| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
២. អធិករណវគ្គវណ្ណនា
2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā
១១. ទុតិយស្ស បឋមេ ពលានីតិ កេនដ្ឋេន ពលានិ។ អកម្បិយដ្ឋេន ពលានិ នាម, តថា ទុរភិភវនដ្ឋេន អនជ្ឈោមទ្ទនដ្ឋេន ច។ បដិសង្ខានពលន្តិ បច្ចវេក្ខណពលំ។ ភាវនាពលន្តិ ព្រូហនពលំ វឌ្ឍនពលំ។ សុទ្ធំ អត្តានន្តិ ឥទំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ តត្រាតិ តេសុ ទ្វីសុ ពលេសុ។ យមិទន្តិ យំ ឥទំ។ សេខានមេតំ ពលន្តិ សត្តន្នំ សេខានំ ញាណពលមេតំ។ សេខញ្ហិ សោ, ភិក្ខវេ, ពលំ អាគម្មាតិ សត្តន្នំ សេខានំ ញាណពលំ អារព្ភ សន្ធាយ បដិច្ច។ បជហតីតិ មគ្គេន បជហតិ។ បហាយាតិ ឥមិនា បន ផលំ កថិតំ។ យំ បាបន្តិ យំ បាបកំ លាមកំ។ យស្មា បនេតានិ ទ្វេបិ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, តស្មា ឯត្ថ ឯតទគ្គំ នាគតន្តិ វេទិតព្ពំ។
11. Dutiyassa paṭhame balānīti kenaṭṭhena balāni. Akampiyaṭṭhena balāni nāma, tathā durabhibhavanaṭṭhena anajjhomaddanaṭṭhena ca. Paṭisaṅkhānabalanti paccavekkhaṇabalaṃ. Bhāvanābalanti brūhanabalaṃ vaḍḍhanabalaṃ. Suddhaṃ attānanti idaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Tatrāti tesu dvīsu balesu. Yamidanti yaṃ idaṃ. Sekhānametaṃ balanti sattannaṃ sekhānaṃ ñāṇabalametaṃ. Sekhañhi so, bhikkhave, balaṃ āgammāti sattannaṃ sekhānaṃ ñāṇabalaṃ ārabbha sandhāya paṭicca. Pajahatīti maggena pajahati. Pahāyāti iminā pana phalaṃ kathitaṃ. Yaṃ pāpanti yaṃ pāpakaṃ lāmakaṃ. Yasmā panetāni dvepi vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā ettha etadaggaṃ nāgatanti veditabbaṃ.
១២. ទុតិយេ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតីតិអាទីសុ អយំ ហេដ្ឋា អនាគតានំ បទានំ វសេន អត្ថវណ្ណនា – វិវេកនិស្សិតន្តិ វិវេកំ និស្សិតំ។ វិវេកោតិ វិវិត្តតា។ ស្វាយំ តទង្គវិវេកោ វិក្ខម្ភន-សមុច្ឆេទ-បដិប្បស្សទ្ធិ-និស្សរណវិវេកោតិ បញ្ចវិធោ។ តស្មិំ បញ្ចវិធេ វិវេកេ។ វិវេកនិស្សិតន្តិ តទង្គវិវេកនិស្សិតំ, សមុច្ឆេទវិវេកនិស្សិតំ, និស្សរណវិវេកនិស្សិតញ្ច សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតីតិ អយមត្ថោ វេទិតព្ពោ។ តថា ហិ សតិសម្ពោជ្ឈង្គភាវនានុយុត្តោ យោគី វិបស្សនាក្ខណេ កិច្ចតោ តទង្គវិវេកនិស្សិតំ, អជ្ឈាសយតោ និស្សរណវិវេកនិស្សិតំ, មគ្គកាលេ បន កិច្ចតោ សមុច្ឆេទវិវេកនិស្សិតំ, អារម្មណតោ និស្សរណវិវេកនិស្សិតំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ។ បញ្ចវិធវិវេកនិស្សិតម្បីតិ ឯកេ។ តេ ហិ ន កេវលំ ពលវវិបស្សនាមគ្គផលក្ខណេសុយេវ ពោជ្ឈង្គេ ឧទ្ធរន្តិ, វិបស្សនាបាទកកសិណជ្ឈានអានាបានាសុភព្រហ្មវិហារជ្ឈានេសុបិ ឧទ្ធរន្តិ, ន ច បដិសិទ្ធា អដ្ឋកថាចរិយេហិ។ តស្មា តេសំ មតេន ឯតេសំ ឈានានំ បវត្តិក្ខណេ កិច្ចតោ ឯវ វិក្ខម្ភនវិវេកនិស្សិតំ។ យថា ច ‘‘វិបស្សនាក្ខណេ អជ្ឈាសយតោ និស្សរណវិវេកនិស្សិត’’ន្តិ វុត្តំ, ឯវំ ‘‘បដិប្បស្សទ្ធិវិវេកនិស្សិតម្បិ ភាវេតី’’តិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ ឯស នយោ វិរាគនិស្សិតន្តិអាទីសុ។ វិវេកត្ថា ឯវ ហិ វិរាគាទយោ។
12. Dutiye satisambojjhaṅgaṃ bhāvetītiādīsu ayaṃ heṭṭhā anāgatānaṃ padānaṃ vasena atthavaṇṇanā – vivekanissitanti vivekaṃ nissitaṃ. Vivekoti vivittatā. Svāyaṃ tadaṅgaviveko vikkhambhana-samuccheda-paṭippassaddhi-nissaraṇavivekoti pañcavidho. Tasmiṃ pañcavidhe viveke. Vivekanissitanti tadaṅgavivekanissitaṃ, samucchedavivekanissitaṃ, nissaraṇavivekanissitañca satisambojjhaṅgaṃ bhāvetīti ayamattho veditabbo. Tathā hi satisambojjhaṅgabhāvanānuyutto yogī vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakāle pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ satisambojjhaṅgaṃ bhāveti. Pañcavidhavivekanissitampīti eke. Te hi na kevalaṃ balavavipassanāmaggaphalakkhaṇesuyeva bojjhaṅge uddharanti, vipassanāpādakakasiṇajjhānaānāpānāsubhabrahmavihārajjhānesupi uddharanti, na ca paṭisiddhā aṭṭhakathācariyehi. Tasmā tesaṃ matena etesaṃ jhānānaṃ pavattikkhaṇe kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaṃ. Yathā ca ‘‘vipassanākkhaṇe ajjhāsayato nissaraṇavivekanissita’’nti vuttaṃ, evaṃ ‘‘paṭippassaddhivivekanissitampi bhāvetī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Esa nayo virāganissitantiādīsu. Vivekatthā eva hi virāgādayo.
កេវលំ ហេត្ថ វោស្សគ្គោ ទុវិធោ បរិច្ចាគវោស្សគ្គោ ច បក្ខន្ទនវោស្សគ្គោ ចាតិ។ តត្ថ បរិច្ចាគវោស្សគ្គោតិ វិបស្សនាក្ខណេ ច តទង្គវសេន, មគ្គក្ខណេ ច សមុច្ឆេទវសេន កិលេសប្បហានំ។ បក្ខន្ទនវោស្សគ្គោតិ វិបស្សនាក្ខណេ តន្និន្នភាវេន, មគ្គក្ខណេ បន អារម្មណករណេន និព្ពានបក្ខន្ទនំ។ តទុភយម្បិ ឥមស្មិំ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកេ អត្ថវណ្ណនានយេ វដ្ដតិ។ តថា ហិ អយំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ យថាវុត្តេន បការេន កិលេសេ បរិច្ចជតិ, និព្ពានញ្ច បក្ខន្ទតិ។ វោស្សគ្គបរិណាមិន្តិ ឥមិនា បន សកលេន វចនេន វោស្សគ្គត្ថំ បរិណមន្តំ បរិណតញ្ច, បរិបច្ចន្តំ បរិបក្កញ្ចាតិ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ។ អយញ្ហិ ពោជ្ឈង្គភាវនានុយុត្តោ ភិក្ខុ យថា សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ កិលេសបរិច្ចាគវោស្សគ្គត្ថំ និព្ពានបក្ខន្ទនវោស្សគ្គត្ថញ្ច បរិបច្ចតិ, យថា ច បរិបក្កោ ហោតិ, តថា នំ ភាវេតីតិ។ ឯស នយោ សេសពោជ្ឈង្គេសុ។
Kevalaṃ hettha vossaggo duvidho pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cāti. Tattha pariccāgavossaggoti vipassanākkhaṇe ca tadaṅgavasena, maggakkhaṇe ca samucchedavasena kilesappahānaṃ. Pakkhandanavossaggoti vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe pana ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanaṃ. Tadubhayampi imasmiṃ lokiyalokuttaramissake atthavaṇṇanānaye vaṭṭati. Tathā hi ayaṃ satisambojjhaṅgo yathāvuttena pakārena kilese pariccajati, nibbānañca pakkhandati. Vossaggapariṇāminti iminā pana sakalena vacanena vossaggatthaṃ pariṇamantaṃ pariṇatañca, paripaccantaṃ paripakkañcāti idaṃ vuttaṃ hoti. Ayañhi bojjhaṅgabhāvanānuyutto bhikkhu yathā satisambojjhaṅgo kilesapariccāgavossaggatthaṃ nibbānapakkhandanavossaggatthañca paripaccati, yathā ca paripakko hoti, tathā naṃ bhāvetīti. Esa nayo sesabojjhaṅgesu.
ឥធ បន និព្ពានំយេវ សព្ពសង្ខតេហិ វិវិត្តត្តា វិវេកោ, សព្ពេសំ វិរាគភាវតោ វិរាគោ, និរោធភាវតោ និរោធោតិ វុត្តំ។ មគ្គោ ឯវ ច វោស្សគ្គបរិណាមី, តស្មា សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតិ វិវេកំ អារម្មណំ កត្វា បវត្តិយា វិវេកនិស្សិតំ, តថា វិរាគនិស្សិតំ និរោធនិស្សិតំ។ តញ្ច ខោ អរិយមគ្គក្ខណុប្បត្តិយា កិលេសានំ សមុច្ឆេទតោ បរិច្ចាគភាវេន ច និព្ពានបក្ខន្ទនភាវេន ច បរិណតំ បរិបក្កន្តិ អយមេវ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឯស នយោ សេសពោជ្ឈង្គេសុ។ ឥតិ ឥមេ សត្ត ពោជ្ឈង្គា លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា កថិតា។ ឥមេសុបិ ទ្វីសុ ពលេសុ ឯតទគ្គភាវោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។
Idha pana nibbānaṃyeva sabbasaṅkhatehi vivittattā viveko, sabbesaṃ virāgabhāvato virāgo, nirodhabhāvato nirodhoti vuttaṃ. Maggo eva ca vossaggapariṇāmī, tasmā satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattiyā vivekanissitaṃ, tathā virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ. Tañca kho ariyamaggakkhaṇuppattiyā kilesānaṃ samucchedato pariccāgabhāvena ca nibbānapakkhandanabhāvena ca pariṇataṃ paripakkanti ayameva attho daṭṭhabbo. Esa nayo sesabojjhaṅgesu. Iti ime satta bojjhaṅgā lokiyalokuttaramissakā kathitā. Imesupi dvīsu balesu etadaggabhāvo vuttanayeneva veditabbo.
១៣. តតិយេ វិវិច្ចេវ កាមេហីតិអាទីនំ ចតុន្នំ ឈានានំ បាឡិអត្ថោ ច ភាវនានយោ ច សព្ពោ សព្ពាការេន វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៦៩-៧០) វិត្ថារិតោយេវ។ ឥមានិ បន ចត្តារិ ឈានានិ ឯកោ ភិក្ខុ ចិត្តេកគ្គត្ថាយ ភាវេតិ, ឯកោ វិបស្សនាបាទកត្ថាយ, ឯកោ អភិញ្ញាបាទកត្ថាយ, ឯកោ និរោធបាទកត្ថាយ, ឯកោ ភវវិសេសត្ថាយ។ ឥធ បន តានិបិ វិបស្សនាបាទកានិ អធិប្បេតានិ។ អយំ ហិ ភិក្ខុ ឥមានិ ឈានានិ សមាបជ្ជិត្វា សមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ សង្ខារេ សម្មសិត្វា ហេតុបច្ចយបរិគ្គហំ កត្វា សប្បច្ចយំ នាមរូបញ្ច វវត្ថបេត្វា ឥន្ទ្រិយពលពោជ្ឈង្គានិ សមោធានេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ។ ឯវមេតានិ ឈានានិ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកានេវ កថិតានិ។ ឥមស្មិម្បិ ពលទ្វយេ ឯតទគ្គភាវោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។
13. Tatiye vivicceva kāmehītiādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ pāḷiattho ca bhāvanānayo ca sabbo sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 1.69-70) vitthāritoyeva. Imāni pana cattāri jhānāni eko bhikkhu cittekaggatthāya bhāveti, eko vipassanāpādakatthāya, eko abhiññāpādakatthāya, eko nirodhapādakatthāya, eko bhavavisesatthāya. Idha pana tānipi vipassanāpādakāni adhippetāni. Ayaṃ hi bhikkhu imāni jhānāni samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā hetupaccayapariggahaṃ katvā sappaccayaṃ nāmarūpañca vavatthapetvā indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Evametāni jhānāni lokiyalokuttaramissakāneva kathitāni. Imasmimpi baladvaye etadaggabhāvo vuttanayeneva veditabbo.
១៤. ចតុត្ថេ សំខិត្តេន ច វិត្ថារេន ចាតិ សំខិត្តធម្មទេសនា វិត្ថារធម្មទេសនា ចាតិ ទ្វេយេវ ធម្មទេសនាតិ ទស្សេតិ។ តត្ថ មាតិកំ ឧទ្ទិសិត្វា កថិតា ទេសនា សំខិត្តទេសនា នាម។ តមេវ មាតិកំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា វិត្ថារទេសនា នាម។ មាតិកំ វា ឋបេត្វាបិ អដ្ឋបេត្វាបិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា វិត្ថារទេសនា នាម ។ តាសុ សំខិត្តទេសនា នាម មហាបញ្ញស្ស បុគ្គលស្ស វសេន កថិតា, វិត្ថារទេសនា នាម មន្ទបញ្ញស្ស។ មហាបញ្ញស្ស ហិ វិត្ថារទេសនា អតិបបញ្ចោ វិយ ហោតិ។ មន្ទបញ្ញស្ស សង្ខេបទេសនា សសកស្ស ឧប្បតនំ វិយ ហោតិ, នេវ អន្តំ ន កោដិំ បាបុណិតុំ សក្កោតិ។ សង្ខេបទេសនា ច ឧគ្ឃដិតញ្ញុស្ស វសេន កថិតា, វិត្ថារទេសនា ឥតរេសំ តិណ្ណំ វសេន។ សកលម្បិ ហិ តេបិដកំ សង្ខេបទេសនា វិត្ថារទេសនាតិ ឯត្ថេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។
14. Catutthe saṃkhittena ca vitthārena cāti saṃkhittadhammadesanā vitthāradhammadesanā cāti dveyeva dhammadesanāti dasseti. Tattha mātikaṃ uddisitvā kathitā desanā saṃkhittadesanā nāma. Tameva mātikaṃ vitthārato vibhajitvā kathitā vitthāradesanā nāma. Mātikaṃ vā ṭhapetvāpi aṭṭhapetvāpi vitthārato vibhajitvā kathitā vitthāradesanā nāma . Tāsu saṃkhittadesanā nāma mahāpaññassa puggalassa vasena kathitā, vitthāradesanā nāma mandapaññassa. Mahāpaññassa hi vitthāradesanā atipapañco viya hoti. Mandapaññassa saṅkhepadesanā sasakassa uppatanaṃ viya hoti, neva antaṃ na koṭiṃ pāpuṇituṃ sakkoti. Saṅkhepadesanā ca ugghaṭitaññussa vasena kathitā, vitthāradesanā itaresaṃ tiṇṇaṃ vasena. Sakalampi hi tepiṭakaṃ saṅkhepadesanā vitthāradesanāti ettheva saṅkhaṃ gacchati.
១៥. បញ្ចមេ យស្មិំ, ភិក្ខវេ, អធិករណេតិ វិវាទាធិករណំ, អនុវាទាធិករណំ, អាបត្តាធិករណំ, កិច្ចាធិករណន្តិ ឥមេសំ ចតុន្នំ អធិករណានំ យស្មិំ អធិករណេ។ អាបន្នោ ច ភិក្ខូតិ អាបត្តិំ អាបន្នោ ភិក្ខុ ច។ តស្មេតន្តិ តស្មិំ ឯតំ។ ទីឃត្តាយាតិ ទីឃំ អទ្ធានំ តិដ្ឋនត្ថាយ។ ខរត្តាយាតិ ទាស-កោណ្ឌ-ចណ្ឌាល-វេនាតិ ឯវំ ខរវាចាបវត្តនត្ថាយ។ វាឡត្តាយាតិ បាណិ លេឌ្ឌុទណ្ឌាទីហិ បហរណវសេន កក្ខឡភាវត្ថាយ។ ភិក្ខូ ច ន ផាសុំ វិហរិស្សន្តីតិ អញ្ញមញ្ញំ វិវាទាបន្នេ ភិក្ខុសង្ឃេ យេបិ ឧទ្ទេសំ វា បរិបុច្ឆំ វា គហេតុកាមា បធានំ វា អនុយុញ្ជិតុកាមា, តេ ផាសុំ ន វិហរិស្សន្តិ។ ភិក្ខុសង្ឃស្មិំ ហិ ឧបោសថបវារណាយ ឋិតាយ ឧទ្ទេសាទីហិ អត្ថិកា ឧទ្ទេសាទីនិ គហេតុំ ន សក្កោន្តិ, វិបស្សកានំ ចិត្តុប្បាទោ ន ឯកគ្គោ ហោតិ, តតោ វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ ន សក្កោន្តិ។ ឯវំ ភិក្ខូ ច ន ផាសុំ វិហរិស្សន្តិ។ ន ទីឃត្តាយាតិអាទីសុ វុត្តបដិបក្ខនយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
15. Pañcame yasmiṃ, bhikkhave, adhikaraṇeti vivādādhikaraṇaṃ, anuvādādhikaraṇaṃ, āpattādhikaraṇaṃ, kiccādhikaraṇanti imesaṃ catunnaṃ adhikaraṇānaṃ yasmiṃ adhikaraṇe. Āpanno ca bhikkhūti āpattiṃ āpanno bhikkhu ca. Tasmetanti tasmiṃ etaṃ. Dīghattāyāti dīghaṃ addhānaṃ tiṭṭhanatthāya. Kharattāyāti dāsa-koṇḍa-caṇḍāla-venāti evaṃ kharavācāpavattanatthāya. Vāḷattāyāti pāṇi leḍḍudaṇḍādīhi paharaṇavasena kakkhaḷabhāvatthāya. Bhikkhū ca na phāsuṃ viharissantīti aññamaññaṃ vivādāpanne bhikkhusaṅghe yepi uddesaṃ vā paripucchaṃ vā gahetukāmā padhānaṃ vā anuyuñjitukāmā, te phāsuṃ na viharissanti. Bhikkhusaṅghasmiṃ hi uposathapavāraṇāya ṭhitāya uddesādīhi atthikā uddesādīni gahetuṃ na sakkonti, vipassakānaṃ cittuppādo na ekaggo hoti, tato visesaṃ nibbattetuṃ na sakkonti. Evaṃ bhikkhū ca na phāsuṃ viharissanti. Na dīghattāyātiādīsu vuttapaṭipakkhanayena attho veditabbo.
ឥធាតិ ឥមស្មិំ សាសនេ។ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតីតិ ឯវំ បច្ចវេក្ខតិ។ អកុសលំ អាបន្នោតិ ឯត្ថ អកុសលន្តិ អាបត្តិ អធិប្បេតា, អាបត្តិំ អាបន្នោតិ អត្ថោ។ កញ្ចិទេវ ទេសន្តិ ន សព្ពមេវ អាបត្តិំ, អាបត្តិយា បន កញ្ចិទេវ ទេសំ អញ្ញតរំ អាបត្តិន្តិ អត្ថោ។ កាយេនាតិ ករជកាយេន។ អនត្តមនោតិ អតុដ្ឋចិត្តោ។ អនត្តមនវាចន្តិ អតុដ្ឋវាចំ។ មមេវាតិ មំយេវ។ តត្ថាតិ តស្មិំ អធិករណេ។ អច្ចយោ អច្ចគមាតិ អបរាធោ អតិក្កមិត្វា មទ្ទិត្វា គតោ, អហមេវេត្ថ អបរាធិកោ។ សុង្កទាយកំវ ភណ្ឌស្មិន្តិ យថា សុង្កដ្ឋានំ បរិហរិត្វា នីតេ ភណ្ឌស្មិំ សុង្កទាយកំ អបរាធោ អភិភវតិ, សោ ច តត្ថ អបរាធិកោ ហោតិ, ន រាជានោ ន រាជបុរិសាតិ អត្ថោ។
Idhāti imasmiṃ sāsane. Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati. Akusalaṃ āpannoti ettha akusalanti āpatti adhippetā, āpattiṃ āpannoti attho. Kañcideva desanti na sabbameva āpattiṃ, āpattiyā pana kañcideva desaṃ aññataraṃ āpattinti attho. Kāyenāti karajakāyena. Anattamanoti atuṭṭhacitto. Anattamanavācanti atuṭṭhavācaṃ. Mamevāti maṃyeva. Tatthāti tasmiṃ adhikaraṇe. Accayo accagamāti aparādho atikkamitvā madditvā gato, ahamevettha aparādhiko. Suṅkadāyakaṃva bhaṇḍasminti yathā suṅkaṭṭhānaṃ pariharitvā nīte bhaṇḍasmiṃ suṅkadāyakaṃ aparādho abhibhavati, so ca tattha aparādhiko hoti, na rājāno na rājapurisāti attho.
ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យោ ហិ រញ្ញា ឋបិតំ សុង្កដ្ឋានំ បរិហរិត្វា ភណ្ឌំ ហរតិ, តំ សហ ភណ្ឌសកដេន អានេត្វា រញ្ញោ ទស្សេន្តិ។ តត្ថ នេវ សុង្កដ្ឋានស្ស ទោសោ អត្ថិ, ន រញ្ញោ ន រាជបុរិសានំ, បរិហរិត្វា គតស្សេវ បន ទោសោ, ឯវមេវំ យំ សោ ភិក្ខុ អាបត្តិំ អាបន្នោ, តត្ថ នេវ អាបត្តិយា ទោសោ, ន ចោទកស្ស។ តីហិ បន ការណេហិ តស្សេវ ភិក្ខុនោ ទោសោ។ តស្ស ហិ អាបត្តិំ អាបន្នភាវេនបិ ទោសោ, ចោទកេ អនត្តមនតាយបិ ទោសោ, អនត្តមនស្ស សតោ បរេសំ អារោចនេនបិ ទោសោ។ ចោទកស្ស បន យំ សោ តំ អាបត្តិំ អាបជ្ជន្តំ អទ្ទស, តត្ថ ទោសោ នត្ថិ។ អនត្តមនតាយ ចោទនាយ បន ទោសោ។ តម្បិ អមនសិករិត្វា អយំ ភិក្ខុ អត្តនោវ ទោសំ បច្ចវេក្ខន្តោ ‘‘ឥតិ មមេវ តត្ថ អច្ចយោ អច្ចគមា សុង្កទាយកំវ ភណ្ឌស្មិ’’ន្តិ ឯវំ បដិសញ្ចិក្ខតីតិ អត្ថោ។ ទុតិយវារេ ចោទកស្ស អនត្តមនតា ច អនត្តមនតាយ ចោទិតភាវោ ចាតិ ទ្វេ ទោសា, តេសំ វសេន ‘‘អច្ចយោ អច្ចគមា’’តិ ឯត្ថ យោជនា កាតព្ពា។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo hi raññā ṭhapitaṃ suṅkaṭṭhānaṃ pariharitvā bhaṇḍaṃ harati, taṃ saha bhaṇḍasakaṭena ānetvā rañño dassenti. Tattha neva suṅkaṭṭhānassa doso atthi, na rañño na rājapurisānaṃ, pariharitvā gatasseva pana doso, evamevaṃ yaṃ so bhikkhu āpattiṃ āpanno, tattha neva āpattiyā doso, na codakassa. Tīhi pana kāraṇehi tasseva bhikkhuno doso. Tassa hi āpattiṃ āpannabhāvenapi doso, codake anattamanatāyapi doso, anattamanassa sato paresaṃ ārocanenapi doso. Codakassa pana yaṃ so taṃ āpattiṃ āpajjantaṃ addasa, tattha doso natthi. Anattamanatāya codanāya pana doso. Tampi amanasikaritvā ayaṃ bhikkhu attanova dosaṃ paccavekkhanto ‘‘iti mameva tattha accayo accagamā suṅkadāyakaṃva bhaṇḍasmi’’nti evaṃ paṭisañcikkhatīti attho. Dutiyavāre codakassa anattamanatā ca anattamanatāya coditabhāvo cāti dve dosā, tesaṃ vasena ‘‘accayo accagamā’’ti ettha yojanā kātabbā. Sesamettha uttānamevāti.
១៦. ឆដ្ឋេ អញ្ញតរោតិ ឯកោ អបាកដនាមោ ព្រាហ្មណោ។ យេន ភគវា តេនុបសង្កមីតិ យេនាតិ ភុម្មត្ថេ ករណវចនំ។ តស្មា យត្ថ ភគវា, តត្ថ ឧបសង្កមីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ យេន វា ការណេន ភគវា ទេវមនុស្សេហិ ឧបសង្កមិតព្ពោ, តេន ការណេន ឧបសង្កមីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កេន ច ការណេន ភគវា ឧបសង្កមិតព្ពោ ? នានប្បការគុណវិសេសាធិគមាធិប្បាយេន, សាទុផលូបភោគាធិប្បាយេន ទិជគណេហិ និច្ចផលិតមហារុក្ខោ វិយ។ ឧបសង្កមីតិ គតោតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧបសង្កមិត្វាតិ ឧបសង្កមនបរិយោសានទីបនំ។ អថ វា ឯវំ គតោ តតោ អាសន្នតរំ ឋានំ ភគវតោ សមីបសង្ខាតំ គន្ត្វាតិបិ វុត្តំ ហោតិ។
16. Chaṭṭhe aññataroti eko apākaṭanāmo brāhmaṇo. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho veditabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo ? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទីតិ យថា ច ខមនីយាទីនិ បុច្ឆន្តោ ភគវា តេន, ឯវំ សោបិ ភគវតា សទ្ធិំ សមប្បវត្តមោទោ អហោសិ, សីតោទកំ វិយ ឧណ្ហោទកេន សម្មោទិតំ ឯកីភាវំ អគមាសិ។ យាយ ច ‘‘កច្ចិ, ភោ គោតម, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយំ, កច្ចិ ភោតោ គោតមស្ស ច សាវកានញ្ច អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារោ’’តិអាទិកាយ កថាយ សម្មោទិ, តំ បីតិបាមោជ្ជសង្ខាតស្ស សម្មោទស្ស ជននតោ សម្មោទិតុំ យុត្តភាវតោ ច សម្មោទនីយំ, អត្ថព្យញ្ជនមធុរតាយ សុចិរម្បិ កាលំ សារេតុំ និរន្តរំ បវត្តេតុំ អរហរូបតោ សរិតព្ពភាវតោ ច សារណីយំ។ សុយ្យមានសុខតោ វា សម្មោទនីយំ, អនុស្សរិយមានសុខតោ សារណីយំ, តថា ព្យញ្ជនបរិសុទ្ធតាយ សម្មោទនីយំ, អត្ថបរិសុទ្ធតាយ សារណីយន្តិ ឯវំ អនេកេហិ បរិយាយេហិ សម្មោទនីយំ សារណីយំ កថំ វីតិសារេត្វា បរិយោសាបេត្វា និដ្ឋបេត្វា យេនត្ថេន អាគតោ, តំ បុច្ឆិតុកាមោ ឯកមន្តំ និសីទិ។
Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā ca khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci, bho gotama, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa ca sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātassa sammodassa jananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ. Suyyamānasukhato vā sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ, tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ sāraṇīyaṃ kathaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhapetvā yenatthena āgato, taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.
ឯកមន្តន្តិ ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ ‘‘វិសមំ ចន្ទិមសូរិយា បរិវត្តន្តី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៧០) វិយ។ តស្មា យថា និសិន្នោ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ហោតិ, តថា និសីទីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ភុម្មត្ថេ វា ឯតំ ឧបយោគវចនំ។ និសីទីតិ ឧបាវិសិ។ បណ្ឌិតា ហិ បុរិសា គរុដ្ឋានីយំ ឧបសង្កមិត្វា អាសនកុសលតាយ ឯកមន្តំ និសីទន្តិ។ អយញ្ច នេសំ អញ្ញតរោ, តស្មា ឯកមន្តំ និសីទិ។
Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhānīyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca nesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
កថំ និសិន្នោ បន ឯកមន្តំ និសិន្នោ ហោតីតិ? ឆ និសជ្ជទោសេ វជ្ជេត្វា។ សេយ្យថិទំ – អតិទូរំ, អច្ចាសន្នំ, ឧបរិវាតំ, ឧន្នតប្បទេសំ, អតិសម្មុខំ អតិបច្ឆាតិ។ អតិទូរេ និសិន្នោ ហិ សចេ កថេតុកាមោ ហោតិ, ឧច្ចាសទ្ទេន កថេតព្ពំ ហោតិ។ អច្ចាសន្នេ និសិន្នោ សង្ឃដ្ដនំ ករោតិ ។ ឧបរិវាតេ និសិន្នោ សរីរគន្ធេន ពាធតិ។ ឧន្នតប្បទេសេ និសិន្នោ អគារវំ បកាសេតិ។ អតិសម្មុខា និសិន្នោ សចេ ទដ្ឋុកាមោ ហោតិ, ចក្ខុនា ចក្ខុំ អាហច្ច ទដ្ឋព្ពំ ហោតិ។ អតិបច្ឆា និសិន្នោ សចេ ទដ្ឋុកាមោ ហោតិ, គីវំ បសារេត្វា ទដ្ឋព្ពំ ហោតិ។ តស្មា អយម្បិ ឯតេ ឆ និសជ្ជទោសេ វជ្ជេត្វា និសីទិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឯកមន្តំ និសីទី’’តិ។
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti . Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
ឯតទវោចាតិ ទុវិធា ហិ បុច្ឆា – អគារិកបុច្ឆា, អនគារិកបុច្ឆា ច។ តត្ថ ‘‘កិំ, ភន្តេ, កុសលំ, កិំ អកុសល’’ន្តិ (ម. និ. ៣.២៩៦) ឥមិនា នយេន អគារិកបុច្ឆា អាគតា។ ‘‘ឥមេ នុ ខោ, ភន្តេ, បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា’’តិ (ម. និ. ៣.៨៦) ឥមិនា នយេន អនគារិកបុច្ឆា។ អយំ បន អត្តនោ អនុរូបំ អគារិកបុច្ឆំ បុច្ឆន្តោ ឯតំ ‘‘កោ នុ ខោ, ភោ គោតម, ហេតុ កោ បច្ចយោ’’តិអាទិវចនំ អវោច។ តត្ថ ហេតុ បច្ចយោតិ ឧភយម្បេតំ ការណវេវចនមេវ។ អធម្មចរិយាវិសមចរិយាហេតូតិ អធម្មចរិយាសង្ខាតាយ វិសមចរិយាយ ហេតុ, តំការណា តប្បច្ចយាតិ អត្ថោ ។ តត្រាយំ បទត្ថោ – អធម្មស្ស ចរិយា អធម្មចរិយា, អធម្មការណន្តិ អត្ថោ។ វិសមំ ចរិយា, វិសមស្ស វា កម្មស្ស ចរិយាតិ វិសមចរិយា។ អធម្មចរិយា ច សា វិសមចរិយា ចាតិ អធម្មចរិយាវិសមចរិយា។ ឯតេនុបាយេន សុក្កបក្ខេបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អត្ថតោ បនេត្ថ អធម្មចរិយាវិសមចរិយា នាម ទស អកុសលកម្មបថា, ធម្មចរិយាសមចរិយា នាម ទស កុសលកម្មបថាតិ វេទិតព្ពា។
Etadavocāti duvidhā hi pucchā – agārikapucchā, anagārikapucchā ca. Tattha ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusala’’nti (ma. ni. 3.296) iminā nayena agārikapucchā āgatā. ‘‘Ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā’’ti (ma. ni. 3.86) iminā nayena anagārikapucchā. Ayaṃ pana attano anurūpaṃ agārikapucchaṃ pucchanto etaṃ ‘‘ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo’’tiādivacanaṃ avoca. Tattha hetu paccayoti ubhayampetaṃ kāraṇavevacanameva. Adhammacariyāvisamacariyāhetūti adhammacariyāsaṅkhātāya visamacariyāya hetu, taṃkāraṇā tappaccayāti attho . Tatrāyaṃ padattho – adhammassa cariyā adhammacariyā, adhammakāraṇanti attho. Visamaṃ cariyā, visamassa vā kammassa cariyāti visamacariyā. Adhammacariyā ca sā visamacariyā cāti adhammacariyāvisamacariyā. Etenupāyena sukkapakkhepi attho veditabbo. Atthato panettha adhammacariyāvisamacariyā nāma dasa akusalakammapathā, dhammacariyāsamacariyā nāma dasa kusalakammapathāti veditabbā.
អភិក្កន្តំ, ភោ គោតមាតិ ឯត្ថ អយំ អភិក្កន្តសទ្ទោ ខយសុន្ទរាភិរូបអព្ភនុមោទនេសុ ទិស្សតិ។ ‘‘អភិក្កន្តា, ភន្តេ, រត្តិ, និក្ខន្តោ បឋមោ យាមោ, ចិរនិសិន្នោ ភិក្ខុសង្ឃោ’’តិអាទីសុ (ឧទា. ៤៥; ចូឡវ. ៣៨៣; អ. និ. ៨.២០) ហិ ខយេ ទិស្សតិ។ ‘‘អយំ ឥមេសំ ចតុន្នំ បុគ្គលានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.១០០) សុន្ទរេ។
Abhikkantaṃ, bho gotamāti ettha ayaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanesu dissati. ‘‘Abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (udā. 45; cūḷava. 383; a. ni. 8.20) hi khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’tiādīsu (a. ni. 4.100) sundare.
‘‘កោ មេ វន្ទតិ បាទានិ, ឥទ្ធិយា យសសា ជលំ;
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
អភិក្កន្តេន វណ្ណេន, សព្ពា ឱភាសយំ ទិសា’’តិ។ –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –
អាទីសុ (វិ. វ. ៨៥៧) អភិរូបេ។ ‘‘អភិក្កន្តំ, ភន្តេ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.២៥០; បារា. ១៥) អព្ភនុមោទនេ។ ឥធាបិ អព្ភនុមោទនេយេវ។ យស្មា ច អព្ភនុមោទនេ, តស្មា សាធុ សាធុ, ភោ គោតមាតិ វុត្តំ ហោតីតិ វេទិតព្ពំ។
Ādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bhante’’tiādīsu (dī. ni. 1.250; pārā. 15) abbhanumodane. Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane, tasmā sādhu sādhu, bho gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
‘‘ភយេ កោធេ បសំសាយំ, តុរិតេ កោតូហលច្ឆរេ;
‘‘Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhalacchare;
ហាសេ សោកេ បសាទេ ច, ករេ អាមេឌិតំ ពុធោ’’តិ។ –
Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho’’ti. –
ឥមិនា ច លក្ខណេន ឥធ បសាទវសេន បសំសាវសេន ចាយំ ទ្វិក្ខត្តុំ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។ អថ វា អភិក្កន្តន្តិ អភិក្កន្តំ អតិឥដ្ឋំ អតិមនាបំ, អតិសុន្ទរន្តិ វុត្តំ ហោតិ។
Iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo. Atha vā abhikkantanti abhikkantaṃ atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti vuttaṃ hoti.
តត្ថ ឯកេន អភិក្កន្តសទ្ទេន ទេសនំ ថោមេតិ, ឯកេន អត្តនោ បសាទំ។ អយញ្ហេត្ថ អធិប្បាយោ – អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, យទិទំ ភោតោ គោតមស្ស ធម្មទេសនា, អភិក្កន្តំ យទិទំ ភោតោ គោតមស្ស ធម្មទេសនំ អាគម្ម មម បសាទោតិ។ ភគវតោយេវ វា វចនំ ទ្វេ ទ្វេ អត្ថេ សន្ធាយ ថោមេតិ – ភោតោ គោតមស្ស វចនំ អភិក្កន្តំ ទោសនាសនតោ, អភិក្កន្តំ គុណាធិគមនតោ , តថា សទ្ធាជននតោ, បញ្ញាជននតោ, សាត្ថតោ, សព្យញ្ជនតោ, ឧត្តានបទតោ, គម្ភីរត្ថតោ, កណ្ណសុខតោ, ហទយង្គមតោ, អនត្តុក្កំសនតោ, អបរវម្ភនតោ, ករុណាសីតលតោ, បញ្ញាវទាតតោ, អាបាថរមណីយតោ, វិមទ្ទក្ខមតោ, សុយ្យមានសុខតោ, វីមំសិយមានហិតតោតិ ឯវមាទីហិ យោជេតព្ពំ។
Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ. Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavatoyeva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato , tathā saddhājananato, paññājananato, sātthato, sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.
តតោ បរម្បិ ចតូហិ ឧបមាហិ ទេសនំយេវ ថោមេតិ។ តត្ថ និក្កុជ្ជិតន្តិ អធោមុខឋបិតំ, ហេដ្ឋាមុខជាតំ វា។ ឧក្កុជ្ជេយ្យាតិ ឧបរិមុខំ ករេយ្យ។ បដិច្ឆន្នន្តិ តិណបណ្ណាទិឆាទិតំ។ វិវរេយ្យាតិ ឧគ្ឃាដេយ្យ។ មូឡ្ហស្សាតិ ទិសាមូឡ្ហស្ស។ មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យាតិ ហត្ថេ គហេត្វា ‘‘ឯស មគ្គោ’’តិ វទេយ្យ។ អន្ធការេតិ កាឡបក្ខចាតុទ្ទសីអឌ្ឍរត្តឃនវនសណ្ឌមេឃបដលេហិ ចតុរង្គេ តមេ។ អយំ តាវ អនុត្តានបទត្ថោ។
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādichāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya. Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅge tame. Ayaṃ tāva anuttānapadattho.
អយំ បន អធិប្បាយយោជនា – យថា កោចិ និក្កុជ្ជិតំ ឧក្កុជ្ជេយ្យ, ឯវំ សទ្ធម្មវិមុខំ អសទ្ធម្មេ បតិតំ មំ អសទ្ធម្មា វុដ្ឋាបេន្តេន, យថា បដិច្ឆន្នំ វិវរេយ្យ, ឯវំ កស្សបស្ស ភគវតោ សាសនន្តរធានតោ បភុតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិគហនបដិច្ឆន្នំ សាសនំ វិវរន្តេន, យថា មូឡ្ហស្ស មគ្គំ អាចិក្ខេយ្យ, ឯវំ កុម្មគ្គមិច្ឆាមគ្គប្បដិបន្នស្ស មេ សគ្គមោក្ខមគ្គំ អាវិករោន្តេន, យថា អន្ធការេ តេលបជ្ជោតំ ធារេយ្យ, ឯវំ មោហន្ធការេ និមុគ្គស្ស មេ ពុទ្ធាទិរតនរូបានិ អបស្សតោ តប្បដិច្ឆាទកមោហន្ធការវិទ្ធំសកទេសនាបជ្ជោតធារណេន មយ្ហំ ភោតា គោតមេន ឯតេហិ បរិយាយេហិ បកាសិតត្តា អនេកបរិយាយេន ធម្មោ បកាសិតោតិ។
Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ āvikarontena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotadhāraṇena mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.
ឯវំ ទេសនំ ថោមេត្វា ឥមាយ ទេសនាយ រតនត្តយេ បសន្នចិត្តោ បសន្នាការំ ករោន្តោ ឯសាហន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯសាហន្តិ ឯសោ អហំ។ ភវន្តំ គោតមំ សរណំ គច្ឆាមីតិ ភវំ មេ គោតមោ សរណំ បរាយណំ អឃស្ស តាតា ហិតស្ស ច វិធាតាតិ ឥមិនា អធិប្បាយេន ភវន្តំ គោតមំ គច្ឆាមិ ភជាមិ សេវាមិ បយិរុបាសាមិ, ឯវំ វា ជានាមិ ពុជ្ឈាមីតិ។ យេសញ្ហិ ធាតូនំ គតិ អត្ថោ, ពុទ្ធិបិ តេសំ អត្ថោ។ តស្មា គច្ឆាមីតិ ឥមស្ស ជានាមិ ពុជ្ឈាមីតិ អយមត្ថោ វុត្តោ។ ធម្មញ្ច ភិក្ខុសង្ឃញ្ចាតិ ឯត្ថ បន អធិគតមគ្គេ សច្ឆិកតនិរោធេ យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជមានេ ច ចតូសុ អបាយេសុ អបតមានេ ធារេតីតិ ធម្មោ។ សោ អត្ថតោ អរិយមគ្គោ ចេវ និព្ពានញ្ច។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘យាវតា, ភិក្ខវេ, ធម្មា សង្ខតា, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ តេសំ អគ្គមក្ខាយតី’’តិ (អ. និ. ៤.៣៤) វិត្ថារោ។ ន កេវលញ្ច អរិយមគ្គោ ចេវ និព្ពានញ្ច , អបិច ខោ អរិយផលេហិ សទ្ធិំ បរិយត្តិធម្មោបិ។ វុត្តញ្ហេតំ ឆត្តមាណវកវិមានេ –
Evaṃ desanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhavaṃ me gotamo saraṇaṃ parāyaṇaṃ aghassa tātā hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena bhavantaṃ gotamaṃ gacchāmi bhajāmi sevāmi payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gati attho, buddhipi tesaṃ attho. Tasmā gacchāmīti imassa jānāmi bujjhāmīti ayamattho vutto. Dhammañca bhikkhusaṅghañcāti ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34) vitthāro. Na kevalañca ariyamaggo ceva nibbānañca , apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ chattamāṇavakavimāne –
‘‘រាគវិរាគមនេជមសោកំ, ធម្មមសង្ខតមប្បដិកូលំ;
‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;
មធុរមិមំ បគុណំ សុវិភត្តំ, ធម្មមិមំ សរណត្ថមុបេហី’’តិ។ (វិ. វ. ៨៨៧);
Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);
ឯត្ថ រាគវិរោគោតិ មគ្គោ កថិតោ។ អនោជមសោកន្តិ ផលំ។ ធម្មមសង្ខតន្តិ និព្ពានំ។ អប្បដិកូលំ មធុរមិមំ បគុណំ សុវិភត្តន្តិ បិដកត្តយេន វិភត្តា សព្ពធម្មក្ខន្ធាតិ។ ទិដ្ឋិសីលសង្ឃាតេន សំហតោតិ សង្ឃោ។ សោ អត្ថតោ អដ្ឋអរិយបុគ្គលសមូហោ។ វុត្តញ្ហេតំ តស្មិយេវ វិមានេ –
Ettha rāgavirogoti maggo kathito. Anojamasokanti phalaṃ. Dhammamasaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃpaguṇaṃ suvibhattanti piṭakattayena vibhattā sabbadhammakkhandhāti. Diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho. So atthato aṭṭhaariyapuggalasamūho. Vuttañhetaṃ tasmiyeva vimāne –
‘‘យត្ថ ច ទិន្នមហប្ផលមាហុ, ចតូសុ សុចីសុ បុរិសយុគេសុ;
‘‘Yattha ca dinnamahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesu;
អដ្ឋ ច បុគ្គលធម្មទសា តេ, សង្ឃមិមំ សរណត្ថមុបេហី’’តិ។ (វិ. វ. ៨៨៨);
Aṭṭha ca puggaladhammadasā te, saṅghamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 888);
ភិក្ខូនំ សង្ឃោ ភិក្ខុសង្ឃោ។ ឯត្តាវតា ព្រាហ្មណោ តីណិ សរណគមនានិ បដិវេទេសិ។
Bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho. Ettāvatā brāhmaṇo tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi.
ឥទានិ តេសុ សរណគមនេសុ កោសល្លត្ថំ សរណំ, សរណគមនំ, យោ ច សរណំ គច្ឆតិ, សរណគមនប្បភេទោ, សរណគមនផលំ, សំកិលេសោ, ភេទោតិ អយំ វិធិ វេទិតព្ពោ។
Idāni tesu saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ, yo ca saraṇaṃ gacchati, saraṇagamanappabhedo, saraṇagamanaphalaṃ, saṃkileso, bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo.
សេយ្យថិទំ – បទត្ថតោ តាវ ហិំសតីតិ សរណំ, សរណគតានំ តេនេវ សរណគមនេន ភយំ សន្តាសំ ទុក្ខំ ទុគ្គតិបរិកិលេសំ ហនតិ វិនាសេតីតិ អត្ថោ, រតនត្តយស្សេវេតំ អធិវចនំ។ អថ វា ហិតេ បវត្តនេន អហិតា ច និវត្តនេន សត្តានំ ភយំ ហិំសតីតិ ពុទ្ធោ, ភវកន្តារា ឧត្តារណេន លោកស្ស អស្សាសទានេន ច ធម្មោ, អប្បកានម្បិ ការានំ វិបុលផលបដិលាភករណេន សង្ឃោ។ តស្មា ឥមិនាបិ បរិយាយេន រតនត្តយំ សរណំ។ តប្បសាទតគ្គរុតាហិ វិហតកិលេសោ តប្បរាយណតាការប្បវត្តោ ចិត្តុប្បាទោ សរណគមនំ។ តំសមង្គីសត្តោ សរណំ គច្ឆតិ, វុត្តប្បការេន ចិត្តុប្បាទេន ‘‘ឯតានិ មេ តីណិ រតនានិ សរណំ, ឯតានិ បរាយណ’’ន្តិ ឯវំ ឧបេតីតិ អត្ថោ។ ឯវំ តាវ សរណំ សរណគមនំ យោ ច សរណំ គច្ឆតិ ឥទំ តយំ វេទិតព្ពំ។
Seyyathidaṃ – padatthato tāva hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiparikilesaṃ hanati vināsetīti attho, ratanattayassevetaṃ adhivacanaṃ. Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti buddho, bhavakantārā uttāraṇena lokassa assāsadānena ca dhammo, appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihatakileso tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgīsatto saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena ‘‘etāni me tīṇi ratanāni saraṇaṃ, etāni parāyaṇa’’nti evaṃ upetīti attho. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ yo ca saraṇaṃ gacchati idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.
សរណគមនប្បភេទេ បន ទុវិធំ សរណគមនំ លោកុត្តរំ លោកិយញ្ចាតិ។ តត្ថ លោកុត្តរំ ទិដ្ឋសច្ចានំ មគ្គក្ខណេ សរណគមនុបក្កិលេសសមុច្ឆេទេន អារម្មណតោ និព្ពានារម្មណំ ហុត្វា កិច្ចតោ សកលេបិ រតនត្តយេ ឥជ្ឈតិ។ លោកិយំ បុថុជ្ជនានំ សរណគមនុបក្កិលេសវិក្ខម្ភនេន អារម្មណតោ ពុទ្ធាទិគុណារម្មណំ ហុត្វា ឥជ្ឈតិ។ តំ អត្ថតោ ពុទ្ធាទីសុ វត្ថូសុ សទ្ធាបដិលាភោ, សទ្ធាមូលិកា ច សម្មាទិដ្ឋិ ទសសុ បុញ្ញកិរិយាវត្ថូសុ ទិដ្ឋិជុកម្មន្តិ វុច្ចតិ។
Saraṇagamanappabhede pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyañcāti. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena ārammaṇato nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati. Taṃ atthato buddhādīsu vatthūsu saddhāpaṭilābho, saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi dasasu puññakiriyāvatthūsu diṭṭhijukammanti vuccati.
តយិទំ ចតុធា បវត្តតិ អត្តសន្និយ្យាតនេន តប្បរាយណតាយ សិស្សភាវូបគមនេន បណិបាតេនាតិ។ តត្ថ អត្តសន្និយ្យាតនំ នាម ‘‘អជ្ជ អាទិំ កត្វា អហំ អត្តានំ ពុទ្ធស្ស និយ្យាតេមិ, ធម្មស្ស, សង្ឃស្សា’’តិ ឯវំ ពុទ្ធាទីនំ អត្តបរិច្ចជនំ។ តប្បរាយណតា នាម ‘‘អជ្ជ អាទិំ កត្វា អហំ ពុទ្ធបរាយណោ, ធម្មបរាយណោ, សង្ឃបរាយណោ ឥតិ មំ ធារេថា’’តិ ឯវំ តប្បរាយណភាវោ។ សិស្សភាវូបគមនំ នាម ‘‘អជ្ជ អាទិំ កត្វា អហំ ពុទ្ធស្ស អន្តេវាសិកោ, ធម្មស្ស, សង្ឃស្ស ឥតិ មំ ធារេថា’’តិ ឯវំ សិស្សភាវូបគមោ។ បណិបាតោ នាម ‘‘អជ្ជ អាទិំ កត្វា អហំ អភិវាទន-បច្ចុដ្ឋាន-អញ្ជលិកម្ម-សាមីចិកម្មំ ពុទ្ធាទីនំយេវ តិណ្ណំ វត្ថូនំ ករោមិ ឥតិ មំ ធារេថា’’តិ ឯវំ ពុទ្ធាទីសុ បរមនិបច្ចការោ។ ឥមេសញ្ហិ ចតុន្នម្បិ អាការានំ អញ្ញតរម្បិ ករោន្តេន គហិតំយេវ ហោតិ សរណគមនំ។
Tayidaṃ catudhā pavattati attasanniyyātanena tapparāyaṇatāya sissabhāvūpagamanena paṇipātenāti. Tattha attasanniyyātanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ attānaṃ buddhassa niyyātemi, dhammassa, saṅghassā’’ti evaṃ buddhādīnaṃ attapariccajanaṃ. Tapparāyaṇatā nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhaparāyaṇo, dhammaparāyaṇo, saṅghaparāyaṇo iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ tapparāyaṇabhāvo. Sissabhāvūpagamanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhassa antevāsiko, dhammassa, saṅghassa iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ sissabhāvūpagamo. Paṇipāto nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ abhivādana-paccuṭṭhāna-añjalikamma-sāmīcikammaṃ buddhādīnaṃyeva tiṇṇaṃ vatthūnaṃ karomi iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ buddhādīsu paramanipaccakāro. Imesañhi catunnampi ākārānaṃ aññatarampi karontena gahitaṃyeva hoti saraṇagamanaṃ.
អបិច ‘‘ភគវតោ អត្តានំ បរិច្ចជាមិ, ធម្មស្ស, សង្ឃស្ស អត្តានំ បរិច្ចជាមិ, ជីវិតំ បរិច្ចជាមិ, បរិច្ចត្តោយេវ មេ អត្តា, បរិច្ចត្តំយេវ មេ ជីវិតំ, ជីវិតបរិយន្តិកំ ពុទ្ធំ សរណំ គច្ឆាមិ, ពុទ្ធោ មេ សរណំ លេណំ តាណ’’ន្តិ ឯវម្បិ អត្តសន្និយ្យាតនំ វេទិតព្ពំ។ ‘‘សត្ថារញ្ច វតាហំ បស្សេយ្យំ, ភគវន្តមេវ បស្សេយ្យំ, សុគតញ្ច វតាហំ បស្សេយ្យំ, ភគវន្តមេវ បស្សេយ្យំ, សម្មាសម្ពុទ្ធញ្ច វតាហំ បស្សេយ្យំ, ភគវន្តមេវ បស្សេយ្យ’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១៥៤) ឯវម្បិ មហាកស្សបស្ស សរណគមនេ វិយ សិស្សភាវូបគមនំ ទដ្ឋព្ពំ។
Apica ‘‘bhagavato attānaṃ pariccajāmi, dhammassa, saṅghassa attānaṃ pariccajāmi, jīvitaṃ pariccajāmi, pariccattoyeva me attā, pariccattaṃyeva me jīvitaṃ, jīvitapariyantikaṃ buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, buddho me saraṇaṃ leṇaṃ tāṇa’’nti evampi attasanniyyātanaṃ veditabbaṃ. ‘‘Satthārañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyyaṃ, sugatañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyyaṃ, sammāsambuddhañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyya’’nti (saṃ. ni. 2.154) evampi mahākassapassa saraṇagamane viya sissabhāvūpagamanaṃ daṭṭhabbaṃ.
‘‘សោ អហំ វិចរិស្សាមិ, គាមា គាមំ បុរា បុរំ;
‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;
នមស្សមានោ សម្ពុទ្ធំ, ធម្មស្ស ច សុធម្មត’’ន្តិ។ (សុ. និ. ១៩៤; សំ. និ. ១.២៤៦);
Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammata’’nti. (su. ni. 194; saṃ. ni. 1.246);
ឯវម្បិ អាឡវកាទីនំ សរណគមនំ វិយ តប្បរាយណតា វេទិតព្ពា។ ‘‘អថ ខោ ព្រហ្មាយុ ព្រាហ្មណោ ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ឧត្តរាសង្គំ ករិត្វា ភគវតោ បាទេសុ សិរសា និបតិត្វា ភគវតោ បាទានិ មុខេន ច បរិចុម្ពតិ, បាណីហិ ច បរិសម្ពាហតិ, នាមញ្ច សាវេតិ – ‘ព្រហ្មាយុ អហំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ; ព្រហ្មាយុ អហំ, ភោ គោតម, ព្រាហ្មណោ’’’តិ (ម. និ. ២.៣៩៤) ឯវម្បិ បណិបាតោ វេទិតព្ពោ។
Evampi āḷavakādīnaṃ saraṇagamanaṃ viya tapparāyaṇatā veditabbā. ‘‘Atha kho brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati, pāṇīhi ca parisambāhati, nāmañca sāveti – ‘brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo; brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo’’’ti (ma. ni. 2.394) evampi paṇipāto veditabbo.
សោ បនេស ញាតិភយាចរិយទក្ខិណេយ្យវសេន ចតុព្ពិធោ ហោតិ។ តត្ថ ទក្ខិណេយ្យបណិបាតេន សរណគមនំ ហោតិ, ន ឥតរេហិ។ សេដ្ឋវសេនេវ ហិ សរណំ គណ្ហាតិ, សេដ្ឋវសេន ច ភិជ្ជតិ។ តស្មា យោ សាកិយោ វា កោលិយោ វា ‘‘ពុទ្ធោ អម្ហាកំ ញាតកោ’’តិ វន្ទតិ, អគ្គហិតមេវ ហោតិ សរណំ។ យោ វា ‘‘សមណោ គោតមោ រាជបូជិតោ មហានុភាវោ អវន្ទិយមានោ អនត្ថម្បិ ករេយ្យា’’តិ ភយេន វន្ទតិ, អគ្គហិតមេវ ហោតិ សរណំ។ យោ វា ពោធិសត្តកាលេ ភគវតោ សន្តិកេ កិញ្ចិ ឧគ្គហិតំ សរមានោ ពុទ្ធកាលេ វា –
So panesa ñātibhayācariyadakkhiṇeyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhiṇeyyapaṇipātena saraṇagamanaṃ hoti, na itarehi. Seṭṭhavaseneva hi saraṇaṃ gaṇhāti, seṭṭhavasena ca bhijjati. Tasmā yo sākiyo vā koliyo vā ‘‘buddho amhākaṃ ñātako’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā ‘‘samaṇo gotamo rājapūjito mahānubhāvo avandiyamāno anatthampi kareyyā’’ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā bodhisattakāle bhagavato santike kiñci uggahitaṃ saramāno buddhakāle vā –
‘‘ឯកេន ភោគេ ភុញ្ជេយ្យ, ទ្វីហិ កម្មំ បយោជយេ;
‘‘Ekena bhoge bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;
ចតុត្ថញ្ច និធាបេយ្យ, អាបទាសុ ភវិស្សតី’’តិ។ (ទី. និ. ៣.២៦៥) –
Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti. (dī. ni. 3.265) –
ឯវរូបំ អនុសាសនិំ ឧគ្គហេត្វា ‘‘អាចរិយោ មេ’’តិ វន្ទតិ, អគ្គហិតមេវ ហោតិ សរណំ។ យោ បន ‘‘អយំ លោកេ អគ្គទក្ខិណេយ្យោ’’តិ វន្ទតិ, តេនេវ គហិតំ ហោតិ សរណំ។
Evarūpaṃ anusāsaniṃ uggahetvā ‘‘ācariyo me’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo pana ‘‘ayaṃ loke aggadakkhiṇeyyo’’ti vandati, teneva gahitaṃ hoti saraṇaṃ.
ឯវំ គហិតសរណស្ស ច ឧបាសកស្ស វា ឧបាសិកាយ វា អញ្ញតិត្ថិយេសុ បព្ពជិតម្បិ ញាតិំ ‘‘ញាតកោ មេ អយ’’ន្តិ វន្ទតោ សរណគមនំ ន ភិជ្ជតិ, បគេវ អបព្ពជិតំ។ តថា រាជានំ ភយវសេន វន្ទតោ។ សោ ហិ រដ្ឋបូជិតត្តា អវន្ទិយមានោ អនត្ថម្បិ ករេយ្យាតិ។ តថា យំ កិញ្ចិ សិប្បំ សិក្ខាបកំ តិត្ថិយំ ‘‘អាចរិយោ មេ អយ’’ន្តិ វន្ទតោបិ ន ភិជ្ជតីតិ ឯវំ សរណគមនប្បភេទោ វេទិតព្ពោ។
Evaṃ gahitasaraṇassa ca upāsakassa vā upāsikāya vā aññatitthiyesu pabbajitampi ñātiṃ ‘‘ñātako me aya’’nti vandato saraṇagamanaṃ na bhijjati, pageva apabbajitaṃ. Tathā rājānaṃ bhayavasena vandato. So hi raṭṭhapūjitattā avandiyamāno anatthampi kareyyāti. Tathā yaṃ kiñci sippaṃ sikkhāpakaṃ titthiyaṃ ‘‘ācariyo me aya’’nti vandatopi na bhijjatīti evaṃ saraṇagamanappabhedo veditabbo.
ឯត្ថ ច លោកុត្តរស្ស សរណគមនស្ស ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ វិបាកផលំ, សព្ពទុក្ខក្ខយោ អានិសំសផលំ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Ettha ca lokuttarassa saraṇagamanassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘យោ ច ពុទ្ធញ្ច ធម្មញ្ច, សង្ឃញ្ច សរណំ គតោ;
‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;
ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ, សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតិ។ (ធ. ប. ១៩០);
Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati. (dha. pa. 190);
‘‘ទុក្ខំ ទុក្ខសមុប្បាទំ, ទុក្ខស្ស ច អតិក្កមំ;
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
អរិយញ្ចដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ, ទុក្ខូបសមគាមិនំ។ (ធ. ប. ១៩១);
Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ. (dha. pa. 191);
‘‘ឯតំ ខោ សរណំ ខេមំ, ឯតំ សរណមុត្តមំ;
‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;
ឯតំ សរណមាគម្ម, សព្ពទុក្ខា បមុច្ចតី’’តិ។ (ធ. ប. ១៩២);
Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 192);
អបិច និច្ចតោ អនុបគមនាទិវសេនបេតស្ស អានិសំសផលំ វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Apica niccato anupagamanādivasenapetassa ānisaṃsaphalaṃ veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘អដ្ឋានមេតំ, ភិក្ខវេ, អនវកាសោ, យំ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យ, សុខតោ ឧបគច្ឆេយ្យ, កញ្ចិ ធម្មំ អត្តតោ ឧបគច្ឆេយ្យ, មាតរំ ជីវិតា វោរោបេយ្យ, បិតរំ, អរហន្តំ ជីវិតា វោរោបេយ្យ, បទុដ្ឋចិត្តោ តថាគតស្ស លោហិតំ ឧប្បាទេយ្យ, សង្ឃំ ភិន្ទេយ្យ, អញ្ញំ សត្ថារំ ឧទ្ទិសេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ (ម. និ. ៣.១២៨-១៣០; អ. និ. ១.២៧២-២៧៧)។
‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kañci dhammaṃ attato upagaccheyya, mātaraṃ jīvitā voropeyya, pitaraṃ, arahantaṃ jīvitā voropeyya, paduṭṭhacitto tathāgatassa lohitaṃ uppādeyya, saṅghaṃ bhindeyya, aññaṃ satthāraṃ uddiseyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (ma. ni. 3.128-130; a. ni. 1.272-277).
លោកិយស្ស បន សរណគមនស្ស ភវសម្បទាបិ ភោគសម្បទាបិ ផលមេវ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Lokiyassa pana saraṇagamanassa bhavasampadāpi bhogasampadāpi phalameva. Vuttañhetaṃ –
‘‘យេ កេចិ ពុទ្ធំ សរណំ គតាសេ,
‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse,
ន តេ គមិស្សន្តិ អបាយភូមិំ;
Na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
បហាយ មានុសំ ទេហំ,
Pahāya mānusaṃ dehaṃ,
ទេវកាយំ បរិបូរេស្សន្តី’’តិ។ (សំ. និ. ១.៣៧);
Devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (saṃ. ni. 1.37);
អបរម្បិ វុត្តំ –
Aparampi vuttaṃ –
‘‘អថ ខោ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ អសីតិយា ទេវតាសហស្សេហិ សទ្ធិំ យេនាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ តេនុបសង្កមិ…បេ.… ឯកមន្តំ ឋិតំ ខោ សក្កំ ទេវានមិន្ទំ អាយស្មា មហាមោគ្គល្លានោ ឯតទវោច – ‘សាធុ ខោ, ទេវានមិន្ទ, ពុទ្ធសរណគមនំ ហោតិ។ ពុទ្ធសរណគមនហេតុ ខោ ទេវានមិន្ទ ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តិ។ តេ អញ្ញេ ទេវេ ទសហិ ឋានេហិ អធិគណ្ហន្តិ ទិព្ពេន អាយុនា ទិព្ពេន វណ្ណេន សុខេន យសេន អាធិបតេយ្យេន ទិព្ពេហិ រូបេហិ សទ្ទេហិ គន្ធេហិ រសេហិ ផោដ្ឋព្ពេហី’’’តិ (សំ. និ. ៤.៣៤១)។
‘‘Atha kho sakko devānamindo asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkami…pe… ekamantaṃ ṭhitaṃ kho sakkaṃ devānamindaṃ āyasmā mahāmoggallāno etadavoca – ‘sādhu kho, devānaminda, buddhasaraṇagamanaṃ hoti. Buddhasaraṇagamanahetu kho devānaminda evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti. Te aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena sukhena yasena ādhipateyyena dibbehi rūpehi saddehi gandhehi rasehi phoṭṭhabbehī’’’ti (saṃ. ni. 4.341).
ឯសេវ នយោ ធម្មេ សង្ឃេ ច។ អបិច វេលាមសុត្តាទិវសេនាបិ (អ. និ. ៩.២០ អាទយោ) សរណគមនស្ស ផលវិសេសោ វេទិតព្ពោ។ ឯវំ សរណគមនផលំ វេទិតព្ពំ។
Eseva nayo dhamme saṅghe ca. Apica velāmasuttādivasenāpi (a. ni. 9.20 ādayo) saraṇagamanassa phalaviseso veditabbo. Evaṃ saraṇagamanaphalaṃ veditabbaṃ.
តត្ថ លោកិយសរណគមនំ តីសុ វត្ថូសុ អញ្ញាណសំសយមិច្ឆាញាណាទីហិ សំកិលិស្សតិ, ន មហាជុតិកំ ហោតិ ន មហាវិប្ផារំ។ លោកុត្តរស្ស នត្ថិ សំកិលេសោ។ លោកិយស្ស ច សរណគមនស្ស ទុវិធោ ភេទោ សាវជ្ជោ អនវជ្ជោ ច។ តត្ថ សាវជ្ជោ អញ្ញសត្ថារាទីសុ អត្តសន្និយ្យាតនាទីហិ ហោតិ, សោ អនិដ្ឋផលោ។ អនវជ្ជោ កាលកិរិយាយ, សោ អវិបាកត្តា អផលោ។ លោកុត្តរស្ស បន នេវត្ថិ ភេទោ។ ភវន្តរេបិ ហិ អរិយសាវកោ អញ្ញំ សត្ថារំ ន ឧទ្ទិសតីតិ ឯវំ សរណគមនស្ស សំកិលេសោ ច ភេទោ ច វេទិតព្ពោ។
Tattha lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa ca saraṇagamanassa duvidho bhedo sāvajjo anavajjo ca. Tattha sāvajjo aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālakiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññaṃ satthāraṃ na uddisatīti evaṃ saraṇagamanassa saṃkileso ca bhedo ca veditabbo.
ឧបាសកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតូតិ មំ ភវំ គោតមោ ‘‘ឧបាសកោ អយ’’ន្តិ ឯវំ ធារេតុ, ជានាតូតិ អត្ថោ។ ឧបាសកវិធិកោសល្លត្ថំ បនេត្ថ កោ ឧបាសកោ, កស្មា ឧបាសកោតិ វុច្ចតិ, កិមស្ស សីលំ, កោ អាជីវោ, កា វិបត្តិ, កា សម្បត្តីតិ ឥទំ បកិណ្ណកំ វេទិតព្ពំ។
Upāsakaṃmaṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti maṃ bhavaṃ gotamo ‘‘upāsako aya’’nti evaṃ dhāretu, jānātūti attho. Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako, kasmā upāsakoti vuccati, kimassa sīlaṃ, ko ājīvo, kā vipatti, kā sampattīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.
តត្ថ កោ ឧបាសកោតិ យោ កោចិ សរណគតោ គហដ្ឋោ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Tattha ko upāsakoti yo koci saraṇagato gahaṭṭho. Vuttañhetaṃ –
‘‘យតោ ខោ, មហានាម, ឧបាសកោ ពុទ្ធំ សរណំ គតោ ហោតិ, ធម្មំ សរណំ គតោ, សង្ឃំ សរណំ គតោ ហោតិ។ ឯត្តាវតា ខោ, មហានាម, ឧបាសកោ ហោតី’’តិ (សំ. និ. ៥.១០៣៣)។
‘‘Yato kho, mahānāma, upāsako buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti. Ettāvatā kho, mahānāma, upāsako hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).
កស្មា ឧបាសកោតិ។ រតនត្តយស្ស ឧបាសនតោ។ សោ ហិ ពុទ្ធំ ឧបាសតីតិ ឧបាសកោ។ ធម្មំ, សង្ឃំ ឧបាសតីតិ ឧបាសកោតិ។
Kasmāupāsakoti. Ratanattayassa upāsanato. So hi buddhaṃ upāsatīti upāsako. Dhammaṃ, saṅghaṃ upāsatīti upāsakoti.
កិមស្ស សីលន្តិ។ បញ្ច វេរមណិយោ។ យថាហ –
Kimassa sīlanti. Pañca veramaṇiyo. Yathāha –
‘‘យតោ ខោ, មហានាម, ឧបាសកោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ, អទិន្នាទានា, កាមេសុមិច្ឆាចារា, មុសាវាទា, សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា បដិវិរតោ ហោតិ។ ឯត្តាវតា ខោ, មហានាម, ឧបាសកោ សីលវា ហោតី’’តិ (សំ. និ. ៥.១០៣៣)។
‘‘Yato kho, mahānāma, upāsako pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā, kāmesumicchācārā, musāvādā, surāmerayamajjappamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ettāvatā kho, mahānāma, upāsako sīlavā hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).
កោ អាជីវោតិ។ បញ្ច មិច្ឆាវណិជ្ជា បហាយ ធម្មេន សមេន ជីវិកកប្បនំ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Ko ājīvoti. Pañca micchāvaṇijjā pahāya dhammena samena jīvikakappanaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘បញ្ចិមា, ភិក្ខវេ, វណិជ្ជា ឧបាសកេន អករណីយា។ កតមា បញ្ច។ សត្ថវណិជ្ជា, សត្តវណិជ្ជា, មំសវណិជ្ជា, មជ្ជវណិជ្ជា, វិសវណិជ្ជា។ ឥមា ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ច វណិជ្ជា ឧបាសកេន អករណីយា’’តិ (អ. និ. ៥.១៧៧)។
‘‘Pañcimā, bhikkhave, vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā. Katamā pañca. Satthavaṇijjā, sattavaṇijjā, maṃsavaṇijjā, majjavaṇijjā, visavaṇijjā. Imā kho, bhikkhave, pañca vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā’’ti (a. ni. 5.177).
កា វិបត្តីតិ។ យា តស្សេវ សីលស្ស ច អាជីវស្ស ច វិបត្តិ, អយមស្ស វិបត្តិ។ អបិច យាយ ឯស ចណ្ឌាលោ ចេវ ហោតិ មលញ្ច បតិកុដ្ឋោ ច, សាបិ តស្ស វិបត្តីតិ វេទិតព្ពា។ តេ ច អត្ថតោ អស្សទ្ធិយាទយោ បញ្ច ធម្មា ហោន្តិ។ យថាហ –
Kā vipattīti. Yā tasseva sīlassa ca ājīvassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Apica yāya esa caṇḍālo ceva hoti malañca patikuṭṭho ca, sāpi tassa vipattīti veditabbā. Te ca atthato assaddhiyādayo pañca dhammā honti. Yathāha –
‘‘បញ្ចហិ , ភិក្ខវេ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ឧបាសកោ ឧបាសកចណ្ឌាលោ ច ហោតិ ឧបាសកមលញ្ច ឧបាសកបតិកុដ្ឋោ ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? អស្សទ្ធោ ហោតិ, ទុស្សីលោ ហោតិ, កោតូហលមង្គលិកោ ហោតិ, មង្គលំ បច្ចេតិ នោ កម្មំ, ឥតោ ច ពហិទ្ធា ទក្ខិណេយ្យំ បរិយេសតិ, តត្ថ ច បុព្ពការំ ករោតី’’តិ (អ. និ. ៥.១៧៥)។
‘‘Pañcahi , bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakacaṇḍālo ca hoti upāsakamalañca upāsakapatikuṭṭho ca. Katamehi pañcahi? Assaddho hoti, dussīlo hoti, kotūhalamaṅgaliko hoti, maṅgalaṃ pacceti no kammaṃ, ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ pariyesati, tattha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).
កា សម្បត្តីតិ។ យា ចស្ស សីលសម្បទា ច អាជីវសម្បទា ច, សា សម្បត្តិ។ យេ ចស្ស រតនភាវាទិករា សទ្ធាទយោ បញ្ច ធម្មា។ យថាហ –
Kā sampattīti. Yā cassa sīlasampadā ca ājīvasampadā ca, sā sampatti. Ye cassa ratanabhāvādikarā saddhādayo pañca dhammā. Yathāha –
‘‘បញ្ចហិ , ភិក្ខវេ, ធម្មេហិ សមន្នាគតោ ឧបាសកោ ឧបាសករតនញ្ច ហោតិ ឧបាសកបទុមញ្ច ឧបាសកបុណ្ឌរីកញ្ច។ កតមេហិ បញ្ចហិ? សទ្ធោ ហោតិ, សីលវា ហោតិ, ន កោតូហលមង្គលិកោ ហោតិ, កម្មំ បច្ចេតិ នោ មង្គលំ, ន ឥតោ ពហិទ្ធា ទក្ខិណេយ្យំ គវេសតិ, ឥធ ច បុព្ពការំ ករោតី’’តិ (អ. និ. ៥.១៧៥)។
‘‘Pañcahi , bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakaratanañca hoti upāsakapadumañca upāsakapuṇḍarīkañca. Katamehi pañcahi? Saddho hoti, sīlavā hoti, na kotūhalamaṅgaliko hoti, kammaṃ pacceti no maṅgalaṃ, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ gavesati, idha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).
អជ្ជតគ្គេតិ ឯត្ថ អយំ អគ្គសទ្ទោ អាទិកោដិកោដ្ឋាសសេដ្ឋេសុ ទិស្សតិ។ ‘‘អជ្ជតគ្គេ សម្ម, ទោវារិក, អាវរាមិ ទ្វារំ និគណ្ឋានំ និគណ្ឋីន’’ន្តិអាទីសុ (ម. និ. ២.៧០) ហិ អាទិម្ហិ ទិស្សតិ។ ‘‘តេនេវ អង្គុលគ្គេន តំ អង្គុលគ្គំ បរាមសេយ្យ (កថា. ៤៤១)។ ឧច្ឆគ្គំ វេឡគ្គ’’ន្តិអាទីសុ កោដិយំ។ ‘‘អម្ពិលគ្គំ វា មធុរគ្គំ វា តិត្តកគ្គំ វា (សំ. និ. ៥.៣៧៤), អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, វិហារគ្គេន វា បរិវេណគ្គេន វា ភាជេតុ’’ន្តិអាទីសុ (ចូឡវ. ៣១៨) កោដ្ឋាសេ។ ‘‘យាវតា, ភិក្ខវេ, សត្តា អបទា វា…បេ.… តថាគតោ តេសំ អគ្គមក្ខាយតី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៣៤) សេដ្ឋេ។ ឥធ បនាយំ អាទិម្ហិ ទដ្ឋព្ពោ។ តស្មា អជ្ជតគ្គេតិ អជ្ជតំ អាទិំ កត្វាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អជ្ជតន្តិ អជ្ជភាវំ។ អជ្ជទគ្គេតិ វា បាឋោ, ទការោ បទសន្ធិករោ, អជ្ជ អគ្គំ កត្វាតិ អត្ថោ។
Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. ‘‘Ajjatagge samma, dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) hi ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya (kathā. 441). Ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374), anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34) seṭṭhe. Idha panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvāti evamettha attho veditabbo. Ajjatanti ajjabhāvaṃ. Ajjadaggeti vā pāṭho, dakāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti attho.
បាណុបេតន្តិ បាណេហិ ឧបេតំ, យាវ មេ ជីវិតំ បវត្តតិ, តាវ ឧបេតំ, អនញ្ញសត្ថុកំ តីហិ សរណគមនេហិ សរណំ គតំ ឧបាសកំ កប្បិយការកំ មំ ភវំ គោតមោ ធារេតុ ជានាតុ។ អហញ្ហិ សចេបិ មេ តិខិណេន អសិនា សីសំ ឆិន្ទេយ្យ, នេវ ពុទ្ធំ ‘‘ន ពុទ្ធោ’’តិ វា ធម្មំ ‘‘ន ធម្មោ’’តិ វា សង្ឃំ ‘‘ន សង្ឃោ’’តិ វា វទេយ្យន្តិ ឯវំ អត្តសន្និយ្យាតនេន សរណំ គន្ត្វា ចតូហិ ច បច្ចយេហិ បវារេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមីតិ។
Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ, anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātu. Ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyya, neva buddhaṃ ‘‘na buddho’’ti vā dhammaṃ ‘‘na dhammo’’ti vā saṅghaṃ ‘‘na saṅgho’’ti vā vadeyyanti evaṃ attasanniyyātanena saraṇaṃ gantvā catūhi ca paccayehi pavāretvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti.
១៧. សត្តមេ ជាណុស្សោណីតិ ជាណុស្សោណិឋានន្តរំ កិរ នាមេកំ ឋានន្តរំ, តំ យេន កុលេន លទ្ធំ, តំ ជាណុស្សោណិកុលន្តិ វុច្ចតិ។ អយំ តស្មិំ កុលេ ជាតត្តា រញ្ញោ សន្តិកេ ច លទ្ធជាណុស្សោណិសក្ការត្តា ជាណុស្សោណីតិ វុច្ចតិ។ តេនុបសង្កមីតិ ‘‘សមណោ កិរ គោតមោ បណ្ឌិតោ ព្យត្តោ ពហុស្សុតោ’’តិ សុត្វា ‘‘សចេ សោ លិង្គវិភត្តិការកាទិភេទំ ជានិស្សតិ, អម្ហេហិ ញាតមេវ ជានិស្សតិ, អញ្ញាតំ កិំ ជានិស្សតិ។ ញាតមេវ កថេស្សតិ, អញ្ញាតំ កិំ កថេស្សតី’’តិ ចិន្តេត្វា មានទ្ធជំ បគ្គយ្ហ សិង្គំ ឧក្ខិបិត្វា មហាបរិវារេហិ បរិវុតោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ។ កតត្តា ច, ព្រាហ្មណ, អកតត្តា ចាតិ សត្ថា តស្ស វចនំ សុត្វា ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ ឥធ អាគច្ឆន្តោ ន ជានិតុកាមោ អត្ថគវេសី ហុត្វា អាគតោ, មានំ បន បគ្គយ្ហ សិង្គំ ឧក្ខិបិត្វា អាគតោ។ កិំ នុ ខ្វស្ស យថា បញ្ហស្ស អត្ថំ ជានាតិ, ឯវំ កថិតេ វឌ្ឍិ ភវិស្សតិ, ឧទាហុ យថា ន ជានាតី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘យថា ន ជានាតិ, ឯវំ កថិតេ វឌ្ឍិ ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា ‘‘កតត្តា ច, ព្រាហ្មណ, អកតត្តា ចា’’តិ អាហ។
17. Sattame jāṇussoṇīti jāṇussoṇiṭhānantaraṃ kira nāmekaṃ ṭhānantaraṃ, taṃ yena kulena laddhaṃ, taṃ jāṇussoṇikulanti vuccati. Ayaṃ tasmiṃ kule jātattā rañño santike ca laddhajāṇussoṇisakkārattā jāṇussoṇīti vuccati. Tenupasaṅkamīti ‘‘samaṇo kira gotamo paṇḍito byatto bahussuto’’ti sutvā ‘‘sace so liṅgavibhattikārakādibhedaṃ jānissati, amhehi ñātameva jānissati, aññātaṃ kiṃ jānissati. Ñātameva kathessati, aññātaṃ kiṃ kathessatī’’ti cintetvā mānaddhajaṃ paggayha siṅgaṃ ukkhipitvā mahāparivārehi parivuto yena bhagavā tenupasaṅkami. Katattā ca, brāhmaṇa, akatattā cāti satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo idha āgacchanto na jānitukāmo atthagavesī hutvā āgato, mānaṃ pana paggayha siṅgaṃ ukkhipitvā āgato. Kiṃ nu khvassa yathā pañhassa atthaṃ jānāti, evaṃ kathite vaḍḍhi bhavissati, udāhu yathā na jānātī’’ti cintetvā ‘‘yathā na jānāti, evaṃ kathite vaḍḍhi bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘katattā ca, brāhmaṇa, akatattā cā’’ti āha.
ព្រាហ្មណោ តំ សុត្វា ‘‘សមណោ គោតមោ កតត្តាបិ អកតត្តាបិ និរយេ និព្ពត្តិំ វទតិ, ឥទំ ឧភយការណេនាបិ ឯកដ្ឋានេ និព្ពត្តិយា កថិតត្តា ទុជ្ជានំ មហន្ធការំ, នត្ថិ មយ្ហំ ឯត្ថ បតិដ្ឋា។ សចេ បនាហំ ឯត្តកេនេវ តុណ្ហី ភវេយ្យំ, ព្រាហ្មណានំ មជ្ឈេ កថនកាលេបិ មំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘ត្វំ សមណស្ស គោតមស្ស សន្តិកំ មានំ បគ្គយ្ហ សិង្គំ ឧក្ខិបិត្វា គតោសិ, ឯកវចនេនេវ តុណ្ហី ហុត្វា កិញ្ចិ វត្តុំ នាសក្ខិ, ឥមស្មិំ ឋានេ កស្មា កថេសី’តិ។ តស្មា បរាជិតោបិ អបរាជិតសទិសោ ហុត្វា បុន សគ្គគមនបញ្ហំ បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា កោ នុ ខោ, ភោ គោតមាតិ ឥមំ ទុតិយបញ្ហំ អារភិ។
Brāhmaṇo taṃ sutvā ‘‘samaṇo gotamo katattāpi akatattāpi niraye nibbattiṃ vadati, idaṃ ubhayakāraṇenāpi ekaṭṭhāne nibbattiyā kathitattā dujjānaṃ mahandhakāraṃ, natthi mayhaṃ ettha patiṭṭhā. Sace panāhaṃ ettakeneva tuṇhī bhaveyyaṃ, brāhmaṇānaṃ majjhe kathanakālepi maṃ evaṃ vadeyyuṃ – ‘tvaṃ samaṇassa gotamassa santikaṃ mānaṃ paggayha siṅgaṃ ukkhipitvā gatosi, ekavacaneneva tuṇhī hutvā kiñci vattuṃ nāsakkhi, imasmiṃ ṭhāne kasmā kathesī’ti. Tasmā parājitopi aparājitasadiso hutvā puna saggagamanapañhaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā ko nu kho, bho gotamāti imaṃ dutiyapañhaṃ ārabhi.
ឯវម្បិ តស្ស អហោសិ – ‘‘ឧបរិបញ្ហេន ហេដ្ឋាបញ្ហំ ជានិស្សាមិ, ហេដ្ឋាបញ្ហេន ឧបរិបញ្ហ’’ន្តិ។ តស្មាបិ ឥមំ បញ្ហំ បុច្ឆិ។ សត្ថា បុរិមនយេនេវ ចិន្តេត្វា យថា ន ជានាតិ, ឯវមេវ កថេន្តោ បុនបិ ‘‘កតត្តា ច, ព្រាហ្មណ, អកតត្តា ចា’’តិ អាហ។ ព្រាហ្មណោ តស្មិម្បិ បតិដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ ‘‘អលំ, ភោ, ន ឦទិសស្ស បុរិសស្ស សន្តិកំ អាគតេន អជានិត្វា គន្តុំ វដ្ដតិ, សកវាទំ បហាយ សមណំ គោតមំ អនុវត្តិត្វា មយ្ហំ អត្ថំ គវេសិស្សាមិ, បរលោកមគ្គំ សោធេស្សាមី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា សត្ថារំ អាយាចន្តោ ន ខោ អហន្តិអាទិមាហ។ អថស្ស និហតមានតំ ញត្វា សត្ថា ឧបរិ ទេសនំ វឌ្ឍេន្តោ តេន ហិ, ព្រាហ្មណាតិអាទិមាហ។ តត្ថ តេន ហីតិ ការណនិទ្ទេសោ។ យស្មា សំខិត្តេន ភាសិតស្ស អត្ថំ អជានន្តោ វិត្ថារទេសនំ យាចសិ, តស្មាតិ អត្ថោ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
Evampi tassa ahosi – ‘‘uparipañhena heṭṭhāpañhaṃ jānissāmi, heṭṭhāpañhena uparipañha’’nti. Tasmāpi imaṃ pañhaṃ pucchi. Satthā purimanayeneva cintetvā yathā na jānāti, evameva kathento punapi ‘‘katattā ca, brāhmaṇa, akatattā cā’’ti āha. Brāhmaṇo tasmimpi patiṭṭhātuṃ asakkonto ‘‘alaṃ, bho, na īdisassa purisassa santikaṃ āgatena ajānitvā gantuṃ vaṭṭati, sakavādaṃ pahāya samaṇaṃ gotamaṃ anuvattitvā mayhaṃ atthaṃ gavesissāmi, paralokamaggaṃ sodhessāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā satthāraṃ āyācanto na kho ahantiādimāha. Athassa nihatamānataṃ ñatvā satthā upari desanaṃ vaḍḍhento tena hi, brāhmaṇātiādimāha. Tattha tena hīti kāraṇaniddeso. Yasmā saṃkhittena bhāsitassa atthaṃ ajānanto vitthāradesanaṃ yācasi, tasmāti attho. Sesamettha uttānatthamevāti.
១៨. អដ្ឋមេ អាយស្មាតិ បិយវចនមេតំ។ អានន្ទោតិ តស្ស ថេរស្ស នាមំ។ ឯកំសេនាតិ ឯកន្តេន។ អនុវិច្ចាតិ អនុបវិសិត្វា។ វិញ្ញូតិ បណ្ឌិតា។ គរហន្តីតិ និន្ទន្តិ, អវណ្ណំ ភាសន្តិ។ សេសមេត្ថ នវមេ ច សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវ។
18. Aṭṭhame āyasmāti piyavacanametaṃ. Ānandoti tassa therassa nāmaṃ. Ekaṃsenāti ekantena. Anuviccāti anupavisitvā. Viññūti paṇḍitā. Garahantīti nindanti, avaṇṇaṃ bhāsanti. Sesamettha navame ca sabbaṃ uttānatthameva.
២០. ទសមេ ទុន្និក្ខិត្តញ្ច បទព្យញ្ជនន្តិ ឧប្បដិបាដិយា គហិតបាឡិបទមេវ ហិ អត្ថស្ស ព្យញ្ជនត្តា ព្យញ្ជនន្តិ វុច្ចតិ។ ឧភយមេតំ បាឡិយាវ នាមំ។ អត្ថោ ច ទុន្នីតោតិ បរិវត្តេត្វា ឧប្បដិបាដិយា គហិតា អដ្ឋកថា។ ទុន្និក្ខិត្តស្ស, ភិក្ខវេ, បទព្យញ្ជនស្ស អត្ថោបិ ទុន្នយោ ហោតីតិ បរិវត្តេត្វា ឧប្បដិបាដិយា គហិតាយ បាឡិយា អដ្ឋកថា នាម ទុន្នយា ទុន្នីហារា ទុក្កថា នាម ហោតិ។ ឯកាទសមេ វុត្តបដិបក្ខនយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។
20. Dasame dunnikkhittañca padabyañjananti uppaṭipāṭiyā gahitapāḷipadameva hi atthassa byañjanattā byañjananti vuccati. Ubhayametaṃ pāḷiyāva nāmaṃ. Attho ca dunnītoti parivattetvā uppaṭipāṭiyā gahitā aṭṭhakathā. Dunnikkhittassa, bhikkhave, padabyañjanassa atthopi dunnayo hotīti parivattetvā uppaṭipāṭiyā gahitāya pāḷiyā aṭṭhakathā nāma dunnayā dunnīhārā dukkathā nāma hoti. Ekādasame vuttapaṭipakkhanayena attho veditabboti.
អធិករណវគ្គោ ទុតិយោ។
Adhikaraṇavaggo dutiyo.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ២. អធិករណវគ្គោ • 2. Adhikaraṇavaggo
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ២. អធិករណវគ្គវណ្ណនា • 2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā
