| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
अधिकरणनिदानादिवण्णना
Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
३४२. किंनिदानन्तिआदीसु छसु पदेसु समासभावं दस्सेन्तो आह ‘‘किंनिदानमस्सा’’तिआदि। अस्साति विवादाधिकरणस्स। ‘‘किंनिदान’’न्ति पदानं सतिपि समासभावे ब्यञ्जनन्तपकतिकत्ता ‘‘कि’’न्ति निग्गहितन्तभावेन उच्चारणं कातब्बं। सब्बानेतानीति सब्बानि निदानन्तिआदीनि एतानि पदानि। वेवचनानीति एकस्मिंयेव ‘‘कारण’’न्ति अत्थे विविधानि वचनानि विवचनानि, तानियेव वेवचनानि। अथ वा विविधं वचनमेतस्सत्थस्साति विवचनं, कारणसङ्खातो अत्थो, अभिधेय्यअभिधानभावेन सम्बन्धत्ता विवचनस्स एतानि वेवचनानि, पदानि।
342.Kiṃnidānantiādīsu chasu padesu samāsabhāvaṃ dassento āha ‘‘kiṃnidānamassā’’tiādi. Assāti vivādādhikaraṇassa. ‘‘Kiṃnidāna’’nti padānaṃ satipi samāsabhāve byañjanantapakatikattā ‘‘ki’’nti niggahitantabhāvena uccāraṇaṃ kātabbaṃ. Sabbānetānīti sabbāni nidānantiādīni etāni padāni. Vevacanānīti ekasmiṃyeva ‘‘kāraṇa’’nti atthe vividhāni vacanāni vivacanāni, tāniyeva vevacanāni. Atha vā vividhaṃ vacanametassatthassāti vivacanaṃ, kāraṇasaṅkhāto attho, abhidheyyaabhidhānabhāvena sambandhattā vivacanassa etāni vevacanāni, padāni.
‘‘अट्ठारसभेदकरवत्थुसङ्खातो’’ति इमिना विवादसरूपं दस्सेति। विवादन्ति अट्ठारसभेदकरवत्थुसङ्खातं विवादं। एतन्ति ‘‘विवादनिदान’’न्ति एतं वचनं। अस्साति अनुवादाधिकरणस्स। इदम्पीति ‘‘अनुवादनिदान’’न्ति वचनम्पि। अस्साति आपत्ताधिकरणस्स। एतन्ति ‘‘आपत्तिनिदान’’न्ति वचनं। किच्चमेव ब्यञ्जनवड्ढनवसेन किच्चयन्ति वुत्तं। अस्साति किच्चाधिकरणस्स। समनुभासनादीनं उप्पज्जनककिच्चानन्ति सम्बन्धो। एतन्ति ‘‘किच्चयनिदान’’न्ति वचनं। एकपदयोजनाति एकेन ‘‘निदान’’न्ति पदेन योजना। सब्बपदानीति सब्बानि समुदयादीनि पदानि।
‘‘Aṭṭhārasabhedakaravatthusaṅkhāto’’ti iminā vivādasarūpaṃ dasseti. Vivādanti aṭṭhārasabhedakaravatthusaṅkhātaṃ vivādaṃ. Etanti ‘‘vivādanidāna’’nti etaṃ vacanaṃ. Assāti anuvādādhikaraṇassa. Idampīti ‘‘anuvādanidāna’’nti vacanampi. Assāti āpattādhikaraṇassa. Etanti ‘‘āpattinidāna’’nti vacanaṃ. Kiccameva byañjanavaḍḍhanavasena kiccayanti vuttaṃ. Assāti kiccādhikaraṇassa. Samanubhāsanādīnaṃ uppajjanakakiccānanti sambandho. Etanti ‘‘kiccayanidāna’’nti vacanaṃ. Ekapadayojanāti ekena ‘‘nidāna’’nti padena yojanā. Sabbapadānīti sabbāni samudayādīni padāni.
नवन्नन्ति जातिवसेन छन्नं हेतूनं नवसु अन्तोगधत्ता तिकवसेनेतं वुत्तं। ब्यञ्जनमत्तन्ति हेतुपच्चयवसेन ब्यञ्जनमेव। हीति सच्चं, यस्मा वा। एत्थाति ततियपुच्छाविस्सज्जने।
Navannanti jātivasena channaṃ hetūnaṃ navasu antogadhattā tikavasenetaṃ vuttaṃ. Byañjanamattanti hetupaccayavasena byañjanameva. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etthāti tatiyapucchāvissajjane.
३४३. द्वादस मूलानीति एत्थ द्वादसन्नं मूलानं सरूपं दस्सेन्तो आह ‘‘कोधउपनाहयुगळकादीनी’’तिआदि । एत्थ (विभ॰ ८३३, ९४४) आदिसद्देन मक्खपळासयुगळ इस्सामच्छरिययुगळ मायासाठेय्ययुगळ पापिच्छमिच्छादिट्ठियुगळ सन्दिट्ठिपरामासिआधानग्गाहिदुप्पटिनिस्सग्गियुगळवसेन पञ्च युगळानि सङ्गण्हाति। अज्झत्तसन्तानप्पवत्तानीति नियकज्झत्तसन्ताने पवत्तानि।
343.Dvādasa mūlānīti ettha dvādasannaṃ mūlānaṃ sarūpaṃ dassento āha ‘‘kodhaupanāhayugaḷakādīnī’’tiādi . Ettha (vibha. 833, 944) ādisaddena makkhapaḷāsayugaḷa issāmacchariyayugaḷa māyāsāṭheyyayugaḷa pāpicchamicchādiṭṭhiyugaḷa sandiṭṭhiparāmāsiādhānaggāhiduppaṭinissaggiyugaḷavasena pañca yugaḷāni saṅgaṇhāti. Ajjhattasantānappavattānīti niyakajjhattasantāne pavattāni.
अट्ठारसभेदकरवत्थूनं समुट्ठानभावं निब्बचनेन पकासेन्तो आह ‘‘तं ही’’तिआदि। तन्ति अनुवादाधिकरणं, समुट्ठातीति सम्बन्धो। एत्थ च ‘‘एतेसू’’ति इमिना अधिकरणभावं दस्सेति। ‘‘एतेही’’ति इमिना करणभावं दस्सेति। तेनाति कारणेन। अस्साति विवादाधिकरणस्स। एतानीति अट्ठारसभेदकरवत्थूनि। सब्बत्थाति सब्बेसं अधिकरणानं सब्बेसु समुट्ठानेसु।
Aṭṭhārasabhedakaravatthūnaṃ samuṭṭhānabhāvaṃ nibbacanena pakāsento āha ‘‘taṃ hī’’tiādi. Tanti anuvādādhikaraṇaṃ, samuṭṭhātīti sambandho. Ettha ca ‘‘etesū’’ti iminā adhikaraṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Etehī’’ti iminā karaṇabhāvaṃ dasseti. Tenāti kāraṇena. Assāti vivādādhikaraṇassa. Etānīti aṭṭhārasabhedakaravatthūni. Sabbatthāti sabbesaṃ adhikaraṇānaṃ sabbesu samuṭṭhānesu.
३४४. एकेन अधिकरणेन किच्चाधिकरणेनाति इदं वुत्तन्ति सम्बन्धो। एतानीति अधिकरणानि। एकंसतोति एकंसेन, एककोट्ठासेनाति अत्थो। हीति सच्चं, यस्मा वा।
344. Ekena adhikaraṇena kiccādhikaraṇenāti idaṃ vuttanti sambandho. Etānīti adhikaraṇāni. Ekaṃsatoti ekaṃsena, ekakoṭṭhāsenāti attho. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
सावसेसापत्ति सम्मति विय अनवसेसापत्ति न सम्मतीति योजना। कस्मा न सम्मतीति आह ‘‘न ही’’तिआदि। हीति यस्मा। साति अनवसेसा आपत्ति। ततोति अनवसेसापत्तितो। एत्थ च ‘‘न सक्का देसेतु’’न्ति इमिना देसनागामिनिया अभावं दीपेति। ‘‘न सक्का…पे॰… पतिट्ठातु’’न्ति इमिना वुट्ठानगामिनिया अभावं दीपेति।
Sāvasesāpatti sammati viya anavasesāpatti na sammatīti yojanā. Kasmā na sammatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti yasmā. Sāti anavasesā āpatti. Tatoti anavasesāpattito. Ettha ca ‘‘na sakkā desetu’’nti iminā desanāgāminiyā abhāvaṃ dīpeti. ‘‘Na sakkā…pe… patiṭṭhātu’’nti iminā vuṭṭhānagāminiyā abhāvaṃ dīpeti.
३४९. ततोति नयतो। यत्थ सतिविनयोतिआदिका छ यमकपुच्छाति सम्बन्धो। तासन्ति पुच्छानं। पकासितोति पाकटो।
349.Tatoti nayato. Yattha sativinayotiādikā cha yamakapucchāti sambandho. Tāsanti pucchānaṃ. Pakāsitoti pākaṭo.
३५१. द्विन्नम्पि समथानन्ति सम्मुखाविनयसतिविनयवसेन द्विन्नम्पि समथानं। यस्माति येन कारणेन न सक्काति सम्बन्धो। पत्तवट्टीनं नानाकरणन्ति सम्बन्धो। तेसन्ति सम्मुखाविनयसतिविनयानं नानाकरणन्ति सम्बन्धो। अयं पनेत्थ योजना – यस्मा कदलिक्खन्धे पत्तवट्टीनं नानाकरणं विनिब्भुज्जित्वा दस्सेतुं न सक्का विय तेसं नानाकरणं विनिब्भुज्जित्वा दस्सेतुं न सक्काति। तेनाति कारणेन। सब्बत्थाति सब्बेसु विस्सज्जनेसु।
351.Dvinnampi samathānanti sammukhāvinayasativinayavasena dvinnampi samathānaṃ. Yasmāti yena kāraṇena na sakkāti sambandho. Pattavaṭṭīnaṃ nānākaraṇanti sambandho. Tesanti sammukhāvinayasativinayānaṃ nānākaraṇanti sambandho. Ayaṃ panettha yojanā – yasmā kadalikkhandhe pattavaṭṭīnaṃ nānākaraṇaṃ vinibbhujjitvā dassetuṃ na sakkā viya tesaṃ nānākaraṇaṃ vinibbhujjitvā dassetuṃ na sakkāti. Tenāti kāraṇena. Sabbatthāti sabbesu vissajjanesu.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi
२. अधिकरणनिदानादि • 2. Adhikaraṇanidānādi
३. अधिकरणमूलादि • 3. Adhikaraṇamūlādi
४. अधिकरणपच्चयापत्ति • 4. Adhikaraṇapaccayāpatti
६. पुच्छावारो • 6. Pucchāvāro
८. संसट्ठवारो • 8. Saṃsaṭṭhavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā / अधिकरणनिदानादिवण्णना • Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अधिकरणभेदवण्णना • Adhikaraṇabhedavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / अधिकरणनिदानादिवण्णना • Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अधिकरणनिदानादिवण्णना • Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
