| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
समथभेदं
Samathabhedaṃ
अधिकरणपरियायवारवण्णना
Adhikaraṇapariyāyavāravaṇṇanā
२९३. छट्ठे परियायवारे अलोभो पुब्बङ्गमोतिआदि सासनट्ठितिया अविपरीततो धम्मवादिस्स विवादं सन्धाय वुत्तं। अट्ठारस भेदकरवत्थूनि ठानानीति धम्मादीसु अधम्मोतिआदिना गहेत्वा दीपनानि इधेव भेदकरवत्थूनि, तानि एव कायकलहादिविवादस्स कारणत्ता ठानानि, ओकासत्ता वत्थूनि, आधारत्ता भूमियोति च वुत्तानि। अब्याकतहेतूति असेक्खानं विवादं सन्धाय वुत्तं। द्वादस मूलानीति कोधो उपनाहो, मक्खो पलासो, इस्सा मच्छरियं, माया साठेय्यं, पापिच्छता महिच्छता, सन्दिट्ठिपरामासिता आधानग्गाहीदुप्पटिनिस्सज्जितानीति इमेसं छन्नं युगळानं वसेन छ धम्मा चेव लोभादयो छ हेतू चाति द्वादस धम्मा विवादाधिकरणस्स मूलानि।
293. Chaṭṭhe pariyāyavāre alobho pubbaṅgamotiādi sāsanaṭṭhitiyā aviparītato dhammavādissa vivādaṃ sandhāya vuttaṃ. Aṭṭhārasa bhedakaravatthūni ṭhānānīti dhammādīsu adhammotiādinā gahetvā dīpanāni idheva bhedakaravatthūni, tāni eva kāyakalahādivivādassa kāraṇattā ṭhānāni, okāsattā vatthūni, ādhārattā bhūmiyoti ca vuttāni. Abyākatahetūti asekkhānaṃ vivādaṃ sandhāya vuttaṃ. Dvādasa mūlānīti kodho upanāho, makkho palāso, issā macchariyaṃ, māyā sāṭheyyaṃ, pāpicchatā mahicchatā, sandiṭṭhiparāmāsitā ādhānaggāhīduppaṭinissajjitānīti imesaṃ channaṃ yugaḷānaṃ vasena cha dhammā ceva lobhādayo cha hetū cāti dvādasa dhammā vivādādhikaraṇassa mūlāni.
२९४. चुद्दस मूलानीति तानेव द्वादस कायवाचाहि सद्धिं चुद्दस अनुवादाधिकरणस्स मूलानि।
294.Cuddasa mūlānīti tāneva dvādasa kāyavācāhi saddhiṃ cuddasa anuvādādhikaraṇassa mūlāni.
२९५. पथवीखणनादीसु पण्णत्तिवज्जेसु कुसलाब्याकतचित्तमूलिका आपत्ति होतीति दस्सेतुं ‘‘अलोभो पुब्बङ्गमो’’तिआदि वुत्तं। सत्त आपत्तिक्खन्धा ठानानीतिआदि सत्तन्नं आपत्तिक्खन्धानं पटिच्छादनपच्चया आपत्तिसम्भवतो वुत्तं। ‘‘आपत्ताधिकरणपच्चया चतस्सो आपत्तियो आपज्जती’’ति (परि॰ २९०) हि वुत्तं। ‘‘छ हेतू’’ति इदं कुसलानं आपत्तिहेतुवोहारस्स अयुत्तताय वुत्तं, न पन कुसलहेतूनं अभावतो। ‘‘अलोभो पुब्बङ्गमो’’ति हि आदि वुत्तं। आपत्तिहेतवो एव हि पुब्बङ्गमनामेन वुत्ता।
295. Pathavīkhaṇanādīsu paṇṇattivajjesu kusalābyākatacittamūlikā āpatti hotīti dassetuṃ ‘‘alobho pubbaṅgamo’’tiādi vuttaṃ. Satta āpattikkhandhā ṭhānānītiādi sattannaṃ āpattikkhandhānaṃ paṭicchādanapaccayā āpattisambhavato vuttaṃ. ‘‘Āpattādhikaraṇapaccayā catasso āpattiyo āpajjatī’’ti (pari. 290) hi vuttaṃ. ‘‘Cha hetū’’ti idaṃ kusalānaṃ āpattihetuvohārassa ayuttatāya vuttaṃ, na pana kusalahetūnaṃ abhāvato. ‘‘Alobho pubbaṅgamo’’ti hi ādi vuttaṃ. Āpattihetavo eva hi pubbaṅgamanāmena vuttā.
२९६. चत्तारि कम्मानि ठानानीतिआदीसु अपलोकनवाचा, ञत्तिआदिवाचायो च कम्मानीति वुत्तं। ता एव हि एकसीमायं सामग्गिमुपगतानं कम्मप्पत्तानं अनुमतिया सावनकिरियानिप्फत्तिसङ्खातस्स सङ्घगणकिच्चसभावस्स किच्चाधिकरणस्स अधिट्ठानाभावेन ‘‘ठानवत्थुभूमियो’’ति वुच्चन्ति। एकं मूलं सङ्घोति येभुय्यवसेन वुत्तं। गणञत्तिअपलोकनानञ्हि गणोपि मूलन्ति। ञत्तितो वाति ञत्तिञत्तिदुतियञत्तिचतुत्थकम्मवाचानं ञत्तिरूपत्ता, ञत्तिपुब्बकत्ता च वुत्तं। कम्मञत्तिकम्मवाचाञत्तिवसेन हि दुविधासु ञत्तीसु अनुस्सावनापि कम्ममूलकन्त्वेव सङ्गय्हन्ति। ञत्तिविभागो चायं उपरि आवि भविस्सति।
296.Cattāri kammāni ṭhānānītiādīsu apalokanavācā, ñattiādivācāyo ca kammānīti vuttaṃ. Tā eva hi ekasīmāyaṃ sāmaggimupagatānaṃ kammappattānaṃ anumatiyā sāvanakiriyānipphattisaṅkhātassa saṅghagaṇakiccasabhāvassa kiccādhikaraṇassa adhiṭṭhānābhāvena ‘‘ṭhānavatthubhūmiyo’’ti vuccanti. Ekaṃ mūlaṃ saṅghoti yebhuyyavasena vuttaṃ. Gaṇañattiapalokanānañhi gaṇopi mūlanti. Ñattito vāti ñattiñattidutiyañatticatutthakammavācānaṃ ñattirūpattā, ñattipubbakattā ca vuttaṃ. Kammañattikammavācāñattivasena hi duvidhāsu ñattīsu anussāvanāpi kammamūlakantveva saṅgayhanti. Ñattivibhāgo cāyaṃ upari āvi bhavissati.
‘‘इमे सत्त समथा…पे॰… परियायेना’’ति इदं पुच्छावचनं। ‘‘सिया’’ति इदं विसज्जनं। ‘‘कथञ्च सिया’’ति इदं पुन पुच्छा। विवादाधिकरणस्स द्वे समथातिआदि पुन विसज्जनं। तत्थ ‘‘वत्थुवसेना’’ति इदं ‘‘सत्त समथा दस समथा होन्ती’’ति इमस्स कारणवचनं। ‘‘परियायेना’’ति इदं ‘‘दस समथा सत्त समथा होन्ती’’ति इमस्स कारणवचनं। चतुब्बिधाधिकरणसङ्खातवत्थुवसेन च देसनाक्कमसङ्खातपरियायवसेन चाति अत्थो।
‘‘Ime satta samathā…pe… pariyāyenā’’ti idaṃ pucchāvacanaṃ. ‘‘Siyā’’ti idaṃ visajjanaṃ. ‘‘Kathañca siyā’’ti idaṃ puna pucchā. Vivādādhikaraṇassa dve samathātiādi puna visajjanaṃ. Tattha ‘‘vatthuvasenā’’ti idaṃ ‘‘satta samathā dasa samathā hontī’’ti imassa kāraṇavacanaṃ. ‘‘Pariyāyenā’’ti idaṃ ‘‘dasa samathā satta samathā hontī’’ti imassa kāraṇavacanaṃ. Catubbidhādhikaraṇasaṅkhātavatthuvasena ca desanākkamasaṅkhātapariyāyavasena cāti attho.
अधिकरणपरियायवारवण्णना निट्ठिता।
Adhikaraṇapariyāyavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ६. अधिकरणपरियायवारो • 6. Adhikaraṇapariyāyavāro
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / अधिकरणपरियायवारकथावण्णना • Adhikaraṇapariyāyavārakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / अधिकरणपरियायवारादिवण्णना • Adhikaraṇapariyāyavārādivaṇṇanā
