆపజ్జతీతి వేదితబ్బో. ఇదం వుచ్చతి ఆపత్తాధికరణం అకుసలన్తి అకుసలచిత్తుప్పాదో. పోరాణగణ్ఠిపదేసు పన ‘‘పుథుజ్జనో కల్యాణపుథుజ్జనో సేక్ఖో అరహాతి చత్తారో పుగ్గలే దస్సేత్వా తేసు అరహతో ఆపత్తాధికరణం అబ్యాకతమేవ, తథా సేక్ఖానం, తథా కల్యాణపుథుజ్జనస్స అసఞ్చిచ్చ వీతిక్కమకాలే అబ్యాకతమేవ. ఇతరస్స అకుసలమ్పి హోతి అబ్యాకతమ్పి. యస్మా చస్స సఞ్చిచ్చ వీతిక్కమకాలే అకుసలమేవ హోతి, తస్మా వుత్తం ‘నత్థి ఆపత్తాధికరణం కుసల’న్తి. సబ్బత్థ అబ్యాకతం నామ తస్స విపాకాభావమత్తం సన్ధాయ ఏవంనామకం జాత’’న్తి లిఖితం, విచారేత్వా గహేతబ్బం.
Calito kāyo, pavattā vācā, aññatarameva aṅganti aññatarameva āpattīti attho. Kevalaṃ paññattiyā akusalādibhāvāsambhavato āpattitā na yujjati. Āpattiṃ āpajjanto tīsu aññatarasamaṅgī hutvā āpajjatīti dassanatthaṃ ‘‘yaṃ kusalacitto’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – pathavīkhaṇanādīsu kusalacittakkhaṇe vītikkamavasena pavattarūpasambhavato kusalacitto vā abyākatāpattiṃ āpajjati. Tathā abyākatacitto vā abyākatarūpasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati, pāṇātipātādīsu akusalacitto vā akusalāpattiṃ āpajjati, rūpaṃ panettha abbohārikaṃ. Supinapassanakālādīsu pāṇātipātādiṃ karonto sahaseyyādivasena āpajjitabbāpattiṃ āpajjanto akusalacitto abyākatāpattiṃ āpajjatīti veditabbo. Idaṃ vuccati āpattādhikaraṇaṃ akusalanti akusalacittuppādo. Porāṇagaṇṭhipadesu pana ‘‘puthujjano kalyāṇaputhujjano sekkho arahāti cattāro puggale dassetvā tesu arahato āpattādhikaraṇaṃ abyākatameva, tathā sekkhānaṃ, tathā kalyāṇaputhujjanassa asañcicca vītikkamakāle abyākatameva. Itarassa akusalampi hoti abyākatampi. Yasmā cassa sañcicca vītikkamakāle akusalameva hoti, tasmā vuttaṃ ‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’nti. Sabbattha abyākataṃ nāma tassa vipākābhāvamattaṃ sandhāya evaṃnāmakaṃ jāta’’nti likhitaṃ, vicāretvā gahetabbaṃ.
౨౨౪. వివాదో వివాదాధికరణన్తి యో కోచి వివాదో, సో సబ్బో కిం వివాదాధికరణం నామ హోతీతి ఏకపుచ్ఛా. ‘‘వివాదో అధికరణన్తి వివాదాధికరణమేవ వివాదో చ అధికరణఞ్చాతి పుచ్ఛతి. తదుభయం వివాదాధికరణమేవాతి పుచ్ఛతీతి వుత్తం హోతీ’’తి పోరాణగణ్ఠిపదే వుత్తం. కేసుచి పోత్థకేసు అయం పుచ్ఛా నత్థి. యది ఏవం ఇమాయ న భవితబ్బం వివాదో వివాదాధికరణం, వివాదాధికరణం వివాదో, వివాదాధికరణం వివాదో చేవ అధికరణఞ్చాతి పఞ్చపఞ్హాహి భవితబ్బం సియా. కేసుచి పోత్థకేసు తిస్సో, కేసుచి చతస్సో, పఞ్చ నత్థి. తత్థ ద్వే విభత్తా. ఇతరాసు అధికరణం వివాదోతి యం కిఞ్చి అధికరణం, వివాదసఙ్ఖ్యమేవ గచ్ఛతి, వివాదో అధికరణన్తి యో కోచి వివాదో, సో సబ్బో అధికరణసఙ్ఖ్యం గచ్ఛతీతి పుచ్ఛతి. ఏస నయో సబ్బత్థ.
224.Vivādo vivādādhikaraṇanti yo koci vivādo, so sabbo kiṃ vivādādhikaraṇaṃ nāma hotīti ekapucchā. ‘‘Vivādo adhikaraṇanti vivādādhikaraṇameva vivādo ca adhikaraṇañcāti pucchati. Tadubhayaṃ vivādādhikaraṇamevāti pucchatīti vuttaṃ hotī’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Kesuci potthakesu ayaṃ pucchā natthi. Yadi evaṃ imāya na bhavitabbaṃ vivādo vivādādhikaraṇaṃ, vivādādhikaraṇaṃ vivādo, vivādādhikaraṇaṃ vivādo ceva adhikaraṇañcāti pañcapañhāhi bhavitabbaṃ siyā. Kesuci potthakesu tisso, kesuci catasso, pañca natthi. Tattha dve vibhattā. Itarāsu adhikaraṇaṃ vivādoti yaṃ kiñci adhikaraṇaṃ, vivādasaṅkhyameva gacchati, vivādo adhikaraṇanti yo koci vivādo, so sabbo adhikaraṇasaṅkhyaṃ gacchatīti pucchati. Esa nayo sabbattha.
౨౨౮. సమ్ముఖావినయస్మిన్తి సమ్ముఖావినయభావే.
228.Sammukhāvinayasminti sammukhāvinayabhāve.
౨౩౦. ‘‘అన్తరేనాతి కారణేనా’’తి లిఖితం.
230.‘‘Antarenāti kāraṇenā’’ti likhitaṃ.
౨౩౩. ఉబ్బాహికాయ ఖియ్యనకే పాచిత్తి న వుత్తా తత్థ ఛన్దదానస్స నత్థితాయ.
233. Ubbāhikāya khiyyanake pācitti na vuttā tattha chandadānassa natthitāya.
౨౩౬. తస్స ఖో ఏతన్తి ఏసోతి అత్థో ‘‘ఏతదగ్గ’’న్తి ఏత్థ వియ.
236.Tassa kho etanti esoti attho ‘‘etadagga’’nti ettha viya.
౨౩౮. ‘‘కా చ తస్స పాపియసికా’’తి కిర పాఠో.
238. ‘‘Kā ca tassa pāpiyasikā’’ti kira pāṭho.
౨౪౨. ‘‘కిచ్చమేవ కిచ్చాధికరణ’’న్తి వచనతో అపలోకనకమ్మాదీనమేతం అధివచనం, తం వివాదాధికరణాదీని వియ సమథేహి సమేతబ్బం న హోతి, కిన్తు సమ్ముఖావినయేన సమ్పజ్జతీతి అత్థో.
242. ‘‘Kiccameva kiccādhikaraṇa’’nti vacanato apalokanakammādīnametaṃ adhivacanaṃ, taṃ vivādādhikaraṇādīni viya samathehi sametabbaṃ na hoti, kintu sammukhāvinayena sampajjatīti attho.
సమథక్ఖన్ధకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Samathakkhandhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / చూళవగ్గపాళి • Cūḷavaggapāḷi
౮. అధికరణం • 8. Adhikaraṇaṃ
సమ్ముఖావినయో • Sammukhāvinayo
ఉబ్బాహికాయవూపసమనం • Ubbāhikāyavūpasamanaṃ
సతివినయో • Sativinayo
తస్సపాపియసికావినయో • Tassapāpiyasikāvinayo
తిణవత్థారకం • Tiṇavatthārakaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / చూళవగ్గ-అట్ఠకథా • Cūḷavagga-aṭṭhakathā
అధికరణకథా • Adhikaraṇakathā
అధికరణవూపసమనసమథకథా • Adhikaraṇavūpasamanasamathakathā
తస్సపాపియసికావినయకథా • Tassapāpiyasikāvinayakathā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā
అధికరణకథావణ్ణనా • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
అధికరణవూపసమనసమథకథావణ్ణనా • Adhikaraṇavūpasamanasamathakathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā
అధికరణకథావణ్ణనా • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
అధికరణవూపసమనసమథకథాదివణ్ణనా • Adhikaraṇavūpasamanasamathakathādivaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / పాచిత్యాదియోజనాపాళి • Pācityādiyojanāpāḷi
౮. అధికరణకథా • 8. Adhikaraṇakathā
౯. అధికరణవూపసమనసమథకథా • 9. Adhikaraṇavūpasamanasamathakathā
తస్సపాపియసికావినయకథా • Tassapāpiyasikāvinayakathā