| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / វជិរពុទ្ធិ-ដីកា • Vajirabuddhi-ṭīkā |
អធិករណកថាវណ្ណនា
Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
២២០. ចិត្តុប្បាទោ វិវាទោ។ វិវាទសទ្ទោបិ ការណូបចារេន កុសលាទិសង្ខ្យំ គច្ឆតិ។ តំ សន្ធាយ ‘‘សមថេហិ ច អធិករណីយតាយ អធិករណ’’ន្តិ វុត្តំ។ អថ វា វិវាទហេតុភូតស្ស ចិត្តុប្បាទស្ស វូបសមេន សម្ភវស្ស សទ្ទស្សបិ វូបសមោ ហោតីតិ ចិត្តុប្បាទស្សបិ សមថេហិ អធិករណីយតា បរិយាយោ សម្ភវតិ។ ‘‘កុសលចិត្តា វិវទន្តី’’តិ វុត្តវិវាទេបិ ‘‘វិបច្ចតាយ វោហារោ’’តិ វុត្តំ, ន វុត្តវចនហេតុវសេនាតិ វេទិតព្ពំ។
220.Cittuppādovivādo. Vivādasaddopi kāraṇūpacārena kusalādisaṅkhyaṃ gacchati. Taṃ sandhāya ‘‘samathehi ca adhikaraṇīyatāya adhikaraṇa’’nti vuttaṃ. Atha vā vivādahetubhūtassa cittuppādassa vūpasamena sambhavassa saddassapi vūpasamo hotīti cittuppādassapi samathehi adhikaraṇīyatā pariyāyo sambhavati. ‘‘Kusalacittā vivadantī’’ti vuttavivādepi ‘‘vipaccatāya vohāro’’ti vuttaṃ, na vuttavacanahetuvasenāti veditabbaṃ.
២២២. ‘‘អាបត្តិញ្ហិ អាបជ្ជន្តោ កុសលចិត្តោ វា’’តិ វចនតោ កុសលម្បិ សិយាតិ ចេ? ន តំ អាបត្តាធិករណំ សន្ធាយ វុត្តំ, យោ អាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, សោ តីសុ ចិត្តេសុ អញ្ញតរចិត្តសមង្គី ហុត្វា អាបជ្ជតីតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘យំ កុសលចិត្តោ អាបជ្ជតី’’តិអាទិ វុត្តំ។ យោ ‘‘បញ្ញត្តិមត្តំ អាបត្តាធិករណ’’ន្តិ វទេយ្យ, តស្ស អកុសលាទិភាវោបិ អាបត្តាធិករណស្ស ន យុជ្ជតេវ វិវាទាធិករណាទីនំ វិយាតិ ចេ? ន, ‘‘នត្ថាបត្តាធិករណំ កុសល’’ន្តិ ឥមិនា វិរោធសម្ភវតោ។ អនុគណ្ឋិបទេ បន ‘‘អាបត្តាធិករណំ នាម តថាបវត្តមានអកឧសលចិត្តុប្បាទរូបក្ខន្ធានមេតំ អធិវចនំ។ អវសិដ្ឋេសុ កុសលាព្យាកតបញ្ញត្តីសុ ‘អាបត្តាធិករណំ សិយា អកុសលំ សិយា អព្យាកត’ន្តិ វចនតោ បញ្ញត្តិតាវ បដិសិទ្ធា កុសលត្តិកេ អបរិយាបន្នត្តា។ កុសលបដិសេធេនេវ តេន សមានគតិកត្តា កិរិយាព្យាកតានម្បិ បដិសេធោ វេទិតព្ពោ, កិរិយាព្យាកតានំ វិយ អនុគមនតោ វិបាកាព្យាកតានម្បិ បដិសេធោ កតោវ ហោតិ, តថាបិ អព្យាកតសាមញ្ញតោ រូបក្ខន្ធេន សទ្ធិំ វិបាកកិរិយាព្យាកតានម្បិ អធិវចនន្តិ វេទិតព្ព’’ន្តិ វុត្តំ។ តត្ថ ‘‘កុសលចិត្តំ អង្គំ ហោតី’’តិ វិនយេ អបកតញ្ញុនោ សន្ធាយ វុត្តំ អប្បហរិតករណាទិកេ សតិ។ តស្មាតិ យស្មា ‘‘នត្ថិ អាបត្តាធិករណំ កុសល’’ន្តិ វត្តុំ ន សក្កា, តស្មា កុសលចិត្តំ អង្គំ ន ហោតីតិ អត្ថោ។ យទិ ឯវំ កស្មា ‘‘តិចិត្តំ តិវេទន’’ន្តិ វុច្ចតីតិ ចេ? តំ ទស្សេតុំ ‘‘នយិទ’’ន្តិអាទិ អារទ្ធន្តិ ឯកេ។ អាបត្តិសមុដ្ឋាបកចិត្តំ អង្គប្បហោនកចិត្តំ នាម។ ‘‘ឯកន្តតោតិ យេភុយ្យេនាតិ អត្ថោ, ឥតរថា វិរុជ្ឈតិ។ កស្មា? ‘យស្សា សចិត្តកបក្ខេ ចិត្តំ អកុសលមេវ ហោតី’តិ (កង្ខា. អដ្ឋ. បឋមបារាជិកវណ្ណនា) វុត្តត្តា’’តិ វទន្តិ។ តេន កិំ? វិបាកោ នត្ថិ, កស្មា? ឯកន្តាកុសលត្តា, តស្មា កថាវ តត្ថ នត្ថិ។ យត្ថ បន អត្ថិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘យំ បន បណ្ណត្តិវជ្ជ’’ន្តិអាទិមាហ។ អសញ្ចិច្ច បន កិញ្ចិ អជានន្តស្ស…បេ.… អព្យាកតំ ហោតីតិ ភិក្ខុម្ហិ កម្មដ្ឋានគតចិត្តេន និបន្នេ, និទ្ទាយន្តេ វា មាតុគាមោ ចេ សេយ្យំ កប្បេតិ, តស្ស ភិក្ខុនោ វិជ្ជមានម្បិ កុសលចិត្តំ អាបត្តិយា អង្គំ ន ហោតិ, តស្មា តស្មិំ ខណេ សេយ្យាការេន វត្តមានរូបមេវ អាបត្តាធិករណំ នាម។ ភវង្គចិត្តេ វិជ្ជមានេបិ ឯសេវ នយោ។ តស្មិញ្ហិ ខណេ ឧដ្ឋាតព្ពេ ជាតេ អនុដ្ឋានតោ រូបក្ខន្ធោវ អាបត្តិ នាម, ន វិបាកេន សទ្ធិំ។ សចេ បន វទេយ្យ, តស្ស ឯវំវាទិនោ អចិត្តកានំ កុសលចិត្តំ អាបជ្ជេយ្យ។ កិំ វុត្តំ ហោតិ? ឯឡកលោមំ គហេត្វា កម្មដ្ឋានមនសិការេន តិយោជនំ អតិក្កមន្តស្ស, បណ្ណត្តិំ អជានិត្វា បទសោ ធម្មំ វាចេន្តស្ស ច អាបជ្ជិតព្ពាបត្តិយា កុសលចិត្តំ អាបជ្ជេយ្យាតិ។ អាបជ្ជតិយេវាតិ ចេ? នាបជ្ជតិ។ កស្មា? ‘‘នត្ថិ អាបត្តាធិករណំ កុសល’’ន្តិ វចនតោ។
222. ‘‘Āpattiñhi āpajjanto kusalacitto vā’’ti vacanato kusalampi siyāti ce? Na taṃ āpattādhikaraṇaṃ sandhāya vuttaṃ, yo āpattiṃ āpajjati, so tīsu cittesu aññataracittasamaṅgī hutvā āpajjatīti dassanatthaṃ ‘‘yaṃ kusalacitto āpajjatī’’tiādi vuttaṃ. Yo ‘‘paññattimattaṃ āpattādhikaraṇa’’nti vadeyya, tassa akusalādibhāvopi āpattādhikaraṇassa na yujjateva vivādādhikaraṇādīnaṃ viyāti ce? Na, ‘‘natthāpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti iminā virodhasambhavato. Anugaṇṭhipade pana ‘‘āpattādhikaraṇaṃ nāma tathāpavattamānaakausalacittuppādarūpakkhandhānametaṃ adhivacanaṃ. Avasiṭṭhesu kusalābyākatapaññattīsu ‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākata’nti vacanato paññattitāva paṭisiddhā kusalattike apariyāpannattā. Kusalapaṭisedheneva tena samānagatikattā kiriyābyākatānampi paṭisedho veditabbo, kiriyābyākatānaṃ viya anugamanato vipākābyākatānampi paṭisedho katova hoti, tathāpi abyākatasāmaññato rūpakkhandhena saddhiṃ vipākakiriyābyākatānampi adhivacananti veditabba’’nti vuttaṃ. Tattha ‘‘kusalacittaṃ aṅgaṃ hotī’’ti vinaye apakataññuno sandhāya vuttaṃ appaharitakaraṇādike sati. Tasmāti yasmā ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vattuṃ na sakkā, tasmā kusalacittaṃ aṅgaṃ na hotīti attho. Yadi evaṃ kasmā ‘‘ticittaṃ tivedana’’nti vuccatīti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘nayida’’ntiādi āraddhanti eke. Āpattisamuṭṭhāpakacittaṃ aṅgappahonakacittaṃ nāma. ‘‘Ekantatoti yebhuyyenāti attho, itarathā virujjhati. Kasmā? ‘Yassā sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hotī’ti (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttattā’’ti vadanti. Tena kiṃ? Vipāko natthi, kasmā? Ekantākusalattā, tasmā kathāva tattha natthi. Yattha pana atthi, taṃ dassento ‘‘yaṃ pana paṇṇattivajja’’ntiādimāha. Asañcicca pana kiñci ajānantassa…pe… abyākataṃ hotīti bhikkhumhi kammaṭṭhānagatacittena nipanne, niddāyante vā mātugāmo ce seyyaṃ kappeti, tassa bhikkhuno vijjamānampi kusalacittaṃ āpattiyā aṅgaṃ na hoti, tasmā tasmiṃ khaṇe seyyākārena vattamānarūpameva āpattādhikaraṇaṃ nāma. Bhavaṅgacitte vijjamānepi eseva nayo. Tasmiñhi khaṇe uṭṭhātabbe jāte anuṭṭhānato rūpakkhandhova āpatti nāma, na vipākena saddhiṃ. Sace pana vadeyya, tassa evaṃvādino acittakānaṃ kusalacittaṃ āpajjeyya. Kiṃ vuttaṃ hoti? Eḷakalomaṃ gahetvā kammaṭṭhānamanasikārena tiyojanaṃ atikkamantassa, paṇṇattiṃ ajānitvā padaso dhammaṃ vācentassa ca āpajjitabbāpattiyā kusalacittaṃ āpajjeyyāti. Āpajjatiyevāti ce? Nāpajjati. Kasmā? ‘‘Natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti vacanato.
ចលិតោ កាយោ, បវត្តា វាចា, អញ្ញតរមេវ អង្គន្តិ អញ្ញតរមេវ អាបត្តីតិ អត្ថោ។ កេវលំ បញ្ញត្តិយា អកុសលាទិភាវាសម្ភវតោ អាបត្តិតា ន យុជ្ជតិ។ អាបត្តិំ អាបជ្ជន្តោ តីសុ អញ្ញតរសមង្គី ហុត្វា អាបជ្ជតីតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘យំ កុសលចិត្តោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តស្សត្ថោ – បថវីខណនាទីសុ កុសលចិត្តក្ខណេ វីតិក្កមវសេន បវត្តរូបសម្ភវតោ កុសលចិត្តោ វា អព្យាកតាបត្តិំ អាបជ្ជតិ។ តថា អព្យាកតចិត្តោ វា អព្យាកតរូបសង្ខាតំ អព្យាកតាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, បាណាតិបាតាទីសុ អកុសលចិត្តោ វា អកុសលាបត្តិំ អាបជ្ជតិ, រូបំ បនេត្ថ អព្ពោហារិកំ។ សុបិនបស្សនកាលាទីសុ បាណាតិបាតាទិំ ករោន្តោ សហសេយ្យាទិវសេន អាបជ្ជិតព្ពាបត្តិំ អាបជ្ជន្តោ អកុសលចិត្តោ អព្យាកតាបត្តិំ អាបជ្ជតីតិ វេទិតព្ពោ។ ឥទំ វុច្ចតិ អាបត្តាធិករណំ អកុសលន្តិ អកុសលចិត្តុប្បាទោ។ បោរាណគណ្ឋិបទេសុ បន ‘‘បុថុជ្ជនោ កល្យាណបុថុជ្ជនោ សេក្ខោ អរហាតិ ចត្តារោ បុគ្គលេ ទស្សេត្វា តេសុ អរហតោ អាបត្តាធិករណំ អព្យាកតមេវ, តថា សេក្ខានំ, តថា កល្យាណបុថុជ្ជនស្ស អសញ្ចិច្ច វីតិក្កមកាលេ អព្យាកតមេវ។ ឥតរស្ស អកុសលម្បិ ហោតិ អព្យាកតម្បិ។ យស្មា ចស្ស សញ្ចិច្ច វីតិក្កមកាលេ អកុសលមេវ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘នត្ថិ អាបត្តាធិករណំ កុសល’ន្តិ។ សព្ពត្ថ អព្យាកតំ នាម តស្ស វិបាកាភាវមត្តំ សន្ធាយ ឯវំនាមកំ ជាត’’ន្តិ លិខិតំ, វិចារេត្វា គហេតព្ពំ។
Calito kāyo, pavattā vācā, aññatarameva aṅganti aññatarameva āpattīti attho. Kevalaṃ paññattiyā akusalādibhāvāsambhavato āpattitā na yujjati. Āpattiṃ āpajjanto tīsu aññatarasamaṅgī hutvā āpajjatīti dassanatthaṃ ‘‘yaṃ kusalacitto’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – pathavīkhaṇanādīsu kusalacittakkhaṇe vītikkamavasena pavattarūpasambhavato kusalacitto vā abyākatāpattiṃ āpajjati. Tathā abyākatacitto vā abyākatarūpasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati, pāṇātipātādīsu akusalacitto vā akusalāpattiṃ āpajjati, rūpaṃ panettha abbohārikaṃ. Supinapassanakālādīsu pāṇātipātādiṃ karonto sahaseyyādivasena āpajjitabbāpattiṃ āpajjanto akusalacitto abyākatāpattiṃ āpajjatīti veditabbo. Idaṃ vuccati āpattādhikaraṇaṃ akusalanti akusalacittuppādo. Porāṇagaṇṭhipadesu pana ‘‘puthujjano kalyāṇaputhujjano sekkho arahāti cattāro puggale dassetvā tesu arahato āpattādhikaraṇaṃ abyākatameva, tathā sekkhānaṃ, tathā kalyāṇaputhujjanassa asañcicca vītikkamakāle abyākatameva. Itarassa akusalampi hoti abyākatampi. Yasmā cassa sañcicca vītikkamakāle akusalameva hoti, tasmā vuttaṃ ‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’nti. Sabbattha abyākataṃ nāma tassa vipākābhāvamattaṃ sandhāya evaṃnāmakaṃ jāta’’nti likhitaṃ, vicāretvā gahetabbaṃ.
២២៤. វិវាទោ វិវាទាធិករណន្តិ យោ កោចិ វិវាទោ, សោ សព្ពោ កិំ វិវាទាធិករណំ នាម ហោតីតិ ឯកបុច្ឆា។ ‘‘វិវាទោ អធិករណន្តិ វិវាទាធិករណមេវ វិវាទោ ច អធិករណញ្ចាតិ បុច្ឆតិ។ តទុភយំ វិវាទាធិករណមេវាតិ បុច្ឆតីតិ វុត្តំ ហោតី’’តិ បោរាណគណ្ឋិបទេ វុត្តំ។ កេសុចិ បោត្ថកេសុ អយំ បុច្ឆា នត្ថិ។ យទិ ឯវំ ឥមាយ ន ភវិតព្ពំ វិវាទោ វិវាទាធិករណំ, វិវាទាធិករណំ វិវាទោ, វិវាទាធិករណំ វិវាទោ ចេវ អធិករណញ្ចាតិ បញ្ចបញ្ហាហិ ភវិតព្ពំ សិយា។ កេសុចិ បោត្ថកេសុ តិស្សោ, កេសុចិ ចតស្សោ, បញ្ច នត្ថិ។ តត្ថ ទ្វេ វិភត្តា។ ឥតរាសុ អធិករណំ វិវាទោតិ យំ កិញ្ចិ អធិករណំ, វិវាទសង្ខ្យមេវ គច្ឆតិ, វិវាទោ អធិករណន្តិ យោ កោចិ វិវាទោ, សោ សព្ពោ អធិករណសង្ខ្យំ គច្ឆតីតិ បុច្ឆតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។
224.Vivādo vivādādhikaraṇanti yo koci vivādo, so sabbo kiṃ vivādādhikaraṇaṃ nāma hotīti ekapucchā. ‘‘Vivādo adhikaraṇanti vivādādhikaraṇameva vivādo ca adhikaraṇañcāti pucchati. Tadubhayaṃ vivādādhikaraṇamevāti pucchatīti vuttaṃ hotī’’ti porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ. Kesuci potthakesu ayaṃ pucchā natthi. Yadi evaṃ imāya na bhavitabbaṃ vivādo vivādādhikaraṇaṃ, vivādādhikaraṇaṃ vivādo, vivādādhikaraṇaṃ vivādo ceva adhikaraṇañcāti pañcapañhāhi bhavitabbaṃ siyā. Kesuci potthakesu tisso, kesuci catasso, pañca natthi. Tattha dve vibhattā. Itarāsu adhikaraṇaṃ vivādoti yaṃ kiñci adhikaraṇaṃ, vivādasaṅkhyameva gacchati, vivādo adhikaraṇanti yo koci vivādo, so sabbo adhikaraṇasaṅkhyaṃ gacchatīti pucchati. Esa nayo sabbattha.
២២៨. សម្មុខាវិនយស្មិន្តិ សម្មុខាវិនយភាវេ។
228.Sammukhāvinayasminti sammukhāvinayabhāve.
២៣០. ‘‘អន្តរេនាតិ ការណេនា’’តិ លិខិតំ។
230.‘‘Antarenāti kāraṇenā’’ti likhitaṃ.
២៣៣. ឧព្ពាហិកាយ ខិយ្យនកេ បាចិត្តិ ន វុត្តា តត្ថ ឆន្ទទានស្ស នត្ថិតាយ។
233. Ubbāhikāya khiyyanake pācitti na vuttā tattha chandadānassa natthitāya.
២៣៦. តស្ស ខោ ឯតន្តិ ឯសោតិ អត្ថោ ‘‘ឯតទគ្គ’’ន្តិ ឯត្ថ វិយ។
236.Tassa kho etanti esoti attho ‘‘etadagga’’nti ettha viya.
២៣៨. ‘‘កា ច តស្ស បាបិយសិកា’’តិ កិរ បាឋោ។
238. ‘‘Kā ca tassa pāpiyasikā’’ti kira pāṭho.
២៤២. ‘‘កិច្ចមេវ កិច្ចាធិករណ’’ន្តិ វចនតោ អបលោកនកម្មាទីនមេតំ អធិវចនំ, តំ វិវាទាធិករណាទីនិ វិយ សមថេហិ សមេតព្ពំ ន ហោតិ, កិន្តុ សម្មុខាវិនយេន សម្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។
242. ‘‘Kiccameva kiccādhikaraṇa’’nti vacanato apalokanakammādīnametaṃ adhivacanaṃ, taṃ vivādādhikaraṇādīni viya samathehi sametabbaṃ na hoti, kintu sammukhāvinayena sampajjatīti attho.
សមថក្ខន្ធកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Samathakkhandhakavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi
៨. អធិករណំ • 8. Adhikaraṇaṃ
សម្មុខាវិនយោ • Sammukhāvinayo
ឧព្ពាហិកាយវូបសមនំ • Ubbāhikāyavūpasamanaṃ
សតិវិនយោ • Sativinayo
តស្សបាបិយសិកាវិនយោ • Tassapāpiyasikāvinayo
តិណវត្ថារកំ • Tiṇavatthārakaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā
អធិករណកថា • Adhikaraṇakathā
អធិករណវូបសមនសមថកថា • Adhikaraṇavūpasamanasamathakathā
តស្សបាបិយសិកាវិនយកថា • Tassapāpiyasikāvinayakathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā
អធិករណកថាវណ្ណនា • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
អធិករណវូបសមនសមថកថាវណ្ណនា • Adhikaraṇavūpasamanasamathakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / វិមតិវិនោទនី-ដីកា • Vimativinodanī-ṭīkā
អធិករណកថាវណ្ណនា • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
អធិករណវូបសមនសមថកថាទិវណ្ណនា • Adhikaraṇavūpasamanasamathakathādivaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi
៨. អធិករណកថា • 8. Adhikaraṇakathā
៩. អធិករណវូបសមនសមថកថា • 9. Adhikaraṇavūpasamanasamathakathā
តស្សបាបិយសិកាវិនយកថា • Tassapāpiyasikāvinayakathā
