| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
อธิกรณนิทานาทิวณฺณนา
Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
๓๔๒. กิํนิทานนฺติอาทีสุ ฉสุ ปเทสุ สมาสภาวํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘กิํนิทานมสฺสา’’ติอาทิฯ อสฺสาติ วิวาทาธิกรณสฺสฯ ‘‘กิํนิทาน’’นฺติ ปทานํ สติปิ สมาสภาเว พฺยญฺชนนฺตปกติกตฺตา ‘‘กิ’’นฺติ นิคฺคหิตนฺตภาเวน อุจฺจารณํ กาตพฺพํฯ สพฺพาเนตานีติ สพฺพานิ นิทานนฺติอาทีนิ เอตานิ ปทานิฯ เววจนานีติ เอกสฺมิํเยว ‘‘การณ’’นฺติ อเตฺถ วิวิธานิ วจนานิ วิวจนานิ, ตานิเยว เววจนานิฯ อถ วา วิวิธํ วจนเมตสฺสตฺถสฺสาติ วิวจนํ, การณสงฺขาโต อโตฺถ, อภิเธยฺยอภิธานภาเวน สมฺพนฺธตฺตา วิวจนสฺส เอตานิ เววจนานิ, ปทานิฯ
342.Kiṃnidānantiādīsu chasu padesu samāsabhāvaṃ dassento āha ‘‘kiṃnidānamassā’’tiādi. Assāti vivādādhikaraṇassa. ‘‘Kiṃnidāna’’nti padānaṃ satipi samāsabhāve byañjanantapakatikattā ‘‘ki’’nti niggahitantabhāvena uccāraṇaṃ kātabbaṃ. Sabbānetānīti sabbāni nidānantiādīni etāni padāni. Vevacanānīti ekasmiṃyeva ‘‘kāraṇa’’nti atthe vividhāni vacanāni vivacanāni, tāniyeva vevacanāni. Atha vā vividhaṃ vacanametassatthassāti vivacanaṃ, kāraṇasaṅkhāto attho, abhidheyyaabhidhānabhāvena sambandhattā vivacanassa etāni vevacanāni, padāni.
‘‘อฎฺฐารสเภทกรวตฺถุสงฺขาโต’’ติ อิมินา วิวาทสรูปํ ทเสฺสติฯ วิวาทนฺติ อฎฺฐารสเภทกรวตฺถุสงฺขาตํ วิวาทํฯ เอตนฺติ ‘‘วิวาทนิทาน’’นฺติ เอตํ วจนํฯ อสฺสาติ อนุวาทาธิกรณสฺสฯ อิทมฺปีติ ‘‘อนุวาทนิทาน’’นฺติ วจนมฺปิฯ อสฺสาติ อาปตฺตาธิกรณสฺสฯ เอตนฺติ ‘‘อาปตฺตินิทาน’’นฺติ วจนํฯ กิจฺจเมว พฺยญฺชนวฑฺฒนวเสน กิจฺจยนฺติ วุตฺตํฯ อสฺสาติ กิจฺจาธิกรณสฺสฯ สมนุภาสนาทีนํ อุปฺปชฺชนกกิจฺจานนฺติ สมฺพโนฺธฯ เอตนฺติ ‘‘กิจฺจยนิทาน’’นฺติ วจนํฯ เอกปทโยชนาติ เอเกน ‘‘นิทาน’’นฺติ ปเทน โยชนาฯ สพฺพปทานีติ สพฺพานิ สมุทยาทีนิ ปทานิฯ
‘‘Aṭṭhārasabhedakaravatthusaṅkhāto’’ti iminā vivādasarūpaṃ dasseti. Vivādanti aṭṭhārasabhedakaravatthusaṅkhātaṃ vivādaṃ. Etanti ‘‘vivādanidāna’’nti etaṃ vacanaṃ. Assāti anuvādādhikaraṇassa. Idampīti ‘‘anuvādanidāna’’nti vacanampi. Assāti āpattādhikaraṇassa. Etanti ‘‘āpattinidāna’’nti vacanaṃ. Kiccameva byañjanavaḍḍhanavasena kiccayanti vuttaṃ. Assāti kiccādhikaraṇassa. Samanubhāsanādīnaṃ uppajjanakakiccānanti sambandho. Etanti ‘‘kiccayanidāna’’nti vacanaṃ. Ekapadayojanāti ekena ‘‘nidāna’’nti padena yojanā. Sabbapadānīti sabbāni samudayādīni padāni.
นวนฺนนฺติ ชาติวเสน ฉนฺนํ เหตูนํ นวสุ อโนฺตคธตฺตา ติกวเสเนตํ วุตฺตํฯ พฺยญฺชนมตฺตนฺติ เหตุปจฺจยวเสน พฺยญฺชนเมวฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอตฺถาติ ตติยปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนฯ
Navannanti jātivasena channaṃ hetūnaṃ navasu antogadhattā tikavasenetaṃ vuttaṃ. Byañjanamattanti hetupaccayavasena byañjanameva. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etthāti tatiyapucchāvissajjane.
๓๔๓. ทฺวาทส มูลานีติ เอตฺถ ทฺวาทสนฺนํ มูลานํ สรูปํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘โกธอุปนาหยุคฬกาทีนี’’ติอาทิ ฯ เอตฺถ (วิภ. ๘๓๓, ๙๔๔) อาทิสเทฺทน มกฺขปฬาสยุคฬ อิสฺสามจฺฉริยยุคฬ มายาสาเฐยฺยยุคฬ ปาปิจฺฉมิจฺฉาทิฎฺฐิยุคฬ สนฺทิฎฺฐิปรามาสิอาธานคฺคาหิทุปฺปฎินิสฺสคฺคิยุคฬวเสน ปญฺจ ยุคฬานิ สงฺคณฺหาติฯ อชฺฌตฺตสนฺตานปฺปวตฺตานีติ นิยกชฺฌตฺตสนฺตาเน ปวตฺตานิฯ
343.Dvādasa mūlānīti ettha dvādasannaṃ mūlānaṃ sarūpaṃ dassento āha ‘‘kodhaupanāhayugaḷakādīnī’’tiādi . Ettha (vibha. 833, 944) ādisaddena makkhapaḷāsayugaḷa issāmacchariyayugaḷa māyāsāṭheyyayugaḷa pāpicchamicchādiṭṭhiyugaḷa sandiṭṭhiparāmāsiādhānaggāhiduppaṭinissaggiyugaḷavasena pañca yugaḷāni saṅgaṇhāti. Ajjhattasantānappavattānīti niyakajjhattasantāne pavattāni.
อฎฺฐารสเภทกรวตฺถูนํ สมุฎฺฐานภาวํ นิพฺพจเนน ปกาเสโนฺต อาห ‘‘ตํ หี’’ติอาทิฯ ตนฺติ อนุวาทาธิกรณํ, สมุฎฺฐาตีติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถ จ ‘‘เอเตสู’’ติ อิมินา อธิกรณภาวํ ทเสฺสติฯ ‘‘เอเตหี’’ติ อิมินา กรณภาวํ ทเสฺสติฯ เตนาติ การเณนฯ อสฺสาติ วิวาทาธิกรณสฺสฯ เอตานีติ อฎฺฐารสเภทกรวตฺถูนิฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสํ อธิกรณานํ สเพฺพสุ สมุฎฺฐาเนสุฯ
Aṭṭhārasabhedakaravatthūnaṃ samuṭṭhānabhāvaṃ nibbacanena pakāsento āha ‘‘taṃ hī’’tiādi. Tanti anuvādādhikaraṇaṃ, samuṭṭhātīti sambandho. Ettha ca ‘‘etesū’’ti iminā adhikaraṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Etehī’’ti iminā karaṇabhāvaṃ dasseti. Tenāti kāraṇena. Assāti vivādādhikaraṇassa. Etānīti aṭṭhārasabhedakaravatthūni. Sabbatthāti sabbesaṃ adhikaraṇānaṃ sabbesu samuṭṭhānesu.
๓๔๔. เอเกน อธิกรเณน กิจฺจาธิกรเณนาติ อิทํ วุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ เอตานีติ อธิกรณานิฯ เอกํสโตติ เอกํเสน, เอกโกฎฺฐาเสนาติ อโตฺถฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ
344. Ekena adhikaraṇena kiccādhikaraṇenāti idaṃ vuttanti sambandho. Etānīti adhikaraṇāni. Ekaṃsatoti ekaṃsena, ekakoṭṭhāsenāti attho. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
สาวเสสาปตฺติ สมฺมติ วิย อนวเสสาปตฺติ น สมฺมตีติ โยชนาฯ กสฺมา น สมฺมตีติ อาห ‘‘น หี’’ติอาทิฯ หีติ ยสฺมาฯ สาติ อนวเสสา อาปตฺติฯ ตโตติ อนวเสสาปตฺติโตฯ เอตฺถ จ ‘‘น สกฺกา เทเสตุ’’นฺติ อิมินา เทสนาคามินิยา อภาวํ ทีเปติฯ ‘‘น สกฺกา…เป.… ปติฎฺฐาตุ’’นฺติ อิมินา วุฎฺฐานคามินิยา อภาวํ ทีเปติฯ
Sāvasesāpatti sammati viya anavasesāpatti na sammatīti yojanā. Kasmā na sammatīti āha ‘‘na hī’’tiādi. Hīti yasmā. Sāti anavasesā āpatti. Tatoti anavasesāpattito. Ettha ca ‘‘na sakkā desetu’’nti iminā desanāgāminiyā abhāvaṃ dīpeti. ‘‘Na sakkā…pe… patiṭṭhātu’’nti iminā vuṭṭhānagāminiyā abhāvaṃ dīpeti.
๓๔๙. ตโตติ นยโตฯ ยตฺถ สติวินโยติอาทิกา ฉ ยมกปุจฺฉาติ สมฺพโนฺธฯ ตาสนฺติ ปุจฺฉานํฯ ปกาสิโตติ ปากโฎฯ
349.Tatoti nayato. Yattha sativinayotiādikā cha yamakapucchāti sambandho. Tāsanti pucchānaṃ. Pakāsitoti pākaṭo.
๓๕๑. ทฺวินฺนมฺปิ สมถานนฺติ สมฺมุขาวินยสติวินยวเสน ทฺวินฺนมฺปิ สมถานํฯ ยสฺมาติ เยน การเณน น สกฺกาติ สมฺพโนฺธฯ ปตฺตวฎฺฎีนํ นานากรณนฺติ สมฺพโนฺธฯ เตสนฺติ สมฺมุขาวินยสติวินยานํ นานากรณนฺติ สมฺพโนฺธฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา – ยสฺมา กทลิกฺขเนฺธ ปตฺตวฎฺฎีนํ นานากรณํ วินิพฺภุชฺชิตฺวา ทเสฺสตุํ น สกฺกา วิย เตสํ นานากรณํ วินิพฺภุชฺชิตฺวา ทเสฺสตุํ น สกฺกาติฯ เตนาติ การเณนฯ สพฺพตฺถาติ สเพฺพสุ วิสฺสชฺชเนสุฯ
351.Dvinnampi samathānanti sammukhāvinayasativinayavasena dvinnampi samathānaṃ. Yasmāti yena kāraṇena na sakkāti sambandho. Pattavaṭṭīnaṃ nānākaraṇanti sambandho. Tesanti sammukhāvinayasativinayānaṃ nānākaraṇanti sambandho. Ayaṃ panettha yojanā – yasmā kadalikkhandhe pattavaṭṭīnaṃ nānākaraṇaṃ vinibbhujjitvā dassetuṃ na sakkā viya tesaṃ nānākaraṇaṃ vinibbhujjitvā dassetuṃ na sakkāti. Tenāti kāraṇena. Sabbatthāti sabbesu vissajjanesu.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ปริวารปาฬิ • Parivārapāḷi
๒. อธิกรณนิทานาทิ • 2. Adhikaraṇanidānādi
๓. อธิกรณมูลาทิ • 3. Adhikaraṇamūlādi
๔. อธิกรณปจฺจยาปตฺติ • 4. Adhikaraṇapaccayāpatti
๖. ปุจฺฉาวาโร • 6. Pucchāvāro
๘. สํสฎฺฐวาโร • 8. Saṃsaṭṭhavāro
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ปริวาร-อฎฺฐกถา • Parivāra-aṭṭhakathā / อธิกรณนิทานาทิวณฺณนา • Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / อธิกรณเภทวณฺณนา • Adhikaraṇabhedavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / อธิกรณนิทานาทิวณฺณนา • Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / อธิกรณนิทานาทิวณฺณนา • Adhikaraṇanidānādivaṇṇanā
