| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
២. អធិករណវគ្គវណ្ណនា
2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā
១១. ទុតិយវគ្គស្ស បឋមេ អប្បដិសង្ខានេ ន កម្បតីតិ បដិសង្ខានពលំ, ឧបបរិក្ខនបញ្ញាយេតំ នាមំ។ វីរិយសីសេន សត្ត ពោជ្ឈង្គេ ភាវេន្តស្ស ឧប្បន្នំ ពលំ ភាវនាពលំ។ វីរិយុបត្ថម្ភេន ហិ កុសលភាវនា ពលវតី ថិរា ឧប្បជ្ជតិ, តថា ឧប្បន្នា ពលវតី កុសលភាវនា ពលវន្តោ សត្ត ពោជ្ឈង្គាតិបិ វុច្ចន្តិ។ អត្ថតោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គសីសេន សត្ត ពោជ្ឈង្គា ហោន្តិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘តត្ថ កតមំ ភាវនាពលំ? យា កុសលានំ ធម្មានំ អាសេវនា ភាវនា ពហុលីកម្មំ, ឥទំ វុច្ចតិ ភាវនាពលំ។ សត្តបិ ពោជ្ឈង្គា ភាវនាពល’’ន្តិ (ធ. ស. ១៣៦១)។
11. Dutiyavaggassa paṭhame appaṭisaṅkhāne na kampatīti paṭisaṅkhānabalaṃ, upaparikkhanapaññāyetaṃ nāmaṃ. Vīriyasīsena satta bojjhaṅge bhāventassa uppannaṃ balaṃ bhāvanābalaṃ. Vīriyupatthambhena hi kusalabhāvanā balavatī thirā uppajjati, tathā uppannā balavatī kusalabhāvanā balavanto satta bojjhaṅgātipi vuccanti. Atthato vīriyasambojjhaṅgasīsena satta bojjhaṅgā honti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘tattha katamaṃ bhāvanābalaṃ? Yā kusalānaṃ dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkammaṃ, idaṃ vuccati bhāvanābalaṃ. Sattapi bojjhaṅgā bhāvanābala’’nti (dha. sa. 1361).
អកម្បិយដ្ឋេនាតិ បដិបក្ខេហិ អកម្បនីយដ្ឋេន។ ទុរភិភវនដ្ឋេនាតិ ទុរភិភវនីយដ្ឋេន។ អនជ្ឈោមទ្ទនដ្ឋេនាតិ អធិភវិត្វា អនវមទ្ទនដ្ឋេន។ ឯតានីតិ ឯតានិ យថាវុត្តានិ ទ្វេបិ ពលានិ។ ឯតទគ្គំ នាគតន្តិ ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, ទ្វិន្នំ ពលានំ យទិទំ ភាវនាពល’’ន្តិ ឯវមេត្ថ ឯតទគ្គំ នាគតន្តិ អត្ថោ។
Akampiyaṭṭhenāti paṭipakkhehi akampanīyaṭṭhena. Durabhibhavanaṭṭhenāti durabhibhavanīyaṭṭhena. Anajjhomaddanaṭṭhenāti adhibhavitvā anavamaddanaṭṭhena. Etānīti etāni yathāvuttāni dvepi balāni. Etadaggaṃ nāgatanti ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, dvinnaṃ balānaṃ yadidaṃ bhāvanābala’’nti evamettha etadaggaṃ nāgatanti attho.
១២. ទុតិយេ វិវេកំ និស្សិតន្តិ វិវេកនិស្សិតំ, យថា វា វិវេកវសេន បវត្តំ ឈានំ ‘‘វិវេកជ’’ន្តិ វុត្តំ, ឯវំ វិវេកវសេន បវត្តោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ‘‘វិវេកនិស្សិតោ’’តិ ទដ្ឋព្ពោ។ និស្សយដ្ឋោ ច វិបស្សនាមគ្គានំ វសេន មគ្គផលានំ វេទិតព្ពោ, អសតិបិ វា បុព្ពាបរភាវេ ‘‘បដិច្ចសមុប្បាទោ’’តិ ឯត្ថ បច្ចយេន សមុប្បាទនំ វិយ អវិនាភាវិធម្មព្យាបារា និស្សយនភាវនា សម្ភវន្តីតិ។ ‘‘តទង្គសមុច្ឆេទនិស្សរណវិវេកនិស្សិត’’ន្តិ វត្វា បដិប្បស្សទ្ធិវិវេកនិស្សិតស្ស អវចនំ ‘‘សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ ភាវេតី’’តិអាទិនា ឥធ ភាវេតព្ពានំ សម្ពោជ្ឈង្គានំ វុត្តត្តា។ ភាវិតពោជ្ឈង្គស្ស ហិ សច្ឆិកាតព្ពា ពលពោជ្ឈង្គា, តេសំ កិច្ចំ បដិប្បស្សទ្ធិវិវេកោ។ អជ្ឈាសយតោតិ ‘‘និព្ពានំ សច្ឆិករិស្សាមី’’តិ បវត្តអជ្ឈាសយតោ។ យទិបិ ហិ វិបស្សនាក្ខណេ សង្ខារារម្មណំ ចិត្តំ, សង្ខារេសុ បន អាទីនវំ ទិស្វា តប្បដិបក្ខេ និព្ពានេ និន្នតាយ អជ្ឈាសយតោ និស្សរណវិវេកនិស្សិតោ ហោតិ ឧណ្ហាភិភូតស្ស បុគ្គលស្ស សីតនិន្នចិត្តតា វិយ។
12. Dutiye vivekaṃ nissitanti vivekanissitaṃ, yathā vā vivekavasena pavattaṃ jhānaṃ ‘‘vivekaja’’nti vuttaṃ, evaṃ vivekavasena pavatto satisambojjhaṅgo ‘‘vivekanissito’’ti daṭṭhabbo. Nissayaṭṭho ca vipassanāmaggānaṃ vasena maggaphalānaṃ veditabbo, asatipi vā pubbāparabhāve ‘‘paṭiccasamuppādo’’ti ettha paccayena samuppādanaṃ viya avinābhāvidhammabyāpārā nissayanabhāvanā sambhavantīti. ‘‘Tadaṅgasamucchedanissaraṇavivekanissita’’nti vatvā paṭippassaddhivivekanissitassa avacanaṃ ‘‘satisambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādinā idha bhāvetabbānaṃ sambojjhaṅgānaṃ vuttattā. Bhāvitabojjhaṅgassa hi sacchikātabbā balabojjhaṅgā, tesaṃ kiccaṃ paṭippassaddhiviveko. Ajjhāsayatoti ‘‘nibbānaṃ sacchikarissāmī’’ti pavattaajjhāsayato. Yadipi hi vipassanākkhaṇe saṅkhārārammaṇaṃ cittaṃ, saṅkhāresu pana ādīnavaṃ disvā tappaṭipakkhe nibbāne ninnatāya ajjhāsayato nissaraṇavivekanissito hoti uṇhābhibhūtassa puggalassa sītaninnacittatā viya.
‘‘បញ្ចវិធវិវេកនិស្សិតម្បីតិ ឯកេ’’តិ វត្វា តត្ថ យថាវុត្តវិវេកត្តយតោ អញ្ញំ វិវេកទ្វយំ ឧទ្ធរិត្វា ទស្សេតុំ ‘‘តេ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ឈានក្ខណេ តាវ កិច្ចតោ វិក្ខម្ភនវិវេកនិស្សិតំ, វិបស្សនាក្ខណេ អជ្ឈាសយតោ បដិប្បស្សទ្ធិវិវេកនិស្សិតំ ភាវេតីតិ វត្តព្ពំ ‘‘ឯវាហំ អនុត្តរំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិស្សាមី’’តិ តត្ថ និន្នជ្ឈាសយតាយ។ តេនាហ ‘‘តស្មា តេសំ មតេនា’’តិអាទិ។ ហេដ្ឋា កសិណជ្ឈានគ្គហណេន អារុប្បានម្បិ គហណំ ទដ្ឋព្ពំ, តស្មា ‘‘ឯតេសំ ឈានាន’’ន្តិ ឥមិនាបិ តេសំ សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ យស្មា បហានវិនយោ វិយ វិរាគនិរោធាបិ ឥធាធិប្បេតវិវេកេន អត្ថតោ និព្ពិសិដ្ឋា, តស្មា វុត្តំ ‘‘ឯស នយោ វិរាគនិស្សិតន្តិអាទីសូ’’តិ។ តេនាហ ‘‘វិវេកត្ថា ឯវ ហិ វិរាគាទយោ’’តិ។
‘‘Pañcavidhavivekanissitampīti eke’’ti vatvā tattha yathāvuttavivekattayato aññaṃ vivekadvayaṃ uddharitvā dassetuṃ ‘‘te hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha jhānakkhaṇe tāva kiccato vikkhambhanavivekanissitaṃ, vipassanākkhaṇe ajjhāsayato paṭippassaddhivivekanissitaṃ bhāvetīti vattabbaṃ ‘‘evāhaṃ anuttaraṃ vimokkhaṃ upasampajja viharissāmī’’ti tattha ninnajjhāsayatāya. Tenāha ‘‘tasmā tesaṃ matenā’’tiādi. Heṭṭhā kasiṇajjhānaggahaṇena āruppānampi gahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tasmā ‘‘etesaṃ jhānāna’’nti imināpi tesaṃ saṅgaho veditabbo. Yasmā pahānavinayo viya virāganirodhāpi idhādhippetavivekena atthato nibbisiṭṭhā, tasmā vuttaṃ ‘‘esa nayo virāganissitantiādīsū’’ti. Tenāha ‘‘vivekatthā eva hi virāgādayo’’ti.
វោស្សគ្គ-សទ្ទោ បរិច្ចាគត្ថោ បក្ខន្ទនត្ថោ ចាតិ វោស្សគ្គស្ស ទុវិធតា វុត្តា។ វោស្សជ្ជនញ្ហិ បហានំ វិស្សដ្ឋភាវេន និរោធនបក្ខន្ទនម្បិ ច ។ តស្មា វិបស្សនាក្ខណេ តទង្គវសេន មគ្គក្ខណេ សមុច្ឆេទវសេន បដិបក្ខស្ស បហានំ វោស្សគ្គោ, តថា វិបស្សនាក្ខណេ តន្និន្នភាវេន, មគ្គក្ខណេ អារម្មណករណេន វិស្សដ្ឋសភាវតា វោស្សគ្គោតិ វេទិតព្ពំ។ តេនេវាហ ‘‘តត្ថ បរិច្ចាគវោស្សគ្គោ’’តិអាទិ។ អយំ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោតិ អយំ មិស្សកវសេន វុត្តោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ។ យថាវុត្តេន បការេនាតិ តទង្គប្បហានសមុច្ឆេទប្បហានប្បការេន តន្និន្នតទារម្មណប្បការេន ច។ បុព្ពេ វោស្សគ្គវចនស្សេវ អត្ថស្ស វុត្តត្តា អាហ ‘‘សកលេន វចនេនា’’តិ។ បរិណមន្តន្តិ វិបស្សនាក្ខណេ តទង្គតន្និន្នប្បការេន បរិណមន្តំ។ បរិណតន្តិ មគ្គក្ខណេ សមុច្ឆេទតទារម្មណប្បការេន បរិណតំ។ បរិណាមោ នាម ឥធ បរិបាកោតិ អាហ ‘‘បរិបច្ចន្តំ បរិបក្កញ្ចា’’តិ។ បរិបាកោ ច អាសេវនលាភេន លទ្ធសាមត្ថិយស្ស កិលេសេ បរិច្ចជិតុំ និព្ពានំ បក្ខន្ទិតុំ តិក្ខវិសទភាវោ។ តេនាហ ‘‘អយញ្ហី’’តិអាទិ។ ឯស នយោតិ យ្វាយំ នយោ ‘‘វិវេកនិស្សិត’’ន្តិអាទិនា សតិសម្ពោជ្ឈង្គេ វុត្តោ, សេសេសុ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គាទីសុបិ ឯសេវ នយោ, ឯវំ តត្ថ នេតព្ពន្តិ អត្ថោ។
Vossagga-saddo pariccāgattho pakkhandanattho cāti vossaggassa duvidhatā vuttā. Vossajjanañhi pahānaṃ vissaṭṭhabhāvena nirodhanapakkhandanampi ca . Tasmā vipassanākkhaṇe tadaṅgavasena maggakkhaṇe samucchedavasena paṭipakkhassa pahānaṃ vossaggo, tathā vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe ārammaṇakaraṇena vissaṭṭhasabhāvatā vossaggoti veditabbaṃ. Tenevāha ‘‘tattha pariccāgavossaggo’’tiādi. Ayaṃ satisambojjhaṅgoti ayaṃ missakavasena vutto satisambojjhaṅgo. Yathāvuttena pakārenāti tadaṅgappahānasamucchedappahānappakārena tanninnatadārammaṇappakārena ca. Pubbe vossaggavacanasseva atthassa vuttattā āha ‘‘sakalena vacanenā’’ti. Pariṇamantanti vipassanākkhaṇe tadaṅgatanninnappakārena pariṇamantaṃ. Pariṇatanti maggakkhaṇe samucchedatadārammaṇappakārena pariṇataṃ. Pariṇāmo nāma idha paripākoti āha ‘‘paripaccantaṃ paripakkañcā’’ti. Paripāko ca āsevanalābhena laddhasāmatthiyassa kilese pariccajituṃ nibbānaṃ pakkhandituṃ tikkhavisadabhāvo. Tenāha ‘‘ayañhī’’tiādi. Esa nayoti yvāyaṃ nayo ‘‘vivekanissita’’ntiādinā satisambojjhaṅge vutto, sesesu dhammavicayasambojjhaṅgādīsupi eseva nayo, evaṃ tattha netabbanti attho.
‘‘វិវេកនិស្សិត’’ន្តិអាទីសុ លព្ភមានមត្ថំ សាមញ្ញតោ ទស្សេត្វា ឥទានិ ឥធាធិប្បេតមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥធ បនា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សព្ពសង្ខតេហីតិ សព្ពេហិ បច្ចយសមុប្បន្នធម្មេហិ។ សព្ពេសន្តិ សង្ខតធម្មានំ។ វិវេកំ អារម្មណំ កត្វាតិ និព្ពានសង្ខាតំ វិវេកំ អារម្មណំ កត្វា។ តញ្ច ខោតិ តទេវ សតិសម្ពោជ្ឈង្គំ។
‘‘Vivekanissita’’ntiādīsu labbhamānamatthaṃ sāmaññato dassetvā idāni idhādhippetamatthaṃ dassento ‘‘idha panā’’tiādimāha. Tattha sabbasaṅkhatehīti sabbehi paccayasamuppannadhammehi. Sabbesanti saṅkhatadhammānaṃ. Vivekaṃ ārammaṇaṃ katvāti nibbānasaṅkhātaṃ vivekaṃ ārammaṇaṃ katvā. Tañca khoti tadeva satisambojjhaṅgaṃ.
១៣. តតិយេ ចិត្តេកគ្គត្ថាយាតិ ចិត្តសមាធានត្ថាយ, ទិដ្ឋធម្មេ សុខវិហារាយាតិ អត្ថោ។ ចិត្តេកគ្គតាសីសេន ហិ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារោ វុត្តោ។ សុក្ខវិបស្សកខីណាសវានំ វសេន ហេតំ វុត្តំ។ តេ ហិ សមាបជ្ជិត្វា ‘‘ឯកគ្គចិត្តា សុខំ ទិវសំ វិហរិស្សាមា’’តិ ឥច្ចេវ កសិណបរិកម្មំ កត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេន្តិ។ វិបស្សនាបាទកត្ថាយាតិអាទីសុ បន សេក្ខបុថុជ្ជនា ‘‘សមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ សមាហិតេន ចិត្តេន វិបស្សាមា’’តិ និព្ពត្តេន្តា វិបស្សនាបាទកត្ថាយ ភាវេន្តិ។
13. Tatiye cittekaggatthāyāti cittasamādhānatthāya, diṭṭhadhamme sukhavihārāyāti attho. Cittekaggatāsīsena hi diṭṭhadhammasukhavihāro vutto. Sukkhavipassakakhīṇāsavānaṃ vasena hetaṃ vuttaṃ. Te hi samāpajjitvā ‘‘ekaggacittā sukhaṃ divasaṃ viharissāmā’’ti icceva kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbattenti. Vipassanāpādakatthāyātiādīsu pana sekkhaputhujjanā ‘‘samāpattito vuṭṭhāya samāhitena cittena vipassāmā’’ti nibbattentā vipassanāpādakatthāya bhāventi.
យេ បន អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា អភិញ្ញាបាទកជ្ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា សមាបត្តិតោ វុដ្ឋាយ ‘‘ឯកោបិ ហុត្វា ពហុធា ហោតី’’តិ (ទី. និ. ១.២៣៨; ម. និ. ១.១៤៧; សំ. និ. ២.៧០; ៥.៨៣៤, ៨៤២) វុត្តនយា អភិញ្ញាយោ បត្ថេន្តា និព្ពត្តេន្តិ, តេ អភិញ្ញាបាទកត្ថាយ ភាវេន្តិ។ យេ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា និរោធសមាបត្តិំ សមាបជ្ជិត្វា ‘‘សត្តាហំ អចិត្តា ហុត្វា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និរោធំ និព្ពានំ បត្វា សុខំ វិហរិស្សាមា’’តិ និព្ពត្តេន្តិ, តេ និរោធបាទកត្ថាយ ភាវេន្តិ។ យេ បន អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា ‘‘អបរិហីនជ្ឈានា ព្រហ្មលោកេ ឧប្បជ្ជិស្សាមា’’តិ និព្ពត្តេន្តិ, តេ ភវវិសេសត្ថាយ ភាវេន្តិ។
Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā abhiññāpādakajjhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya ‘‘ekopi hutvā bahudhā hotī’’ti (dī. ni. 1.238; ma. ni. 1.147; saṃ. ni. 2.70; 5.834, 842) vuttanayā abhiññāyo patthentā nibbattenti, te abhiññāpādakatthāya bhāventi. Ye aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā ‘‘sattāhaṃ acittā hutvā diṭṭheva dhamme nirodhaṃ nibbānaṃ patvā sukhaṃ viharissāmā’’ti nibbattenti, te nirodhapādakatthāya bhāventi. Ye pana aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā ‘‘aparihīnajjhānā brahmaloke uppajjissāmā’’ti nibbattenti, te bhavavisesatthāya bhāventi.
យុត្តំ តាវ ចិត្តេកគ្គតាយ ភវវិសេសត្ថតា វិយ វិបស្សនាបាទកត្ថតាបិ ចតុក្កជ្ឈានសាធារណាតិ តេសំ វសេន ‘‘ចត្តារិ ឈានានី’’តិ វចនំ, អភិញ្ញាបាទកត្ថតា បន និរោធបាទកត្ថតា ច ចតុត្ថស្សេវ ឈានស្ស អាវេណិកា, សា កថំ ចតុក្កជ្ឈានសាធារណា វុត្តាតិ? បរម្បរាធិដ្ឋានភាវតោ។ បទដ្ឋានបទដ្ឋានម្បិ ហិ បទដ្ឋានន្តិ វុច្ចតិ ការណការណន្តិ យថា ‘‘តិណេហិ ភត្តំ សិទ្ធ’’ន្តិ។
Yuttaṃ tāva cittekaggatāya bhavavisesatthatā viya vipassanāpādakatthatāpi catukkajjhānasādhāraṇāti tesaṃ vasena ‘‘cattāri jhānānī’’ti vacanaṃ, abhiññāpādakatthatā pana nirodhapādakatthatā ca catutthasseva jhānassa āveṇikā, sā kathaṃ catukkajjhānasādhāraṇā vuttāti? Paramparādhiṭṭhānabhāvato. Padaṭṭhānapadaṭṭhānampi hi padaṭṭhānanti vuccati kāraṇakāraṇanti yathā ‘‘tiṇehi bhattaṃ siddha’’nti.
១៤. ចតុត្ថេ សសកស្ស ឧប្បតនំ វិយ ហោតីតិ បថវិជិគុច្ឆនសសកស្ស ឧប្បតនំ វិយ ហោតិ។ តត្ថាយំ អត្ថសល្លាបិកា ឧបមា – បថវី កិរ សសកំ អាហ – ‘‘ហេ សសកា’’តិ។ សសកោ អាហ – ‘‘កោ ឯសោ’’តិ។ កស្មា មមេវ ឧបរិ សព្ពឥរិយាបថេ កប្បេន្តោ ឧច្ចារបស្សាវំ ករោន្តោ មំ ន ជានាសីតិ? សុដ្ឋុ តយា អហំ ទិដ្ឋោ, មយា អក្កន្តដ្ឋានញ្ហិ អង្គុលគ្គេហិ ផុដ្ឋដ្ឋានំ វិយ ហោតិ, វិស្សដ្ឋឧទកំ អប្បមត្តកំ, ករីសំ កដកផលមត្តំ, ហត្ថិអស្សាទីហិ បន អក្កន្តដ្ឋានម្បិ មហន្តំ, បស្សាវោបិ នេសំ ឃដមត្តោ, ឧច្ចារោបិ បច្ឆិមត្តោ ហោតិ, អលំ មយ្ហំ តយាតិ ឧប្បតិត្វា អញ្ញស្មិំ ឋានេ បតិតោ។ តតោ នំ បថវី អាហ – ‘‘អហោ ទូរំ គតោបិ ននុ មយ្ហំយេវ ឧបរិ បតិតោសី’’តិ? សោ បុន តំ ជិគុច្ឆន្តោ ឧប្បតិត្វា អញ្ញត្ថ បតិតោ។ ឯវំ វស្សសហស្សម្បិ ឧប្បតិត្វា ឧប្បតិត្វា បតមានោ សសកោ នេវ បថវិយា អន្តំ បាបុណិតុំ សក្កោតិ។ ន កោដិន្តិ ន បុព្ពកោដិំ។ ឥតរេសន្តិ វិបញ្ចិតញ្ញុនេយ្យបទបរមានំ។
14. Catutthe sasakassa uppatanaṃ viya hotīti pathavijigucchanasasakassa uppatanaṃ viya hoti. Tatthāyaṃ atthasallāpikā upamā – pathavī kira sasakaṃ āha – ‘‘he sasakā’’ti. Sasako āha – ‘‘ko eso’’ti. Kasmā mameva upari sabbairiyāpathe kappento uccārapassāvaṃ karonto maṃ na jānāsīti? Suṭṭhu tayā ahaṃ diṭṭho, mayā akkantaṭṭhānañhi aṅgulaggehi phuṭṭhaṭṭhānaṃ viya hoti, vissaṭṭhaudakaṃ appamattakaṃ, karīsaṃ kaṭakaphalamattaṃ, hatthiassādīhi pana akkantaṭṭhānampi mahantaṃ, passāvopi nesaṃ ghaṭamatto, uccāropi pacchimatto hoti, alaṃ mayhaṃ tayāti uppatitvā aññasmiṃ ṭhāne patito. Tato naṃ pathavī āha – ‘‘aho dūraṃ gatopi nanu mayhaṃyeva upari patitosī’’ti? So puna taṃ jigucchanto uppatitvā aññattha patito. Evaṃ vassasahassampi uppatitvā uppatitvā patamāno sasako neva pathaviyā antaṃ pāpuṇituṃ sakkoti. Na koṭinti na pubbakoṭiṃ. Itaresanti vipañcitaññuneyyapadaparamānaṃ.
១៥. បញ្ចមេ សមថេហិ អធិករីយតិ វូបសម្មតីតិ អធិករណំ, អដ្ឋារស ភេទករវត្ថូនិ និស្សាយ ឧប្បន្នោ វិវាទោយេវ វិវាទាធិករណំ។ ‘‘ឥធ ភិក្ខូ ភិក្ខុំ អនុវទន្តិ សីលវិបត្តិយា វា’’តិអាទិនា (ចូឡវ. ២១៥) ចតស្សោ វិបត្តិយោ និស្សាយ ឧប្បន្នោ អនុវាទោយេវ អនុវាទាធិករណំ។ បញ្ចបិ អាបត្តិក្ខន្ធា អាបត្តាធិករណំ។ ‘‘សត្តបិ អាបត្តិក្ខន្ធា អាបត្តាធិករណ’’ន្តិ (ចូឡវ. ២១៥) វចនតោ អាបត្តិយេវ អាបត្តាធិករណំ។ ‘‘យា សង្ឃស្ស កិច្ចយតា ករណីយតា អបលោកនកម្មំ ញត្តិកម្មំ ញត្តិទុតិយកម្មំ ញត្តិចតុត្ថកម្ម’’ន្តិ (ចូឡវ. ២១៥) ឯវមាគតំ ចតុព្ពិធំ សង្ឃកិច្ចំ កិច្ចាធិករណន្តិ វេទិតព្ពំ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។
15. Pañcame samathehi adhikarīyati vūpasammatīti adhikaraṇaṃ, aṭṭhārasa bhedakaravatthūni nissāya uppanno vivādoyeva vivādādhikaraṇaṃ. ‘‘Idha bhikkhū bhikkhuṃ anuvadanti sīlavipattiyā vā’’tiādinā (cūḷava. 215) catasso vipattiyo nissāya uppanno anuvādoyeva anuvādādhikaraṇaṃ. Pañcapi āpattikkhandhā āpattādhikaraṇaṃ. ‘‘Sattapi āpattikkhandhā āpattādhikaraṇa’’nti (cūḷava. 215) vacanato āpattiyeva āpattādhikaraṇaṃ. ‘‘Yā saṅghassa kiccayatā karaṇīyatā apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakamma’’nti (cūḷava. 215) evamāgataṃ catubbidhaṃ saṅghakiccaṃ kiccādhikaraṇanti veditabbaṃ. Sesamettha uttānameva.
១៦. ឆដ្ឋេ អបាកដនាមោតិ ‘‘សេលោ, កូដទន្តោ’’តិអាទិនា អនភិញ្ញាតោ។ យេន វា ការណេនាតិ ហេតុម្ហិ ឥទំ ករណវចនំ។ ហេតុអត្ថោ ហិ កិរិយាការណំ, ន ករណំ វិយ កិរិយត្ថោ, តស្មា នានប្បការគុណវិសេសាធិគមត្ថា ឥធ ឧបសង្កមនកិរិយាតិ ‘‘អន្នេន វសតិ, អជ្ឈេនេន វសតី’’តិអាទីសុ វិយ ហេតុអត្ថមេវេតំ ករណវចនំ យុត្តំ, ន ករណត្ថំ តស្ស អយុជ្ជមានត្តាតិ វុត្តំ ‘‘យេន វា ការណេនា’’តិ។ អវិភាគតោ សតតំ បវត្តិតនិរតិសយសាទុវិបុលាមតរសសទ្ធម្មផលតាយ សាទុផលនិច្ចផលិតមហារុក្ខេន ភគវា ឧបមិតោ។ សាទុផលូបភោគាធិប្បាយគ្គហណេនេវ ហិ រុក្ខស្ស សាទុផលតា គហិតាតិ។ ឧបសង្កមីតិ ឧបសង្កន្តោ។ សម្បត្តកាមតាយ ហិ កិញ្ចិ ឋានំ គច្ឆន្តោ តំតំបទេសាតិក្កមនេន ឧបសង្កមិ, ឧបសង្កន្តោតិ ច វត្តព្ពតំ លភតិ។ តេនាហ ‘‘គតោតិ វុត្តំ ហោតី’’តិ, ឧបគតោតិ អត្ថោ។ ឧបសង្កមិត្វាតិ បុព្ពកាលកិរិយានិទ្ទេសោតិ អាហ ‘‘ឧបសង្កមនបរិយោសានទីបន’’ន្តិ។ តតោតិ យំ ឋានំ បត្តោ ‘‘ឧបសង្កមី’’តិ វុត្តោ, តតោ ឧបគតដ្ឋានតោ។
16. Chaṭṭhe apākaṭanāmoti ‘‘selo, kūṭadanto’’tiādinā anabhiññāto. Yena vā kāraṇenāti hetumhi idaṃ karaṇavacanaṃ. Hetuattho hi kiriyākāraṇaṃ, na karaṇaṃ viya kiriyattho, tasmā nānappakāraguṇavisesādhigamatthā idha upasaṅkamanakiriyāti ‘‘annena vasati, ajjhenena vasatī’’tiādīsu viya hetuatthamevetaṃ karaṇavacanaṃ yuttaṃ, na karaṇatthaṃ tassa ayujjamānattāti vuttaṃ ‘‘yena vā kāraṇenā’’ti. Avibhāgato satataṃ pavattitaniratisayasāduvipulāmatarasasaddhammaphalatāya sāduphalaniccaphalitamahārukkhena bhagavā upamito. Sāduphalūpabhogādhippāyaggahaṇeneva hi rukkhassa sāduphalatā gahitāti. Upasaṅkamīti upasaṅkanto. Sampattakāmatāya hi kiñci ṭhānaṃ gacchanto taṃtaṃpadesātikkamanena upasaṅkami, upasaṅkantoti ca vattabbataṃ labhati. Tenāha ‘‘gatoti vuttaṃ hotī’’ti, upagatoti attho. Upasaṅkamitvāti pubbakālakiriyāniddesoti āha ‘‘upasaṅkamanapariyosānadīpana’’nti. Tatoti yaṃ ṭhānaṃ patto ‘‘upasaṅkamī’’ti vutto, tato upagataṭṭhānato.
យថា ខមនីយាទីនិ បុច្ឆន្តោតិ យថា ភគវា ‘‘កច្ចិ តេ, ព្រាហ្មណ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិអាទិនា ខមនីយាទីនិ បុច្ឆន្តោ តេន ព្រាហ្មណេន សទ្ធិំ សមប្បវត្តមោទោ អហោសិ បុព្ពភាសិតាយ, ឯវំ សោបិ ព្រាហ្មណោ តទនុករណេន ភគវតា សទ្ធិំ សមប្បវត្តមោទោ អហោសីតិ យោជនា។ តំ បន សមប្បវត្តមោទតំ ឧបមាយ ទស្សេតុំ ‘‘សីតោទកំ វិយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សម្មោទិតន្តិ សំសន្ទិតំ។ ឯកីភាវន្តិ សម្មោទនកិរិយាយ សមានតំ។ ខមនីយន្តិ ‘‘ឥទំ ចតុចក្កំ នវទ្វារំ សរីរយន្តំ ទុក្ខពហុលតាយ សភាវតោ ទុស្សហំ, កច្ចិ ខមិតុំ សក្កុណេយ្យ’’ន្តិ បុច្ឆតិ។ យាបនីយន្តិ អាហារាទិប្បដិពទ្ធវុត្តិកំ ចិរប្បពន្ធសង្ខាតាយ យាបនាយ កច្ចិ យាបេតុំ សក្កុណេយ្យំ។ សីសរោគាទិអាពាធាភាវេន កច្ចិ អប្បាពាធំ។ ទុក្ខជីវិកាភាវេន កច្ចិ អប្បាតង្កំ។ តំតំកិច្ចករណេ ឧដ្ឋានសុខតាយ កច្ចិ លហុដ្ឋានំ។ តទនុរូបពលយោគតោ កច្ចិ ពលំ ។ សុខវិហារសម្ភវេន កច្ចិ ផាសុវិហារោ អត្ថីតិ សព្ពត្ថ កច្ចិ-សទ្ទំ យោជេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Yathā khamanīyādīni pucchantoti yathā bhagavā ‘‘kacci te, brāhmaṇa, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā khamanīyādīni pucchanto tena brāhmaṇena saddhiṃ samappavattamodo ahosi pubbabhāsitāya, evaṃ sopi brāhmaṇo tadanukaraṇena bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosīti yojanā. Taṃ pana samappavattamodataṃ upamāya dassetuṃ ‘‘sītodakaṃ viyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammoditanti saṃsanditaṃ. Ekībhāvanti sammodanakiriyāya samānataṃ. Khamanīyanti ‘‘idaṃ catucakkaṃ navadvāraṃ sarīrayantaṃ dukkhabahulatāya sabhāvato dussahaṃ, kacci khamituṃ sakkuṇeyya’’nti pucchati. Yāpanīyanti āhārādippaṭibaddhavuttikaṃ cirappabandhasaṅkhātāya yāpanāya kacci yāpetuṃ sakkuṇeyyaṃ. Sīsarogādiābādhābhāvena kacci appābādhaṃ. Dukkhajīvikābhāvena kacci appātaṅkaṃ. Taṃtaṃkiccakaraṇe uṭṭhānasukhatāya kacci lahuṭṭhānaṃ. Tadanurūpabalayogato kacci balaṃ. Sukhavihārasambhavena kacci phāsuvihāro atthīti sabbattha kacci-saddaṃ yojetvā attho veditabbo.
ពលប្បត្តា បីតិ បីតិយេវ។ តរុណបីតិ បាមោជ្ជំ។ សម្មោទំ ជនេតិ ករោតីតិ សម្មោទនីកំ, តទេវ សម្មោទនីយំ។ សម្មោទិតព្ពតោ សម្មោទនីយន្តិ ឥមំ បន អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘សម្មោទិតុំ យុត្តភាវតោ’’តិ អាហ។ សរិតព្ពភាវតោតិ អនុស្សរិតព្ពភាវតោ។ ‘‘សរណីយ’’ន្តិ វត្តព្ពេ ទីឃំ កត្វា ‘‘សារណីយ’’ន្តិ វុត្តំ។ សុយ្យមានសុខតោតិ អាបាថគតមធុរតំ អាហ, អនុស្សរិយមានសុខតោតិ វិមទ្ទរមណីយតំ។ ព្យញ្ជនបរិសុទ្ធតាយាតិ សភាវនិរុត្តិភាវេន តស្សា កថាយ វចនចាតុរិយមាហ។ អត្ថបរិសុទ្ធតាយាតិ អត្ថស្ស និរុបក្កិលេសតំ។ អនេកេហិ បរិយាយេហីតិ អនេកេហិ ការណេហិ។
Balappattā pīti pītiyeva. Taruṇapīti pāmojjaṃ. Sammodaṃ janeti karotīti sammodanīkaṃ, tadeva sammodanīyaṃ. Sammoditabbato sammodanīyanti imaṃ pana atthaṃ dassetuṃ ‘‘sammodituṃ yuttabhāvato’’ti āha. Saritabbabhāvatoti anussaritabbabhāvato. ‘‘Saraṇīya’’nti vattabbe dīghaṃ katvā ‘‘sāraṇīya’’nti vuttaṃ. Suyyamānasukhatoti āpāthagatamadhurataṃ āha, anussariyamānasukhatoti vimaddaramaṇīyataṃ. Byañjanaparisuddhatāyāti sabhāvaniruttibhāvena tassā kathāya vacanacāturiyamāha. Atthaparisuddhatāyāti atthassa nirupakkilesataṃ. Anekehi pariyāyehīti anekehi kāraṇehi.
អតិទូរអច្ចាសន្នប្បដិក្ខេបេន នាតិទូរំ នច្ចាសន្នំ នាម គហិតំ, តំ បន អវកំសតោ ឧភិន្នំ បសារិតហត្ថាសង្ឃដ្ដនេន ទដ្ឋព្ពំ។ គីវំ បសារេត្វាតិ គីវំ បរិវដ្ដនវសេន បសារេត្វា។
Atidūraaccāsannappaṭikkhepena nātidūraṃ naccāsannaṃ nāma gahitaṃ, taṃ pana avakaṃsato ubhinnaṃ pasāritahatthāsaṅghaṭṭanena daṭṭhabbaṃ. Gīvaṃ pasāretvāti gīvaṃ parivaṭṭanavasena pasāretvā.
ឯតទវោចាតិ ឯតំ ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ, ហេតូ’’តិអាទិបុច្ឆាវចនំ អវោច។ តេនេវ ‘‘ឯតទវោចា’’តិ បទំ ឧទ្ធរិត្វា ទុវិធា ហិ បុច្ឆាតិអាទិនា បុច្ឆាវិភាគំ ទស្សេតិ។ តត្ថ អគារេ និយុត្តោ អគារិកោ, តស្ស បុច្ឆា អគារិកបុច្ឆា។ អគារិកតោ អញ្ញោ អនគារិកោ បព្ពជ្ជូបគតោ, តស្ស បុច្ឆា អនគារិកបុច្ឆា។ កិញ្ចាបិ អញ្ញត្ថ ‘‘ជនកោ ហេតុ, បគ្គាហកោ បច្ចយោ។ អសាធារណោ ហេតុ, សាធារណោ បច្ចយោ។ សភាគោ ហេតុ, អសភាគោ បច្ចយោ។ បុព្ពកាលិកោ ហេតុ, សហបវត្តោ បច្ចយោ’’តិអាទិនា ហេតុបច្ចយា វិភជ្ជ វុច្ចន្តិ។ ឥធ បន ‘‘ចត្តារោ ខោ, ភិក្ខវេ, មហាភូតា ហេតុ ចត្តារោ មហាភូតា បច្ចយោ រូបក្ខន្ធស្ស បញ្ញាបនាយា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.៨៦) វិយ ហេតុបច្ចយសទ្ទា សមានត្ថាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឧភយម្បេតំ ការណវេវចនមេវា’’តិ អាហ។ វិសមចរិយាតិ ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ។
Etadavocāti etaṃ ‘‘ko nu kho, bhante, hetū’’tiādipucchāvacanaṃ avoca. Teneva ‘‘etadavocā’’ti padaṃ uddharitvā duvidhā hi pucchātiādinā pucchāvibhāgaṃ dasseti. Tattha agāre niyutto agāriko, tassa pucchā agārikapucchā. Agārikato añño anagāriko pabbajjūpagato, tassa pucchā anagārikapucchā. Kiñcāpi aññattha ‘‘janako hetu, paggāhako paccayo. Asādhāraṇo hetu, sādhāraṇo paccayo. Sabhāgo hetu, asabhāgo paccayo. Pubbakāliko hetu, sahapavatto paccayo’’tiādinā hetupaccayā vibhajja vuccanti. Idha pana ‘‘cattāro kho, bhikkhave, mahābhūtā hetu cattāro mahābhūtā paccayo rūpakkhandhassa paññāpanāyā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) viya hetupaccayasaddā samānatthāti dassento ‘‘ubhayampetaṃ kāraṇavevacanamevā’’ti āha. Visamacariyāti bhāvanapuṃsakaniddeso.
អភិក្កន្តាតិ អតិក្កន្តា, វិគតាតិ អត្ថោតិ អាហ ‘‘ខយេ ទិស្សតី’’តិ។ តថា ហិ ‘‘និក្ខន្តោ បឋមោ យាមោ’’តិ ឧបរិ វុត្តំ។ អភិក្កន្តតរោតិ អតិវិយ កន្តតរោ មនោរមោ, តាទិសោ ច សុន្ទរោ ភទ្ទកោ នាម ហោតីតិ អាហ ‘‘សុន្ទរេ ទិស្សតី’’តិ។ កោតិ ទេវនាគយក្ខគន្ធព្ពាទីសុ កោ កតមោ? មេតិ មម។ បាទានីតិ បាទេ។ ឥទ្ធិយាតិ ឥមាយ ឯវរូបាយ ទេវិទ្ធិយា។ យសសាតិ ឥមិនា ឯទិសេន បរិវារេន បរិច្ឆេទេន ច។ ជលន្តិ វិជ្ជោតមានោ។ អភិក្កន្តេនាតិ អតិវិយ កន្តេន កមនីយេន អភិរូបេន។ វណ្ណេនាតិ ឆវិវណ្ណេន សរីរវណ្ណនិភាយ។ សព្ពា ឱភាសយំ ទិសាតិ ទស ទិសា បភាសេន្តោ, ចន្ទោ វិយ សូរិយោ វិយ ច ឯកោភាសំ ឯកាលោកំ ករោន្តោតិ គាថាយ អត្ថោ។ អភិរូបេតិ ឧឡាររូបេ សម្បន្នរូបេ។
Abhikkantāti atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Tathā hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti upari vuttaṃ. Abhikkantataroti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo? Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena ca. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasa disā pabhāsento, cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.
‘‘ចោរោ, ចោរោ; សប្បោ, សប្បោ’’តិអាទីសុ ភយេ អាមេឌិតំ។ ‘‘វិជ្ឈ, វិជ្ឈ; បហរ, បហរា’’តិអាទីសុ កោធេ។ ‘‘សាធុ, សាធូ’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣២៧.សំ. និ. ២.១២៧; ៣.៣៥; ៥.១០៨៥) បសំសាយំ។ ‘‘គច្ឆ, គច្ឆ; លុនាហិ, លុនាហី’’តិអាទីសុ តុរិតេ។ ‘‘អាគច្ឆ, អាគច្ឆា’’តិអាទីសុ កោតូហលេ។ ‘‘ពុទ្ធោ, ពុទ្ធោតិ ចិន្តេន្តោ’’តិអាទីសុ (ពុ. វំ. ២.៤៤) អច្ឆរេ។ ‘‘អភិក្កមថាយស្មន្តោ, អភិក្កមថាយស្មន្តោ’’តិអាទីសុ ហាសេ។ ‘‘កហំ ឯកបុត្តក, កហំ ឯកបុត្តកា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.៣៥៣; សំ. និ. ២.៦៣) សោកេ។ ‘‘អហោ សុខំ, អហោ សុខ’’ន្តិអាទីសុ (ឧទា. ២០; ទី. និ. ៣.៣០៥; ចូឡវ. ៣៣២) បសាទេ។ ច-សទ្ទោ អវុត្តសមុច្ចយត្តោ។ តេន គរហាអសម្មានាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តត្ថ ‘‘បាបោ, បាបោ’’តិអាទីសុ គរហាយំ។ ‘‘អភិរូបក, អភិរូបកា’’តិអាទីសុ អសម្មានេ ទដ្ឋព្ពំ។
‘‘Coro, coro; sappo, sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ. ‘‘Vijjha, vijjha; pahara, paharā’’tiādīsu kodhe. ‘‘Sādhu, sādhū’’tiādīsu (ma. ni. 327.saṃ. ni. 2.127; 3.35; 5.1085) pasaṃsāyaṃ. ‘‘Gaccha, gaccha; lunāhi, lunāhī’’tiādīsu turite. ‘‘Āgaccha, āgacchā’’tiādīsu kotūhale. ‘‘Buddho, buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 2.44) acchare. ‘‘Abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu hāse. ‘‘Kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu (ma. ni. 2.353; saṃ. ni. 2.63) soke. ‘‘Aho sukhaṃ, aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; dī. ni. 3.305; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayatto. Tena garahāasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo, pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ. ‘‘Abhirūpaka, abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.
នយិទំ អាមេឌិតវសេន ទ្វិក្ខត្តុំ វុត្តំ, អថ ខោ អត្ថទ្វយវសេនាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អថ វា’’តិអាទិមាហ។ ‘‘អភិក្កន្ត’’ន្តិ វចនំ អបេក្ខិត្វា នបុំសកវសេន វុត្តំ, តំ បន ភគវតោ វចនំ ធម្មស្ស ទេសនាតិ កត្វា តថា វុត្តំ ‘‘ភោតោ គោតមស្ស ធម្មទេសនា’’តិ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។ ទោសនាសនតោតិ រាគាទិកិលេសវិធមនតោ។ គុណាធិគមនតោតិ សីលាទិគុណានំ សម្បាបនតោ។ យេ គុណេ ទេសនា អធិគមេតិ, តេសុ បធានភូតេ តាវ ទស្សេតុំ ‘‘សទ្ធាជននតោ បញ្ញាជននតោ’’តិ វុត្តំ។ សទ្ធាបមុខា ហិ លោកិយា គុណា, បញ្ញាបមុខា លោកុត្តរា ។
Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. ‘‘Abhikkanta’’nti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakavasena vuttaṃ, taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā tathā vuttaṃ ‘‘bhoto gotamassa dhammadesanā’’ti. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesavidhamanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampāpanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūte tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā, paññāpamukhā lokuttarā .
សីលាទិអត្ថសម្បត្តិយា សាត្ថតោ, សភាវនិរុត្តិសម្បត្តិយា សព្យញ្ជនតោ។ សុវិញ្ញេយ្យសទ្ទប្បយោគតាយ ឧត្តានបទតោ, សណ្ហសុខុមភាវេន ទុវិញ្ញេយ្យត្ថតាយ គម្ភីរត្ថតោ។ សិនិទ្ធមុទុមធុរសទ្ទប្បយោគតាយ កណ្ណសុខតោ, វិបុលវិសុទ្ធបេមនីយត្ថតាយ ហទយង្គមតោ។ មានាតិមានវិធមនេន អនត្តុក្កំសនតោ, ថម្ភសារម្ភនិម្មទ្ទនេន អបរវម្ភនតោ។ ហិតាធិប្បាយប្បវត្តិយា បរេសំ រាគបរិឡាហាទិវូបសមនេន ករុណាសីតលតោ, កិលេសន្ធការវិធមនេន បញ្ញាវទាតតោ។ ករវីករុតមញ្ជុតាយ អាបាថរមណីយតោ, បុព្ពាបរាវិរុទ្ធសុវិសុទ្ធត្ថតាយ វិមទ្ទក្ខមតោ។ អាបាថរមណីយតាយ ឯវំ សុយ្យមានសុខតោ, វិមទ្ទក្ខមតាយ ហិតជ្ឈាសយប្បវត្តិតតាយ ច វីមំសិយមានហិតតោ ។ ឯវមាទីហីតិ អាទិ-សទ្ទេន សំសារចក្កនិវត្តនតោ, សទ្ធម្មចក្កប្បវត្តនតោ, មិច្ឆាវាទវិគមនតោ, សម្មាវាទបតិដ្ឋាបនតោ, អកុសលមូលសមុទ្ធរណតោ, កុសលមូលសំរោបនតោ, អបាយទ្វារបិធានតោ, សគ្គមោក្ខទ្វារវិវរណតោ, បរិយុដ្ឋានវូបសមនតោ, អនុសយសមុគ្ឃាតនតោតិ ឯវមាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។
Sīlādiatthasampattiyā sātthato, sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddappayogatāya uttānapadato, saṇhasukhumabhāvena duviññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddappayogatāya kaṇṇasukhato, vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato, thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā paresaṃ rāgapariḷāhādivūpasamanena karuṇāsītalato, kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato, pubbāparāviruddhasuvisuddhatthatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya evaṃ suyyamānasukhato, vimaddakkhamatāya hitajjhāsayappavattitatāya ca vīmaṃsiyamānahitato. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchāvādavigamanato, sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato, kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato, saggamokkhadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato, anusayasamugghātanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
អធោមុខដ្ឋបិតន្តិ កេនចិ អធោមុខំ ឋបិតំ។ ហេដ្ឋាមុខជាតន្តិ សភាវេនេវ ហេដ្ឋាមុខជាតំ។ ឧបរិមុខន្តិ ឧទ្ធំមុខំ។ ឧគ្ឃាដេយ្យាតិ វិវដំ ករេយ្យ។ ហត្ថេ គហេត្វាតិ ‘‘បុរត្ថាភិមុខោ ឧត្តរាភិមុខោ វា គច្ឆា’’តិអាទីនិ អវត្វា ហត្ថេ គហេត្វា ‘‘និស្សន្ទេហំ ឯស មគ្គោ, ឯវំ គច្ឆេយ្យា’’តិ វទេយ្យ។ កាឡបក្ខចាតុទ្ទសីតិ កាឡបក្ខេ ចាតុទ្ទសី។
Adhomukhaṭṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhajātaṃ. Uparimukhanti uddhaṃmukhaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthe gahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā ‘‘nissandehaṃ esa maggo, evaṃ gaccheyyā’’ti vadeyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī.
និក្កុជ្ជិតំ អាធេយ្យស្ស អនាធារភូតំ ភាជនំ អាធារភាវាបាទនវសេន ឧក្កុជ្ជេយ្យ។ ហេដ្ឋាមុខជាតតាយ សទ្ធម្មវិមុខំ, អធោមុខឋបិតតាយ អសទ្ធម្មេ បតិតន្តិ ឯវំ បទទ្វយំ យថារហំ យោជេតព្ពំ, ន យថាសង្ខ្យំ។ កាមំ កាមច្ឆន្ទាទយោបិ បដិច្ឆាទកា នីវរណភាវតោ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ បន សវិសេសំ បដិច្ឆាទិកា សត្តេ មិច្ឆាភិនិវេសនវសេនាតិ អាហ ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិគហនបដិច្ឆន្ន’’ន្តិ។ តេនាហ ភគវា ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិបរមាហំ, ភិក្ខវេ, វជ្ជំ វទាមី’’តិ (អ. និ. ១.៣១០)។ សព្ពោ អបាយគាមិមគ្គោ កុម្មគ្គោ ‘‘កុច្ឆិតោ មគ្គោ’’តិ កត្វា។ សម្មាទិដ្ឋិអាទីនំ ឧជុបដិបក្ខតាយ មិច្ឆាទិដ្ឋិអាទយោ អដ្ឋ មិច្ឆត្តធម្មា មិច្ឆាមគ្គោ។ តេនេវ ហិ តទុភយប្បដិបក្ខតំ សន្ធាយ ‘‘សគ្គមោក្ខមគ្គំ អាវិករោន្តេនា’’តិ វុត្តំ។ សប្បិអាទិសន្និស្សយោ បទីបោ ន តថា ឧជ្ជលោ, យថា តេលសន្និស្សយោតិ តេលបជ្ជោតគ្គហណំ។ ឯតេហិ បរិយាយេហីតិ ឯតេហិ និក្កុជ្ជិតុក្កុជ្ជនប្បដិច្ឆន្នវិវរណាទិឧបមោបមិតព្ពាការេហិ។
Nikkujjitaṃ ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ, adhomukhaṭhapitatāya asaddhamme patitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanavasenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 1.310). Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo ‘‘kucchito maggo’’ti katvā. Sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayappaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ āvikarontenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā ujjalo, yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ.Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanappaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbākārehi.
បសន្នការន្តិ បសន្នេហិ កាតព្ពំ សក្ការំ។ សរណន្តិ បដិសរណំ។ តេនាហ ‘‘បរាយណ’’ន្តិ។ បរាយណភាវោ ច អនត្ថនិសេធនេន អត្ថសម្បដិបាទនេន ច ហោតីតិ អាហ ‘‘អឃស្ស, តាតា, ហិតស្ស ច វិធាតា’’តិ។ អឃស្សាតិ ទុក្ខតោតិ វទន្តិ, បាបតោតិ បន អត្ថោ យុត្តោ។ និស្សក្កេ ចេតំ សាមិវចនំ។ ឯត្ថ ច នាយំ គមិ-សទ្ទោ នី-សទ្ទាទយោ វិយ ទ្វិកម្មកោ, តស្មា យថា ‘‘អជំ គាមំ នេតី’’តិ វុច្ចតិ, ឯវំ ‘‘ភគវន្តំ សរណំ គច្ឆាមី’’តិ វត្តុំ ន សក្កា។ ‘‘សរណន្តិ គច្ឆាមី’’តិ បន វត្តព្ពំ។ ឥតិ-សទ្ទោ ចេត្ថ លុត្តនិទ្ទិដ្ឋោ។ តស្ស ចាយមត្ថោ – គមនញ្ច តទធិប្បាយេន ភជនំ ជាននំ វាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឥតិ ឥមិនា អធិប្បាយេនា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ភជាមីតិអាទីសុ បុរិមស្ស បុរិមស្ស បច្ឆិមំ បច្ឆិមំ អត្ថវចនំ។ ភជនំ វា សរណាធិប្បាយេន ឧបសង្កមនំ។ សេវនំ សន្តិកាវចរតា។ បយិរុបាសនំ វត្តប្បដិវត្តករណេន ឧបដ្ឋានន្តិ ឯវំ សព្ពថាបិ អនញ្ញសរណតំយេវ ទីបេតិ។ ‘‘គច្ឆាមី’’តិ បទស្ស ពុជ្ឈាមីតិ អយមត្ថោ កថំ លព្ភតីតិ អាហ ‘‘យេសំ ហី’’តិអាទិ។
Pasannakāranti pasannehi kātabbaṃ sakkāraṃ. Saraṇanti paṭisaraṇaṃ. Tenāha ‘‘parāyaṇa’’nti. Parāyaṇabhāvo ca anatthanisedhanena atthasampaṭipādanena ca hotīti āha ‘‘aghassa, tātā, hitassa ca vidhātā’’ti. Aghassāti dukkhatoti vadanti, pāpatoti pana attho yutto. Nissakke cetaṃ sāmivacanaṃ. Ettha ca nāyaṃ gami-saddo nī-saddādayo viya dvikammako, tasmā yathā ‘‘ajaṃ gāmaṃ netī’’ti vuccati, evaṃ ‘‘bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti vattuṃ na sakkā. ‘‘Saraṇanti gacchāmī’’ti pana vattabbaṃ. Iti-saddo cettha luttaniddiṭṭho. Tassa cāyamattho – gamanañca tadadhippāyena bhajanaṃ jānanaṃ vāti dassento ‘‘iti iminā adhippāyenā’’tiādimāha. Tattha bhajāmītiādīsu purimassa purimassa pacchimaṃ pacchimaṃ atthavacanaṃ. Bhajanaṃ vā saraṇādhippāyena upasaṅkamanaṃ. Sevanaṃ santikāvacaratā. Payirupāsanaṃ vattappaṭivattakaraṇena upaṭṭhānanti evaṃ sabbathāpi anaññasaraṇataṃyeva dīpeti. ‘‘Gacchāmī’’ti padassa bujjhāmīti ayamattho kathaṃ labbhatīti āha ‘‘yesaṃ hī’’tiādi.
អធិគតមគ្គេ សច្ឆិកតនិរោធេតិ បទទ្វយេនបិ ផលដ្ឋា ឯវ ទស្សិតា, ន មគ្គដ្ឋាតិ តេ ទស្សេន្តោ ‘‘យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជមានេ ចា’’តិ អាហ។ ននុ ច កល្យាណបុថុជ្ជនោបិ យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជតីតិ វុច្ចតីតិ? កិញ្ចាបិ វុច្ចតិ, និប្បរិយាយេន បន មគ្គដ្ឋា ឯវ តថា វត្តព្ពា, ន ឥតរេ សម្មត្តនិយាមោក្កមនាភាវតោ។ តថា ហិ តេ ឯវ វុត្តា ‘‘អបាយេសុ អបតមានេ ធារេតី’’តិ។ សម្មត្តនិយាមោក្កមនេន ហិ អបាយវិនិមុត្តិសម្ភវោ។ អក្ខាយតីតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ អាទ្យត្ថោ, បការត្ថោ វា។ តេន ‘‘យាវតា, ភិក្ខវេ, ធម្មា សង្ខតា វា អសង្ខតា វា, វិរាគោ តេសំ អគ្គមក្ខាយតី’’តិ (ឥតិវុ. ៩០; អ. និ. ៤.៣៤) សុត្តបទំ សង្គណ្ហាតិ, ‘‘វិត្ថារោ’’តិ វា ឥមិនា។ ឯត្ថ ច អរិយមគ្គោ និយ្យានិកតាយ, និព្ពានំ តស្ស តទត្ថសិទ្ធិហេតុតាយាតិ ឧភយមេវ និប្បរិយាយេន ធម្មោតិ វុត្តោ។ និព្ពានញ្ហិ អារម្មណបច្ចយភូតំ លភិត្វា អរិយមគ្គោ តទត្ថសិទ្ធិយា សំវត្តតិ, តថាបិ យស្មា អរិយផលានំ ‘‘តាយ សទ្ធាយ អវូបសន្តាយា’’តិអាទិវចនតោ មគ្គេន សមុច្ឆិន្នានំ កិលេសានំ បដិប្បស្សទ្ធិប្បហានកិច្ចតាយ និយ្យានានុគុណតាយ និយ្យានបរិយោសានតាយ ច។ បរិយត្តិធម្មស្ស បន និយ្យានិកធម្មសមធិគមហេតុតាយាតិ ឥមិនា បរិយាយេន វុត្តនយេន ធម្មភាវោ លព្ភតិ ឯវ។ ស្វាយមត្ថោ បាឋារុឡ្ហោ ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ន កេវល’’ន្តិអាទិមាហ។
Adhigatamagge sacchikatanirodheti padadvayenapi phalaṭṭhā eva dassitā, na maggaṭṭhāti te dassento ‘‘yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne cā’’ti āha. Nanu ca kalyāṇaputhujjanopi yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjatīti vuccatīti? Kiñcāpi vuccati, nippariyāyena pana maggaṭṭhā eva tathā vattabbā, na itare sammattaniyāmokkamanābhāvato. Tathā hi te eva vuttā ‘‘apāyesu apatamāne dhāretī’’ti. Sammattaniyāmokkamanena hi apāyavinimuttisambhavo. Akkhāyatīti ettha iti-saddo ādyattho, pakārattho vā. Tena ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) suttapadaṃ saṅgaṇhāti, ‘‘vitthāro’’ti vā iminā. Ettha ca ariyamaggo niyyānikatāya, nibbānaṃ tassa tadatthasiddhihetutāyāti ubhayameva nippariyāyena dhammoti vutto. Nibbānañhi ārammaṇapaccayabhūtaṃ labhitvā ariyamaggo tadatthasiddhiyā saṃvattati, tathāpi yasmā ariyaphalānaṃ ‘‘tāya saddhāya avūpasantāyā’’tiādivacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya niyyānānuguṇatāya niyyānapariyosānatāya ca. Pariyattidhammassa pana niyyānikadhammasamadhigamahetutāyāti iminā pariyāyena vuttanayena dhammabhāvo labbhati eva. Svāyamattho pāṭhāruḷho evāti dassento ‘‘na kevala’’ntiādimāha.
កាមរាគោ ភវរាគោតិ ឯវមាទិភេទោ សព្ពោបិ រាគោ វិរជ្ជតិ បហីយតិ ឯតេនាតិ រាគវិរាគោតិ មគ្គោ កថិតោ។ ឯជាសង្ខាតាយ តណ្ហាយ អន្តោនិជ្ឈានលក្ខណស្ស សោកស្ស ច តទុប្បត្តិយំ សព្ពសោ បរិក្ខីណត្តា អនេជមសោកន្តិ ផលំ កថិតំ។ អប្បដិកូលន្តិ អវិរោធទីបនតោ កេនចិ អវិរុទ្ធំ, ឥដ្ឋំ បណីតន្តិ វា អត្ថោ។ បគុណរូបេន បវត្តិតត្តា, បកដ្ឋគុណវិភាវនតោ វា បគុណំ។ សព្ពធម្មក្ខន្ធា កថិតាតិ យោជនា។
Kāmarāgo bhavarāgoti evamādibhedo sabbopi rāgo virajjati pahīyati etenāti rāgavirāgoti maggo kathito. Ejāsaṅkhātāya taṇhāya antonijjhānalakkhaṇassa sokassa ca taduppattiyaṃ sabbaso parikkhīṇattā anejamasokanti phalaṃ kathitaṃ. Appaṭikūlanti avirodhadīpanato kenaci aviruddhaṃ, iṭṭhaṃ paṇītanti vā attho. Paguṇarūpena pavattitattā, pakaṭṭhaguṇavibhāvanato vā paguṇaṃ. Sabbadhammakkhandhā kathitāti yojanā.
ទិដ្ឋិសីលសង្ឃាតេនាតិ ‘‘យាយំ ទិដ្ឋិ អរិយា និយ្យានិកា និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ, តថារូបាយ ទិដ្ឋិយា ទិដ្ឋិសាមញ្ញគតោ វិហរតី’’តិ (ទី. និ. ៣.៣២៤, ៣៥៧; ម. និ. ១.៤៩២; ៣.៥៤; អ. និ. ៦.១២; បរិ. ២៧៤) ឯវំ វុត្តាយ ទិដ្ឋិយា, ‘‘យានិ តានិ សីលានិ អខណ្ឌានិ អច្ឆិទ្ទានិ អសពលានិ អកម្មាសានិ ភុជិស្សានិ វិញ្ញុប្បសត្ថានិ អបរាមដ្ឋានិ សមាធិសំវត្តនិកានិ, តថារូបេហិ សីលេហិ សីលសាមញ្ញគតោ វិហរតី’’តិ (ទី. និ. ៣.៣២៤; ម. និ. ១.៤៩២; ៣.៥៤; អ. និ. ៦.១២; បរិ. ២៧៤) ច ឯវំ វុត្តានំ សីលានញ្ច សំហតភាវេន, ទិដ្ឋិសីលសាមញ្ញេនាតិ អត្ថោ។ សំហតោតិ ឃដិតោ, សមេតោតិ អត្ថោ។ អរិយបុគ្គលា ហិ យត្ថ កត្ថចិ ទូរេ ឋិតាបិ អត្តនោ គុណសាមគ្គិយា សំហតា ឯវ។ អដ្ឋ ច បុគ្គល ធម្មទសា តេតិ តេ បុរិសយុគវសេន ចត្តារោបិ បុគ្គលវសេន អដ្ឋេវ អរិយធម្មស្ស បច្ចក្ខទស្សាវិតាយ ធម្មទសា។ តីណិ វត្ថូនិ សរណន្តិ គមនេន តិក្ខត្តុំ គមនេន ច តីណិ សរណគមនានិ។ បដិវេទេសីតិ អត្តនោ ហទយគតំ វាចាយ បវេទេសិ។
Diṭṭhisīlasaṅghātenāti ‘‘yāyaṃ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāya, tathārūpāya diṭṭhiyā diṭṭhisāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324, 357; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) evaṃ vuttāya diṭṭhiyā, ‘‘yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, tathārūpehi sīlehi sīlasāmaññagato viharatī’’ti (dī. ni. 3.324; ma. ni. 1.492; 3.54; a. ni. 6.12; pari. 274) ca evaṃ vuttānaṃ sīlānañca saṃhatabhāvena, diṭṭhisīlasāmaññenāti attho. Saṃhatoti ghaṭito, sametoti attho. Ariyapuggalā hi yattha katthaci dūre ṭhitāpi attano guṇasāmaggiyā saṃhatā eva. Aṭṭha ca puggala dhammadasā teti te purisayugavasena cattāropi puggalavasena aṭṭheva ariyadhammassa paccakkhadassāvitāya dhammadasā. Tīṇi vatthūni saraṇanti gamanena tikkhattuṃ gamanena ca tīṇi saraṇagamanāni. Paṭivedesīti attano hadayagataṃ vācāya pavedesi.
សរណគមនស្ស វិសយប្បភេទផលសំកិលេសភេទានំ វិយ កត្តុវិភាវនា តត្ថ កោសល្លាយ ហោតីតិ សរណគមនេសុ អត្ថកោសល្លត្ថំ ‘‘សរណំ, សរណគមនំ, យោ ច សរណំ គច្ឆតិ, សរណគមនប្បភេទោ, សរណគមនផលំ, សំកិលេសោ, ភេទោតិ អយំ វិធិ វេទិតព្ពោ’’តិ វុត្តំ តេន វិនា សរណគមនស្សេវ អសម្ភវតោ។ កស្មា បនេត្ថ វោទានំ ន គហិតំ, ននុ វោទានវិភាវនាបិ តត្ថ កោសល្លាយ ហោតីតិ? សច្ចមេតំ, តំ បន សំកិលេសគ្គហណេន អត្ថតោ ទីបិតំ ហោតីតិ ន គហិតំ។ យានិ ហិ នេសំ សំកិលេសការណានិ អញ្ញាណាទីនិ, តេសំ សព្ពេន សព្ពំ អនុប្បន្នានំ អនុប្បាទនេន, ឧប្បន្នានញ្ច បហានេន វោទានំ ហោតីតិ។
Saraṇagamanassa visayappabhedaphalasaṃkilesabhedānaṃ viya kattuvibhāvanā tattha kosallāya hotīti saraṇagamanesu atthakosallatthaṃ ‘‘saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ, yo ca saraṇaṃ gacchati, saraṇagamanappabhedo, saraṇagamanaphalaṃ, saṃkileso, bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo’’ti vuttaṃ tena vinā saraṇagamanasseva asambhavato. Kasmā panettha vodānaṃ na gahitaṃ, nanu vodānavibhāvanāpi tattha kosallāya hotīti? Saccametaṃ, taṃ pana saṃkilesaggahaṇena atthato dīpitaṃ hotīti na gahitaṃ. Yāni hi nesaṃ saṃkilesakāraṇāni aññāṇādīni, tesaṃ sabbena sabbaṃ anuppannānaṃ anuppādanena, uppannānañca pahānena vodānaṃ hotīti.
ហិំសត្ថស្ស ធាតុសទ្ទស្ស វសេនេតំ បទំ ទដ្ឋព្ពន្តិ ‘‘ហិំសតីតិ សរណ’’ន្តិ វត្វា តំ បន ហិំសនំ កេសំ, កថំ, កស្ស វាតិ ចោទនំ សោធេន្តោ ‘‘សរណគតាន’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ភយន្តិ វដ្ដភយំ។ សន្តាសន្តិ ចិត្តុត្រាសំ។ តេនេវ ចេតសិកទុក្ខស្ស គហិតត្តា ទុក្ខន្តិ កាយិកំ ទុក្ខំ។ ទុគ្គតិបរិកិលេសន្តិ ទុគ្គតិបរិយាបន្នំ សព្ពម្បិ ទុក្ខំ។ តយិទំ សព្ពំ បរតោ ផលកថាយ អាវិ ភវិស្សតិ។ ឯតន្តិ សរណន្តិ បទំ។ ឯវំ អវិសេសតោ សរណសទ្ទស្ស បទត្ថំ ទស្សេត្វា ឥទានិ វិសេសតោ ទស្សេតុំ ‘‘អថ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ហិតេ បវត្តនេនាតិ ‘‘សម្បន្នសីលា, ភិក្ខវេ, វិហរថា’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៦៤, ៦៩) អត្ថេ និយោជនេន។ អហិតា និវត្តនេនាតិ ‘‘បាណាតិបាតស្ស ខោ បាបកោ វិបាកោ អភិសម្បរាយ’’ន្តិអាទិនា អាទីនវទស្សនាទិមុខេន អនត្ថតោ និវត្តនេន។ ភយំ ហិំសតីតិ ហិតាហិតេសុ អប្បវត្តិប្បវត្តិហេតុកំ ព្យសនំ អប្បវត្តិករណេន វិនាសេតិ ពុទ្ធោ។ ភវកន្តារា ឧត្តារណេន មគ្គសង្ខាតោ ធម្មោ។ ឥតរោ អស្សាសទានេន សត្តានំ ភយំ ហិំសតីតិ យោជនា។ ការានន្តិ ទានវសេន បូជាវសេន ច ឧបនីតានំ សក្ការានំ។ វិបុលផលប្បដិលាភករណេន សត្តានំ ភយំ ហិំសតិ សង្ឃោ អនុត្តរទក្ខិណេយ្យភាវតោតិ អធិប្បាយោ។ ឥមិនាបិ បរិយាយេនាតិ ឥមិនាបិ វិភជិត្វា វុត្តេន ការណេន។
Hiṃsatthassa dhātusaddassa vasenetaṃ padaṃ daṭṭhabbanti ‘‘hiṃsatīti saraṇa’’nti vatvā taṃ pana hiṃsanaṃ kesaṃ, kathaṃ, kassa vāti codanaṃ sodhento ‘‘saraṇagatāna’’ntiādimāha. Tattha bhayanti vaṭṭabhayaṃ. Santāsanti cittutrāsaṃ. Teneva cetasikadukkhassa gahitattā dukkhanti kāyikaṃ dukkhaṃ. Duggatiparikilesanti duggatipariyāpannaṃ sabbampi dukkhaṃ. Tayidaṃ sabbaṃ parato phalakathāya āvi bhavissati. Etanti saraṇanti padaṃ. Evaṃ avisesato saraṇasaddassa padatthaṃ dassetvā idāni visesato dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Hite pavattanenāti ‘‘sampannasīlā, bhikkhave, viharathā’’tiādinā (ma. ni. 1.64, 69) atthe niyojanena. Ahitā nivattanenāti ‘‘pāṇātipātassa kho pāpako vipāko abhisamparāya’’ntiādinā ādīnavadassanādimukhena anatthato nivattanena. Bhayaṃ hiṃsatīti hitāhitesu appavattippavattihetukaṃ byasanaṃ appavattikaraṇena vināseti buddho. Bhavakantārā uttāraṇena maggasaṅkhāto dhammo. Itaro assāsadānena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti yojanā. Kārānanti dānavasena pūjāvasena ca upanītānaṃ sakkārānaṃ. Vipulaphalappaṭilābhakaraṇena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsati saṅgho anuttaradakkhiṇeyyabhāvatoti adhippāyo. Imināpi pariyāyenāti imināpi vibhajitvā vuttena kāraṇena.
‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភគវា, ស្វាក្ខាតោ ធម្មោ, សុប្បដិបន្នោ សង្ឃោ’’តិ ឯវំ បវត្តោ តត្ថ រតនត្តយេ បសាទោ តប្បសាទោ, តទេវ រត្តនត្តយំ គរុ ឯតស្សាតិ តគ្គរុ, តព្ភាវោ តគ្គរុតា, តប្បសាទោ ច តគ្គរុតា ច តប្បសាទតគ្គរុតា។ តាហិ តប្បសាទតគ្គរុតាហិ។ វិធុតទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាសម្មោហអស្សទ្ធិយាទិតាយ វិហតកិលេសោ។ តទេវ រតនត្តយំ បរាយណំ គតិ តាណំ លេណន្តិ ឯវំ បវត្តិយា តប្បរាយណតាការប្បវត្តោ ចិត្តុប្បាទោ សរណគមនំ សរណន្តិ គច្ឆតិ ឯតេនាតិ។ តំសមង្គីតិ តេន យថាវុត្តចិត្តុប្បាទេន សមន្នាគតោ។ ឯវំ ឧបេតីតិ ឯវំ ភជតិ សេវតិ បយិរុបាសតិ, ឯវំ វា ជានាតិ ពុជ្ឈតីតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។
‘‘Sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti evaṃ pavatto tattha ratanattaye pasādo tappasādo, tadeva rattanattayaṃ garu etassāti taggaru, tabbhāvo taggarutā, tappasādo ca taggarutā ca tappasādataggarutā. Tāhi tappasādataggarutāhi. Vidhutadiṭṭhivicikicchāsammohaassaddhiyāditāya vihatakileso. Tadeva ratanattayaṃ parāyaṇaṃ gati tāṇaṃ leṇanti evaṃ pavattiyā tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādosaraṇagamanaṃ saraṇanti gacchati etenāti. Taṃsamaṅgīti tena yathāvuttacittuppādena samannāgato. Evaṃ upetīti evaṃ bhajati sevati payirupāsati, evaṃ vā jānāti bujjhatīti evamattho veditabbo.
ឯត្ថ ច បសាទគ្គហណេន លោកិយសរណគមនមាហ។ តញ្ហិ បសាទប្បធានំ។ គរុតាគហណេន លោកុត្តរំ។ អរិយា ហិ រតនត្តយគុណាភិញ្ញតាយ បាសាណច្ឆត្តំ បិយ គរុំ កត្វា បស្សន្តិ, តស្មា តប្បសាទេន វិក្ខម្ភនវសេន វិហតកិលេសោ, តគ្គរុតាយ សមុច្ឆេទវសេនាតិ យោជេតព្ពំ អគារវករណហេតូនំ សមុច្ឆិន្ទនតោ។ តប្បរាយណតា បនេត្ថ តគ្គតិកតាតិ តាយ ចតុព្ពិធម្បិ វក្ខមានំ សរណគមនំ គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ អវិសេសេន វា បសាទគរុតា ជោតិតាតិ បសាទគ្គហណេន អវេច្ចប្បសាទស្ស ឥតរស្ស ច គហណំ, តថា គរុតាគហណេនាតិ ឧភយេនបិ ឧភយំ សរណគមនំ យោជេតព្ពំ។
Ettha ca pasādaggahaṇena lokiyasaraṇagamanamāha. Tañhi pasādappadhānaṃ. Garutāgahaṇena lokuttaraṃ. Ariyā hi ratanattayaguṇābhiññatāya pāsāṇacchattaṃ piya garuṃ katvā passanti, tasmā tappasādena vikkhambhanavasena vihatakileso, taggarutāya samucchedavasenāti yojetabbaṃ agāravakaraṇahetūnaṃ samucchindanato. Tapparāyaṇatā panettha taggatikatāti tāya catubbidhampi vakkhamānaṃ saraṇagamanaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Avisesena vā pasādagarutā jotitāti pasādaggahaṇena aveccappasādassa itarassa ca gahaṇaṃ, tathā garutāgahaṇenāti ubhayenapi ubhayaṃ saraṇagamanaṃ yojetabbaṃ.
មគ្គក្ខណេ ឥជ្ឈតីតិ យោជនា។ និព្ពានារម្មណំ ហុត្វាតិ ឯតេន អត្ថតោ ចតុសច្ចាធិគមោ ឯវ លោកុត្តរសរណគមនន្តិ ទស្សេតិ។ តត្ថ ហិ និព្ពានធម្មោ សច្ឆិកិរិយាភិសមយវសេន, មគ្គធម្មោ ភាវនាភិសមយវសេន បដិវិជ្ឈិយមានោយេវ សរណគមនត្តំ សាធេតិ, ពុទ្ធគុណា បន សាវកគោចរភូតា បរិញ្ញាភិសមយវសេន, តថា អរិយសង្ឃគុណា។ តេនាហ ‘‘កិច្ចតោ សកលេបិ រតនត្តយេ ឥជ្ឈតី’’តិ។ ឥជ្ឈន្តញ្ច សហេវ ឥជ្ឈតិ, ន លោកិយំ វិយ បដិបាដិយា អសម្មោហប្បដិវេធេន បដិវិទ្ធត្តាតិ អធិប្បាយោ។ យេ បន វទន្តិ ‘‘ន សរណគមនំ និព្ពានារម្មណំ ហុត្វា បវត្តតិ, មគ្គស្ស អធិគតត្តា បន អធិគតមេវ ហោតិ ឯកច្ចានំ តេវិជ្ជាទីនំ លោកិយវិជ្ជាទយោ វិយា’’តិ, តេសំ លោកិយមេវ សរណគមនំ សិយា, ន លោកុត្តរំ, តញ្ច អយុត្តំ ទុវិធស្សបិ ឥច្ឆិតព្ពត្តា។
Maggakkhaṇe ijjhatīti yojanā. Nibbānārammaṇaṃ hutvāti etena atthato catusaccādhigamo eva lokuttarasaraṇagamananti dasseti. Tattha hi nibbānadhammo sacchikiriyābhisamayavasena, maggadhammo bhāvanābhisamayavasena paṭivijjhiyamānoyeva saraṇagamanattaṃ sādheti, buddhaguṇā pana sāvakagocarabhūtā pariññābhisamayavasena, tathā ariyasaṅghaguṇā. Tenāha ‘‘kiccato sakalepi ratanattaye ijjhatī’’ti. Ijjhantañca saheva ijjhati, na lokiyaṃ viya paṭipāṭiyā asammohappaṭivedhena paṭividdhattāti adhippāyo. Ye pana vadanti ‘‘na saraṇagamanaṃ nibbānārammaṇaṃ hutvā pavattati, maggassa adhigatattā pana adhigatameva hoti ekaccānaṃ tevijjādīnaṃ lokiyavijjādayo viyā’’ti, tesaṃ lokiyameva saraṇagamanaṃ siyā, na lokuttaraṃ, tañca ayuttaṃ duvidhassapi icchitabbattā.
តន្តិ លោកិយសរណគមនំ។ សទ្ធាបដិលាភោ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភគវា’’តិអាទិនា។ សទ្ធាមូលិកាតិ យថាវុត្តសទ្ធាបុព្ពង្គមា។ សម្មាទិដ្ឋិ ពុទ្ធសុពុទ្ធតំ, ធម្មសុធម្មតំ, សង្ឃសុប្បដិបត្តិញ្ច លោកិយាវពោធវសេនេវ សម្មា ញាយេន ទស្សនតោ។ សទ្ធាមូលិកា ច សម្មាទិដ្ឋីតិ ឯតេន សទ្ធូបនិស្សយា យថាវុត្តលក្ខណា បញ្ញា លោកិយសរណគមនន្តិ ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘ទិដ្ឋិជុកម្មន្តិ វុច្ចតី’’តិ។ ទិដ្ឋិយេវ អត្តនោ បច្ចយេហិ ឧជុ ករីយតីតិ កត្វា , ទិដ្ឋិ វា ឧជុ ករីយតិ ឯតេនាតិ ទិដ្ឋិជុកម្មំ, តថាបវត្តោ ចិត្តុប្បាទោ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘តប្បរាយណតាការប្បវត្តោ ចិត្តុប្បាទោ’’តិ ឥទញ្ច វចនំ សមត្ថិតំ ហោតិ, សទ្ធាបុព្ពង្គមសម្មាទិដ្ឋិគ្គហណំ បន ចិត្តុប្បាទស្ស តប្បធានតាយាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ សទ្ធាបដិលាភោតិ ឥមិនា មាតាទីហិ ឧស្សាហិតទារកាទីនំ វិយ ញាណវិប្បយុត្តំ សរណគមនំ ទស្សេតិ, សម្មាទិដ្ឋីតិ ឥមិនា ញាណសម្បយុត្តំ សរណគមនំ។
Tanti lokiyasaraṇagamanaṃ. Saddhāpaṭilābho ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’tiādinā. Saddhāmūlikāti yathāvuttasaddhāpubbaṅgamā. Sammādiṭṭhi buddhasubuddhataṃ, dhammasudhammataṃ, saṅghasuppaṭipattiñca lokiyāvabodhavaseneva sammā ñāyena dassanato. Saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhīti etena saddhūpanissayā yathāvuttalakkhaṇā paññā lokiyasaraṇagamananti dasseti. Tenāha ‘‘diṭṭhijukammanti vuccatī’’ti. Diṭṭhiyeva attano paccayehi uju karīyatīti katvā , diṭṭhi vā uju karīyati etenāti diṭṭhijukammaṃ, tathāpavatto cittuppādo. Evañca katvā ‘‘tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo’’ti idañca vacanaṃ samatthitaṃ hoti, saddhāpubbaṅgamasammādiṭṭhiggahaṇaṃ pana cittuppādassa tappadhānatāyāti daṭṭhabbaṃ. Saddhāpaṭilābhoti iminā mātādīhi ussāhitadārakādīnaṃ viya ñāṇavippayuttaṃ saraṇagamanaṃ dasseti, sammādiṭṭhīti iminā ñāṇasampayuttaṃ saraṇagamanaṃ.
តយិទំ លោកិយំ សរណគមនំ។ អត្តា សន្និយ្យាតីយតិ អប្បីយតិ បរិច្ចជីយតិ ឯតេនាតិ អត្តសន្និយ្យាតនំ, យថាវុត្តំ ទិដ្ឋិជុកម្មំ។ តំ រតនត្តយំ បរាយណំ បដិសរណំ ឯតស្សាតិ តប្បរាយណោ, បុគ្គលោ ចិត្តុប្បាទោ វា, តស្ស ភាវោ តប្បរាយណតា, យថាវុត្តំ ទិដ្ឋិជុកម្មមេវ។ សរណន្តិ អធិប្បាយេន សិស្សភាវំ អន្តេវាសិកភាវំ ឧបគច្ឆតិ ឯតេនាតិ សិស្សភាវូបគមនំ។ សរណគមនាធិប្បាយេនេវ បណិបតតិ ឯតេនាតិ បណិបាតោ។ សព្ពត្ថ យថាវុត្តទិដ្ឋិជុកម្មវសេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អត្តបរិច្ចជនន្តិ សំសារទុក្ខនិស្សរណត្ថំ អត្តនោ អត្ថភាវស្ស បរិច្ចជនំ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ ពុទ្ធាទីនំយេវាតិ អវធារណំ អត្តសន្និយ្យាតនាទីសុបិ តត្ថ តត្ថ វត្តព្ពំ។ ឯវញ្ហិ តទញ្ញនិវត្តនំ កតំ ហោតិ។
Tayidaṃ lokiyaṃ saraṇagamanaṃ. Attā sanniyyātīyati appīyati pariccajīyati etenāti attasanniyyātanaṃ, yathāvuttaṃ diṭṭhijukammaṃ. Taṃ ratanattayaṃ parāyaṇaṃ paṭisaraṇaṃ etassāti tapparāyaṇo, puggalo cittuppādo vā, tassa bhāvo tapparāyaṇatā, yathāvuttaṃ diṭṭhijukammameva. Saraṇanti adhippāyena sissabhāvaṃ antevāsikabhāvaṃ upagacchati etenāti sissabhāvūpagamanaṃ. Saraṇagamanādhippāyeneva paṇipatati etenāti paṇipāto. Sabbattha yathāvuttadiṭṭhijukammavaseneva attho veditabbo. Attapariccajananti saṃsāradukkhanissaraṇatthaṃ attano atthabhāvassa pariccajanaṃ. Esa nayo sesesupi. Buddhādīnaṃyevāti avadhāraṇaṃ attasanniyyātanādīsupi tattha tattha vattabbaṃ. Evañhi tadaññanivattanaṃ kataṃ hoti.
ឯវំ អត្តសន្និយ្យាតនាទីនិ ឯកេន បការេន ទស្សេត្វា ឥទានិ អបរេហិបិ បការេហិ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ តេន បរិយាយន្តរេហិបិ អត្តសន្និយ្យាតនំ កតមេវ ហោតិ អត្ថស្ស អភិន្នត្តាតិ ទស្សេតិ។ អាឡវកាទីនន្តិ អាទិ-សទ្ទេន សាតាគិរិហេមវតាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ ននុ ចេតេ អាឡវកាទយោ មគ្គេនេវ អាគតសរណគមនា, កថំ តេសំ តប្បរាយណតាសរណគមនំ វុត្តន្តិ? មគ្គេនាគតសរណគមនេហិបិ ‘‘សោ អហំ វិចរិស្សាមិ…បេ.… សុធម្មតំ (សំ. និ. ១.២៤៦; សុ. និ. ១៩៤)។ តេ មយំ វិចរិស្សាម, គាមា គាមំ នគា នគំ…បេ.… សុធម្មត’’ន្តិ (សុ. និ. ១៨២) ច តេហិ តប្បរាយណតាការស្ស បវេទិតត្តា តថា វុត្តំ។
Evaṃ attasanniyyātanādīni ekena pakārena dassetvā idāni aparehipi pakārehi dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi āraddhaṃ. Tena pariyāyantarehipi attasanniyyātanaṃ katameva hoti atthassa abhinnattāti dasseti. Āḷavakādīnanti ādi-saddena sātāgirihemavatādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Nanu cete āḷavakādayo maggeneva āgatasaraṇagamanā, kathaṃ tesaṃ tapparāyaṇatāsaraṇagamanaṃ vuttanti? Maggenāgatasaraṇagamanehipi ‘‘so ahaṃ vicarissāmi…pe… sudhammataṃ (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 194). Te mayaṃ vicarissāma, gāmā gāmaṃ nagā nagaṃ…pe… sudhammata’’nti (su. ni. 182) ca tehi tapparāyaṇatākārassa paveditattā tathā vuttaṃ.
សោ បនេស ញាតិ…បេ.… វសេនាតិ ឯត្ថ ញាតិវសេន, ភយវសេន, អាចរិយវសេន, ទក្ខិណេយ្យវសេនាតិ បច្ចេកំ ‘‘វសេនា’’តិ បទំ យោជេតព្ពំ។ តត្ថ ញាតិវសេនាតិ ញាតិភាវវសេន។ ឯវំ សេសេសុបិ ។ ទក្ខិណេយ្យបណិបាតេនាតិ ទក្ខិណេយ្យតាហេតុកេន បណិបតនេនាតិ អត្ថោ។ ឥតរេហីតិ ញាតិភាវាទិវសប្បវត្តេហិ តីហិ បណិបាតេហិ។ ឥតរេហីតិអាទិនា សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘តស្មា’’តិអាទិ វុត្តំ។ វន្ទតីតិ បណិបាតស្ស លក្ខណវចនំ ។ ឯវរូបន្តិ ទិដ្ឋធម្មិកំ សន្ធាយ វទតិ។ សម្បរាយិកញ្ហិ និយ្យានិកំ វា អនិយ្យានិកំ វា អនុសាសនិំ បច្ចាសីសន្តោ ទក្ខិណេយ្យបណិបាតមេវ ករោតីតិ អធិប្បាយោ។ សរណគមនប្បភេទោតិ សរណគមនវិភាគោ។
So panesa ñāti…pe… vasenāti ettha ñātivasena, bhayavasena, ācariyavasena, dakkhiṇeyyavasenāti paccekaṃ ‘‘vasenā’’ti padaṃ yojetabbaṃ. Tattha ñātivasenāti ñātibhāvavasena. Evaṃ sesesupi . Dakkhiṇeyyapaṇipātenāti dakkhiṇeyyatāhetukena paṇipatanenāti attho. Itarehīti ñātibhāvādivasappavattehi tīhi paṇipātehi. Itarehītiādinā saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘tasmā’’tiādi vuttaṃ. Vandatīti paṇipātassa lakkhaṇavacanaṃ . Evarūpanti diṭṭhadhammikaṃ sandhāya vadati. Samparāyikañhi niyyānikaṃ vā aniyyānikaṃ vā anusāsaniṃ paccāsīsanto dakkhiṇeyyapaṇipātameva karotīti adhippāyo. Saraṇagamanappabhedoti saraṇagamanavibhāgo.
អរិយមគ្គោ ឯវ លោកុត្តរំ សរណគមនន្តិ អាហ ‘‘ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ វិបាកផល’’ន្តិ។ សព្ពទុក្ខក្ខយោតិ សកលស្ស វដ្ដទុក្ខស្ស អនុប្បាទនិរោធោ។ ឯតន្តិ ‘‘ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ, សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតី’’តិ (ធ. ប. ១៩០) ឯវំ វុត្តំ អរិយសច្ចានំ ទស្សនំ។
Ariyamaggo eva lokuttaraṃ saraṇagamananti āha ‘‘cattāri sāmaññaphalāni vipākaphala’’nti. Sabbadukkhakkhayoti sakalassa vaṭṭadukkhassa anuppādanirodho. Etanti ‘‘cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passatī’’ti (dha. pa. 190) evaṃ vuttaṃ ariyasaccānaṃ dassanaṃ.
និច្ចតោ អនុបគមនាទិវសេនាតិ និច្ចន្តិ អគ្គហណាទិវសេន។ អដ្ឋានន្តិ ហេតុប្បដិក្ខេបោ។ អនវកាសោតិ បច្ចយប្បដិក្ខេបោ។ ឧភយេនបិ ការណមេវ បដិក្ខិបតិ។ យន្តិ យេន ការណេន។ ទិដ្ឋិសម្បន្នោតិ មគ្គទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ សោតាបន្នោ។ កញ្ចិ សង្ខារន្តិ ចតុភូមកេសុ សង្ខតសង្ខារេសុ ឯកសង្ខារម្បិ។ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យាតិ និច្ចោតិ គណ្ហេយ្យ។ សុខតោ ឧបគច្ឆេយ្យាតិ ‘‘ឯកន្តសុខី អត្តា ហោតិ អរោគោ បរំ មរណា’’តិ (ទី. និ. ១.៧៦, ៧៩) ឯវំ អត្តទិដ្ឋិវសេន សុខតោ គាហំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តចិត្តេន បន អរិយសាវកោ បរិឡាហវូបសមនត្ថំ មត្តហត្ថិបរិតាសិតោ វិយ ចោក្ខព្រាហ្មណោ ឧក្ការភូមិំ កញ្ចិ សង្ខារំ សុខតោ ឧបគច្ឆតិ។ អត្តវារេ កសិណាទិបញ្ញត្តិសង្គហត្ថំ ‘‘សង្ខារ’’ន្តិ អវត្វា ‘‘កញ្ចិ ធម្ម’’ន្តិ វុត្តំ។ ឥមេសុបិ ឋានេសុ ចតុភូមកវសេនេវ បរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ តេភូមកវសេនេវ វា។ យំ យញ្ហិ បុថុជ្ជនោ គាហវសេន គណ្ហាតិ, តតោ តតោ អរិយសាវកោ គាហំ វិនិវេឋេតិ។
Niccato anupagamanādivasenāti niccanti aggahaṇādivasena. Aṭṭhānanti hetuppaṭikkhepo. Anavakāsoti paccayappaṭikkhepo. Ubhayenapi kāraṇameva paṭikkhipati. Yanti yena kāraṇena. Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā samannāgato sotāpanno. Kañci saṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu ekasaṅkhārampi. Niccato upagaccheyyāti niccoti gaṇheyya. Sukhato upagaccheyyāti ‘‘ekantasukhī attā hoti arogo paraṃ maraṇā’’ti (dī. ni. 1.76, 79) evaṃ attadiṭṭhivasena sukhato gāhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttacittena pana ariyasāvako pariḷāhavūpasamanatthaṃ mattahatthiparitāsito viya cokkhabrāhmaṇo ukkārabhūmiṃ kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati. Attavāre kasiṇādipaññattisaṅgahatthaṃ ‘‘saṅkhāra’’nti avatvā ‘‘kañci dhamma’’nti vuttaṃ. Imesupi ṭhānesu catubhūmakavaseneva paricchedo veditabbo tebhūmakavaseneva vā. Yaṃ yañhi puthujjano gāhavasena gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti.
មាតរន្តិអាទីសុ ជនិកា មាតា, ជនកោ បិតា, មនុស្សភូតោ ខីណាសវោ អរហាតិ អធិប្បេតោ។ កិំ បន អរិយសាវកោ អញ្ញំ ជីវិតា វោរោបេយ្យាតិ? ឯតម្បិ អដ្ឋានំ, បុថុជ្ជនភាវស្ស បន មហាសាវជ្ជភាវទស្សនត្ថំ អរិយភាវស្ស ច ផលទស្សនត្ថំ ឯវំ វុត្តំ។ បទុដ្ឋចិត្តោតិ វធកចិត្តេន បទុដ្ឋចិត្តោ។ លោហិតំ ឧប្បាទេយ្យាតិ ជីវមានកសរីរេ ខុទ្ទកមក្ខិកាយ បិវនមត្តម្បិ លោហិតំ ឧប្បាទេយ្យ។ សង្ឃំ ភិន្ទេយ្យាតិ សមានសំវាសកំ សមានសីមាយំ ឋិតំ សង្ឃំ ‘‘កម្មេន ឧទ្ទេសេន វោហរន្តោ អនុស្សាវនេន សលាកគ្គាហេនា’’តិ (បរិ. ៤៥៨) ឯវំ វុត្តេហិ បញ្ចហិ ការណេហិ ភិន្ទេយ្យ។ អញ្ញំ សត្ថារន្តិ អញ្ញំ តិត្ថករំ ‘‘អយំ មេ សត្ថា’’តិ ឯវំ គណ្ហេយ្យាតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតីតិ អត្ថោ។
Mātarantiādīsu janikā mātā, janako pitā, manussabhūto khīṇāsavo arahāti adhippeto. Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti? Etampi aṭṭhānaṃ, puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyabhāvassa ca phaladassanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Paduṭṭhacittoti vadhakacittena paduṭṭhacitto. Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya. Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ saṅghaṃ ‘‘kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458) evaṃ vuttehi pañcahi kāraṇehi bhindeyya. Aññaṃ satthāranti aññaṃ titthakaraṃ ‘‘ayaṃ me satthā’’ti evaṃ gaṇheyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho.
ន តេ គមិស្សន្តិ អបាយន្តិ តេ ពុទ្ធំ សរណំ គតា តន្និមិត្តំ អបាយំ ន គមិស្សន្តិ, ទេវកាយំ បន បរិបូរេស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ទសហិ ឋានេហីតិ ទសហិ ការណេហិ។ អធិគណ្ហន្តីតិ អធិភវន្តិ។
Na tegamissanti apāyanti te buddhaṃ saraṇaṃ gatā tannimittaṃ apāyaṃ na gamissanti, devakāyaṃ pana paripūressantīti attho. Dasahi ṭhānehīti dasahi kāraṇehi. Adhigaṇhantīti adhibhavanti.
វេលាមសុត្តាទិវសេនាតិ ឯត្ថ ‘‘ករីសស្ស ចតុត្ថភាគប្បមាណានំ ចតុរាសីតិសហស្សសង្ខានំ សុវណ្ណបាតិរូបិយបាតិកំសបាតីនំ យថាក្កមំ រូបិយសុវណ្ណហិរញ្ញបូរានំ សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតានំ ចតុរាសីតិយា ហត្ថិសហស្សានំ, ចតុរាសីតិយា អស្សសហស្សានំ, ចតុរាសីតិយា រថសហស្សានំ, ចតុរាសីតិយា ធេនុសហស្សានំ, ចតុរាសីតិយា កញ្ញាសហស្សានំ, ចតុរាសីតិយា បល្លង្កសហស្សានំ, ចតុរាសីតិយា វត្ថកោដិសហស្សានំ, អបរិមាណស្ស ច ខជ្ជភោជ្ជាទិភេទស្ស អាហារស្ស បរិច្ចជនវសេន សត្តមាសាធិកានិ សត្ត សំវច្ឆរានិ និរន្តរំ បវត្តវេលាមមហាទានតោ ឯកស្ស សោតាបន្នស្ស ទិន្នទានំ មហប្ផលតរំ។ តតោ សតំ សោតាបន្នានំ ទិន្នទានតោ ឯកស្ស សកទាគាមិនោ, តតោ ឯកស្ស អនាគាមិនោ, តតោ ឯកស្ស អរហតោ, តតោ ឯកស្ស បច្ចេកពុទ្ធស្ស, តតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស, តតោ ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស ទិន្នទានំ មហប្ផលតរំ, តតោ ចាតុទ្ទិសំ សង្ឃំ ឧទ្ទិស្ស វិហារករណំ, តតោ សរណគមនំ មហប្ផលតរ’’ន្តិ ឥមមត្ថំ បកាសេន្តស្ស វេលាមសុត្តស្ស (អ. និ. ៩.២០) វសេន។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘យំ, គហបតិ, វេលាមោ ព្រាហ្មណោ ទានំ អទាសិ មហាទានំ, យោ ឯកំ ទិដ្ឋិសម្បន្នំ ភោជេយ្យ, ឥទំ តតោ មហប្ផលតរ’’ន្តិអាទិ (អ. និ. ៩.២០)។ វេលាមសុត្តាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន អគ្គប្បសាទសុត្តាទីនំ (អ. និ. ៤.៣៤; ឥតិវុ. ៩០) សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។
Velāmasuttādivasenāti ettha ‘‘karīsassa catutthabhāgappamāṇānaṃ caturāsītisahassasaṅkhānaṃ suvaṇṇapātirūpiyapātikaṃsapātīnaṃ yathākkamaṃ rūpiyasuvaṇṇahiraññapūrānaṃ sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitānaṃ caturāsītiyā hatthisahassānaṃ, caturāsītiyā assasahassānaṃ, caturāsītiyā rathasahassānaṃ, caturāsītiyā dhenusahassānaṃ, caturāsītiyā kaññāsahassānaṃ, caturāsītiyā pallaṅkasahassānaṃ, caturāsītiyā vatthakoṭisahassānaṃ, aparimāṇassa ca khajjabhojjādibhedassa āhārassa pariccajanavasena sattamāsādhikāni satta saṃvaccharāni nirantaraṃ pavattavelāmamahādānato ekassa sotāpannassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ. Tato sataṃ sotāpannānaṃ dinnadānato ekassa sakadāgāmino, tato ekassa anāgāmino, tato ekassa arahato, tato ekassa paccekabuddhassa, tato sammāsambuddhassa, tato buddhappamukhassa saṅghassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ, tato cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa vihārakaraṇaṃ, tato saraṇagamanaṃ mahapphalatara’’nti imamatthaṃ pakāsentassa velāmasuttassa (a. ni. 9.20) vasena. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ, gahapati, velāmo brāhmaṇo dānaṃ adāsi mahādānaṃ, yo ekaṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya, idaṃ tato mahapphalatara’’ntiādi (a. ni. 9.20). Velāmasuttādīti ādi-saddena aggappasādasuttādīnaṃ (a. ni. 4.34; itivu. 90) saṅgaho daṭṭhabbo.
អញ្ញាណំ វត្ថុត្តយស្ស គុណានំ អជាននំ តត្ថ សម្មោហោ, ‘‘ពុទ្ធោ នុ ខោ, ន នុ ខោ’’តិអាទិនា វិចិកិច្ឆា សំសយោ។ មិច្ឆាញាណំ តស្ស គុណានំ អគុណភាវបរិកប្បនេន វិបរីតគ្គាហោ។ អាទិ-សទ្ទេន អនាទរាគារវាទីនំ សង្គហោ។ ន មហាជុតិកន្តិ ន ឧជ្ជលំ, អបរិសុទ្ធំ អបរិយោទាតន្តិ អត្ថោ។ ន មហាវិប្ផារន្តិ អនុឡារំ។ សាវជ្ជោតិ ទិដ្ឋិតណ្ហាទិវសេន សទោសោ។ លោកិយំ សរណគមនំ សិក្ខាសមាទានំ វិយ អគ្គហិតកាលបរិច្ឆេទំ ជីវិតបរិយន្តមេវ ហោតិ, តស្មា តស្ស ខន្ធភេទេន ភេទោតិ អាហ ‘‘អនវជ្ជោ កាលកិរិយាយា’’តិ។ សោតិ អនវជ្ជោ សរណគមនភេទោ។ សតិបិ អនវជ្ជត្តេ ឥដ្ឋផលោបិ ន ហោតីតិ អាហ ‘‘អផលោ’’តិ។ កស្មា? អវិបាកត្តា។ ន ហិ តំ អកុសលន្តិ។
Aññāṇaṃ vatthuttayassa guṇānaṃ ajānanaṃ tattha sammoho, ‘‘buddho nu kho, na nu kho’’tiādinā vicikicchā saṃsayo. Micchāñāṇaṃ tassa guṇānaṃ aguṇabhāvaparikappanena viparītaggāho. Ādi-saddena anādarāgāravādīnaṃ saṅgaho. Na mahājutikanti na ujjalaṃ, aparisuddhaṃ apariyodātanti attho. Na mahāvipphāranti anuḷāraṃ. Sāvajjoti diṭṭhitaṇhādivasena sadoso. Lokiyaṃ saraṇagamanaṃ sikkhāsamādānaṃ viya aggahitakālaparicchedaṃ jīvitapariyantameva hoti, tasmā tassa khandhabhedena bhedoti āha ‘‘anavajjo kālakiriyāyā’’ti. Soti anavajjo saraṇagamanabhedo. Satipi anavajjatte iṭṭhaphalopi na hotīti āha ‘‘aphalo’’ti. Kasmā? Avipākattā. Na hi taṃ akusalanti.
កោ ឧបាសកោតិ សរូបបុច្ឆា, តស្មា ‘‘កិំលក្ខណោ ឧបាសកោ’’តិ វុត្តំ ហោតិ។ កស្មាតិ ហេតុបុច្ឆា។ តេន កេន បវត្តិនិមិត្តេន ឧបាសកសទ្ទោ តស្មិំ បុគ្គលេ និរុឡ្ហោតិ ទស្សេតិ ។ តេនាហ ‘‘កស្មា ឧបាសកោតិ វុច្ចតី’’តិ។ សទ្ទស្ស អភិធេយ្យោ បវត្តិនិមិត្តំ តទត្ថស្ស តព្ភាវការណំ។ កិមស្ស សីលន្តិ កីទិសំ អស្ស ឧបាសកស្ស សីលំ, កិត្តកេន សីលេនាយំ សីលសម្បន្នោ នាម ហោតីតិ អត្ថោ។ កោ អាជីវោតិ កោ អស្ស សម្មាអាជីវោ? សោ បន មិច្ឆាជីវស្ស បរិវជ្ជនេន ហោតីតិ សោបិ វិភជីយតីតិ។ កា វិបត្តីតិ កា សីលស្ស, អាជីវស្ស វា វិបត្តិ។ អនន្តរស្ស ហិ វិធិ វា បដិសេធោ វាតិ។ កា សម្បតីតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។
Ko upāsakoti sarūpapucchā, tasmā ‘‘kiṃlakkhaṇo upāsako’’ti vuttaṃ hoti. Kasmāti hetupucchā. Tena kena pavattinimittena upāsakasaddo tasmiṃ puggale niruḷhoti dasseti . Tenāha ‘‘kasmā upāsakoti vuccatī’’ti. Saddassa abhidheyyo pavattinimittaṃ tadatthassa tabbhāvakāraṇaṃ. Kimassa sīlanti kīdisaṃ assa upāsakassa sīlaṃ, kittakena sīlenāyaṃ sīlasampanno nāma hotīti attho. Ko ājīvoti ko assa sammāājīvo? So pana micchājīvassa parivajjanena hotīti sopi vibhajīyatīti. Kā vipattīti kā sīlassa, ājīvassa vā vipatti. Anantarassa hi vidhi vā paṭisedho vāti. Kā sampatīti etthāpi eseva nayo.
យោ កោចីតិ ខត្តិយាទីសុ យោ កោចិ។ តេន សរណគមនមេវេត្ថ ការណំ, ន ជាតិអាទិវិសេសោតិ ទស្សេតិ។ ឧបាសនតោតិ តេនេវ សរណគមនេន តត្ថ ច សក្កច្ចកិរិយាយ អាទរគារវពហុមានាទិយោគេន បយិរុបាសនតោ។ វេរមណិយោតិ វេរំ វុច្ចតិ បាណាតិបាតាទិទុស្សីល្យំ, តស្ស មណនតោ ហននតោ វិនាសនតោ វេរមណិយោ, បញ្ច វិរតិយោ វិរតិប្បធានត្តា តស្ស សីលស្ស។ តេនេវាហ ‘‘បដិវិរតោ ហោតី’’តិ។
Yo kocīti khattiyādīsu yo koci. Tena saraṇagamanamevettha kāraṇaṃ, na jātiādivisesoti dasseti. Upāsanatoti teneva saraṇagamanena tattha ca sakkaccakiriyāya ādaragāravabahumānādiyogena payirupāsanato. Veramaṇiyoti veraṃ vuccati pāṇātipātādidussīlyaṃ, tassa maṇanato hananato vināsanato veramaṇiyo, pañca viratiyo viratippadhānattā tassa sīlassa. Tenevāha ‘‘paṭivirato hotī’’ti.
មិច្ឆាវណិជ្ជាតិ ន សម្មាវណិជ្ជា អយុត្តវណិជ្ជា អសារុប្បវណិជ្ជា។ បហាយាតិ អករណេនេវ បជហិត្វា។ ធម្មេនាតិ ធម្មតោ អនបេតេន។ តេន អញ្ញម្បិ អធម្មិកំ ជីវិកំ បដិក្ខិបតិ។ សមេនាតិ អវិសមេន។ តេន កាយវិសមាទិទុច្ចរិតំ វជ្ជេត្វា កាយសមាទិនា សុចរិតេន អាជីវំ ទស្សេតិ។ សត្ថវណិជ្ជាតិ អាយុធភណ្ឌំ កត្វា វា ការេត្វា វា យថាកតំ វា បដិលភិត្វា តស្ស វិក្កយោ។ សត្តវណិជ្ជាតិ មនុស្សវិក្កយោ។ មំសវណិជ្ជាតិ សូនការាទយោ វិយ មិគសូករាទិកេ បោសេត្វា មំសំ សម្បាទេត្វា វិក្កយោ។ មជ្ជវណិជ្ជាតិ យំ កិញ្ចិ មជ្ជំ យោជេត្វា តស្ស វិក្កយោ។ វិសវណិជ្ជាតិ វិសំ យោជេត្វា វិសំ គហេត្វា វា តស្ស វិក្កយោ។ តត្ថ សត្ថវណិជ្ជា បរោបរោធនិមិត្តតាយ អករណីយា វុត្តា។ សត្តវណិជ្ជា អភុជិស្សភាវករណតោ, មំសវិសវណិជ្ជា វធហេតុតោ, មជ្ជវណិជ្ជា បមាទដ្ឋានតោ។
Micchāvaṇijjāti na sammāvaṇijjā ayuttavaṇijjā asāruppavaṇijjā. Pahāyāti akaraṇeneva pajahitvā. Dhammenāti dhammato anapetena. Tena aññampi adhammikaṃ jīvikaṃ paṭikkhipati. Samenāti avisamena. Tena kāyavisamādiduccaritaṃ vajjetvā kāyasamādinā sucaritena ājīvaṃ dasseti. Satthavaṇijjāti āyudhabhaṇḍaṃ katvā vā kāretvā vā yathākataṃ vā paṭilabhitvā tassa vikkayo. Sattavaṇijjāti manussavikkayo. Maṃsavaṇijjāti sūnakārādayo viya migasūkarādike posetvā maṃsaṃ sampādetvā vikkayo. Majjavaṇijjāti yaṃ kiñci majjaṃ yojetvā tassa vikkayo. Visavaṇijjāti visaṃ yojetvā visaṃ gahetvā vā tassa vikkayo. Tattha satthavaṇijjā paroparodhanimittatāya akaraṇīyā vuttā. Sattavaṇijjā abhujissabhāvakaraṇato, maṃsavisavaṇijjā vadhahetuto, majjavaṇijjā pamādaṭṭhānato.
តស្សេវាតិ បញ្ចវេរមណិលក្ខណស្ស សីលស្ស ចេវ បញ្ចមិច្ឆាវណិជ្ជាលក្ខណស្ស អាជីវស្ស ច។ វិបត្តីតិ ភេទោ បកោបោ ច។ យាយាតិ យាយ បដិបត្តិយា។ ចណ្ឌាលោតិ ឧបាសកចណ្ឌាលោ។ មលន្តិ ឧបាសកមលំ។ បដិកុដ្ឋោតិ ឧបាសកនិហីនោ។ ពុទ្ធាទីសុ កម្មកម្មផលេសុ ច សទ្ធាវិបរិយាយោ អស្សទ្ធិយំ មិច្ឆាធិមោក្ខោ, យថាវុត្តេន អស្សទ្ធិយេន សមន្នាគតោ អស្សទ្ធោ។ យថាវុត្តសីលវិបត្តិអាជីវវិបត្តិវសេន ទុស្សីលោ។ ‘‘ឥមិនា ទិដ្ឋាទិនា ឥទំ នាម មង្គលំ ហោតី’’តិ – ឯវំ ពាលជនបរិកប្បិតកោតូហលសង្ខាតេន ទិដ្ឋសុតមុតមង្គលេន សមន្នាគតោ កោតូហលមង្គលិកោ។ មង្គលំ បច្ចេតីតិ ទិដ្ឋមង្គលាទិភេទំ មង្គលមេវ បត្តិយាយតិ។ នោ កម្មន្តិ កម្មស្សកតំ នោ បត្តិយាយតិ។ ឥតោ ពហិទ្ធាតិ ឥតោ សព្ពញ្ញុពុទ្ធសាសនតោ ពហិទ្ធា ពាហិរកសមយេ។ ទក្ខិណេយ្យំ បរិយេសតីតិ ទុប្បដិបន្នំ ទក្ខិណារហសញ្ញី គវេសតិ។ បុព្ពការំ ករោតីតិ ទានមាននាទិកំ កុសលកិរិយំ បឋមតរំ ករោតិ។ ឯត្ថ ច ទក្ខិណេយ្យបរិយេសនបុព្ពការេ ឯកំ កត្វា បញ្ច ធម្មា វេទិតព្ពា។
Tassevāti pañcaveramaṇilakkhaṇassa sīlassa ceva pañcamicchāvaṇijjālakkhaṇassa ājīvassa ca. Vipattīti bhedo pakopo ca. Yāyāti yāya paṭipattiyā. Caṇḍāloti upāsakacaṇḍālo. Malanti upāsakamalaṃ. Paṭikuṭṭhoti upāsakanihīno. Buddhādīsu kammakammaphalesu ca saddhāvipariyāyo assaddhiyaṃ micchādhimokkho, yathāvuttena assaddhiyena samannāgato assaddho. Yathāvuttasīlavipattiājīvavipattivasena dussīlo. ‘‘Iminā diṭṭhādinā idaṃ nāma maṅgalaṃ hotī’’ti – evaṃ bālajanaparikappitakotūhalasaṅkhātena diṭṭhasutamutamaṅgalena samannāgato kotūhalamaṅgaliko. Maṅgalaṃ paccetīti diṭṭhamaṅgalādibhedaṃ maṅgalameva pattiyāyati. No kammanti kammassakataṃ no pattiyāyati. Ito bahiddhāti ito sabbaññubuddhasāsanato bahiddhā bāhirakasamaye. Dakkhiṇeyyaṃ pariyesatīti duppaṭipannaṃ dakkhiṇārahasaññī gavesati. Pubbakāraṃ karotīti dānamānanādikaṃ kusalakiriyaṃ paṭhamataraṃ karoti. Ettha ca dakkhiṇeyyapariyesanapubbakāre ekaṃ katvā pañca dhammā veditabbā.
វិបត្តិយំ វុត្តវិបរិយាយេន សម្បត្តិ វេទិតព្ពា។ អយំ បន វិសេសោ – ចតុន្នម្បិ បរិសានំ រតិជននដ្ឋេន ឧបាសកោវ រតនំ ឧបាសករតនំ។ គុណសោភាកិត្តិសទ្ទសុគន្ធតាហិ ឧបាសកោវ បទុមំ ឧបាសកបទុមំ។ តថា ឧបាសកបុណ្ឌរីកោ។
Vipattiyaṃ vuttavipariyāyena sampatti veditabbā. Ayaṃ pana viseso – catunnampi parisānaṃ ratijananaṭṭhena upāsakova ratanaṃ upāsakaratanaṃ. Guṇasobhākittisaddasugandhatāhi upāsakova padumaṃ upāsakapadumaṃ. Tathā upāsakapuṇḍarīko.
អាទិម្ហីតិ អាទិអត្ថេ។ កោដិយន្តិ បរិយន្តកោដិយំ។ វិហារគ្គេនាតិ ឱវរកកោដ្ឋាសេន, ‘‘ឥមស្មិំ គព្ភេ វសន្តានំ ឥទំ នាម ផលំ បាបុណាតី’’តិអាទីនា តំ តំ វសនដ្ឋានកោដ្ឋាសេនាតិ អត្ថោ។ អជ្ជតន្តិ អជ្ជ ឥច្ចេវ អត្ថោ។
Ādimhīti ādiatthe. Koṭiyanti pariyantakoṭiyaṃ. Vihāraggenāti ovarakakoṭṭhāsena, ‘‘imasmiṃ gabbhe vasantānaṃ idaṃ nāma phalaṃ pāpuṇātī’’tiādīnā taṃ taṃ vasanaṭṭhānakoṭṭhāsenāti attho. Ajjatanti ajja icceva attho.
បាណេហិ ឧបេតន្តិ ឥមិនា តស្ស សរណគមនស្ស អាបាណកោដិកតំ ទស្សេន្តោ ‘‘យាវ មេ ជីវិតំ បវត្តតី’’តិអាទីនិ វត្វា បុន ជីវិតេនបិ តំ វត្ថុត្តយំ បដិបូជេន្តោ សរណគមនំ រក្ខាមីតិ ឧប្បន្នំ តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អធិប្បាយំ វិភាវេន្តោ ‘‘អហញ្ហី’’តិអាទិមាហ។ បាណេហិ ឧបេតន្តិ ហិ យាវ មេ បាណា ធរន្តិ, តាវ សរណំ ឧបេតំ។ ឧបេន្តោ ច ន វាចាមត្តេន ន ឯកវារំ ចិត្តុប្បាទមត្តេន, អថ ខោ បាណានំ បរិច្ចជនវសេនបិ យាវជីវំ ឧបេតន្តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Pāṇehiupetanti iminā tassa saraṇagamanassa āpāṇakoṭikataṃ dassento ‘‘yāva me jīvitaṃ pavattatī’’tiādīni vatvā puna jīvitenapi taṃ vatthuttayaṃ paṭipūjento saraṇagamanaṃ rakkhāmīti uppannaṃ tassa brāhmaṇassa adhippāyaṃ vibhāvento ‘‘ahañhī’’tiādimāha. Pāṇehi upetanti hi yāva me pāṇā dharanti, tāva saraṇaṃ upetaṃ. Upento ca na vācāmattena na ekavāraṃ cittuppādamattena, atha kho pāṇānaṃ pariccajanavasenapi yāvajīvaṃ upetanti evamettha attho veditabbo.
១៧-១៩. សត្តមេ ជាណុស្សោណីតិ នេតំ តស្ស មាតាបិតូហិ កតំ នាមំ, អបិច ខោ ឋានន្តរប្បដិលាភលទ្ធន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ជាណុស្សោណីតិ ឋានន្តរំ កិរា’’តិអាទិ។ ឯកំ ឋានន្តរន្តិ ឯកំ បុរោហិតដ្ឋានំ។ ឧណ្ហីសអាទិកកុធភណ្ឌេហិ សទ្ធិំ លទ្ធំ តថា ចស្ស រញ្ញា ទិន្នន្តិ វទន្តិ។ តេនាហ ‘‘រញ្ញោ សន្តិកេ ច លទ្ធជាណុស្សោណិសក្ការត្តា’’តិ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។ អដ្ឋមនវមេសុ នត្ថិ វត្តព្ពំ។
17-19. Sattame jāṇussoṇīti netaṃ tassa mātāpitūhi kataṃ nāmaṃ, apica kho ṭhānantarappaṭilābhaladdhanti dassento āha ‘‘jāṇussoṇīti ṭhānantaraṃ kirā’’tiādi. Ekaṃ ṭhānantaranti ekaṃ purohitaṭṭhānaṃ. Uṇhīsaādikakudhabhaṇḍehi saddhiṃ laddhaṃ tathā cassa raññā dinnanti vadanti. Tenāha ‘‘rañño santike ca laddhajāṇussoṇisakkārattā’’ti. Sesamettha uttānameva. Aṭṭhamanavamesu natthi vattabbaṃ.
២០-២១. ទសមេ ទុន្និក្ខិត្តន្តិ ទុដ្ឋុ និក្ខិត្តំ បទបច្ចាភដ្ឋំ កត្វា មនសិ ឋបិតំ។ បជ្ជតិ ញាយតិ អត្ថោ ឯតេនាតិ បទំ, អត្ថំ ព្យញ្ជយតិ បកាសេតីតិ ព្យញ្ជនំ, បទមេវ។ តេនេវាហ ‘‘ឧប្បដិបាដិយា…បេ.… ព្យញ្ជនន្តិ វុច្ចតី’’តិ។ បទសមុទាយព្យតិរេកេន វិសុំ បាឡិ នាម នត្ថីតិ អាហ ‘‘ឧភយមេតំ បាឡិយាវ នាម’’ន្តិ។ បកដ្ឋានញ្ហិ វចនប្បពន្ធានំ អាឡិយេវ បាឡីតិ វុច្ចតិ។ សេសមេត្ថ ឯកាទសមញ្ច ឧត្តានត្ថមេវ។
20-21. Dasame dunnikkhittanti duṭṭhu nikkhittaṃ padapaccābhaṭṭhaṃ katvā manasi ṭhapitaṃ. Pajjati ñāyati attho etenāti padaṃ, atthaṃ byañjayati pakāsetīti byañjanaṃ, padameva. Tenevāha ‘‘uppaṭipāṭiyā…pe… byañjananti vuccatī’’ti. Padasamudāyabyatirekena visuṃ pāḷi nāma natthīti āha ‘‘ubhayametaṃ pāḷiyāva nāma’’nti. Pakaṭṭhānañhi vacanappabandhānaṃ āḷiyeva pāḷīti vuccati. Sesamettha ekādasamañca uttānatthameva.
អធិករណវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Adhikaraṇavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ២. អធិករណវគ្គោ • 2. Adhikaraṇavaggo
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ២. អធិករណវគ្គវណ្ណនា • 2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā
