Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā |
ਅਧਿਕਰਣਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
੨੧੫. વਿਰੂਪਤੋ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਚ੍ਚਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਤ੍ਥਂ વੋਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਉਪવਦਨਾਤਿ ਚੋਦਨਾ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਅਨੁવਦਨੇ।
215. Virūpato vipariṇāmaṭṭhena cittaṃ dukkhaṃ vipaccatīti āha ‘‘cittadukkhatthaṃ vohāro’’tiādi. Upavadanāti codanā. Tatthevāti anuvadane.
ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਆਗਤਕਮ੍ਮવਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ વਣ੍ਣਨਾਮੁਖੇਨ વਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Ādito paṭṭhāya ca tassa tassa kammassa viññātattāti vitthārato āgatakammavaggassa ādito paṭṭhāya vaṇṇanāmukhena viññātattā vinicchayo bhavissatīti yojanā.
੨੧੬. ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਸਾਯ વਾ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾਤਿ ਪਰਸ੍ਮਿਂ વਾ ਪਰਸ੍ਸ ਪਰਿਸਾਯ વਾ। ਅਨવਸ੍ਸવਾਯਾਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ।
216. Pāḷiyaṃ ajjhattaṃ vāti attani vā attano parisāya vā. Bahiddhā vāti parasmiṃ vā parassa parisāya vā. Anavassavāyāti anuppādāya.
੨੨੦. ‘‘વਿવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ ਕੁਸਲਂ ਅਕੁਸਲਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ। વਿવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿਆਦਿ વਿਸਜ੍ਜਨਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ।
220.‘‘Vivādādhikaraṇaṃ kusalaṃ akusalaṃ abyākata’’nti idaṃ pucchāvacanaṃ. Vivādādhikaraṇaṃ siyā kusalantiādi visajjanaṃ. Esa nayo sesesupi.
੨੨੨. ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਭਾવਾਯਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਭਾવੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਕੁਸਲਸ੍ਸਾਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਤਦੁਪਚਾਰੇਨ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯ , ਤਥਾ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂવਚਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਧਾਯਭਾਸਿਤવਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚਾਯਮਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਦਿ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਪਰਮਤ੍ਥਧਮ੍ਮਸਭਾવਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਦਾ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਦੁਟ੍ਠਦੋਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਟ੍ਠਕਥਾਦੀਸੁ ਦਸ੍ਸਿਤਦੋਸਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ ਪਰਮਤ੍ਥਸਭਆવਤਾ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਏਕਨ੍ਤਸਮ੍ਮੁਤਿਸਭਾવਾ ਏવ ਸਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਯਦਿ ਪਨ ਅਕੁਸਲਅਬ੍ਯਾਕਤਧਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਮੇવ ਉਪਾਦਾਯ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ‘‘ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਦਾ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸਮਉਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯ। ਯਤੋ ਚੇਤਂ વਚਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤੂਪਚਾਰਾਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲੂਪਚਾਰਾਨਾਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਕਾਰਣਸਬ੍ਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਾਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਤਂ ਕਾਰਣવਿਸੇਸਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ ਭਾਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
222. Sammutisabhāvāyapi āpattiyā kāraṇūpacārena akusalābyākatabhāvena vuccamāne kusalassāpi āpattikāraṇattā tadupacārena ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā kusala’’nti vattabbaṃ bhaveyya , tathā avatvā ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti evaṃvacanassa kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘ettha sandhāyabhāsitavasena attho veditabbo’’ti vuttaṃ. Ettha cāyamadhippāyo – yadi hi āpatti nāma paramatthadhammasabhāvā bhaveyya, tadā ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusala’’ntiādivacanaṃ yujjeyya. Yasmā duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathādīsu dassitadosappasaṅgato paramatthasabhaāvatā na yuttā, ekantasammutisabhāvā eva sā hoti, tasmā ‘‘siyā akusalaṃ siyā abyākata’’ntipi nippariyāyato na vattabbā. Yadi pana akusalaabyākatadhammasamuṭṭhitattameva upādāya pariyāyato ‘‘siyā akusalaṃ siyā abyākata’’nti vuttaṃ. Tadā kusaladhammasamauṭṭhitattampi upādāya pariyāyato ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā kusala’’ntipi vattabbaṃ bhaveyya. Yato cetaṃ vacanaṃ āpattiyā akusalābyākatūpacārārahattassa kusalūpacārānārahattassa visuṃ kāraṇasabbhāvaṃ sandhāya bhāsitaṃ, tasmā yaṃ taṃ kāraṇavisesaṃ sandhāya idaṃ bhāsitaṃ, tassa vasenevettha attho veditabbo.
ਇਦਾਨਿ ਪਨ ਯੋ ਅਙ੍ਗਪ੍ਪਹੋਨਕਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨਾਞ੍ਞਂ વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਤਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਸ ਗਾਹੇ ਦੋਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਥવੀਖਣਨਾਦਿਕੇਤਿ ਪਥવੀਖਣਨਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜੇ। ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣੇ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਂ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣਾਦੀਸੁ ਭੂਮਿਸੋਧਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਥવੀਭੂਤਗਾਮવਿਕੋਪਨਾਦਿਕਾਲੇ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤੇਨ ਕੁਸਲવੋਹਾਰਾਰਹਾਯ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਚੂਲ਼વਗ੍ਗ ੩.੨੨੨) ਪਨ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇ ਆਪਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਗਹਿਤੇ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ ਯ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਾਮਟ੍ਠਸ੍ਸੇવ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਸ੍ਸ ‘‘ਤਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਾਮਸਿਤਬ੍ਬਤੋ।
Idāni pana yo aṅgappahonakacittameva sandhāya āpattiyā akusalādibhāvo vutto, nāññaṃ visesakāraṇaṃ sandhāyāti gaṇheyya, tassa gāhe dosaṃ dassento ‘‘yasmiṃ hī’’tiādimāha. Tattha pathavīkhaṇanādiketi pathavīkhaṇanādinimitte paṇṇattivajje. Āpattādhikaraṇe kusalacittaṃ aṅganti paṇṇattiṃ ajānitvā kusalacittena cetiyaṅgaṇādīsu bhūmisodhanādivasena pathavībhūtagāmavikopanādikāle kusalacittaṃ kāraṇaṃ hoti. Tasmiṃ satīti tasmiṃ āpattādhikaraṇe vijjamāne kusalacittasamuṭṭhitattena kusalavohārārahāya āpattiyā vijjamānāyāti adhippāyo. Sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.222) pana ‘‘tasmiṃ satī’’ti imassa ‘‘tasmiṃ kusalacitte āpattibhāvena gahite’’ti attho vutto, taṃ na yujjati ‘‘yasmi’’nti ya-saddena parāmaṭṭhasseva āpattādhikaraṇassa ‘‘tasmi’’nti parāmasitabbato.
ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਯਦਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਸਭਾવਾਯਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕੁਸਲਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤੇਨ ਅਕੁਸਲਾਦਿવੋਹਾਰੋ ਕਰੀਯਤਿ, ਤਦਾ ਕੁਸਲવੋਹਾਰੋਪਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋਪਿਸ੍ਸ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਮਾਨੇਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਙ੍ਗਪ੍ਪਹੋਨਕਤ੍ਤੇ ਕੁਸਲવੋਹਾਰੋવ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਨ ਅਕੁਸਲਾਦਿવੋਹਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਯਿਦਂ ਅਙ੍ਗਪ੍ਪਹੋਨਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤ੍ਤੇਨ ਅਙ੍ਗਪ੍ਪਹੋਨਕਂ ਕਾਰਣਭੂਤਂ ਚਿਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨ વੁਤ੍ਤਂ , ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਤੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋਪਿ ਕੇਨਚਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯਤੋવ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਯਂ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਕੁਸਲਂ, ਇਤਰੇਹਿ ਇਤਰ’’ਨ੍ਤਿ।
Na sakkā vattunti yadi sammutisabhāvāyapi āpattiyā akusalādisamuṭṭhitattena akusalādivohāro karīyati, tadā kusalavohāropi kattabboti ‘‘natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti na sakkā vattuṃ, aññathā akusalādibhāvopissa paṭikkhipitabboti adhippāyo. Tasmāti yasmā kusalādīnaṃ tiṇṇaṃ samānepi āpattiyā aṅgappahonakatte kusalavohārova āpattiyā paṭikkhitto, na akusalādivohāro, tasmā nayidaṃ aṅgappahonakaṃ cittaṃ sandhāya vuttanti ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti idaṃ āpattiyā samuṭṭhāpakattena aṅgappahonakaṃ kāraṇabhūtaṃ cittamattaṃ sandhāya na vuttaṃ , aññathā ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā kusala’’ntipi vattabbatoti adhippāyo. Etena āpattiyā akusalādibhāvopi kenaci nimittena pariyāyatova vutto, na paramatthatoti dasseti. Yathāha ‘‘yaṃ kusalacittena āpajjati, taṃ kusalaṃ, itarehi itara’’nti.
ਇਦਂ ਪਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਞ੍ਹਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਦਾਚਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਾਰਣਂ ਭવਨ੍ਤਂ ਅਨਿਯਤਕਾਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਭવਿਤੁਮਰਹਤਿ, ਇਦਮੇવ ਕਾਰਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਕੁਸਲਞ੍ਹਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਲੋਕવਜ੍ਜਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ। ਕੇવਲਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਚਿਤ੍ਤਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਅਕੁਸਲਂ ਨ વਤ੍ਤਤਿ, ਤਦਞ੍ਞਤ੍ਥ ਸਯਮੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਪਨ ਕਾਯવਚੀਭੂਤਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਹਸੇਯ੍ਯਾਪਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਙ੍ਗਮੇવ ਹੋਤਿ ਛਨ੍ਨਂ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਕਾਯવਾਚਙ੍ਗવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾਭਾવਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇਸਂ ਅਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬਾਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਤ੍ਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਕੁਸਲਤ੍ਤਂ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਤ੍ਤਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਪਥવੀਖਣਨਾਦੀਸੁ ਕੁਸਲਮ੍ਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਦੁਪਚਾਰੇਨ ਕੁਸਲਤ੍ਤવੋਹਾਰੋ ਅਯੁਤ੍ਤੋ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਾਨਂ ਏਕਤ੍ਤવੋਹਾਰਸ੍ਸ વਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਰੁਦ੍ਧਾ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਕਾਰਣਕਾਰਿਯવੋਹਾਰੋਪਿ ਨੇਸਂ ਅਯੁਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਂ ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਂ, ਕਾਯવਚੀਦ੍વਾਰਮੇવ ਆવੇਣਿਕਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ।
Idaṃ panātiādīsu ayaṃ adhippāyo – ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākata’’nti idañhi yaṃ kiñci kadāci katthaci kāraṇaṃ bhavantaṃ aniyatakāraṇaṃ sandhāya vuttaṃ na hoti. Yaṃ pana sabbasikkhāpadesu āpattiyā kāraṇaṃ bhavitumarahati, idameva kāraṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Akusalañhi paṇṇattiṃ ñatvā vītikkamantassa sabbāpattiyā kāraṇaṃ hoti, lokavajjāpattiyā pana paṇṇattiṃ ajānantassapi kāraṇaṃ hoti. Kevalaṃ paṇṇattivajjāpattīsu kusalābyākatacittapavattikkhaṇe eva akusalaṃ na vattati, tadaññattha sayameva pavattati. Abyākataṃ pana kāyavacībhūtaṃ kusalākusalādīnaṃ pavattikkhaṇe nirodhasamāpannassa sahaseyyāpattiyanti sabbāpattiyā aṅgameva hoti channaṃ āpattisamuṭṭhānānaṃ kāyavācaṅgavirahitattābhāvā. Tasmā imesaṃ akusalābyākatānaṃ sabbāpattimūlakattameva sandhāya idaṃ āpattiyā akusalattaṃ, abyākatattañca vuttaṃ. Yattha pana pathavīkhaṇanādīsu kusalampi āpattiyā kāraṇaṃ hoti, tatthāpi āpattiyā tadupacārena kusalattavohāro ayutto sāvajjānavajjānaṃ ekattavohārassa viruddhattā. Yadaggena aññamaññaṃ viruddhā, tadaggena kāraṇakāriyavohāropi nesaṃ ayutto. Tasmā tattha vijjamānampi kusalaṃ abbohārikaṃ, kāyavacīdvārameva āveṇikaṃ kāraṇanti.
ਤਤ੍ਥ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਅਕੁਸਲਮੇવਾਤਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨਤੋ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰਤੋ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਲੋਕવਜ੍ਜੇ। વਿਕਪ੍ਪੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਿਯਾ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਕਪ੍ਪਨਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਕੁਸਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਕੁਸਲਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਯ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ ਅਕੁਸਲਂ ਹੋਤਿ। ਸਹਸੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਆਪਜ੍ਜਨਤੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾਦੀਹਿ ਸਹ ਪਿਟ੍ਠਿਪਸਾਰਣવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਕਾਯਦ੍વਾਰਸਙ੍ਖਾਤਰੂਪਾਬ੍ਯਾਕਤવਸੇਨੇવ ਆਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨੇવ ਆਪਤ੍ਤਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਾਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣੇ। ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚਾਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚવਸੇਨਾਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍વਾ ਚ ਆਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਇਮਂ વਿਕਪ੍ਪਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਕੁਸਲਤ੍ਤਅਬ੍ਯਾਕਤਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਇਮਂ વਿਕਪ੍ਪਸਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ વਚਨਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Tattha ekantato akusalamevāti akusalacittena samuṭṭhahanato kāraṇūpacārato evaṃ vuttaṃ. Tatthāti lokavajje. Vikappo natthīti siyā-saddassa vikappanatthataṃ dasseti. Akusalaṃ hotīti akusalasamuṭṭhitāya kāraṇūpacārena akusalaṃ hoti. Sahaseyyādivasena āpajjanatoabyākataṃ hotīti itthiyādīhi saha piṭṭhipasāraṇavasappavattakāyadvārasaṅkhātarūpābyākatavaseneva āpajjitabbato kāraṇūpacāreneva āpatti abyākataṃ hoti. Tatthāti tasmiṃ paṇṇattivajjāpattādhikaraṇe. Sañciccāsañciccavasenāti paṇṇattiṃ ñatvā, aññatvā ca āpajjanavasena imaṃ vikappabhāvaṃ sandhāya akusalattaabyākatattasaṅkhātaṃ yathāvuttaṃ imaṃ vikappasabhāvaṃ sandhāya idaṃ vacanaṃ vuttaṃ.
ਯਦਿ ਏવਂ ਅਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚਾਪਜ੍ਜਨਪਕ੍ਖੇ ਕੁਸਲੇਨਾਪਿ ਆਪਜ੍ਜਨਤੋ ਤਮ੍ਪਿ વਿਕਪ੍ਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਕਸ੍ਮਾ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਚੇ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ‘‘ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਏਲ਼ਕਲੋਮਪਦਸੋਧਮ੍ਮਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਮ੍ਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਚਿਤ੍ਤਕਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ‘‘ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਸਾવਜ੍ਜਭੂਤਾਯ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨਾਪਿ ਅਨવਜ੍ਜਭੂਤਕੁਸਲવੋਹਾਰੋ ਅਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਨ ਚ ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਤ੍ਤਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਤਥਾ વੋਹਰਿਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਾਯવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸੇવ ਕਾਰਣਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਲਿਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਚਲਿਤਾਨਂ, ਪવਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ। ਚਲਿਤੋ ਹਿ ਕਾਯੋ, ਪવਤ੍ਤਾ વਾਚਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਾਯવਾਚਾਨਮਞ੍ਞਤਰਮੇવ ਅਙ੍ਗਂ। ਤਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਅਬ੍ਯਾਕਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਭਾવੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ‘‘ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਕਾਰਣੂਪਚਾਰੇਨ ਪਰਿਯਾਯਤੋ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋਤਿ ਸਿਜ੍ਝਤਿ।
Yadi evaṃ asañciccāpajjanapakkhe kusalenāpi āpajjanato tampi vikappaṃ sandhāya ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā kusala’’ntipi kasmā na vuttanti āha ‘‘sace panā’’tiādi. ‘‘Acittakāna’’nti vuttamevatthaṃ samuṭṭhānavasena vibhāvetuṃ ‘‘eḷakalomapadasodhammādisamuṭṭhānānampī’’ti vuttaṃ. Acittakasamuṭṭhānānaṃ ‘‘kusalacittaṃ āpajjeyyā’’ti etena sāvajjabhūtāya āpattiyā kāraṇūpacārenāpi anavajjabhūtakusalavohāro ayuttoti dasseti. ‘‘Na ca tatthā’’tiādinā kusalassa āpattiyā kāraṇattaṃ vijjamānampi tathā voharituṃ ayuttanti paṭikkhipitvā kāyavācāsaṅkhātaṃ abyākatasseva kāraṇattaṃ dasseti. Tattha calitappavattānanti calitānaṃ, pavattānañca. Calito hi kāyo, pavattā vācā. Ettha ca kāyavācānamaññatarameva aṅgaṃ. Tañca…pe… abyākatanti evaṃ abyākatassa āpattikāraṇabhāveneva vuttattā. ‘‘Āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākata’’nti idaṃ kāraṇūpacārena pariyāyato vuttaṃ, na nippariyāyatoti sijjhati.
ਯਂ ਪਨ ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਂ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ਚੂਲ਼વ॰ ੩.੨੨੨) ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋવ ਅਕੁਸਲਾਦਿਸਭਾવਤਂ ਸਮਤ੍ਥੇਤੁਂ ਬਹੁਂ ਪਪਞ੍ਚਿਤਂ, ਤਂ ਨ ਸਾਰਤੋ ਪਚ੍ਚੇਤਬ੍ਬਂ ਦੁਟ੍ਠਦੋਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਟ੍ਠਕਥਾਯਮੇવ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਙ੍ਗਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਤ੍ਤੇਨ ਭਿਨ੍ਨਤਾવ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦਸ੍ਸਿਤਮੇવਾਤਿ ਇਧ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਯਿਮ੍ਹ। ਏવਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਤੋ ਯੋ વੀਤਿਕ੍ਕਮੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਞਤ੍વਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯવਚੀવੀਤਿਕ੍ਕਮਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾ ਆਪਤ੍ਤਿવੀਤਿਕ੍ਕਮੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤવਾਰੇਪਿ।
Yaṃ pana sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷava. 3.222) āpattiyā nippariyāyatova akusalādisabhāvataṃ samatthetuṃ bahuṃ papañcitaṃ, taṃ na sārato paccetabbaṃ duṭṭhadosasikkhāpadaṭṭhakathāyameva paṭikkhittattā. Tenevetthāpi ‘‘yaṃ cittaṃ āpattiyā aṅgaṃ hotī’’tiādinā akusalacittassāpi āpattiyā kāraṇattena bhinnatāva dassitā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā dassitamevāti idha na vitthārayimha. Evaṃ vītikkamato yo vītikkamoti ettha akusalacittena ñatvā vītikkamantassa kāyavacīvītikkamasamuṭṭhitā āpattivītikkamoti vutto. Esa nayo abyākatavārepi.
ਅਧਿਕਰਣਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Adhikaraṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਚੂਲ਼વਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Cūḷavaggapāḷi / ੮. ਅਧਿਕਰਣਂ • 8. Adhikaraṇaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਚੂਲ਼વਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ਅਧਿਕਰਣਕਥਾ • Adhikaraṇakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ਅਧਿਕਰਣਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਅਧਿਕਰਣਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Adhikaraṇakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ੮. ਅਧਿਕਰਣਕਥਾ • 8. Adhikaraṇakathā