| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
अधिकरणसमथवण्णना
Adhikaraṇasamathavaṇṇanā
गणनपरिच्छेदोति सङ्ख्यापरिच्छेदो। अधिकरीयन्ति एत्थाति अधिकरणानि। के अधिकरीयन्ति? समथा। कथं अधिकरीयन्ति? समनवसेन। तस्मा ते तेसं समनवसेन पवत्तन्तीति आह ‘‘अधिकरणानि समेन्ती’’तिआदि। उप्पन्नानं उप्पन्नानन्ति उट्ठितानं उट्ठितानं। किञ्चापि अधिकरणट्ठेन एकविधं, तथापि वत्थुवसेन नाना होतीति ‘‘अधिकरणान’’न्ति बहुवचनं कतं। इदानि तस्स नानात्तं दस्सेत्वा विवरितुं ‘‘विवादाधिकरण’’न्तिआदिमाह। विवादोयेव अधिकरणं विवादाधिकरणं। एस नयो सेसेसुपि। समथत्थन्ति समनत्थं।
Gaṇanaparicchedoti saṅkhyāparicchedo. Adhikarīyanti etthāti adhikaraṇāni. Ke adhikarīyanti? Samathā. Kathaṃ adhikarīyanti? Samanavasena. Tasmā te tesaṃ samanavasena pavattantīti āha ‘‘adhikaraṇāni samentī’’tiādi. Uppannānaṃ uppannānanti uṭṭhitānaṃ uṭṭhitānaṃ. Kiñcāpi adhikaraṇaṭṭhena ekavidhaṃ, tathāpi vatthuvasena nānā hotīti ‘‘adhikaraṇāna’’nti bahuvacanaṃ kataṃ. Idāni tassa nānāttaṃ dassetvā vivarituṃ ‘‘vivādādhikaraṇa’’ntiādimāha. Vivādoyeva adhikaraṇaṃ vivādādhikaraṇaṃ. Esa nayo sesesupi. Samathatthanti samanatthaṃ.
अधिकरणस्स सम्मुखा विनयनतो सम्मुखाविनयो। दब्बमल्लपुत्तत्थेरसदिसस्स सतिवेपुल्लप्पत्तस्स खीणासवस्सेव दातब्बो विनयो सतिविनयो। सम्मूळ्हस्स गग्गभिक्खुसदिसस्स उम्मत्तकस्स दातब्बो विनयो अमूळ्हविनयो। पटिञ्ञातेन करणभूतेन करणं पटिञ्ञातकरणं। अथ वा पटिञ्ञाते आपन्नभावादिके करणं किरिया, ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति परिवासदानादिवसेन च पवत्तं वचीकम्मं पटिञ्ञातकरणं। यस्सा किरियाय धम्मवादिनो बहुतरा, एसा येभुय्यसिका नाम। यो पापुस्सन्नताय पापियो, पुग्गलो, तस्स उपवाळभिक्खुसदिसस्स कत्तब्बतो तस्सपापियसिका, अलुत्तसमासोयं। तिणवत्थारकसदिसत्ता तिणवत्थारको। यथा (चूळव॰ अट्ठ॰ २१२) हि गूथं वा मुत्तं वा घट्टियमानं दुग्गन्धताय बाधति, तिणेहि अवत्थरित्वा सुप्पटिच्छादितस्स पनस्स गन्धो न बाधति, एवमेव यं अधिकरणं मूलानुमूलं गन्त्वा वूपसमियमानं कक्खळत्ताय वाळत्ताय भेदाय संवत्तति, तं इमिना कम्मेन वूपसन्तं गूथं विय तिणवत्थारकेन पटिच्छन्नं सुवूपसन्तं होति। तेन वुत्तं ‘‘तिणवत्थारकसदिसत्ता तिणवत्थारको’’ति।
Adhikaraṇassa sammukhā vinayanato sammukhāvinayo. Dabbamallaputtattherasadisassa sativepullappattassa khīṇāsavasseva dātabbo vinayo sativinayo. Sammūḷhassa gaggabhikkhusadisassa ummattakassa dātabbo vinayo amūḷhavinayo. Paṭiññātena karaṇabhūtena karaṇaṃ paṭiññātakaraṇaṃ. Atha vā paṭiññāte āpannabhāvādike karaṇaṃ kiriyā, ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti parivāsadānādivasena ca pavattaṃ vacīkammaṃ paṭiññātakaraṇaṃ. Yassā kiriyāya dhammavādino bahutarā, esā yebhuyyasikā nāma. Yo pāpussannatāya pāpiyo, puggalo, tassa upavāḷabhikkhusadisassa kattabbato tassapāpiyasikā, aluttasamāsoyaṃ. Tiṇavatthārakasadisattā tiṇavatthārako. Yathā (cūḷava. aṭṭha. 212) hi gūthaṃ vā muttaṃ vā ghaṭṭiyamānaṃ duggandhatāya bādhati, tiṇehi avattharitvā suppaṭicchāditassa panassa gandho na bādhati, evameva yaṃ adhikaraṇaṃ mūlānumūlaṃ gantvā vūpasamiyamānaṃ kakkhaḷattāya vāḷattāya bhedāya saṃvattati, taṃ iminā kammena vūpasantaṃ gūthaṃ viya tiṇavatthārakena paṭicchannaṃ suvūpasantaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘tiṇavatthārakasadisattā tiṇavatthārako’’ti.
तत्राति तेसु सत्तसु अधिकरणसमथेसु। ‘‘अट्ठारसहि वत्थूही’’ति लक्खणवचनमेतं ‘‘यदि मे ब्याधिका भवेय्युं, दातब्बमिदमोसध’’न्तिआदिना (सं॰ नि॰ टी॰ २.३.३९-४२) विय। तस्मा तेसु अञ्ञतरेन विवदन्ता अट्ठारसहि वत्थूहि विवदन्तीति वुच्चति। विवादोति विपच्चनीकवादो। उपवदनाति अक्कोसो। चोदनाति अनुयोगो। द्वेति थुल्लच्चयदुब्भासितापत्तियो द्वे। चतुन्नं कम्मानं करणन्ति चतुन्नं कम्मानं अन्तरे यस्स कस्सचि कम्मस्स करणं।
Tatrāti tesu sattasu adhikaraṇasamathesu. ‘‘Aṭṭhārasahi vatthūhī’’ti lakkhaṇavacanametaṃ ‘‘yadi me byādhikā bhaveyyuṃ, dātabbamidamosadha’’ntiādinā (saṃ. ni. ṭī. 2.3.39-42) viya. Tasmā tesu aññatarena vivadantā aṭṭhārasahi vatthūhi vivadantīti vuccati. Vivādoti vipaccanīkavādo. Upavadanāti akkoso. Codanāti anuyogo. Dveti thullaccayadubbhāsitāpattiyo dve. Catunnaṃ kammānaṃ karaṇanti catunnaṃ kammānaṃ antare yassa kassaci kammassa karaṇaṃ.
एवं अधिकरणानि दस्सेत्वा इदानि तेसु इदं अधिकरणं एत्तकेहि समथेहि सम्मतीति दस्सेतुं ‘‘तत्था’’तिआदि वुत्तं। यस्मिं विहारे उप्पन्नं , तस्मिंयेव वा सम्मतीति सम्बन्धो। एवं सेसेसुपि। तत्थ यस्मिं विहारे उप्पन्नन्ति ‘‘यस्मिं विहारे मय्हं इमिना पत्तो गहितो, चीवरं गहित’’न्तिआदिना (परि॰ अट्ठ॰ ३४१) नयेन पत्तचीवरादीनं अत्थाय विवादाधिकरणं उप्पन्नं होति। तस्मिंयेव वा सम्मतीति तस्मिं विहारेयेव आवासिकेहि सन्निपतित्वा ‘‘अलं, आवुसो’’ति अत्थपच्चत्थिके सञ्ञापेत्वा पाळिमुत्तकविनिच्छयेनेव वूपसमेन्तेहि सम्मति। सचे पन तं अधिकरणं नेवासिका वूपसमेतुं न सक्कोन्ति, अथञ्ञो विनयधरो आगन्त्वा ‘‘किं, आवुसो, इमस्मिं विहारे उपोसथो वा पवारणा वा ठिता’’ति पुच्छति, तेहि च तस्मिं कारणे कथिते तं अधिकरणं खन्धकतो च परिवारतो च सुत्तेन विनिच्छिनित्वा वूपसमेति। एवम्पि एतस्मिंयेव सम्मतीति दट्ठब्बं।
Evaṃ adhikaraṇāni dassetvā idāni tesu idaṃ adhikaraṇaṃ ettakehi samathehi sammatīti dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Yasmiṃ vihāre uppannaṃ , tasmiṃyeva vā sammatīti sambandho. Evaṃ sesesupi. Tattha yasmiṃ vihāre uppannanti ‘‘yasmiṃ vihāre mayhaṃ iminā patto gahito, cīvaraṃ gahita’’ntiādinā (pari. aṭṭha. 341) nayena pattacīvarādīnaṃ atthāya vivādādhikaraṇaṃ uppannaṃ hoti. Tasmiṃyeva vā sammatīti tasmiṃ vihāreyeva āvāsikehi sannipatitvā ‘‘alaṃ, āvuso’’ti atthapaccatthike saññāpetvā pāḷimuttakavinicchayeneva vūpasamentehi sammati. Sace pana taṃ adhikaraṇaṃ nevāsikā vūpasametuṃ na sakkonti, athañño vinayadharo āgantvā ‘‘kiṃ, āvuso, imasmiṃ vihāre uposatho vā pavāraṇā vā ṭhitā’’ti pucchati, tehi ca tasmiṃ kāraṇe kathite taṃ adhikaraṇaṃ khandhakato ca parivārato ca suttena vinicchinitvā vūpasameti. Evampi etasmiṃyeva sammatīti daṭṭhabbaṃ.
अञ्ञत्थ वूपसमेतुं गच्छन्तानं अन्तरामग्गे वा सम्मतीति ‘‘न मयं एतस्स विनिच्छये तिट्ठाम, नायं विनये कुसलो, अमुकस्मिं नाम गामे विनयधरा थेरा वसन्ति, तत्थ गन्त्वा विनिच्छिनिस्सामा’’ति गच्छन्तानं अन्तरामग्गे वा कारणं सल्लक्खेत्वा अञ्ञमञ्ञं सञ्ञापेन्तेहि, अञ्ञेहि वा ते भिक्खू निज्झापेन्तेहि सम्मति। न हेव खो पन अञ्ञमञ्ञसञ्ञत्तिया वा सभागभिक्खुनिज्झापनेन वा वूपसन्तं होति, अपिच खो पटिपथं आगच्छन्तो एको विनयधरो दिस्वा ‘‘कत्थावुसो, गच्छथा’’ति पुच्छित्वा ‘‘अमुकं नाम गामं इमिना नाम करणेना’’ति वुत्ते ‘‘अलं, आवुसो, किं तत्थ गतेना’’ति तत्थेव धम्मेन विनयेन तं अधिकरणं वूपसमेति। एवम्पि अन्तरामग्गे वूपसम्मति नाम।
Aññattha vūpasametuṃ gacchantānaṃ antarāmagge vā sammatīti ‘‘na mayaṃ etassa vinicchaye tiṭṭhāma, nāyaṃ vinaye kusalo, amukasmiṃ nāma gāme vinayadharā therā vasanti, tattha gantvā vinicchinissāmā’’ti gacchantānaṃ antarāmagge vā kāraṇaṃ sallakkhetvā aññamaññaṃ saññāpentehi, aññehi vā te bhikkhū nijjhāpentehi sammati. Na heva kho pana aññamaññasaññattiyā vā sabhāgabhikkhunijjhāpanena vā vūpasantaṃ hoti, apica kho paṭipathaṃ āgacchanto eko vinayadharo disvā ‘‘katthāvuso, gacchathā’’ti pucchitvā ‘‘amukaṃ nāma gāmaṃ iminā nāma karaṇenā’’ti vutte ‘‘alaṃ, āvuso, kiṃ tattha gatenā’’ti tattheva dhammena vinayena taṃ adhikaraṇaṃ vūpasameti. Evampi antarāmagge vūpasammati nāma.
यत्थ गन्त्वा सङ्घस्स निय्यातितं, तत्थ सङ्घेन वाति सचे पन ‘‘अलं, आवुसो, किं तत्थ गतेना’’ति वुच्चमानापि ‘‘मयं तत्थेव गन्त्वा विनिच्छयं पापेस्सामा’’ति (परि॰ अट्ठ॰ ३४१) विनयधरस्स वचनं अनादियित्वा यत्थ गन्त्वा सभागभिक्खुसङ्घस्स अधिकरणं निय्यातितं, तत्थ सङ्घेन ‘‘अलं, आवुसो, सङ्घसन्निपातं नाम गरुक’’न्ति तत्थेव निसीदित्वा विनिच्छितं सम्मति। न हेव खो पन सभागभिक्खूनं सञ्ञत्तिया वूपसन्तं होति, अपिच खो सङ्घं सन्निपातेत्वा आरोचितं सङ्घमज्झे विनयधरा वूपसमेन्ति। एवम्पि तत्थ सङ्घेन विनिच्छितं सम्मति नाम।
Yattha gantvā saṅghassa niyyātitaṃ, tattha saṅghena vāti sace pana ‘‘alaṃ, āvuso, kiṃ tattha gatenā’’ti vuccamānāpi ‘‘mayaṃ tattheva gantvā vinicchayaṃ pāpessāmā’’ti (pari. aṭṭha. 341) vinayadharassa vacanaṃ anādiyitvā yattha gantvā sabhāgabhikkhusaṅghassa adhikaraṇaṃ niyyātitaṃ, tattha saṅghena ‘‘alaṃ, āvuso, saṅghasannipātaṃ nāma garuka’’nti tattheva nisīditvā vinicchitaṃ sammati. Na heva kho pana sabhāgabhikkhūnaṃ saññattiyā vūpasantaṃ hoti, apica kho saṅghaṃ sannipātetvā ārocitaṃ saṅghamajjhe vinayadharā vūpasamenti. Evampi tattha saṅghena vinicchitaṃ sammati nāma.
उब्बाहिकाय सम्मतपुग्गलेहि वा विनिच्छितन्ति अपलोकेत्वा वा खन्धके वुत्ताय वा ञत्तिदुतियकम्मवाचाय सम्मतेहि पुग्गलेहि विसुं वा निसीदित्वा, तस्सायेव वा परिसाय ‘‘अञ्ञेन न किञ्चि कथेतब्ब’’न्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ २३१) सावेत्वा विनिच्छितं। अयन्ति अयं यथावुत्ता चतुब्बिधा सम्मुखता।
Ubbāhikāyasammatapuggalehi vā vinicchitanti apaloketvā vā khandhake vuttāya vā ñattidutiyakammavācāya sammatehi puggalehi visuṃ vā nisīditvā, tassāyeva vā parisāya ‘‘aññena na kiñci kathetabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 231) sāvetvā vinicchitaṃ. Ayanti ayaṃ yathāvuttā catubbidhā sammukhatā.
कारकसङ्घस्साति वूपसमेतुं सन्निपतितस्स कारकसङ्घस्स। सङ्घसामग्गिवसेन सम्मुखीभावोति ‘‘यावतिका भिक्खू कम्मप्पत्ता, ते आगता होन्ति, छन्दारहानं छन्दो आहटो होति, सम्मुखीभूता न पटिक्कोसन्ती’’ति (चूळव॰ २२८) एवं वुत्तसङ्घसामग्गिवसेन सम्मुखीभावो, एतेन यथा तथा पधानकारकपुग्गलानं सम्मुखतामत्तं सङ्घसम्मुखता नाम न होतीति दस्सेति। भूतताति तच्छता। सच्चपरियायो हि इध धम्मसद्दो ‘‘धम्मवादी’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.९, १९४) विय। विनेति एतेनाति विनयो, तस्स तस्स अधिकरणस्स वूपसमनाय भगवता वुत्तविधि, तस्स विनयस्स सम्मुखता विनयसम्मुखता। तेनाह ‘‘यथा तं…पे॰… विनयसम्मुखता’’ति। येनाति येन पुग्गलेन। अत्थपच्चत्थिकानन्ति (सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.२२८) विवादवत्थुसङ्खाते अत्थे पच्चत्थिकानं। सङ्घसम्मुखता परिहायति सम्मतपुग्गलेहेव वूपसमनतो।
Kārakasaṅghassāti vūpasametuṃ sannipatitassa kārakasaṅghassa. Saṅghasāmaggivasena sammukhībhāvoti ‘‘yāvatikā bhikkhū kammappattā, te āgatā honti, chandārahānaṃ chando āhaṭo hoti, sammukhībhūtā na paṭikkosantī’’ti (cūḷava. 228) evaṃ vuttasaṅghasāmaggivasena sammukhībhāvo, etena yathā tathā padhānakārakapuggalānaṃ sammukhatāmattaṃ saṅghasammukhatā nāma na hotīti dasseti. Bhūtatāti tacchatā. Saccapariyāyo hi idha dhammasaddo ‘‘dhammavādī’’tiādīsu (dī. ni. 1.9, 194) viya. Vineti etenāti vinayo, tassa tassa adhikaraṇassa vūpasamanāya bhagavatā vuttavidhi, tassa vinayassa sammukhatā vinayasammukhatā. Tenāha ‘‘yathā taṃ…pe… vinayasammukhatā’’ti. Yenāti yena puggalena. Atthapaccatthikānanti (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.228) vivādavatthusaṅkhāte atthe paccatthikānaṃ. Saṅghasammukhatā parihāyati sammatapuggaleheva vūpasamanato.
नन्ति विवादाधिकरणं। पञ्चङ्गसमन्नागतन्ति (चूळव॰ २३४) ‘‘न छन्दागतिं गच्छति, न दोसागतिं गच्छति, न मोहागतिं गच्छति, न भयागतिं गच्छति, गहितागहितं जानाती’’ति वुत्तेहि पञ्चहङ्गेहि समन्नागतं। गूळ्हकविवटकसकण्णजप्पकेसु तीसु सलाकग्गाहेसूति ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तेसं भिक्खूनं सञ्ञत्तिया तयो सलाकग्गाहके गूळ्हकं, विवटकं, सकण्णजप्पक’’न्ति (चूळव॰ २३५) समथक्खन्धके वुत्तेसु तीसु सलाकग्गाहेसु। सलाकं गाहेत्वाति धम्मवादीनञ्च अधम्मवादीनञ्च सलाकायो निमित्तसञ्ञं आरोपेत्वा चीवरभोगे कत्वा समथक्खन्धके वुत्तनयेन गाहापेत्वा। एवञ्हि तत्थ वुत्तं –
Nanti vivādādhikaraṇaṃ. Pañcaṅgasamannāgatanti (cūḷava. 234) ‘‘na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, gahitāgahitaṃ jānātī’’ti vuttehi pañcahaṅgehi samannāgataṃ. Gūḷhakavivaṭakasakaṇṇajappakesu tīsu salākaggāhesūti ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tesaṃ bhikkhūnaṃ saññattiyā tayo salākaggāhake gūḷhakaṃ, vivaṭakaṃ, sakaṇṇajappaka’’nti (cūḷava. 235) samathakkhandhake vuttesu tīsu salākaggāhesu. Salākaṃ gāhetvāti dhammavādīnañca adhammavādīnañca salākāyo nimittasaññaṃ āropetvā cīvarabhoge katvā samathakkhandhake vuttanayena gāhāpetvā. Evañhi tattha vuttaṃ –
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, गूळ्हको सलाकग्गाहो होति? तेन सलाकग्गाहापकेन भिक्खुना सलाकायो वण्णावण्णायो कत्वा एकमेको भिक्खु उपसङ्कमित्वा एवमस्स वचनीयो ‘अयं एवंवादिस्स सलाका, अयं एवंवादिस्स सलाका, यं इच्छसि, तं गण्हाही’ति। गहिते वत्तब्बो ‘मा च कस्सचि दस्सेही’ति। सचे जानाति ‘अधम्मवादी बहुतरा’ति, ‘दुग्गहो’ति पच्चुक्कड्ढितब्बं। सचे जानाति ‘धम्मवादी बहुतरा’ति , ‘सुग्गहो’ति सावेतब्बं। एवं खो, भिक्खवे, गूळ्हको सलाकग्गाहो होति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, gūḷhako salākaggāho hoti? Tena salākaggāhāpakena bhikkhunā salākāyo vaṇṇāvaṇṇāyo katvā ekameko bhikkhu upasaṅkamitvā evamassa vacanīyo ‘ayaṃ evaṃvādissa salākā, ayaṃ evaṃvādissa salākā, yaṃ icchasi, taṃ gaṇhāhī’ti. Gahite vattabbo ‘mā ca kassaci dassehī’ti. Sace jānāti ‘adhammavādī bahutarā’ti, ‘duggaho’ti paccukkaḍḍhitabbaṃ. Sace jānāti ‘dhammavādī bahutarā’ti , ‘suggaho’ti sāvetabbaṃ. Evaṃ kho, bhikkhave, gūḷhako salākaggāho hoti.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, विवटको सलाकग्गाहो होति? सचे जानाति ‘धम्मवादी बहुतरा’ति, विस्सट्ठेनेव विवटेन गाहेतब्बो। एवं खो, भिक्खवे, विवटको सलाकग्गाहो होति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, vivaṭako salākaggāho hoti? Sace jānāti ‘dhammavādī bahutarā’ti, vissaṭṭheneva vivaṭena gāhetabbo. Evaṃ kho, bhikkhave, vivaṭako salākaggāho hoti.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, सकण्णजप्पको सलाकग्गाहो होति? तेन सलाकग्गाहापकेन भिक्खुना एकमेकस्स भिक्खुनो उपकण्णके आरोचेतब्बं ‘अयं एवंवादिस्स सलाका, अयं एववादिस्स सलाका, यं इच्छसि, तं गण्हाही’ति। गहिते वत्तब्बो ‘मा च कस्सचि आरोचेही’ति। सचे जानाति ‘अधम्मवादी बहुतरा’ति, ‘दुग्गहो’ति पच्चुक्कड्ढितब्बं। सचे जानाति ‘धम्मवादी बहुतरा’ति, ‘सुग्गहो’ति सावेतब्बं। एवं खो, भिक्खवे, सकण्णजप्पको सलाकग्गाहो होती’’ति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, sakaṇṇajappako salākaggāho hoti? Tena salākaggāhāpakena bhikkhunā ekamekassa bhikkhuno upakaṇṇake ārocetabbaṃ ‘ayaṃ evaṃvādissa salākā, ayaṃ evavādissa salākā, yaṃ icchasi, taṃ gaṇhāhī’ti. Gahite vattabbo ‘mā ca kassaci ārocehī’ti. Sace jānāti ‘adhammavādī bahutarā’ti, ‘duggaho’ti paccukkaḍḍhitabbaṃ. Sace jānāti ‘dhammavādī bahutarā’ti, ‘suggaho’ti sāvetabbaṃ. Evaṃ kho, bhikkhave, sakaṇṇajappako salākaggāho hotī’’ti.
एत्थ च अलज्जुस्सन्नाय (चूळव॰ अट्ठ॰ २३५) परिसाय गूळ्हको सलाकग्गाहो कातब्बो, लज्जुस्सन्नाय विवटको, बालुस्सन्नाय सकण्णजप्पकोति वेदितब्बो। धम्मवादीनं येभुय्यतायाति धम्मवादीनं एकेनपि अधिकताय, को पन वादो द्वीहि तीहि।
Ettha ca alajjussannāya (cūḷava. aṭṭha. 235) parisāya gūḷhako salākaggāho kātabbo, lajjussannāya vivaṭako, bālussannāya sakaṇṇajappakoti veditabbo. Dhammavādīnaṃ yebhuyyatāyāti dhammavādīnaṃ ekenapi adhikatāya, ko pana vādo dvīhi tīhi.
‘‘चतूहि समथेहि सम्मती’’ति इदं सब्बसङ्गाहकवसेन वुत्तं, तत्थ पन द्वीहि एव वूपसमनं दट्ठब्बं। एवं विनिच्छितन्ति सचे आपत्ति नत्थि, उभो खमापेत्वा, अथ अत्थि, आपत्तिं दस्सेत्वा रोपनवसेन विनिच्छितं। पटिकम्मं पन आपत्ताधिकरणसमथे परतो आगमिस्सतीति। न समणसारुप्पं अस्सामणकं, समणेहि अकत्तब्बं, तस्मिं। अज्झाचारे वीतिक्कमे सति।
‘‘Catūhi samathehi sammatī’’ti idaṃ sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ, tattha pana dvīhi eva vūpasamanaṃ daṭṭhabbaṃ. Evaṃ vinicchitanti sace āpatti natthi, ubho khamāpetvā, atha atthi, āpattiṃ dassetvā ropanavasena vinicchitaṃ. Paṭikammaṃ pana āpattādhikaraṇasamathe parato āgamissatīti. Na samaṇasāruppaṃ assāmaṇakaṃ, samaṇehi akattabbaṃ, tasmiṃ. Ajjhācāre vītikkame sati.
पाराजिकसामन्तेन वाति दुक्कटेन वा थुल्लच्चयेन वा। मेथुनधम्मे हि पाराजिकसामन्ता नाम दुक्कटं होति, अदिन्नादानादीसु थुल्लच्चयं। पटिचरतोति पटिच्छादेन्तस्स। अच्छिन्नमूलो भविस्सतीति पाराजिकं अनापन्नो भविस्सति, सीलवा भविस्सतीति वुत्तं होति। सम्मा वत्तित्वाति वत्तं पूरेत्वा। ओसारणं लभिस्सतीति कम्मप्पटिप्पस्सद्धिं लभिस्सति।
Pārājikasāmantenavāti dukkaṭena vā thullaccayena vā. Methunadhamme hi pārājikasāmantā nāma dukkaṭaṃ hoti, adinnādānādīsu thullaccayaṃ. Paṭicaratoti paṭicchādentassa. Acchinnamūlo bhavissatīti pārājikaṃ anāpanno bhavissati, sīlavā bhavissatīti vuttaṃ hoti. Sammā vattitvāti vattaṃ pūretvā. Osāraṇaṃ labhissatīti kammappaṭippassaddhiṃ labhissati.
तस्साति आपत्ताधिकरणस्स। सम्मुखाविनयेनेव वूपसमो नत्थि पटिञ्ञाय, तथारूपाय खन्तिया वा विना अवूपसमनतो। या पन पटिञ्ञाति सम्बन्धो।
Tassāti āpattādhikaraṇassa. Sammukhāvinayeneva vūpasamo natthi paṭiññāya, tathārūpāya khantiyā vā vinā avūpasamanato. Yā pana paṭiññāti sambandho.
एत्थाति आपत्तिदेसनायं। सियाति अवस्सं। कक्खळत्ताय वाळत्तायाति कक्खळभावाय चेव वाळभावाय च। थुल्लवज्जन्ति पाराजिकञ्चेव सङ्घादिसेसञ्च। गिहिप्पटिसंयुत्तन्ति गिहीनं हीनेन खुंसनवम्भनधम्मिकप्पटिस्सवेसु आपन्नं आपत्तिं।
Etthāti āpattidesanāyaṃ. Siyāti avassaṃ. Kakkhaḷattāya vāḷattāyāti kakkhaḷabhāvāya ceva vāḷabhāvāya ca. Thullavajjanti pārājikañceva saṅghādisesañca. Gihippaṭisaṃyuttanti gihīnaṃ hīnena khuṃsanavambhanadhammikappaṭissavesu āpannaṃ āpattiṃ.
यथानुरूपन्ति ‘‘द्वीहि समथेहि, तीहि, चतूहि, एकेना’’ति एवं वुत्तनयेनेव यथानुरूपं। एत्थाति इमस्मिं समथाधिकारे। विनिच्छयनयोति विनिच्छयनयमत्तं। तेनाह ‘‘वित्थारो पना’’तिआदि। अस्साति वित्थारस्स। समन्तपासादिकायं वुत्तोति समन्तपासादिकाय नाम विनयट्ठकथायं वुत्तो। तस्मा तत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बोति अधिप्पायो।
Yathānurūpanti ‘‘dvīhi samathehi, tīhi, catūhi, ekenā’’ti evaṃ vuttanayeneva yathānurūpaṃ. Etthāti imasmiṃ samathādhikāre. Vinicchayanayoti vinicchayanayamattaṃ. Tenāha ‘‘vitthāro panā’’tiādi. Assāti vitthārassa. Samantapāsādikāyaṃ vuttoti samantapāsādikāya nāma vinayaṭṭhakathāyaṃ vutto. Tasmā tattha vuttanayeneva veditabboti adhippāyo.
एत्तकन्ति एतंपरमं, न इतो भिय्यो।
Ettakanti etaṃparamaṃ, na ito bhiyyo.
अधिकरणसमथवण्णना निट्ठिता।
Adhikaraṇasamathavaṇṇanā niṭṭhitā.
इति कङ्खावितरणिया पातिमोक्खवण्णनाय
Iti kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya
विनयत्थमञ्जूसायं लीनत्थप्पकासनियं
Vinayatthamañjūsāyaṃ līnatthappakāsaniyaṃ
भिक्खुपातिमोक्खवण्णना निट्ठिता।
Bhikkhupātimokkhavaṇṇanā niṭṭhitā.
