| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
អធិករណកថាវណ្ណនា
Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
២១៦. វិវាទាធិករណស្ស កិំ មូលន្តិអាទីសុ វិវាទមូលានីតិ វិវាទស្ស មូលានិ។ កោធនោតិ កុជ្ឈនលក្ខណេន កោធេន សមន្នាគតោ។ ឧបនាហីតិ វេរអប្បដិនិស្សគ្គលក្ខណេន ឧបនាហេន សមន្នាគតោ។ អគារវោតិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣២៣; ម. និ. អដ្ឋ. ៣.៤៤) គារវវិរហិតោ។ អប្បតិស្សោតិ អប្បតិស្សយោ អនីចវុត្តិ។ ឯត្ថ បន យោ ភិក្ខុ សត្ថរិ ធរមានេ តីសុ កាលេសុ ឧបដ្ឋានំ ន យាតិ, សត្ថរិ អនុបាហនេ ចង្កមន្តេ សឧបាហនោ ចង្កមតិ, នីចេ ចង្កមេ ចង្កមន្តេ ឧច្ចេ ចង្កមតិ, ហេដ្ឋា វសន្តេ ឧបរិ វសតិ, សត្ថុ ទស្សនដ្ឋានេ ឧភោ អំសេ បារុបតិ, ឆត្តំ ធារេតិ, ឧបាហនំ ធារេតិ, នហាយតិ, ឧច្ចារំ វា បស្សាវំ វា ករោតិ, បរិនិព្ពុតេ វា បន ចេតិយំ វន្ទិតុំ ន គច្ឆតិ, ចេតិយស្ស បញ្ញាយនដ្ឋានេ សត្ថុទស្សនដ្ឋានេ វុត្តំ សព្ពំ ករោតិ, អញ្ញេហិ ច ភិក្ខូហិ ‘‘កស្មា ឯវំ ករោសិ, ន ឥទំ វដ្ដតិ, សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស នាម លជ្ជិតុំ វដ្ដតី’’តិ វុត្តេ ‘‘តុណ្ហី ហោហិ, ពុទ្ធោ ពុទ្ធោតិ វទសិ, កិំ ពុទ្ធោ នាមា’’តិ ភណតិ, អយំ សត្ថរិ អគារវោ នាម។
216.Vivādādhikaraṇassa kiṃ mūlantiādīsu vivādamūlānīti vivādassa mūlāni. Kodhanoti kujjhanalakkhaṇena kodhena samannāgato. Upanāhīti veraappaṭinissaggalakkhaṇena upanāhena samannāgato. Agāravoti (dī. ni. aṭṭha. 3.323; ma. ni. aṭṭha. 3.44) gāravavirahito. Appatissoti appatissayo anīcavutti. Ettha pana yo bhikkhu satthari dharamāne tīsu kālesu upaṭṭhānaṃ na yāti, satthari anupāhane caṅkamante saupāhano caṅkamati, nīce caṅkame caṅkamante ucce caṅkamati, heṭṭhā vasante upari vasati, satthu dassanaṭṭhāne ubho aṃse pārupati, chattaṃ dhāreti, upāhanaṃ dhāreti, nahāyati, uccāraṃ vā passāvaṃ vā karoti, parinibbute vā pana cetiyaṃ vandituṃ na gacchati, cetiyassa paññāyanaṭṭhāne satthudassanaṭṭhāne vuttaṃ sabbaṃ karoti, aññehi ca bhikkhūhi ‘‘kasmā evaṃ karosi, na idaṃ vaṭṭati, sammāsambuddhassa nāma lajjituṃ vaṭṭatī’’ti vutte ‘‘tuṇhī hohi, buddho buddhoti vadasi, kiṃ buddho nāmā’’ti bhaṇati, ayaṃ satthari agāravo nāma.
យោ បន ធម្មសវនេ សង្ឃុដ្ឋេ សក្កច្ចំ ន គច្ឆតិ, សក្កច្ចំ ធម្មំ ន សុណាតិ, និទ្ទាយតិ វា សល្លបន្តោ វា និសីទតិ, សក្កច្ចំ ន គណ្ហាតិ ន វាចេតិ, ‘‘កិំ ធម្មេ អគារវំ ករោសី’’តិ វុត្តេ ‘‘តុណ្ហី ហោហិ, ធម្មោ ធម្មោតិ វទសិ, កិំ ធម្មោ នាមា’’តិ វទតិ, អយំ ធម្មេ អគារវោ នាម។ យោ បន ថេរេន ភិក្ខុនា អនជ្ឈិដ្ឋោ ធម្មំ ទេសេតិ ឧទ្ទិសតិ បញ្ហំ កថេតិ, វុឌ្ឍេ ភិក្ខូ ឃដ្ដេន្តោ គច្ឆតិ តិដ្ឋតិ និសីទតិ, ទុស្សបល្លត្ថិកំ វា ហត្ថបល្លត្ថិកំ វា ករោតិ, សង្ឃមជ្ឈេ ឧភោ អំសេ បារុបតិ, ឆត្តុបាហនំ ធារេតិ, ‘‘ភិក្ខុសង្ឃស្ស លជ្ជិតុំ វដ្ដតី’’តិ វុត្តេបិ ‘‘តុណ្ហី ហោហិ, សង្ឃោ សង្ឃោតិ វទសិ, កិំ សង្ឃោ, មិគសង្ឃោ អជសង្ឃោ’’តិអាទីនិ វទតិ, អយំ សង្ឃេ អគារវោ នាម។ ឯកភិក្ខុស្មិម្បិ ហិ អគារវេ កតេ សង្ឃេ កតោយេវ ហោតិ។ តិស្សោ សិក្ខា បន អបូរយមានោ សិក្ខាយ ន បរិបូរការី នាម។
Yo pana dhammasavane saṅghuṭṭhe sakkaccaṃ na gacchati, sakkaccaṃ dhammaṃ na suṇāti, niddāyati vā sallapanto vā nisīdati, sakkaccaṃ na gaṇhāti na vāceti, ‘‘kiṃ dhamme agāravaṃ karosī’’ti vutte ‘‘tuṇhī hohi, dhammo dhammoti vadasi, kiṃ dhammo nāmā’’ti vadati, ayaṃ dhamme agāravo nāma. Yo pana therena bhikkhunā anajjhiṭṭho dhammaṃ deseti uddisati pañhaṃ katheti, vuḍḍhe bhikkhū ghaṭṭento gacchati tiṭṭhati nisīdati, dussapallatthikaṃ vā hatthapallatthikaṃ vā karoti, saṅghamajjhe ubho aṃse pārupati, chattupāhanaṃ dhāreti, ‘‘bhikkhusaṅghassa lajjituṃ vaṭṭatī’’ti vuttepi ‘‘tuṇhī hohi, saṅgho saṅghoti vadasi, kiṃ saṅgho, migasaṅgho ajasaṅgho’’tiādīni vadati, ayaṃ saṅghe agāravo nāma. Ekabhikkhusmimpi hi agārave kate saṅghe katoyeva hoti. Tisso sikkhā pana apūrayamāno sikkhāya na paripūrakārī nāma.
អហិតាយ ទុក្ខាយ ទេវមនុស្សានន្តិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣២៥; ម. និ. អដ្ឋ. ៣.៤២; អ. និ. អដ្ឋ. ៣.៦.៣៦) ឯកស្មិំ វិហារេ ទ្វិន្នំ ភិក្ខូនំ ឧប្បន្នវិវាទោ កថំ ទេវមនុស្សានំ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តតិ? កោសម្ពកក្ខន្ធកេ វិយ ហិ ទ្វីសុ ភិក្ខូសុ វិវាទំ អាបន្នេសុ តស្មិំ វិហារេ តេសំ អន្តេវាសិកា វិវទន្តិ, តេសំ ឱវាទំ គណ្ហន្តោ ភិក្ខុនិសង្ឃោ វិវទតិ, តតោ តេសំ ឧបដ្ឋាកា វិវទន្តិ, អថ មនុស្សានំ អារក្ខទេវតា ទ្វេ កោដ្ឋាសា ហោន្តិ។ តត្ថ ធម្មវាទីនំ អារក្ខទេវតា ធម្មវាទិនិយោ ហោន្តិ, អធម្មវាទីនំ អធម្មវាទិនិយោ។ តតោ អារក្ខទេវតានំ មិត្តា ភុម្មទេវតា ភិជ្ជន្តិ។ ឯវំ បរម្បរាយ យាវ ព្រហ្មលោកា ឋបេត្វា អរិយសាវកេ សព្ពេ ទេវមនុស្សា ទ្វេ កោដ្ឋាសា ហោន្តិ។ ធម្មវាទីហិ បន អធម្មវាទិនោវ ពហុតរា ហោន្តិ។ តតោ ‘‘យំ ពហុកេហិ គហិតំ, តំ តច្ឆ’’ន្តិ ធម្មំ វិស្សជ្ជេត្វា ពហុតរា អធម្មំ គណ្ហន្តិ។ តេ អធម្មំ បុរក្ខត្វា វិហរន្តា អបាយេសុ និព្ពត្តន្តិ។ ឯវំ ឯកស្មិំ វិហារេ ទ្វិន្នំ ភិក្ខូនំ ឧប្បន្នោ វិវាទោ ពហូនំ អហិតាយ ទុក្ខាយ ហោតិ។ អជ្ឈត្តំ វាតិ អត្តនិ វា អត្តនោ បរិសាយ វា។ ពហិទ្ធា វាតិ បរស្មិំ វា បរស្ស បរិសាយ វា។ អាយតិំ អនវស្សវាយាតិ អាយតិំ អនុប្បាទាយ។
Ahitāya dukkhāya devamanussānanti (dī. ni. aṭṭha. 3.325; ma. ni. aṭṭha. 3.42; a. ni. aṭṭha. 3.6.36) ekasmiṃ vihāre dvinnaṃ bhikkhūnaṃ uppannavivādo kathaṃ devamanussānaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattati? Kosambakakkhandhake viya hi dvīsu bhikkhūsu vivādaṃ āpannesu tasmiṃ vihāre tesaṃ antevāsikā vivadanti, tesaṃ ovādaṃ gaṇhanto bhikkhunisaṅgho vivadati, tato tesaṃ upaṭṭhākā vivadanti, atha manussānaṃ ārakkhadevatā dve koṭṭhāsā honti. Tattha dhammavādīnaṃ ārakkhadevatā dhammavādiniyo honti, adhammavādīnaṃ adhammavādiniyo. Tato ārakkhadevatānaṃ mittā bhummadevatā bhijjanti. Evaṃ paramparāya yāva brahmalokā ṭhapetvā ariyasāvake sabbe devamanussā dve koṭṭhāsā honti. Dhammavādīhi pana adhammavādinova bahutarā honti. Tato ‘‘yaṃ bahukehi gahitaṃ, taṃ taccha’’nti dhammaṃ vissajjetvā bahutarā adhammaṃ gaṇhanti. Te adhammaṃ purakkhatvā viharantā apāyesu nibbattanti. Evaṃ ekasmiṃ vihāre dvinnaṃ bhikkhūnaṃ uppanno vivādo bahūnaṃ ahitāya dukkhāya hoti. Ajjhattaṃ vāti attani vā attano parisāya vā. Bahiddhā vāti parasmiṃ vā parassa parisāya vā. Āyatiṃ anavassavāyāti āyatiṃ anuppādāya.
មក្ខីតិ បរេសំ គុណមក្ខនលក្ខណេន មក្ខេន សមន្នាគតោ។ បឡាសីតិ យុគគ្គាហលក្ខណេន បឡាសេន សមន្នាគតោ។ ឥស្សុកីតិ បរសក្ការាទីនំ ឥស្សាយនលក្ខណាយ ឥស្សាយ សមន្នាគតោ។ មច្ឆរីតិ អាវាសមច្ឆរិយាទីហិ សមន្នាគតោ។ សឋោតិ កេរាដិកោ។ មាយាវីតិ កតបាបបដិច្ឆាទកោ។ បាបិច្ឆោតិ អសន្តសម្ភាវនិច្ឆកោ ទុស្សីលោ។ មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ នត្ថិកវាទី អហេតុកវាទី អកិរិយវាទី។ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសីតិ សយំ ទិដ្ឋមេវ បរាមសតិ គណ្ហាតិ។ អាធានគ្គាហីតិ ទឡ្ហគ្គាហី។ ទុប្បដិនិស្សគ្គីតិ ន សក្កា ហោតិ គហិតំ និស្សជ្ជាបេតុំ។ ឯត្ថ ច កោធនោ ហោតិ ឧបនាហីតិអាទិនា បុគ្គលាធិដ្ឋាននយេន កោធូបនាហាទយោ អកុសលធម្មា វិវាទមូលានីតិ ទស្សិតានិ, តថា ទុដ្ឋចិត្តា វិវទន្តីតិអាទិនា លោភទោសមោហា។ អទុដ្ឋចិត្តា វិវទន្តីតិអាទិនា ច អលោភាទយោ វិវាទមូលានីតិ ទស្សិតានិ។
Makkhīti paresaṃ guṇamakkhanalakkhaṇena makkhena samannāgato. Paḷāsīti yugaggāhalakkhaṇena paḷāsena samannāgato. Issukīti parasakkārādīnaṃ issāyanalakkhaṇāya issāya samannāgato. Maccharīti āvāsamacchariyādīhi samannāgato. Saṭhoti kerāṭiko. Māyāvīti katapāpapaṭicchādako. Pāpicchoti asantasambhāvanicchako dussīlo. Micchādiṭṭhīti natthikavādī ahetukavādī akiriyavādī. Sandiṭṭhiparāmāsīti sayaṃ diṭṭhameva parāmasati gaṇhāti. Ādhānaggāhīti daḷhaggāhī. Duppaṭinissaggīti na sakkā hoti gahitaṃ nissajjāpetuṃ. Ettha ca kodhano hoti upanāhītiādinā puggalādhiṭṭhānanayena kodhūpanāhādayo akusaladhammā vivādamūlānīti dassitāni, tathā duṭṭhacittā vivadantītiādinā lobhadosamohā. Aduṭṭhacittā vivadantītiādinā ca alobhādayo vivādamūlānīti dassitāni.
២១៧. ទុព្ពណ្ណោតិ បំសុបិសាចកោ វិយ ឈាមខាណុវណ្ណោ។ ទុទ្ទស្សិកោតិ វិជាតមាតុយាបិ អមនាបទស្សនោ។ ឱកោដិមកោតិ លកុណ្ឌកោ។ កាណោតិ ឯកក្ខិកាណោ វា ឧភយក្ខិកាណោ វា។ កុណីតិ ឯកហត្ថកុណី វា ឧភយហត្ថកុណី វា។ ខញ្ជោតិ ឯកបាទខញ្ជោ វា ឧភយបាទខញ្ជោ វា។ បក្ខហតោតិ ហតបក្ខោ បីឋសប្បី។
217.Dubbaṇṇoti paṃsupisācako viya jhāmakhāṇuvaṇṇo. Duddassikoti vijātamātuyāpi amanāpadassano. Okoṭimakoti lakuṇḍako. Kāṇoti ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā. Kuṇīti ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā. Khañjoti ekapādakhañjo vā ubhayapādakhañjo vā. Pakkhahatoti hatapakkho pīṭhasappī.
២២០. វិវាទាធិករណំ កុសលំ អកុសលំ អព្យាកតន្តិ វិវាទាធិករណំ កិំ កុសលំ អកុសលំ ឧទាហុ អព្យាកតន្តិ បុច្ឆតិ។ វិវាទាធិករណំ សិយា កុសលន្តិអាទិ វិស្សជ្ជនំ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ វិវទន្តិ ឯតេនាតិ វិវាទោតិ អាហ ‘‘យេន វិវទន្តិ, សោ ចិត្តុប្បាទោ វិវាទោ’’តិ។ កថំ បន សោ ចិត្តុប្បាទោ អធិករណំ នាមាតិ អាហ ‘‘សមថេហិ ច អធិករណីយតាយ អធិករណ’’ន្តិ, សមថេហិ សមេតព្ពតាយ អធិករណន្តិ អត្ថោ។ វិវាទហេតុភូតស្ស ហិ ចិត្តុប្បាទស្ស វូបសមេន តប្បភវស្ស សទ្ទស្សបិ វូបសមោ ហោតីតិ ចិត្តុប្បាទស្ស សមថេហិ អធិករណីយតា បរិយាយោ សម្ភវតិ។
220.Vivādādhikaraṇaṃ kusalaṃ akusalaṃ abyākatanti vivādādhikaraṇaṃ kiṃ kusalaṃ akusalaṃ udāhu abyākatanti pucchati. Vivādādhikaraṇaṃ siyā kusalantiādi vissajjanaṃ. Esa nayo sesesupi. Vivadanti etenāti vivādoti āha ‘‘yena vivadanti, so cittuppādo vivādo’’ti. Kathaṃ pana so cittuppādo adhikaraṇaṃ nāmāti āha ‘‘samathehi ca adhikaraṇīyatāya adhikaraṇa’’nti, samathehi sametabbatāya adhikaraṇanti attho. Vivādahetubhūtassa hi cittuppādassa vūpasamena tappabhavassa saddassapi vūpasamo hotīti cittuppādassa samathehi adhikaraṇīyatā pariyāyo sambhavati.
២២២. អាបត្តាធិករណំ សិយា អកុសលំ សិយា អព្យាកតន្តិ អយំ វិកប្បោ បញ្ញត្តិវជ្ជំយេវ សន្ធាយ វុត្តោ, ន លោកវជ្ជន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘សន្ធាយភាសិតវសេនា’’តិអាទិមាហ។ កស្មា បនេត្ថ សន្ធាយភាសិតវសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ អាហ ‘‘យស្មិំ ហី’’តិអាទិ។ បថវីខណនាទិកេតិ ឯត្ថ អាទិ-សទ្ទេន ភូតគាមបាតព្យតាទិបញ្ញត្តិវជ្ជំ សិក្ខាបទំ សង្គណ្ហាតិ។ យោ វិនយេ អបកតញ្ញុតាយ វត្តសីសេន សម្មុញ្ជនិអាទិនា បថវីខណនាទីនិ ករោតិ, តទា តស្សុប្បន្នចិត្តំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘កុសលចិត្តំ អង្គំ ហោតី’’តិ។ អង្គំ ហោតីតិ ច វត្តសីសេន ករោន្តស្សបិ ‘‘ឥមំ បថវិំ ខណាមី’’តិអាទិនា វីតិក្កមជាននវសេន បវត្តត្តា តំ កុសលចិត្តំ អាបត្តាធិករណំ, កុសលចិត្តំ អាបត្តិយា ការណំ ហោតីតិ អត្ថោ។ ន ហិ វីតិក្កមំ អជានន្តស្ស បថវីខណនាទីសុ អាបត្តិ សម្ភវតិ។ តស្មិំ សតីតិ តស្មិំ កុសលចិត្តេ អាបត្តិភាវេន គហិតេ សតីតិ អធិប្បាយោ។ តស្មាតិ យស្មា កុសលចិត្តេ អាបត្តិភាវេន គហិតេ សតិ ‘‘នត្ថិ អាបត្តាធិករណំ កុសល’’ន្តិ ន សក្កា វត្តុំ, តស្មា។ នយិទំ អង្គប្បហោនកចិត្តំ សន្ធាយ វុត្តន្តិ ‘‘អាបត្តាធិករណំ សិយា អកុសលំ សិយា អព្យាកតំ, នត្ថិ អាបត្តាធិករណំ កុសល’’ន្តិ ឥទំ អាបត្តិសមុដ្ឋាបកភាវេន អង្គប្បហោនកំ អាបត្តិយា ការណភូតំ ចិត្តំ សន្ធាយ ន វុត្តំ។ កិំ បន សន្ធាយ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘ឥទំ បនា’’តិអាទិ។ ភិក្ខុម្ហិ កម្មដ្ឋានគតចិត្តេន និបន្នេ និទ្ទាយន្តេ វា មាតុគាមោ ចេ សេយ្យំ កប្បេតិ, តស្មិំ ខណេ សេយ្យាការេន វត្តមានរូបមេវ អាបត្តិ, ន កុសលាទិវសប្បវត្តំ ចិត្តន្តិ អាហ ‘‘អសញ្ចិច្ច…បេ.… សហសេយ្យាទិវសេន អាបជ្ជតោ (បរិ. ៣២៣ អត្ថតោ សមានំ) អព្យាកតំ ហោតី’’តិ។ តស្មិញ្ហិ ខណេ ឧដ្ឋាតព្ពេ ជាតេ អនុដ្ឋានតោ តទាការបវត្តោ រូបក្ខន្ធោវ អាបត្តិ។
222.Āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākatanti ayaṃ vikappo paññattivajjaṃyeva sandhāya vutto, na lokavajjanti dassetuṃ ‘‘sandhāyabhāsitavasenā’’tiādimāha. Kasmā panettha sandhāyabhāsitavasena attho veditabboti āha ‘‘yasmiṃ hī’’tiādi. Pathavīkhaṇanādiketi ettha ādi-saddena bhūtagāmapātabyatādipaññattivajjaṃ sikkhāpadaṃ saṅgaṇhāti. Yo vinaye apakataññutāya vattasīsena sammuñjaniādinā pathavīkhaṇanādīni karoti, tadā tassuppannacittaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kusalacittaṃ aṅgaṃ hotī’’ti. Aṅgaṃ hotīti ca vattasīsena karontassapi ‘‘imaṃ pathaviṃ khaṇāmī’’tiādinā vītikkamajānanavasena pavattattā taṃ kusalacittaṃ āpattādhikaraṇaṃ, kusalacittaṃ āpattiyā kāraṇaṃ hotīti attho. Na hi vītikkamaṃ ajānantassa pathavīkhaṇanādīsu āpatti sambhavati. Tasmiṃ satīti tasmiṃ kusalacitte āpattibhāvena gahite satīti adhippāyo. Tasmāti yasmā kusalacitte āpattibhāvena gahite sati ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti na sakkā vattuṃ, tasmā. Nayidaṃ aṅgappahonakacittaṃ sandhāya vuttanti ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti idaṃ āpattisamuṭṭhāpakabhāvena aṅgappahonakaṃ āpattiyā kāraṇabhūtaṃ cittaṃ sandhāya na vuttaṃ. Kiṃ pana sandhāya vuttanti āha ‘‘idaṃ panā’’tiādi. Bhikkhumhi kammaṭṭhānagatacittena nipanne niddāyante vā mātugāmo ce seyyaṃ kappeti, tasmiṃ khaṇe seyyākārena vattamānarūpameva āpatti, na kusalādivasappavattaṃ cittanti āha ‘‘asañcicca…pe… sahaseyyādivasena āpajjato (pari. 323 atthato samānaṃ) abyākataṃ hotī’’ti. Tasmiñhi khaṇe uṭṭhātabbe jāte anuṭṭhānato tadākārapavatto rūpakkhandhova āpatti.
‘‘អាបត្តិំ អាបជ្ជន្តោ កុសលចិត្តោ វា អាបជ្ជតិ អកុសលាព្យាកតចិត្តោ វា’’តិ វចនតោ កុសលម្បិ អាបត្តាធិករណំ សិយាតិ ចេ? ន។ យោ ហិ អាបត្តិំ អាបជ្ជតីតិ វុច្ចតិ, សោ តីសុ ចិត្តេសុ អញ្ញតរចិត្តសមង្គី ហុត្វា អាបជ្ជតិ, ន អញ្ញថាតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘កុសលចិត្តោ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ – បថវីខណនាទីសុ កុសលចិត្តក្ខណេ វីតិក្កមាទិវសេន បវត្តរូបសម្ភវតោ កុសលចិត្តោ វា តថាបវត្តរូបសង្ខាតំ អព្យាកតាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, តថា អព្យាកតចិត្តោ វា អព្យាកតរូបសង្ខាតំ អព្យាកតាបត្តិំ អាបជ្ជតិ។ បាណាតិបាតាទិំ អកុសលចិត្តោ វា អកុសលាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, រូបំ បនេត្ថ អព្ពោហារិកំ។ សុបិនន្តេ ច បាណាតិបាតាទិំ ករោន្តោ សហសេយ្យាទិវសេន អាបជ្ជិតព្ពាបត្តិំ អាបជ្ជន្តោ អកុសលចិត្តោ អព្យាកតាបត្តិំ អាបជ្ជតីតិ។
‘‘Āpattiṃ āpajjanto kusalacitto vā āpajjati akusalābyākatacitto vā’’ti vacanato kusalampi āpattādhikaraṇaṃ siyāti ce? Na. Yo hi āpattiṃ āpajjatīti vuccati, so tīsu cittesu aññataracittasamaṅgī hutvā āpajjati, na aññathāti dassanatthaṃ ‘‘kusalacitto vā’’tiādi vuttaṃ. Ayañhettha attho – pathavīkhaṇanādīsu kusalacittakkhaṇe vītikkamādivasena pavattarūpasambhavato kusalacitto vā tathāpavattarūpasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati, tathā abyākatacitto vā abyākatarūpasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati. Pāṇātipātādiṃ akusalacitto vā akusalāpattiṃ āpajjati, rūpaṃ panettha abbohārikaṃ. Supinante ca pāṇātipātādiṃ karonto sahaseyyādivasena āpajjitabbāpattiṃ āpajjanto akusalacitto abyākatāpattiṃ āpajjatīti.
កុសលចិត្តំ អាបជ្ជេយ្យាតិ ឯឡកលោមំ គហេត្វា កម្មដ្ឋានមនសិការេន តិយោជនំ អតិក្កមន្តស្ស បញ្ញត្តិំ អជានិត្វា បទសោ ធម្មំ វាចេន្តស្ស ច អាបជ្ជិតព្ពាបត្តិយា កុសលចិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ។ ន ច តត្ថ វិជ្ជមានម្បិ កុសលចិត្តំ អាបត្តិយា អង្គន្តិ តស្មិំ វិជ្ជមានម្បិ កុសលចិត្តំ អាបត្តិយា អង្គំ ន ហោតិ, សយំ អាបត្តិ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ ចលិតប្បវត្តានន្តិ ចលិតានំ បវត្តានញ្ច។ ចលិតោ កាយោ, បវត្តា វាចា។ អញ្ញតរមេវ អង្គន្តិ កាយវាចានំ អញ្ញតរមេវ អាបត្តីតិ អត្ថោ។ តញ្ច រូបក្ខន្ធបរិយាបន្នត្តា អព្យាកតន្តិ ឥមិនា អព្យាកតមាបត្តាធិករណំ, នាញ្ញន្តិ ទស្សេតិ។
Kusalacittaṃāpajjeyyāti eḷakalomaṃ gahetvā kammaṭṭhānamanasikārena tiyojanaṃ atikkamantassa paññattiṃ ajānitvā padaso dhammaṃ vācentassa ca āpajjitabbāpattiyā kusalacittaṃ āpajjeyya. Na ca tattha vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅganti tasmiṃ vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ na hoti, sayaṃ āpatti na hotīti attho. Calitappavattānanti calitānaṃ pavattānañca. Calito kāyo, pavattā vācā. Aññatarameva aṅganti kāyavācānaṃ aññatarameva āpattīti attho. Tañca rūpakkhandhapariyāpannattā abyākatanti iminā abyākatamāpattādhikaraṇaṃ, nāññanti dasseti.
យទិ ឯវំ ‘‘សាបត្តិកស្ស, ភិក្ខវេ, និរយំ វា វទាមិ តិរច្ឆានយោនិំ វា’’តិ វចនតោ អព្យាកតស្សបិ វិបាកធម្មតា អាបជ្ជេយ្យាតិ? នាបជ្ជេយ្យ។ អសញ្ចិច្ច អាបន្នា ហិ អាបត្តិយោ យាវ សោ ន ជានាតិ, តាវ អនន្តរាយករា, ជានិត្វា ឆាទេន្តោ បន ឆាទនប្បច្ចយា អញ្ញំ ទុក្កដសង្ខាតំ អកុសលមាបត្តាធិករណមាបជ្ជតិ, តញ្ច អកុសលសភាវត្តា សគ្គមោក្ខានំ អន្តរាយករណន្តិ សាបត្តិកស្ស អបាយគាមិតា វុត្តា។ អព្យាកតំ បន អាបត្តាធិករណំ អវិបាកធម្មមេវាតិ និដ្ឋមេត្ថ គន្តព្ពំ។ តេនេវ បោរាណគណ្ឋិបទេសុបិ ‘‘បុថុជ្ជនោ កល្យាណបុថុជ្ជនោ សេក្ខោ អរហាតិ ចត្តារោ បុគ្គលេ ទស្សេត្វា តេសុ អរហតោ អាបត្តាធិករណំ អព្យាកតមេវ, តថា សេក្ខានំ, តថា កល្យាណបុថុជ្ជនស្ស អសញ្ចិច្ច វីតិក្កមកាលេ អព្យាកតមេវ។ ឥតរស្ស អកុសលម្បិ ហោតិ អព្យាកតម្បិ។ យស្មា ចស្ស សញ្ចិច្ច វីតិក្កមកាលេ អកុសលមេវ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘នត្ថិ អាបត្តាធិករណំ កុសល’ន្តិ។ សព្ពត្ថ ឯវំ អព្យាកតន្តិ វិបាកាភាវមត្តំ សន្ធាយ វុត្ត’’ន្តិ លិខិតំ។ យញ្ច អាបត្តាធិករណំ អកុសលំ, តម្បិ ទេសិតំ វុដ្ឋិតំ វា អនន្តរាយករំ។ យថា ហិ អរិយូបវាទកម្មំ អកុសលម្បិ សមានំ អច្ចយំ ទេសេត្វា ខមាបនេន បយោគសម្បត្តិបដិពាហិតត្តា អវិបាកធម្មតំ អាបន្នំ អហោសិកម្មំ ហោតិ, ឯវមិទម្បិ ទេសិតំ វុដ្ឋិតំ វា បយោគសម្បត្តិបដិពាហិតត្តា អវិបាកធម្មតាយ អហោសិកម្មភាវេន អនន្តរាយករំ ជាតំ។ តេនេវ ‘‘សាបត្តិកស្ស, ភិក្ខវេ, និរយំ វា វទាមិ តិរច្ឆានយោនិំ វា’’តិ សាបត្តិកស្សេវ អបាយគាមិតា វុត្តា។
Yadi evaṃ ‘‘sāpattikassa, bhikkhave, nirayaṃ vā vadāmi tiracchānayoniṃ vā’’ti vacanato abyākatassapi vipākadhammatā āpajjeyyāti? Nāpajjeyya. Asañcicca āpannā hi āpattiyo yāva so na jānāti, tāva anantarāyakarā, jānitvā chādento pana chādanappaccayā aññaṃ dukkaṭasaṅkhātaṃ akusalamāpattādhikaraṇamāpajjati, tañca akusalasabhāvattā saggamokkhānaṃ antarāyakaraṇanti sāpattikassa apāyagāmitā vuttā. Abyākataṃ pana āpattādhikaraṇaṃ avipākadhammamevāti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Teneva porāṇagaṇṭhipadesupi ‘‘puthujjano kalyāṇaputhujjano sekkho arahāti cattāro puggale dassetvā tesu arahato āpattādhikaraṇaṃ abyākatameva, tathā sekkhānaṃ, tathā kalyāṇaputhujjanassa asañcicca vītikkamakāle abyākatameva. Itarassa akusalampi hoti abyākatampi. Yasmā cassa sañcicca vītikkamakāle akusalameva hoti, tasmā vuttaṃ ‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’nti. Sabbattha evaṃ abyākatanti vipākābhāvamattaṃ sandhāya vutta’’nti likhitaṃ. Yañca āpattādhikaraṇaṃ akusalaṃ, tampi desitaṃ vuṭṭhitaṃ vā anantarāyakaraṃ. Yathā hi ariyūpavādakammaṃ akusalampi samānaṃ accayaṃ desetvā khamāpanena payogasampattipaṭibāhitattā avipākadhammataṃ āpannaṃ ahosikammaṃ hoti, evamidampi desitaṃ vuṭṭhitaṃ vā payogasampattipaṭibāhitattā avipākadhammatāya ahosikammabhāvena anantarāyakaraṃ jātaṃ. Teneva ‘‘sāpattikassa, bhikkhave, nirayaṃ vā vadāmi tiracchānayoniṃ vā’’ti sāpattikasseva apāyagāmitā vuttā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi / ៨. អធិករណំ • 8. Adhikaraṇaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / អធិករណកថា • Adhikaraṇakathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វជិរពុទ្ធិ-ដីកា • Vajirabuddhi-ṭīkā / អធិករណកថាវណ្ណនា • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វិមតិវិនោទនី-ដីកា • Vimativinodanī-ṭīkā / អធិករណកថាវណ្ណនា • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi / ៨. អធិករណកថា • 8. Adhikaraṇakathā
