Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    ൨. അധികരണവഗ്ഗവണ്ണനാ

    2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā

    ൧൧. ദുതിയസ്സ പഠമേ ബലാനീതി കേനട്ഠേന ബലാനി. അകമ്പിയട്ഠേന ബലാനി നാമ, തഥാ ദുരഭിഭവനട്ഠേന അനജ്ഝോമദ്ദനട്ഠേന ച. പടിസങ്ഖാനബലന്തി പച്ചവേക്ഖണബലം. ഭാവനാബലന്തി ബ്രൂഹനബലം വഡ്ഢനബലം. സുദ്ധം അത്താനന്തി ഇദം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. തത്രാതി തേസു ദ്വീസു ബലേസു. യമിദന്തി യം ഇദം. സേഖാനമേതം ബലന്തി സത്തന്നം സേഖാനം ഞാണബലമേതം. സേഖഞ്ഹി സോ, ഭിക്ഖവേ, ബലം ആഗമ്മാതി സത്തന്നം സേഖാനം ഞാണബലം ആരബ്ഭ സന്ധായ പടിച്ച. പജഹതീതി മഗ്ഗേന പജഹതി. പഹായാതി ഇമിനാ പന ഫലം കഥിതം. യം പാപന്തി യം പാപകം ലാമകം. യസ്മാ പനേതാനി ദ്വേപി വഡ്ഢേത്വാ അരഹത്തം പാപുണാതി, തസ്മാ ഏത്ഥ ഏതദഗ്ഗം നാഗതന്തി വേദിതബ്ബം.

    11. Dutiyassa paṭhame balānīti kenaṭṭhena balāni. Akampiyaṭṭhena balāni nāma, tathā durabhibhavanaṭṭhena anajjhomaddanaṭṭhena ca. Paṭisaṅkhānabalanti paccavekkhaṇabalaṃ. Bhāvanābalanti brūhanabalaṃ vaḍḍhanabalaṃ. Suddhaṃ attānanti idaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Tatrāti tesu dvīsu balesu. Yamidanti yaṃ idaṃ. Sekhānametaṃ balanti sattannaṃ sekhānaṃ ñāṇabalametaṃ. Sekhañhi so, bhikkhave, balaṃ āgammāti sattannaṃ sekhānaṃ ñāṇabalaṃ ārabbha sandhāya paṭicca. Pajahatīti maggena pajahati. Pahāyāti iminā pana phalaṃ kathitaṃ. Yaṃ pāpanti yaṃ pāpakaṃ lāmakaṃ. Yasmā panetāni dvepi vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā ettha etadaggaṃ nāgatanti veditabbaṃ.

    ൧൨. ദുതിയേ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ഭാവേതീതിആദീസു അയം ഹേട്ഠാ അനാഗതാനം പദാനം വസേന അത്ഥവണ്ണനാ – വിവേകനിസ്സിതന്തി വിവേകം നിസ്സിതം. വിവേകോതി വിവിത്തതാ. സ്വായം തദങ്ഗവിവേകോ വിക്ഖമ്ഭന-സമുച്ഛേദ-പടിപ്പസ്സദ്ധി-നിസ്സരണവിവേകോതി പഞ്ചവിധോ. തസ്മിം പഞ്ചവിധേ വിവേകേ. വിവേകനിസ്സിതന്തി തദങ്ഗവിവേകനിസ്സിതം, സമുച്ഛേദവിവേകനിസ്സിതം, നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിതഞ്ച സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ഭാവേതീതി അയമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തഥാ ഹി സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാനുയുത്തോ യോഗീ വിപസ്സനാക്ഖണേ കിച്ചതോ തദങ്ഗവിവേകനിസ്സിതം, അജ്ഝാസയതോ നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിതം, മഗ്ഗകാലേ പന കിച്ചതോ സമുച്ഛേദവിവേകനിസ്സിതം, ആരമ്മണതോ നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിതം സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ഭാവേതി. പഞ്ചവിധവിവേകനിസ്സിതമ്പീതി ഏകേ. തേ ഹി ന കേവലം ബലവവിപസ്സനാമഗ്ഗഫലക്ഖണേസുയേവ ബോജ്ഝങ്ഗേ ഉദ്ധരന്തി, വിപസ്സനാപാദകകസിണജ്ഝാനആനാപാനാസുഭബ്രഹ്മവിഹാരജ്ഝാനേസുപി ഉദ്ധരന്തി, ന ച പടിസിദ്ധാ അട്ഠകഥാചരിയേഹി. തസ്മാ തേസം മതേന ഏതേസം ഝാനാനം പവത്തിക്ഖണേ കിച്ചതോ ഏവ വിക്ഖമ്ഭനവിവേകനിസ്സിതം. യഥാ ച ‘‘വിപസ്സനാക്ഖണേ അജ്ഝാസയതോ നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിത’’ന്തി വുത്തം, ഏവം ‘‘പടിപ്പസ്സദ്ധിവിവേകനിസ്സിതമ്പി ഭാവേതീ’’തി വത്തും വട്ടതി. ഏസ നയോ വിരാഗനിസ്സിതന്തിആദീസു. വിവേകത്ഥാ ഏവ ഹി വിരാഗാദയോ.

    12. Dutiye satisambojjhaṅgaṃ bhāvetītiādīsu ayaṃ heṭṭhā anāgatānaṃ padānaṃ vasena atthavaṇṇanā – vivekanissitanti vivekaṃ nissitaṃ. Vivekoti vivittatā. Svāyaṃ tadaṅgaviveko vikkhambhana-samuccheda-paṭippassaddhi-nissaraṇavivekoti pañcavidho. Tasmiṃ pañcavidhe viveke. Vivekanissitanti tadaṅgavivekanissitaṃ, samucchedavivekanissitaṃ, nissaraṇavivekanissitañca satisambojjhaṅgaṃ bhāvetīti ayamattho veditabbo. Tathā hi satisambojjhaṅgabhāvanānuyutto yogī vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakāle pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ satisambojjhaṅgaṃ bhāveti. Pañcavidhavivekanissitampīti eke. Te hi na kevalaṃ balavavipassanāmaggaphalakkhaṇesuyeva bojjhaṅge uddharanti, vipassanāpādakakasiṇajjhānaānāpānāsubhabrahmavihārajjhānesupi uddharanti, na ca paṭisiddhā aṭṭhakathācariyehi. Tasmā tesaṃ matena etesaṃ jhānānaṃ pavattikkhaṇe kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaṃ. Yathā ca ‘‘vipassanākkhaṇe ajjhāsayato nissaraṇavivekanissita’’nti vuttaṃ, evaṃ ‘‘paṭippassaddhivivekanissitampi bhāvetī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Esa nayo virāganissitantiādīsu. Vivekatthā eva hi virāgādayo.

    കേവലം ഹേത്ഥ വോസ്സഗ്ഗോ ദുവിധോ പരിച്ചാഗവോസ്സഗ്ഗോ ച പക്ഖന്ദനവോസ്സഗ്ഗോ ചാതി. തത്ഥ പരിച്ചാഗവോസ്സഗ്ഗോതി വിപസ്സനാക്ഖണേ ച തദങ്ഗവസേന, മഗ്ഗക്ഖണേ ച സമുച്ഛേദവസേന കിലേസപ്പഹാനം. പക്ഖന്ദനവോസ്സഗ്ഗോതി വിപസ്സനാക്ഖണേ തന്നിന്നഭാവേന, മഗ്ഗക്ഖണേ പന ആരമ്മണകരണേന നിബ്ബാനപക്ഖന്ദനം. തദുഭയമ്പി ഇമസ്മിം ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകേ അത്ഥവണ്ണനാനയേ വട്ടതി. തഥാ ഹി അയം സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ യഥാവുത്തേന പകാരേന കിലേസേ പരിച്ചജതി, നിബ്ബാനഞ്ച പക്ഖന്ദതി. വോസ്സഗ്ഗപരിണാമിന്തി ഇമിനാ പന സകലേന വചനേന വോസ്സഗ്ഗത്ഥം പരിണമന്തം പരിണതഞ്ച, പരിപച്ചന്തം പരിപക്കഞ്ചാതി ഇദം വുത്തം ഹോതി. അയഞ്ഹി ബോജ്ഝങ്ഗഭാവനാനുയുത്തോ ഭിക്ഖു യഥാ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ കിലേസപരിച്ചാഗവോസ്സഗ്ഗത്ഥം നിബ്ബാനപക്ഖന്ദനവോസ്സഗ്ഗത്ഥഞ്ച പരിപച്ചതി, യഥാ ച പരിപക്കോ ഹോതി, തഥാ നം ഭാവേതീതി. ഏസ നയോ സേസബോജ്ഝങ്ഗേസു.

    Kevalaṃ hettha vossaggo duvidho pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cāti. Tattha pariccāgavossaggoti vipassanākkhaṇe ca tadaṅgavasena, maggakkhaṇe ca samucchedavasena kilesappahānaṃ. Pakkhandanavossaggoti vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe pana ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanaṃ. Tadubhayampi imasmiṃ lokiyalokuttaramissake atthavaṇṇanānaye vaṭṭati. Tathā hi ayaṃ satisambojjhaṅgo yathāvuttena pakārena kilese pariccajati, nibbānañca pakkhandati. Vossaggapariṇāminti iminā pana sakalena vacanena vossaggatthaṃ pariṇamantaṃ pariṇatañca, paripaccantaṃ paripakkañcāti idaṃ vuttaṃ hoti. Ayañhi bojjhaṅgabhāvanānuyutto bhikkhu yathā satisambojjhaṅgo kilesapariccāgavossaggatthaṃ nibbānapakkhandanavossaggatthañca paripaccati, yathā ca paripakko hoti, tathā naṃ bhāvetīti. Esa nayo sesabojjhaṅgesu.

    ഇധ പന നിബ്ബാനംയേവ സബ്ബസങ്ഖതേഹി വിവിത്തത്താ വിവേകോ, സബ്ബേസം വിരാഗഭാവതോ വിരാഗോ, നിരോധഭാവതോ നിരോധോതി വുത്തം. മഗ്ഗോ ഏവ ച വോസ്സഗ്ഗപരിണാമീ, തസ്മാ സതിസമ്ബോജ്ഝങ്ഗം ഭാവേതി വിവേകം ആരമ്മണം കത്വാ പവത്തിയാ വിവേകനിസ്സിതം, തഥാ വിരാഗനിസ്സിതം നിരോധനിസ്സിതം. തഞ്ച ഖോ അരിയമഗ്ഗക്ഖണുപ്പത്തിയാ കിലേസാനം സമുച്ഛേദതോ പരിച്ചാഗഭാവേന ച നിബ്ബാനപക്ഖന്ദനഭാവേന ച പരിണതം പരിപക്കന്തി അയമേവ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏസ നയോ സേസബോജ്ഝങ്ഗേസു. ഇതി ഇമേ സത്ത ബോജ്ഝങ്ഗാ ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാ കഥിതാ. ഇമേസുപി ദ്വീസു ബലേസു ഏതദഗ്ഗഭാവോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.

    Idha pana nibbānaṃyeva sabbasaṅkhatehi vivittattā viveko, sabbesaṃ virāgabhāvato virāgo, nirodhabhāvato nirodhoti vuttaṃ. Maggo eva ca vossaggapariṇāmī, tasmā satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattiyā vivekanissitaṃ, tathā virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ. Tañca kho ariyamaggakkhaṇuppattiyā kilesānaṃ samucchedato pariccāgabhāvena ca nibbānapakkhandanabhāvena ca pariṇataṃ paripakkanti ayameva attho daṭṭhabbo. Esa nayo sesabojjhaṅgesu. Iti ime satta bojjhaṅgā lokiyalokuttaramissakā kathitā. Imesupi dvīsu balesu etadaggabhāvo vuttanayeneva veditabbo.

    ൧൩. തതിയേ വിവിച്ചേവ കാമേഹീതിആദീനം ചതുന്നം ഝാനാനം പാളിഅത്ഥോ ച ഭാവനാനയോ ച സബ്ബോ സബ്ബാകാരേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൬൯-൭൦) വിത്ഥാരിതോയേവ. ഇമാനി പന ചത്താരി ഝാനാനി ഏകോ ഭിക്ഖു ചിത്തേകഗ്ഗത്ഥായ ഭാവേതി, ഏകോ വിപസ്സനാപാദകത്ഥായ, ഏകോ അഭിഞ്ഞാപാദകത്ഥായ, ഏകോ നിരോധപാദകത്ഥായ, ഏകോ ഭവവിസേസത്ഥായ. ഇധ പന താനിപി വിപസ്സനാപാദകാനി അധിപ്പേതാനി. അയം ഹി ഭിക്ഖു ഇമാനി ഝാനാനി സമാപജ്ജിത്വാ സമാപത്തിതോ വുട്ഠായ സങ്ഖാരേ സമ്മസിത്വാ ഹേതുപച്ചയപരിഗ്ഗഹം കത്വാ സപ്പച്ചയം നാമരൂപഞ്ച വവത്ഥപേത്വാ ഇന്ദ്രിയബലബോജ്ഝങ്ഗാനി സമോധാനേത്വാ അരഹത്തം പാപുണാതി. ഏവമേതാനി ഝാനാനി ലോകിയലോകുത്തരമിസ്സകാനേവ കഥിതാനി. ഇമസ്മിമ്പി ബലദ്വയേ ഏതദഗ്ഗഭാവോ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബോ.

    13. Tatiye vivicceva kāmehītiādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ pāḷiattho ca bhāvanānayo ca sabbo sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 1.69-70) vitthāritoyeva. Imāni pana cattāri jhānāni eko bhikkhu cittekaggatthāya bhāveti, eko vipassanāpādakatthāya, eko abhiññāpādakatthāya, eko nirodhapādakatthāya, eko bhavavisesatthāya. Idha pana tānipi vipassanāpādakāni adhippetāni. Ayaṃ hi bhikkhu imāni jhānāni samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā hetupaccayapariggahaṃ katvā sappaccayaṃ nāmarūpañca vavatthapetvā indriyabalabojjhaṅgāni samodhānetvā arahattaṃ pāpuṇāti. Evametāni jhānāni lokiyalokuttaramissakāneva kathitāni. Imasmimpi baladvaye etadaggabhāvo vuttanayeneva veditabbo.

    ൧൪. ചതുത്ഥേ സംഖിത്തേന ച വിത്ഥാരേന ചാതി സംഖിത്തധമ്മദേസനാ വിത്ഥാരധമ്മദേസനാ ചാതി ദ്വേയേവ ധമ്മദേസനാതി ദസ്സേതി. തത്ഥ മാതികം ഉദ്ദിസിത്വാ കഥിതാ ദേസനാ സംഖിത്തദേസനാ നാമ. തമേവ മാതികം വിത്ഥാരതോ വിഭജിത്വാ കഥിതാ വിത്ഥാരദേസനാ നാമ. മാതികം വാ ഠപേത്വാപി അട്ഠപേത്വാപി വിത്ഥാരതോ വിഭജിത്വാ കഥിതാ വിത്ഥാരദേസനാ നാമ . താസു സംഖിത്തദേസനാ നാമ മഹാപഞ്ഞസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വസേന കഥിതാ, വിത്ഥാരദേസനാ നാമ മന്ദപഞ്ഞസ്സ. മഹാപഞ്ഞസ്സ ഹി വിത്ഥാരദേസനാ അതിപപഞ്ചോ വിയ ഹോതി. മന്ദപഞ്ഞസ്സ സങ്ഖേപദേസനാ സസകസ്സ ഉപ്പതനം വിയ ഹോതി, നേവ അന്തം ന കോടിം പാപുണിതും സക്കോതി. സങ്ഖേപദേസനാ ച ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുസ്സ വസേന കഥിതാ, വിത്ഥാരദേസനാ ഇതരേസം തിണ്ണം വസേന. സകലമ്പി ഹി തേപിടകം സങ്ഖേപദേസനാ വിത്ഥാരദേസനാതി ഏത്ഥേവ സങ്ഖം ഗച്ഛതി.

    14. Catutthe saṃkhittena ca vitthārena cāti saṃkhittadhammadesanā vitthāradhammadesanā cāti dveyeva dhammadesanāti dasseti. Tattha mātikaṃ uddisitvā kathitā desanā saṃkhittadesanā nāma. Tameva mātikaṃ vitthārato vibhajitvā kathitā vitthāradesanā nāma. Mātikaṃ vā ṭhapetvāpi aṭṭhapetvāpi vitthārato vibhajitvā kathitā vitthāradesanā nāma . Tāsu saṃkhittadesanā nāma mahāpaññassa puggalassa vasena kathitā, vitthāradesanā nāma mandapaññassa. Mahāpaññassa hi vitthāradesanā atipapañco viya hoti. Mandapaññassa saṅkhepadesanā sasakassa uppatanaṃ viya hoti, neva antaṃ na koṭiṃ pāpuṇituṃ sakkoti. Saṅkhepadesanā ca ugghaṭitaññussa vasena kathitā, vitthāradesanā itaresaṃ tiṇṇaṃ vasena. Sakalampi hi tepiṭakaṃ saṅkhepadesanā vitthāradesanāti ettheva saṅkhaṃ gacchati.

    ൧൫. പഞ്ചമേ യസ്മിം, ഭിക്ഖവേ, അധികരണേതി വിവാദാധികരണം, അനുവാദാധികരണം, ആപത്താധികരണം, കിച്ചാധികരണന്തി ഇമേസം ചതുന്നം അധികരണാനം യസ്മിം അധികരണേ. ആപന്നോ ച ഭിക്ഖൂതി ആപത്തിം ആപന്നോ ഭിക്ഖു ച. തസ്മേതന്തി തസ്മിം ഏതം. ദീഘത്തായാതി ദീഘം അദ്ധാനം തിട്ഠനത്ഥായ. ഖരത്തായാതി ദാസ-കോണ്ഡ-ചണ്ഡാല-വേനാതി ഏവം ഖരവാചാപവത്തനത്ഥായ. വാളത്തായാതി പാണി ലേഡ്ഡുദണ്ഡാദീഹി പഹരണവസേന കക്ഖളഭാവത്ഥായ. ഭിക്ഖൂ ച ന ഫാസും വിഹരിസ്സന്തീതി അഞ്ഞമഞ്ഞം വിവാദാപന്നേ ഭിക്ഖുസങ്ഘേ യേപി ഉദ്ദേസം വാ പരിപുച്ഛം വാ ഗഹേതുകാമാ പധാനം വാ അനുയുഞ്ജിതുകാമാ, തേ ഫാസും ന വിഹരിസ്സന്തി. ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്മിം ഹി ഉപോസഥപവാരണായ ഠിതായ ഉദ്ദേസാദീഹി അത്ഥികാ ഉദ്ദേസാദീനി ഗഹേതും ന സക്കോന്തി, വിപസ്സകാനം ചിത്തുപ്പാദോ ന ഏകഗ്ഗോ ഹോതി, തതോ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും ന സക്കോന്തി. ഏവം ഭിക്ഖൂ ച ന ഫാസും വിഹരിസ്സന്തി. ന ദീഘത്തായാതിആദീസു വുത്തപടിപക്ഖനയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    15. Pañcame yasmiṃ, bhikkhave, adhikaraṇeti vivādādhikaraṇaṃ, anuvādādhikaraṇaṃ, āpattādhikaraṇaṃ, kiccādhikaraṇanti imesaṃ catunnaṃ adhikaraṇānaṃ yasmiṃ adhikaraṇe. Āpanno ca bhikkhūti āpattiṃ āpanno bhikkhu ca. Tasmetanti tasmiṃ etaṃ. Dīghattāyāti dīghaṃ addhānaṃ tiṭṭhanatthāya. Kharattāyāti dāsa-koṇḍa-caṇḍāla-venāti evaṃ kharavācāpavattanatthāya. Vāḷattāyāti pāṇi leḍḍudaṇḍādīhi paharaṇavasena kakkhaḷabhāvatthāya. Bhikkhū ca na phāsuṃ viharissantīti aññamaññaṃ vivādāpanne bhikkhusaṅghe yepi uddesaṃ vā paripucchaṃ vā gahetukāmā padhānaṃ vā anuyuñjitukāmā, te phāsuṃ na viharissanti. Bhikkhusaṅghasmiṃ hi uposathapavāraṇāya ṭhitāya uddesādīhi atthikā uddesādīni gahetuṃ na sakkonti, vipassakānaṃ cittuppādo na ekaggo hoti, tato visesaṃ nibbattetuṃ na sakkonti. Evaṃ bhikkhū ca na phāsuṃ viharissanti. Na dīghattāyātiādīsu vuttapaṭipakkhanayena attho veditabbo.

    ഇധാതി ഇമസ്മിം സാസനേ. ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതീതി ഏവം പച്ചവേക്ഖതി. അകുസലം ആപന്നോതി ഏത്ഥ അകുസലന്തി ആപത്തി അധിപ്പേതാ, ആപത്തിം ആപന്നോതി അത്ഥോ. കഞ്ചിദേവ ദേസന്തി ന സബ്ബമേവ ആപത്തിം, ആപത്തിയാ പന കഞ്ചിദേവ ദേസം അഞ്ഞതരം ആപത്തിന്തി അത്ഥോ. കായേനാതി കരജകായേന. അനത്തമനോതി അതുട്ഠചിത്തോ. അനത്തമനവാചന്തി അതുട്ഠവാചം. മമേവാതി മംയേവ. തത്ഥാതി തസ്മിം അധികരണേ. അച്ചയോ അച്ചഗമാതി അപരാധോ അതിക്കമിത്വാ മദ്ദിത്വാ ഗതോ, അഹമേവേത്ഥ അപരാധികോ. സുങ്കദായകംവ ഭണ്ഡസ്മിന്തി യഥാ സുങ്കട്ഠാനം പരിഹരിത്വാ നീതേ ഭണ്ഡസ്മിം സുങ്കദായകം അപരാധോ അഭിഭവതി, സോ ച തത്ഥ അപരാധികോ ഹോതി, ന രാജാനോ ന രാജപുരിസാതി അത്ഥോ.

    Idhāti imasmiṃ sāsane. Iti paṭisañcikkhatīti evaṃ paccavekkhati. Akusalaṃ āpannoti ettha akusalanti āpatti adhippetā, āpattiṃ āpannoti attho. Kañcideva desanti na sabbameva āpattiṃ, āpattiyā pana kañcideva desaṃ aññataraṃ āpattinti attho. Kāyenāti karajakāyena. Anattamanoti atuṭṭhacitto. Anattamanavācanti atuṭṭhavācaṃ. Mamevāti maṃyeva. Tatthāti tasmiṃ adhikaraṇe. Accayo accagamāti aparādho atikkamitvā madditvā gato, ahamevettha aparādhiko. Suṅkadāyakaṃva bhaṇḍasminti yathā suṅkaṭṭhānaṃ pariharitvā nīte bhaṇḍasmiṃ suṅkadāyakaṃ aparādho abhibhavati, so ca tattha aparādhiko hoti, na rājāno na rājapurisāti attho.

    ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ ഹി രഞ്ഞാ ഠപിതം സുങ്കട്ഠാനം പരിഹരിത്വാ ഭണ്ഡം ഹരതി, തം സഹ ഭണ്ഡസകടേന ആനേത്വാ രഞ്ഞോ ദസ്സേന്തി. തത്ഥ നേവ സുങ്കട്ഠാനസ്സ ദോസോ അത്ഥി, ന രഞ്ഞോ ന രാജപുരിസാനം, പരിഹരിത്വാ ഗതസ്സേവ പന ദോസോ, ഏവമേവം യം സോ ഭിക്ഖു ആപത്തിം ആപന്നോ, തത്ഥ നേവ ആപത്തിയാ ദോസോ, ന ചോദകസ്സ. തീഹി പന കാരണേഹി തസ്സേവ ഭിക്ഖുനോ ദോസോ. തസ്സ ഹി ആപത്തിം ആപന്നഭാവേനപി ദോസോ, ചോദകേ അനത്തമനതായപി ദോസോ, അനത്തമനസ്സ സതോ പരേസം ആരോചനേനപി ദോസോ. ചോദകസ്സ പന യം സോ തം ആപത്തിം ആപജ്ജന്തം അദ്ദസ, തത്ഥ ദോസോ നത്ഥി. അനത്തമനതായ ചോദനായ പന ദോസോ. തമ്പി അമനസികരിത്വാ അയം ഭിക്ഖു അത്തനോവ ദോസം പച്ചവേക്ഖന്തോ ‘‘ഇതി മമേവ തത്ഥ അച്ചയോ അച്ചഗമാ സുങ്കദായകംവ ഭണ്ഡസ്മി’’ന്തി ഏവം പടിസഞ്ചിക്ഖതീതി അത്ഥോ. ദുതിയവാരേ ചോദകസ്സ അനത്തമനതാ ച അനത്തമനതായ ചോദിതഭാവോ ചാതി ദ്വേ ദോസാ, തേസം വസേന ‘‘അച്ചയോ അച്ചഗമാ’’തി ഏത്ഥ യോജനാ കാതബ്ബാ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.

    Idaṃ vuttaṃ hoti – yo hi raññā ṭhapitaṃ suṅkaṭṭhānaṃ pariharitvā bhaṇḍaṃ harati, taṃ saha bhaṇḍasakaṭena ānetvā rañño dassenti. Tattha neva suṅkaṭṭhānassa doso atthi, na rañño na rājapurisānaṃ, pariharitvā gatasseva pana doso, evamevaṃ yaṃ so bhikkhu āpattiṃ āpanno, tattha neva āpattiyā doso, na codakassa. Tīhi pana kāraṇehi tasseva bhikkhuno doso. Tassa hi āpattiṃ āpannabhāvenapi doso, codake anattamanatāyapi doso, anattamanassa sato paresaṃ ārocanenapi doso. Codakassa pana yaṃ so taṃ āpattiṃ āpajjantaṃ addasa, tattha doso natthi. Anattamanatāya codanāya pana doso. Tampi amanasikaritvā ayaṃ bhikkhu attanova dosaṃ paccavekkhanto ‘‘iti mameva tattha accayo accagamā suṅkadāyakaṃva bhaṇḍasmi’’nti evaṃ paṭisañcikkhatīti attho. Dutiyavāre codakassa anattamanatā ca anattamanatāya coditabhāvo cāti dve dosā, tesaṃ vasena ‘‘accayo accagamā’’ti ettha yojanā kātabbā. Sesamettha uttānamevāti.

    ൧൬. ഛട്ഠേ അഞ്ഞതരോതി ഏകോ അപാകടനാമോ ബ്രാഹ്മണോ. യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീതി യേനാതി ഭുമ്മത്ഥേ കരണവചനം. തസ്മാ യത്ഥ ഭഗവാ, തത്ഥ ഉപസങ്കമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. യേന വാ കാരണേന ഭഗവാ ദേവമനുസ്സേഹി ഉപസങ്കമിതബ്ബോ, തേന കാരണേന ഉപസങ്കമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. കേന ച കാരണേന ഭഗവാ ഉപസങ്കമിതബ്ബോ ? നാനപ്പകാരഗുണവിസേസാധിഗമാധിപ്പായേന, സാദുഫലൂപഭോഗാധിപ്പായേന ദിജഗണേഹി നിച്ചഫലിതമഹാരുക്ഖോ വിയ. ഉപസങ്കമീതി ഗതോതി വുത്തം ഹോതി. ഉപസങ്കമിത്വാതി ഉപസങ്കമനപരിയോസാനദീപനം. അഥ വാ ഏവം ഗതോ തതോ ആസന്നതരം ഠാനം ഭഗവതോ സമീപസങ്ഖാതം ഗന്ത്വാതിപി വുത്തം ഹോതി.

    16. Chaṭṭhe aññataroti eko apākaṭanāmo brāhmaṇo. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho veditabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo ? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.

    ഭഗവതാ സദ്ധിം സമ്മോദീതി യഥാ ച ഖമനീയാദീനി പുച്ഛന്തോ ഭഗവാ തേന, ഏവം സോപി ഭഗവതാ സദ്ധിം സമപ്പവത്തമോദോ അഹോസി, സീതോദകം വിയ ഉണ്ഹോദകേന സമ്മോദിതം ഏകീഭാവം അഗമാസി. യായ ച ‘‘കച്ചി, ഭോ ഗോതമ, ഖമനീയം, കച്ചി യാപനീയം, കച്ചി ഭോതോ ഗോതമസ്സ ച സാവകാനഞ്ച അപ്പാബാധം അപ്പാതങ്കം ലഹുട്ഠാനം ബലം ഫാസുവിഹാരോ’’തിആദികായ കഥായ സമ്മോദി, തം പീതിപാമോജ്ജസങ്ഖാതസ്സ സമ്മോദസ്സ ജനനതോ സമ്മോദിതും യുത്തഭാവതോ ച സമ്മോദനീയം, അത്ഥബ്യഞ്ജനമധുരതായ സുചിരമ്പി കാലം സാരേതും നിരന്തരം പവത്തേതും അരഹരൂപതോ സരിതബ്ബഭാവതോ ച സാരണീയം. സുയ്യമാനസുഖതോ വാ സമ്മോദനീയം, അനുസ്സരിയമാനസുഖതോ സാരണീയം, തഥാ ബ്യഞ്ജനപരിസുദ്ധതായ സമ്മോദനീയം, അത്ഥപരിസുദ്ധതായ സാരണീയന്തി ഏവം അനേകേഹി പരിയായേഹി സമ്മോദനീയം സാരണീയം കഥം വീതിസാരേത്വാ പരിയോസാപേത്വാ നിട്ഠപേത്വാ യേനത്ഥേന ആഗതോ, തം പുച്ഛിതുകാമോ ഏകമന്തം നിസീദി.

    Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā ca khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci, bho gotama, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa ca sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātassa sammodassa jananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ. Suyyamānasukhato vā sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ, tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ sāraṇīyaṃ kathaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhapetvā yenatthena āgato, taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.

    ഏകമന്തന്തി ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോ ‘‘വിസമം ചന്ദിമസൂരിയാ പരിവത്തന്തീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൭൦) വിയ. തസ്മാ യഥാ നിസിന്നോ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഹോതി, തഥാ നിസീദീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഭുമ്മത്ഥേ വാ ഏതം ഉപയോഗവചനം. നിസീദീതി ഉപാവിസി. പണ്ഡിതാ ഹി പുരിസാ ഗരുട്ഠാനീയം ഉപസങ്കമിത്വാ ആസനകുസലതായ ഏകമന്തം നിസീദന്തി. അയഞ്ച നേസം അഞ്ഞതരോ, തസ്മാ ഏകമന്തം നിസീദി.

    Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhānīyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca nesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.

    കഥം നിസിന്നോ പന ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഹോതീതി? ഛ നിസജ്ജദോസേ വജ്ജേത്വാ. സേയ്യഥിദം – അതിദൂരം, അച്ചാസന്നം, ഉപരിവാതം, ഉന്നതപ്പദേസം, അതിസമ്മുഖം അതിപച്ഛാതി. അതിദൂരേ നിസിന്നോ ഹി സചേ കഥേതുകാമോ ഹോതി, ഉച്ചാസദ്ദേന കഥേതബ്ബം ഹോതി. അച്ചാസന്നേ നിസിന്നോ സങ്ഘട്ടനം കരോതി . ഉപരിവാതേ നിസിന്നോ സരീരഗന്ധേന ബാധതി. ഉന്നതപ്പദേസേ നിസിന്നോ അഗാരവം പകാസേതി. അതിസമ്മുഖാ നിസിന്നോ സചേ ദട്ഠുകാമോ ഹോതി, ചക്ഖുനാ ചക്ഖും ആഹച്ച ദട്ഠബ്ബം ഹോതി. അതിപച്ഛാ നിസിന്നോ സചേ ദട്ഠുകാമോ ഹോതി, ഗീവം പസാരേത്വാ ദട്ഠബ്ബം ഹോതി. തസ്മാ അയമ്പി ഏതേ ഛ നിസജ്ജദോസേ വജ്ജേത്വാ നിസീദി. തേന വുത്തം ‘‘ഏകമന്തം നിസീദീ’’തി.

    Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti . Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.

    ഏതദവോചാതി ദുവിധാ ഹി പുച്ഛാ – അഗാരികപുച്ഛാ, അനഗാരികപുച്ഛാ ച. തത്ഥ ‘‘കിം, ഭന്തേ, കുസലം, കിം അകുസല’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൯൬) ഇമിനാ നയേന അഗാരികപുച്ഛാ ആഗതാ. ‘‘ഇമേ നു ഖോ, ഭന്തേ, പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൮൬) ഇമിനാ നയേന അനഗാരികപുച്ഛാ. അയം പന അത്തനോ അനുരൂപം അഗാരികപുച്ഛം പുച്ഛന്തോ ഏതം ‘‘കോ നു ഖോ, ഭോ ഗോതമ, ഹേതു കോ പച്ചയോ’’തിആദിവചനം അവോച. തത്ഥ ഹേതു പച്ചയോതി ഉഭയമ്പേതം കാരണവേവചനമേവ. അധമ്മചരിയാവിസമചരിയാഹേതൂതി അധമ്മചരിയാസങ്ഖാതായ വിസമചരിയായ ഹേതു, തംകാരണാ തപ്പച്ചയാതി അത്ഥോ . തത്രായം പദത്ഥോ – അധമ്മസ്സ ചരിയാ അധമ്മചരിയാ, അധമ്മകാരണന്തി അത്ഥോ. വിസമം ചരിയാ, വിസമസ്സ വാ കമ്മസ്സ ചരിയാതി വിസമചരിയാ. അധമ്മചരിയാ ച സാ വിസമചരിയാ ചാതി അധമ്മചരിയാവിസമചരിയാ. ഏതേനുപായേന സുക്കപക്ഖേപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അത്ഥതോ പനേത്ഥ അധമ്മചരിയാവിസമചരിയാ നാമ ദസ അകുസലകമ്മപഥാ, ധമ്മചരിയാസമചരിയാ നാമ ദസ കുസലകമ്മപഥാതി വേദിതബ്ബാ.

    Etadavocāti duvidhā hi pucchā – agārikapucchā, anagārikapucchā ca. Tattha ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusala’’nti (ma. ni. 3.296) iminā nayena agārikapucchā āgatā. ‘‘Ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā’’ti (ma. ni. 3.86) iminā nayena anagārikapucchā. Ayaṃ pana attano anurūpaṃ agārikapucchaṃ pucchanto etaṃ ‘‘ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo’’tiādivacanaṃ avoca. Tattha hetu paccayoti ubhayampetaṃ kāraṇavevacanameva. Adhammacariyāvisamacariyāhetūti adhammacariyāsaṅkhātāya visamacariyāya hetu, taṃkāraṇā tappaccayāti attho . Tatrāyaṃ padattho – adhammassa cariyā adhammacariyā, adhammakāraṇanti attho. Visamaṃ cariyā, visamassa vā kammassa cariyāti visamacariyā. Adhammacariyā ca sā visamacariyā cāti adhammacariyāvisamacariyā. Etenupāyena sukkapakkhepi attho veditabbo. Atthato panettha adhammacariyāvisamacariyā nāma dasa akusalakammapathā, dhammacariyāsamacariyā nāma dasa kusalakammapathāti veditabbā.

    അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമാതി ഏത്ഥ അയം അഭിക്കന്തസദ്ദോ ഖയസുന്ദരാഭിരൂപഅബ്ഭനുമോദനേസു ദിസ്സതി. ‘‘അഭിക്കന്താ, ഭന്തേ, രത്തി, നിക്ഖന്തോ പഠമോ യാമോ, ചിരനിസിന്നോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ’’തിആദീസു (ഉദാ॰ ൪൫; ചൂളവ॰ ൩൮൩; അ॰ നി॰ ൮.൨൦) ഹി ഖയേ ദിസ്സതി. ‘‘അയം ഇമേസം ചതുന്നം പുഗ്ഗലാനം അഭിക്കന്തതരോ ച പണീതതരോ ചാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൧൦൦) സുന്ദരേ.

    Abhikkantaṃ, bho gotamāti ettha ayaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanesu dissati. ‘‘Abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (udā. 45; cūḷava. 383; a. ni. 8.20) hi khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’tiādīsu (a. ni. 4.100) sundare.

    ‘‘കോ മേ വന്ദതി പാദാനി, ഇദ്ധിയാ യസസാ ജലം;

    ‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    അഭിക്കന്തേന വണ്ണേന, സബ്ബാ ഓഭാസയം ദിസാ’’തി. –

    Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –

    ആദീസു (വി॰ വ॰ ൮൫൭) അഭിരൂപേ. ‘‘അഭിക്കന്തം, ഭന്തേ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൫൦; പാരാ॰ ൧൫) അബ്ഭനുമോദനേ. ഇധാപി അബ്ഭനുമോദനേയേവ. യസ്മാ ച അബ്ഭനുമോദനേ, തസ്മാ സാധു സാധു, ഭോ ഗോതമാതി വുത്തം ഹോതീതി വേദിതബ്ബം.

    Ādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bhante’’tiādīsu (dī. ni. 1.250; pārā. 15) abbhanumodane. Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane, tasmā sādhu sādhu, bho gotamāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.

    ‘‘ഭയേ കോധേ പസംസായം, തുരിതേ കോതൂഹലച്ഛരേ;

    ‘‘Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhalacchare;

    ഹാസേ സോകേ പസാദേ ച, കരേ ആമേഡിതം ബുധോ’’തി. –

    Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho’’ti. –

    ഇമിനാ ച ലക്ഖണേന ഇധ പസാദവസേന പസംസാവസേന ചായം ദ്വിക്ഖത്തും വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. അഥ വാ അഭിക്കന്തന്തി അഭിക്കന്തം അതിഇട്ഠം അതിമനാപം, അതിസുന്ദരന്തി വുത്തം ഹോതി.

    Iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo. Atha vā abhikkantanti abhikkantaṃ atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti vuttaṃ hoti.

    തത്ഥ ഏകേന അഭിക്കന്തസദ്ദേന ദേസനം ഥോമേതി, ഏകേന അത്തനോ പസാദം. അയഞ്ഹേത്ഥ അധിപ്പായോ – അഭിക്കന്തം, ഭോ ഗോതമ, യദിദം ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മദേസനാ, അഭിക്കന്തം യദിദം ഭോതോ ഗോതമസ്സ ധമ്മദേസനം ആഗമ്മ മമ പസാദോതി. ഭഗവതോയേവ വാ വചനം ദ്വേ ദ്വേ അത്ഥേ സന്ധായ ഥോമേതി – ഭോതോ ഗോതമസ്സ വചനം അഭിക്കന്തം ദോസനാസനതോ, അഭിക്കന്തം ഗുണാധിഗമനതോ , തഥാ സദ്ധാജനനതോ, പഞ്ഞാജനനതോ, സാത്ഥതോ, സബ്യഞ്ജനതോ, ഉത്താനപദതോ, ഗമ്ഭീരത്ഥതോ, കണ്ണസുഖതോ, ഹദയങ്ഗമതോ, അനത്തുക്കംസനതോ, അപരവമ്ഭനതോ, കരുണാസീതലതോ, പഞ്ഞാവദാതതോ, ആപാഥരമണീയതോ, വിമദ്ദക്ഖമതോ, സുയ്യമാനസുഖതോ, വീമംസിയമാനഹിതതോതി ഏവമാദീഹി യോജേതബ്ബം.

    Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ. Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavatoyeva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato , tathā saddhājananato, paññājananato, sātthato, sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.

    തതോ പരമ്പി ചതൂഹി ഉപമാഹി ദേസനംയേവ ഥോമേതി. തത്ഥ നിക്കുജ്ജിതന്തി അധോമുഖഠപിതം, ഹേട്ഠാമുഖജാതം വാ. ഉക്കുജ്ജേയ്യാതി ഉപരിമുഖം കരേയ്യ. പടിച്ഛന്നന്തി തിണപണ്ണാദിഛാദിതം. വിവരേയ്യാതി ഉഗ്ഘാടേയ്യ. മൂള്ഹസ്സാതി ദിസാമൂള്ഹസ്സ. മഗ്ഗം ആചിക്ഖേയ്യാതി ഹത്ഥേ ഗഹേത്വാ ‘‘ഏസ മഗ്ഗോ’’തി വദേയ്യ. അന്ധകാരേതി കാളപക്ഖചാതുദ്ദസീഅഡ്ഢരത്തഘനവനസണ്ഡമേഘപടലേഹി ചതുരങ്ഗേ തമേ. അയം താവ അനുത്താനപദത്ഥോ.

    Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādichāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya. Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasīaḍḍharattaghanavanasaṇḍameghapaṭalehi caturaṅge tame. Ayaṃ tāva anuttānapadattho.

    അയം പന അധിപ്പായയോജനാ – യഥാ കോചി നിക്കുജ്ജിതം ഉക്കുജ്ജേയ്യ, ഏവം സദ്ധമ്മവിമുഖം അസദ്ധമ്മേ പതിതം മം അസദ്ധമ്മാ വുട്ഠാപേന്തേന, യഥാ പടിച്ഛന്നം വിവരേയ്യ, ഏവം കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ സാസനന്തരധാനതോ പഭുതി മിച്ഛാദിട്ഠിഗഹനപടിച്ഛന്നം സാസനം വിവരന്തേന, യഥാ മൂള്ഹസ്സ മഗ്ഗം ആചിക്ഖേയ്യ, ഏവം കുമ്മഗ്ഗമിച്ഛാമഗ്ഗപ്പടിപന്നസ്സ മേ സഗ്ഗമോക്ഖമഗ്ഗം ആവികരോന്തേന, യഥാ അന്ധകാരേ തേലപജ്ജോതം ധാരേയ്യ, ഏവം മോഹന്ധകാരേ നിമുഗ്ഗസ്സ മേ ബുദ്ധാദിരതനരൂപാനി അപസ്സതോ തപ്പടിച്ഛാദകമോഹന്ധകാരവിദ്ധംസകദേസനാപജ്ജോതധാരണേന മയ്ഹം ഭോതാ ഗോതമേന ഏതേഹി പരിയായേഹി പകാസിതത്താ അനേകപരിയായേന ധമ്മോ പകാസിതോതി.

    Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ āvikarontena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotadhāraṇena mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.

    ഏവം ദേസനം ഥോമേത്വാ ഇമായ ദേസനായ രതനത്തയേ പസന്നചിത്തോ പസന്നാകാരം കരോന്തോ ഏസാഹന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഏസാഹന്തി ഏസോ അഹം. ഭവന്തം ഗോതമം സരണം ഗച്ഛാമീതി ഭവം മേ ഗോതമോ സരണം പരായണം അഘസ്സ താതാ ഹിതസ്സ ച വിധാതാതി ഇമിനാ അധിപ്പായേന ഭവന്തം ഗോതമം ഗച്ഛാമി ഭജാമി സേവാമി പയിരുപാസാമി, ഏവം വാ ജാനാമി ബുജ്ഝാമീതി. യേസഞ്ഹി ധാതൂനം ഗതി അത്ഥോ, ബുദ്ധിപി തേസം അത്ഥോ. തസ്മാ ഗച്ഛാമീതി ഇമസ്സ ജാനാമി ബുജ്ഝാമീതി അയമത്ഥോ വുത്തോ. ധമ്മഞ്ച ഭിക്ഖുസങ്ഘഞ്ചാതി ഏത്ഥ പന അധിഗതമഗ്ഗേ സച്ഛികതനിരോധേ യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജമാനേ ച ചതൂസു അപായേസു അപതമാനേ ധാരേതീതി ധമ്മോ. സോ അത്ഥതോ അരിയമഗ്ഗോ ചേവ നിബ്ബാനഞ്ച. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാ സങ്ഖതാ, അരിയോ അട്ഠങ്ഗികോ മഗ്ഗോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൩൪) വിത്ഥാരോ. ന കേവലഞ്ച അരിയമഗ്ഗോ ചേവ നിബ്ബാനഞ്ച , അപിച ഖോ അരിയഫലേഹി സദ്ധിം പരിയത്തിധമ്മോപി. വുത്തഞ്ഹേതം ഛത്തമാണവകവിമാനേ –

    Evaṃ desanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhavantaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhavaṃ me gotamo saraṇaṃ parāyaṇaṃ aghassa tātā hitassa ca vidhātāti iminā adhippāyena bhavantaṃ gotamaṃ gacchāmi bhajāmi sevāmi payirupāsāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gati attho, buddhipi tesaṃ attho. Tasmā gacchāmīti imassa jānāmi bujjhāmīti ayamattho vutto. Dhammañca bhikkhusaṅghañcāti ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne ca catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34) vitthāro. Na kevalañca ariyamaggo ceva nibbānañca , apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ chattamāṇavakavimāne –

    ‘‘രാഗവിരാഗമനേജമസോകം, ധമ്മമസങ്ഖതമപ്പടികൂലം;

    ‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;

    മധുരമിമം പഗുണം സുവിഭത്തം, ധമ്മമിമം സരണത്ഥമുപേഹീ’’തി. (വി॰ വ॰ ൮൮൭);

    Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);

    ഏത്ഥ രാഗവിരോഗോതി മഗ്ഗോ കഥിതോ. അനോജമസോകന്തി ഫലം. ധമ്മമസങ്ഖതന്തി നിബ്ബാനം. അപ്പടികൂലം മധുരമിമം പഗുണം സുവിഭത്തന്തി പിടകത്തയേന വിഭത്താ സബ്ബധമ്മക്ഖന്ധാതി. ദിട്ഠിസീലസങ്ഘാതേന സംഹതോതി സങ്ഘോ. സോ അത്ഥതോ അട്ഠഅരിയപുഗ്ഗലസമൂഹോ. വുത്തഞ്ഹേതം തസ്മിയേവ വിമാനേ –

    Ettha rāgavirogoti maggo kathito. Anojamasokanti phalaṃ. Dhammamasaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃpaguṇaṃ suvibhattanti piṭakattayena vibhattā sabbadhammakkhandhāti. Diṭṭhisīlasaṅghātena saṃhatoti saṅgho. So atthato aṭṭhaariyapuggalasamūho. Vuttañhetaṃ tasmiyeva vimāne –

    ‘‘യത്ഥ ച ദിന്നമഹപ്ഫലമാഹു, ചതൂസു സുചീസു പുരിസയുഗേസു;

    ‘‘Yattha ca dinnamahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesu;

    അട്ഠ ച പുഗ്ഗലധമ്മദസാ തേ, സങ്ഘമിമം സരണത്ഥമുപേഹീ’’തി. (വി॰ വ॰ ൮൮൮);

    Aṭṭha ca puggaladhammadasā te, saṅghamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 888);

    ഭിക്ഖൂനം സങ്ഘോ ഭിക്ഖുസങ്ഘോ. ഏത്താവതാ ബ്രാഹ്മണോ തീണി സരണഗമനാനി പടിവേദേസി.

    Bhikkhūnaṃ saṅgho bhikkhusaṅgho. Ettāvatā brāhmaṇo tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi.

    ഇദാനി തേസു സരണഗമനേസു കോസല്ലത്ഥം സരണം, സരണഗമനം, യോ ച സരണം ഗച്ഛതി, സരണഗമനപ്പഭേദോ, സരണഗമനഫലം, സംകിലേസോ, ഭേദോതി അയം വിധി വേദിതബ്ബോ.

    Idāni tesu saraṇagamanesu kosallatthaṃ saraṇaṃ, saraṇagamanaṃ, yo ca saraṇaṃ gacchati, saraṇagamanappabhedo, saraṇagamanaphalaṃ, saṃkileso, bhedoti ayaṃ vidhi veditabbo.

    സേയ്യഥിദം – പദത്ഥതോ താവ ഹിംസതീതി സരണം, സരണഗതാനം തേനേവ സരണഗമനേന ഭയം സന്താസം ദുക്ഖം ദുഗ്ഗതിപരികിലേസം ഹനതി വിനാസേതീതി അത്ഥോ, രതനത്തയസ്സേവേതം അധിവചനം. അഥ വാ ഹിതേ പവത്തനേന അഹിതാ ച നിവത്തനേന സത്താനം ഭയം ഹിംസതീതി ബുദ്ധോ, ഭവകന്താരാ ഉത്താരണേന ലോകസ്സ അസ്സാസദാനേന ച ധമ്മോ, അപ്പകാനമ്പി കാരാനം വിപുലഫലപടിലാഭകരണേന സങ്ഘോ. തസ്മാ ഇമിനാപി പരിയായേന രതനത്തയം സരണം. തപ്പസാദതഗ്ഗരുതാഹി വിഹതകിലേസോ തപ്പരായണതാകാരപ്പവത്തോ ചിത്തുപ്പാദോ സരണഗമനം. തംസമങ്ഗീസത്തോ സരണം ഗച്ഛതി, വുത്തപ്പകാരേന ചിത്തുപ്പാദേന ‘‘ഏതാനി മേ തീണി രതനാനി സരണം, ഏതാനി പരായണ’’ന്തി ഏവം ഉപേതീതി അത്ഥോ. ഏവം താവ സരണം സരണഗമനം യോ ച സരണം ഗച്ഛതി ഇദം തയം വേദിതബ്ബം.

    Seyyathidaṃ – padatthato tāva hiṃsatīti saraṇaṃ, saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiparikilesaṃ hanati vināsetīti attho, ratanattayassevetaṃ adhivacanaṃ. Atha vā hite pavattanena ahitā ca nivattanena sattānaṃ bhayaṃ hiṃsatīti buddho, bhavakantārā uttāraṇena lokassa assāsadānena ca dhammo, appakānampi kārānaṃ vipulaphalapaṭilābhakaraṇena saṅgho. Tasmā imināpi pariyāyena ratanattayaṃ saraṇaṃ. Tappasādataggarutāhi vihatakileso tapparāyaṇatākārappavatto cittuppādo saraṇagamanaṃ. Taṃsamaṅgīsatto saraṇaṃ gacchati, vuttappakārena cittuppādena ‘‘etāni me tīṇi ratanāni saraṇaṃ, etāni parāyaṇa’’nti evaṃ upetīti attho. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ yo ca saraṇaṃ gacchati idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.

    സരണഗമനപ്പഭേദേ പന ദുവിധം സരണഗമനം ലോകുത്തരം ലോകിയഞ്ചാതി. തത്ഥ ലോകുത്തരം ദിട്ഠസച്ചാനം മഗ്ഗക്ഖണേ സരണഗമനുപക്കിലേസസമുച്ഛേദേന ആരമ്മണതോ നിബ്ബാനാരമ്മണം ഹുത്വാ കിച്ചതോ സകലേപി രതനത്തയേ ഇജ്ഝതി. ലോകിയം പുഥുജ്ജനാനം സരണഗമനുപക്കിലേസവിക്ഖമ്ഭനേന ആരമ്മണതോ ബുദ്ധാദിഗുണാരമ്മണം ഹുത്വാ ഇജ്ഝതി. തം അത്ഥതോ ബുദ്ധാദീസു വത്ഥൂസു സദ്ധാപടിലാഭോ, സദ്ധാമൂലികാ ച സമ്മാദിട്ഠി ദസസു പുഞ്ഞകിരിയാവത്ഥൂസു ദിട്ഠിജുകമ്മന്തി വുച്ചതി.

    Saraṇagamanappabhede pana duvidhaṃ saraṇagamanaṃ lokuttaraṃ lokiyañcāti. Tattha lokuttaraṃ diṭṭhasaccānaṃ maggakkhaṇe saraṇagamanupakkilesasamucchedena ārammaṇato nibbānārammaṇaṃ hutvā kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati. Lokiyaṃ puthujjanānaṃ saraṇagamanupakkilesavikkhambhanena ārammaṇato buddhādiguṇārammaṇaṃ hutvā ijjhati. Taṃ atthato buddhādīsu vatthūsu saddhāpaṭilābho, saddhāmūlikā ca sammādiṭṭhi dasasu puññakiriyāvatthūsu diṭṭhijukammanti vuccati.

    തയിദം ചതുധാ പവത്തതി അത്തസന്നിയ്യാതനേന തപ്പരായണതായ സിസ്സഭാവൂപഗമനേന പണിപാതേനാതി. തത്ഥ അത്തസന്നിയ്യാതനം നാമ ‘‘അജ്ജ ആദിം കത്വാ അഹം അത്താനം ബുദ്ധസ്സ നിയ്യാതേമി, ധമ്മസ്സ, സങ്ഘസ്സാ’’തി ഏവം ബുദ്ധാദീനം അത്തപരിച്ചജനം. തപ്പരായണതാ നാമ ‘‘അജ്ജ ആദിം കത്വാ അഹം ബുദ്ധപരായണോ, ധമ്മപരായണോ, സങ്ഘപരായണോ ഇതി മം ധാരേഥാ’’തി ഏവം തപ്പരായണഭാവോ. സിസ്സഭാവൂപഗമനം നാമ ‘‘അജ്ജ ആദിം കത്വാ അഹം ബുദ്ധസ്സ അന്തേവാസികോ, ധമ്മസ്സ, സങ്ഘസ്സ ഇതി മം ധാരേഥാ’’തി ഏവം സിസ്സഭാവൂപഗമോ. പണിപാതോ നാമ ‘‘അജ്ജ ആദിം കത്വാ അഹം അഭിവാദന-പച്ചുട്ഠാന-അഞ്ജലികമ്മ-സാമീചികമ്മം ബുദ്ധാദീനംയേവ തിണ്ണം വത്ഥൂനം കരോമി ഇതി മം ധാരേഥാ’’തി ഏവം ബുദ്ധാദീസു പരമനിപച്ചകാരോ. ഇമേസഞ്ഹി ചതുന്നമ്പി ആകാരാനം അഞ്ഞതരമ്പി കരോന്തേന ഗഹിതംയേവ ഹോതി സരണഗമനം.

    Tayidaṃ catudhā pavattati attasanniyyātanena tapparāyaṇatāya sissabhāvūpagamanena paṇipātenāti. Tattha attasanniyyātanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ attānaṃ buddhassa niyyātemi, dhammassa, saṅghassā’’ti evaṃ buddhādīnaṃ attapariccajanaṃ. Tapparāyaṇatā nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhaparāyaṇo, dhammaparāyaṇo, saṅghaparāyaṇo iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ tapparāyaṇabhāvo. Sissabhāvūpagamanaṃ nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ buddhassa antevāsiko, dhammassa, saṅghassa iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ sissabhāvūpagamo. Paṇipāto nāma ‘‘ajja ādiṃ katvā ahaṃ abhivādana-paccuṭṭhāna-añjalikamma-sāmīcikammaṃ buddhādīnaṃyeva tiṇṇaṃ vatthūnaṃ karomi iti maṃ dhārethā’’ti evaṃ buddhādīsu paramanipaccakāro. Imesañhi catunnampi ākārānaṃ aññatarampi karontena gahitaṃyeva hoti saraṇagamanaṃ.

    അപിച ‘‘ഭഗവതോ അത്താനം പരിച്ചജാമി, ധമ്മസ്സ, സങ്ഘസ്സ അത്താനം പരിച്ചജാമി, ജീവിതം പരിച്ചജാമി, പരിച്ചത്തോയേവ മേ അത്താ, പരിച്ചത്തംയേവ മേ ജീവിതം, ജീവിതപരിയന്തികം ബുദ്ധം സരണം ഗച്ഛാമി, ബുദ്ധോ മേ സരണം ലേണം താണ’’ന്തി ഏവമ്പി അത്തസന്നിയ്യാതനം വേദിതബ്ബം. ‘‘സത്ഥാരഞ്ച വതാഹം പസ്സേയ്യം, ഭഗവന്തമേവ പസ്സേയ്യം, സുഗതഞ്ച വതാഹം പസ്സേയ്യം, ഭഗവന്തമേവ പസ്സേയ്യം, സമ്മാസമ്ബുദ്ധഞ്ച വതാഹം പസ്സേയ്യം, ഭഗവന്തമേവ പസ്സേയ്യ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) ഏവമ്പി മഹാകസ്സപസ്സ സരണഗമനേ വിയ സിസ്സഭാവൂപഗമനം ദട്ഠബ്ബം.

    Apica ‘‘bhagavato attānaṃ pariccajāmi, dhammassa, saṅghassa attānaṃ pariccajāmi, jīvitaṃ pariccajāmi, pariccattoyeva me attā, pariccattaṃyeva me jīvitaṃ, jīvitapariyantikaṃ buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, buddho me saraṇaṃ leṇaṃ tāṇa’’nti evampi attasanniyyātanaṃ veditabbaṃ. ‘‘Satthārañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyyaṃ, sugatañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyyaṃ, sammāsambuddhañca vatāhaṃ passeyyaṃ, bhagavantameva passeyya’’nti (saṃ. ni. 2.154) evampi mahākassapassa saraṇagamane viya sissabhāvūpagamanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘സോ അഹം വിചരിസ്സാമി, ഗാമാ ഗാമം പുരാ പുരം;

    ‘‘So ahaṃ vicarissāmi, gāmā gāmaṃ purā puraṃ;

    നമസ്സമാനോ സമ്ബുദ്ധം, ധമ്മസ്സ ച സുധമ്മത’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൧൯൪; സം॰ നി॰ ൧.൨൪൬);

    Namassamāno sambuddhaṃ, dhammassa ca sudhammata’’nti. (su. ni. 194; saṃ. ni. 1.246);

    ഏവമ്പി ആളവകാദീനം സരണഗമനം വിയ തപ്പരായണതാ വേദിതബ്ബാ. ‘‘അഥ ഖോ ബ്രഹ്മായു ബ്രാഹ്മണോ ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ഉത്തരാസങ്ഗം കരിത്വാ ഭഗവതോ പാദേസു സിരസാ നിപതിത്വാ ഭഗവതോ പാദാനി മുഖേന ച പരിചുമ്ബതി, പാണീഹി ച പരിസമ്ബാഹതി, നാമഞ്ച സാവേതി – ‘ബ്രഹ്മായു അഹം, ഭോ ഗോതമ, ബ്രാഹ്മണോ; ബ്രഹ്മായു അഹം, ഭോ ഗോതമ, ബ്രാഹ്മണോ’’’തി (മ॰ നി॰ ൨.൩൯൪) ഏവമ്പി പണിപാതോ വേദിതബ്ബോ.

    Evampi āḷavakādīnaṃ saraṇagamanaṃ viya tapparāyaṇatā veditabbā. ‘‘Atha kho brahmāyu brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā bhagavato pādāni mukhena ca paricumbati, pāṇīhi ca parisambāhati, nāmañca sāveti – ‘brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo; brahmāyu ahaṃ, bho gotama, brāhmaṇo’’’ti (ma. ni. 2.394) evampi paṇipāto veditabbo.

    സോ പനേസ ഞാതിഭയാചരിയദക്ഖിണേയ്യവസേന ചതുബ്ബിധോ ഹോതി. തത്ഥ ദക്ഖിണേയ്യപണിപാതേന സരണഗമനം ഹോതി, ന ഇതരേഹി. സേട്ഠവസേനേവ ഹി സരണം ഗണ്ഹാതി, സേട്ഠവസേന ച ഭിജ്ജതി. തസ്മാ യോ സാകിയോ വാ കോലിയോ വാ ‘‘ബുദ്ധോ അമ്ഹാകം ഞാതകോ’’തി വന്ദതി, അഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി സരണം. യോ വാ ‘‘സമണോ ഗോതമോ രാജപൂജിതോ മഹാനുഭാവോ അവന്ദിയമാനോ അനത്ഥമ്പി കരേയ്യാ’’തി ഭയേന വന്ദതി, അഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി സരണം. യോ വാ ബോധിസത്തകാലേ ഭഗവതോ സന്തികേ കിഞ്ചി ഉഗ്ഗഹിതം സരമാനോ ബുദ്ധകാലേ വാ –

    So panesa ñātibhayācariyadakkhiṇeyyavasena catubbidho hoti. Tattha dakkhiṇeyyapaṇipātena saraṇagamanaṃ hoti, na itarehi. Seṭṭhavaseneva hi saraṇaṃ gaṇhāti, seṭṭhavasena ca bhijjati. Tasmā yo sākiyo vā koliyo vā ‘‘buddho amhākaṃ ñātako’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā ‘‘samaṇo gotamo rājapūjito mahānubhāvo avandiyamāno anatthampi kareyyā’’ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo vā bodhisattakāle bhagavato santike kiñci uggahitaṃ saramāno buddhakāle vā –

    ‘‘ഏകേന ഭോഗേ ഭുഞ്ജേയ്യ, ദ്വീഹി കമ്മം പയോജയേ;

    ‘‘Ekena bhoge bhuñjeyya, dvīhi kammaṃ payojaye;

    ചതുത്ഥഞ്ച നിധാപേയ്യ, ആപദാസു ഭവിസ്സതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൩.൨൬൫) –

    Catutthañca nidhāpeyya, āpadāsu bhavissatī’’ti. (dī. ni. 3.265) –

    ഏവരൂപം അനുസാസനിം ഉഗ്ഗഹേത്വാ ‘‘ആചരിയോ മേ’’തി വന്ദതി, അഗ്ഗഹിതമേവ ഹോതി സരണം. യോ പന ‘‘അയം ലോകേ അഗ്ഗദക്ഖിണേയ്യോ’’തി വന്ദതി, തേനേവ ഗഹിതം ഹോതി സരണം.

    Evarūpaṃ anusāsaniṃ uggahetvā ‘‘ācariyo me’’ti vandati, aggahitameva hoti saraṇaṃ. Yo pana ‘‘ayaṃ loke aggadakkhiṇeyyo’’ti vandati, teneva gahitaṃ hoti saraṇaṃ.

    ഏവം ഗഹിതസരണസ്സ ച ഉപാസകസ്സ വാ ഉപാസികായ വാ അഞ്ഞതിത്ഥിയേസു പബ്ബജിതമ്പി ഞാതിം ‘‘ഞാതകോ മേ അയ’’ന്തി വന്ദതോ സരണഗമനം ന ഭിജ്ജതി, പഗേവ അപബ്ബജിതം. തഥാ രാജാനം ഭയവസേന വന്ദതോ. സോ ഹി രട്ഠപൂജിതത്താ അവന്ദിയമാനോ അനത്ഥമ്പി കരേയ്യാതി. തഥാ യം കിഞ്ചി സിപ്പം സിക്ഖാപകം തിത്ഥിയം ‘‘ആചരിയോ മേ അയ’’ന്തി വന്ദതോപി ന ഭിജ്ജതീതി ഏവം സരണഗമനപ്പഭേദോ വേദിതബ്ബോ.

    Evaṃ gahitasaraṇassa ca upāsakassa vā upāsikāya vā aññatitthiyesu pabbajitampi ñātiṃ ‘‘ñātako me aya’’nti vandato saraṇagamanaṃ na bhijjati, pageva apabbajitaṃ. Tathā rājānaṃ bhayavasena vandato. So hi raṭṭhapūjitattā avandiyamāno anatthampi kareyyāti. Tathā yaṃ kiñci sippaṃ sikkhāpakaṃ titthiyaṃ ‘‘ācariyo me aya’’nti vandatopi na bhijjatīti evaṃ saraṇagamanappabhedo veditabbo.

    ഏത്ഥ ച ലോകുത്തരസ്സ സരണഗമനസ്സ ചത്താരി സാമഞ്ഞഫലാനി വിപാകഫലം, സബ്ബദുക്ഖക്ഖയോ ആനിസംസഫലം. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Ettha ca lokuttarassa saraṇagamanassa cattāri sāmaññaphalāni vipākaphalaṃ, sabbadukkhakkhayo ānisaṃsaphalaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യോ ച ബുദ്ധഞ്ച ധമ്മഞ്ച, സങ്ഘഞ്ച സരണം ഗതോ;

    ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;

    ചത്താരി അരിയസച്ചാനി, സമ്മപ്പഞ്ഞായ പസ്സതി. (ധ॰ പ॰ ൧൯൦);

    Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati. (dha. pa. 190);

    ‘‘ദുക്ഖം ദുക്ഖസമുപ്പാദം, ദുക്ഖസ്സ ച അതിക്കമം;

    ‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;

    അരിയഞ്ചട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം, ദുക്ഖൂപസമഗാമിനം. (ധ॰ പ॰ ൧൯൧);

    Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ. (dha. pa. 191);

    ‘‘ഏതം ഖോ സരണം ഖേമം, ഏതം സരണമുത്തമം;

    ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;

    ഏതം സരണമാഗമ്മ, സബ്ബദുക്ഖാ പമുച്ചതീ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൯൨);

    Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 192);

    അപിച നിച്ചതോ അനുപഗമനാദിവസേനപേതസ്സ ആനിസംസഫലം വേദിതബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Apica niccato anupagamanādivasenapetassa ānisaṃsaphalaṃ veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘അട്ഠാനമേതം, ഭിക്ഖവേ, അനവകാസോ, യം ദിട്ഠിസമ്പന്നോ പുഗ്ഗലോ കഞ്ചി സങ്ഖാരം നിച്ചതോ ഉപഗച്ഛേയ്യ, സുഖതോ ഉപഗച്ഛേയ്യ, കഞ്ചി ധമ്മം അത്തതോ ഉപഗച്ഛേയ്യ, മാതരം ജീവിതാ വോരോപേയ്യ, പിതരം, അരഹന്തം ജീവിതാ വോരോപേയ്യ, പദുട്ഠചിത്തോ തഥാഗതസ്സ ലോഹിതം ഉപ്പാദേയ്യ, സങ്ഘം ഭിന്ദേയ്യ, അഞ്ഞം സത്ഥാരം ഉദ്ദിസേയ്യ, നേതം ഠാനം വിജ്ജതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൨൮-൧൩൦; അ॰ നി॰ ൧.൨൭൨-൨൭൭).

    ‘‘Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo kañci saṅkhāraṃ niccato upagaccheyya, sukhato upagaccheyya, kañci dhammaṃ attato upagaccheyya, mātaraṃ jīvitā voropeyya, pitaraṃ, arahantaṃ jīvitā voropeyya, paduṭṭhacitto tathāgatassa lohitaṃ uppādeyya, saṅghaṃ bhindeyya, aññaṃ satthāraṃ uddiseyya, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (ma. ni. 3.128-130; a. ni. 1.272-277).

    ലോകിയസ്സ പന സരണഗമനസ്സ ഭവസമ്പദാപി ഭോഗസമ്പദാപി ഫലമേവ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Lokiyassa pana saraṇagamanassa bhavasampadāpi bhogasampadāpi phalameva. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യേ കേചി ബുദ്ധം സരണം ഗതാസേ,

    ‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse,

    ന തേ ഗമിസ്സന്തി അപായഭൂമിം;

    Na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    പഹായ മാനുസം ദേഹം,

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ,

    ദേവകായം പരിപൂരേസ്സന്തീ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൩൭);

    Devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (saṃ. ni. 1.37);

    അപരമ്പി വുത്തം –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘അഥ ഖോ സക്കോ ദേവാനമിന്ദോ അസീതിയാ ദേവതാസഹസ്സേഹി സദ്ധിം യേനായസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ തേനുപസങ്കമി…പേ॰… ഏകമന്തം ഠിതം ഖോ സക്കം ദേവാനമിന്ദം ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ഏതദവോച – ‘സാധു ഖോ, ദേവാനമിന്ദ, ബുദ്ധസരണഗമനം ഹോതി. ബുദ്ധസരണഗമനഹേതു ഖോ ദേവാനമിന്ദ ഏവമിധേകച്ചേ സത്താ കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ സുഗതിം സഗ്ഗം ലോകം ഉപപജ്ജന്തി. തേ അഞ്ഞേ ദേവേ ദസഹി ഠാനേഹി അധിഗണ്ഹന്തി ദിബ്ബേന ആയുനാ ദിബ്ബേന വണ്ണേന സുഖേന യസേന ആധിപതേയ്യേന ദിബ്ബേഹി രൂപേഹി സദ്ദേഹി ഗന്ധേഹി രസേഹി ഫോട്ഠബ്ബേഹീ’’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൧).

    ‘‘Atha kho sakko devānamindo asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkami…pe… ekamantaṃ ṭhitaṃ kho sakkaṃ devānamindaṃ āyasmā mahāmoggallāno etadavoca – ‘sādhu kho, devānaminda, buddhasaraṇagamanaṃ hoti. Buddhasaraṇagamanahetu kho devānaminda evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti. Te aññe deve dasahi ṭhānehi adhigaṇhanti dibbena āyunā dibbena vaṇṇena sukhena yasena ādhipateyyena dibbehi rūpehi saddehi gandhehi rasehi phoṭṭhabbehī’’’ti (saṃ. ni. 4.341).

    ഏസേവ നയോ ധമ്മേ സങ്ഘേ ച. അപിച വേലാമസുത്താദിവസേനാപി (അ॰ നി॰ ൯.൨൦ ആദയോ) സരണഗമനസ്സ ഫലവിസേസോ വേദിതബ്ബോ. ഏവം സരണഗമനഫലം വേദിതബ്ബം.

    Eseva nayo dhamme saṅghe ca. Apica velāmasuttādivasenāpi (a. ni. 9.20 ādayo) saraṇagamanassa phalaviseso veditabbo. Evaṃ saraṇagamanaphalaṃ veditabbaṃ.

    തത്ഥ ലോകിയസരണഗമനം തീസു വത്ഥൂസു അഞ്ഞാണസംസയമിച്ഛാഞാണാദീഹി സംകിലിസ്സതി, ന മഹാജുതികം ഹോതി ന മഹാവിപ്ഫാരം. ലോകുത്തരസ്സ നത്ഥി സംകിലേസോ. ലോകിയസ്സ ച സരണഗമനസ്സ ദുവിധോ ഭേദോ സാവജ്ജോ അനവജ്ജോ ച. തത്ഥ സാവജ്ജോ അഞ്ഞസത്ഥാരാദീസു അത്തസന്നിയ്യാതനാദീഹി ഹോതി, സോ അനിട്ഠഫലോ. അനവജ്ജോ കാലകിരിയായ, സോ അവിപാകത്താ അഫലോ. ലോകുത്തരസ്സ പന നേവത്ഥി ഭേദോ. ഭവന്തരേപി ഹി അരിയസാവകോ അഞ്ഞം സത്ഥാരം ന ഉദ്ദിസതീതി ഏവം സരണഗമനസ്സ സംകിലേസോഭേദോ ച വേദിതബ്ബോ.

    Tattha lokiyasaraṇagamanaṃ tīsu vatthūsu aññāṇasaṃsayamicchāñāṇādīhi saṃkilissati, na mahājutikaṃ hoti na mahāvipphāraṃ. Lokuttarassa natthi saṃkileso. Lokiyassa ca saraṇagamanassa duvidho bhedo sāvajjo anavajjo ca. Tattha sāvajjo aññasatthārādīsu attasanniyyātanādīhi hoti, so aniṭṭhaphalo. Anavajjo kālakiriyāya, so avipākattā aphalo. Lokuttarassa pana nevatthi bhedo. Bhavantarepi hi ariyasāvako aññaṃ satthāraṃ na uddisatīti evaṃ saraṇagamanassa saṃkileso ca bhedo ca veditabbo.

    ഉപാസകം മം ഭവം ഗോതമോ ധാരേതൂതി മം ഭവം ഗോതമോ ‘‘ഉപാസകോ അയ’’ന്തി ഏവം ധാരേതു, ജാനാതൂതി അത്ഥോ. ഉപാസകവിധികോസല്ലത്ഥം പനേത്ഥ കോ ഉപാസകോ, കസ്മാ ഉപാസകോതി വുച്ചതി, കിമസ്സ സീലം, കോ ആജീവോ, കാ വിപത്തി, കാ സമ്പത്തീതി ഇദം പകിണ്ണകം വേദിതബ്ബം.

    Upāsakaṃmaṃ bhavaṃ gotamo dhāretūti maṃ bhavaṃ gotamo ‘‘upāsako aya’’nti evaṃ dhāretu, jānātūti attho. Upāsakavidhikosallatthaṃ panettha ko upāsako, kasmā upāsakoti vuccati, kimassa sīlaṃ, ko ājīvo, kā vipatti, kā sampattīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.

    തത്ഥ കോ ഉപാസകോതി യോ കോചി സരണഗതോ ഗഹട്ഠോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Tattha ko upāsakoti yo koci saraṇagato gahaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യതോ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ ബുദ്ധം സരണം ഗതോ ഹോതി, ധമ്മം സരണം ഗതോ, സങ്ഘം സരണം ഗതോ ഹോതി. ഏത്താവതാ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ ഹോതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൩൩).

    ‘‘Yato kho, mahānāma, upāsako buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti. Ettāvatā kho, mahānāma, upāsako hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).

    കസ്മാ ഉപാസകോതി. രതനത്തയസ്സ ഉപാസനതോ. സോ ഹി ബുദ്ധം ഉപാസതീതി ഉപാസകോ. ധമ്മം, സങ്ഘം ഉപാസതീതി ഉപാസകോതി.

    Kasmāupāsakoti. Ratanattayassa upāsanato. So hi buddhaṃ upāsatīti upāsako. Dhammaṃ, saṅghaṃ upāsatīti upāsakoti.

    കിമസ്സ സീലന്തി. പഞ്ച വേരമണിയോ. യഥാഹ –

    Kimassa sīlanti. Pañca veramaṇiyo. Yathāha –

    ‘‘യതോ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ പാണാതിപാതാ പടിവിരതോ ഹോതി, അദിന്നാദാനാ, കാമേസുമിച്ഛാചാരാ, മുസാവാദാ, സുരാമേരയമജ്ജപ്പമാദട്ഠാനാ പടിവിരതോ ഹോതി. ഏത്താവതാ ഖോ, മഹാനാമ, ഉപാസകോ സീലവാ ഹോതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൩൩).

    ‘‘Yato kho, mahānāma, upāsako pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā, kāmesumicchācārā, musāvādā, surāmerayamajjappamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ettāvatā kho, mahānāma, upāsako sīlavā hotī’’ti (saṃ. ni. 5.1033).

    കോ ആജീവോതി. പഞ്ച മിച്ഛാവണിജ്ജാ പഹായ ധമ്മേന സമേന ജീവികകപ്പനം. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Ko ājīvoti. Pañca micchāvaṇijjā pahāya dhammena samena jīvikakappanaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘പഞ്ചിമാ, ഭിക്ഖവേ, വണിജ്ജാ ഉപാസകേന അകരണീയാ. കതമാ പഞ്ച. സത്ഥവണിജ്ജാ, സത്തവണിജ്ജാ, മംസവണിജ്ജാ, മജ്ജവണിജ്ജാ, വിസവണിജ്ജാ. ഇമാ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ച വണിജ്ജാ ഉപാസകേന അകരണീയാ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൭൭).

    ‘‘Pañcimā, bhikkhave, vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā. Katamā pañca. Satthavaṇijjā, sattavaṇijjā, maṃsavaṇijjā, majjavaṇijjā, visavaṇijjā. Imā kho, bhikkhave, pañca vaṇijjā upāsakena akaraṇīyā’’ti (a. ni. 5.177).

    കാ വിപത്തീതി. യാ തസ്സേവ സീലസ്സ ച ആജീവസ്സ ച വിപത്തി, അയമസ്സ വിപത്തി. അപിച യായ ഏസ ചണ്ഡാലോ ചേവ ഹോതി മലഞ്ച പതികുട്ഠോ ച, സാപി തസ്സ വിപത്തീതി വേദിതബ്ബാ. തേ ച അത്ഥതോ അസ്സദ്ധിയാദയോ പഞ്ച ധമ്മാ ഹോന്തി. യഥാഹ –

    Kā vipattīti. Yā tasseva sīlassa ca ājīvassa ca vipatti, ayamassa vipatti. Apica yāya esa caṇḍālo ceva hoti malañca patikuṭṭho ca, sāpi tassa vipattīti veditabbā. Te ca atthato assaddhiyādayo pañca dhammā honti. Yathāha –

    ‘‘പഞ്ചഹി , ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ ഉപാസകോ ഉപാസകചണ്ഡാലോ ച ഹോതി ഉപാസകമലഞ്ച ഉപാസകപതികുട്ഠോ ച. കതമേഹി പഞ്ചഹി? അസ്സദ്ധോ ഹോതി, ദുസ്സീലോ ഹോതി, കോതൂഹലമങ്ഗലികോ ഹോതി, മങ്ഗലം പച്ചേതി നോ കമ്മം, ഇതോ ച ബഹിദ്ധാ ദക്ഖിണേയ്യം പരിയേസതി, തത്ഥ ച പുബ്ബകാരം കരോതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൭൫).

    ‘‘Pañcahi , bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakacaṇḍālo ca hoti upāsakamalañca upāsakapatikuṭṭho ca. Katamehi pañcahi? Assaddho hoti, dussīlo hoti, kotūhalamaṅgaliko hoti, maṅgalaṃ pacceti no kammaṃ, ito ca bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ pariyesati, tattha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).

    കാ സമ്പത്തീതി. യാ ചസ്സ സീലസമ്പദാ ച ആജീവസമ്പദാ ച, സാ സമ്പത്തി. യേ ചസ്സ രതനഭാവാദികരാ സദ്ധാദയോ പഞ്ച ധമ്മാ. യഥാഹ –

    Kā sampattīti. Yā cassa sīlasampadā ca ājīvasampadā ca, sā sampatti. Ye cassa ratanabhāvādikarā saddhādayo pañca dhammā. Yathāha –

    ‘‘പഞ്ചഹി , ഭിക്ഖവേ, ധമ്മേഹി സമന്നാഗതോ ഉപാസകോ ഉപാസകരതനഞ്ച ഹോതി ഉപാസകപദുമഞ്ച ഉപാസകപുണ്ഡരീകഞ്ച. കതമേഹി പഞ്ചഹി? സദ്ധോ ഹോതി, സീലവാ ഹോതി, ന കോതൂഹലമങ്ഗലികോ ഹോതി, കമ്മം പച്ചേതി നോ മങ്ഗലം, ന ഇതോ ബഹിദ്ധാ ദക്ഖിണേയ്യം ഗവേസതി, ഇധ ച പുബ്ബകാരം കരോതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൫.൧൭൫).

    ‘‘Pañcahi , bhikkhave, dhammehi samannāgato upāsako upāsakaratanañca hoti upāsakapadumañca upāsakapuṇḍarīkañca. Katamehi pañcahi? Saddho hoti, sīlavā hoti, na kotūhalamaṅgaliko hoti, kammaṃ pacceti no maṅgalaṃ, na ito bahiddhā dakkhiṇeyyaṃ gavesati, idha ca pubbakāraṃ karotī’’ti (a. ni. 5.175).

    അജ്ജതഗ്ഗേതി ഏത്ഥ അയം അഗ്ഗസദ്ദോ ആദികോടികോട്ഠാസസേട്ഠേസു ദിസ്സതി. ‘‘അജ്ജതഗ്ഗേ സമ്മ, ദോവാരിക, ആവരാമി ദ്വാരം നിഗണ്ഠാനം നിഗണ്ഠീന’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൭൦) ഹി ആദിമ്ഹി ദിസ്സതി. ‘‘തേനേവ അങ്ഗുലഗ്ഗേന തം അങ്ഗുലഗ്ഗം പരാമസേയ്യ (കഥാ॰ ൪൪൧). ഉച്ഛഗ്ഗം വേളഗ്ഗ’’ന്തിആദീസു കോടിയം. ‘‘അമ്ബിലഗ്ഗം വാ മധുരഗ്ഗം വാ തിത്തകഗ്ഗം വാ (സം॰ നി॰ ൫.൩൭൪), അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, വിഹാരഗ്ഗേന വാ പരിവേണഗ്ഗേന വാ ഭാജേതു’’ന്തിആദീസു (ചൂളവ॰ ൩൧൮) കോട്ഠാസേ. ‘‘യാവതാ, ഭിക്ഖവേ, സത്താ അപദാ വാ…പേ॰… തഥാഗതോ തേസം അഗ്ഗമക്ഖായതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൩൪) സേട്ഠേ. ഇധ പനായം ആദിമ്ഹി ദട്ഠബ്ബോ. തസ്മാ അജ്ജതഗ്ഗേതി അജ്ജതം ആദിം കത്വാതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അജ്ജതന്തി അജ്ജഭാവം. അജ്ജദഗ്ഗേതി വാ പാഠോ, ദകാരോ പദസന്ധികരോ, അജ്ജ അഗ്ഗം കത്വാതി അത്ഥോ.

    Ajjataggeti ettha ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati. ‘‘Ajjatagge samma, dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) hi ādimhi dissati. ‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya (kathā. 441). Ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ. ‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374), anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34) seṭṭhe. Idha panāyaṃ ādimhi daṭṭhabbo. Tasmā ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvāti evamettha attho veditabbo. Ajjatanti ajjabhāvaṃ. Ajjadaggeti vā pāṭho, dakāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti attho.

    പാണുപേതന്തി പാണേഹി ഉപേതം, യാവ മേ ജീവിതം പവത്തതി, താവ ഉപേതം, അനഞ്ഞസത്ഥുകം തീഹി സരണഗമനേഹി സരണം ഗതം ഉപാസകം കപ്പിയകാരകം മം ഭവം ഗോതമോ ധാരേതു ജാനാതു. അഹഞ്ഹി സചേപി മേ തിഖിണേന അസിനാ സീസം ഛിന്ദേയ്യ, നേവ ബുദ്ധം ‘‘ന ബുദ്ധോ’’തി വാ ധമ്മം ‘‘ന ധമ്മോ’’തി വാ സങ്ഘം ‘‘ന സങ്ഘോ’’തി വാ വദേയ്യന്തി ഏവം അത്തസന്നിയ്യാതനേന സരണം ഗന്ത്വാ ചതൂഹി ച പച്ചയേഹി പവാരേത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ഭഗവന്തം അഭിവാദേത്വാ തിക്ഖത്തും പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമീതി.

    Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ, anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhavaṃ gotamo dhāretu jānātu. Ahañhi sacepi me tikhiṇena asinā sīsaṃ chindeyya, neva buddhaṃ ‘‘na buddho’’ti vā dhammaṃ ‘‘na dhammo’’ti vā saṅghaṃ ‘‘na saṅgho’’ti vā vadeyyanti evaṃ attasanniyyātanena saraṇaṃ gantvā catūhi ca paccayehi pavāretvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ abhivādetvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti.

    ൧൭. സത്തമേ ജാണുസ്സോണീതി ജാണുസ്സോണിഠാനന്തരം കിര നാമേകം ഠാനന്തരം, തം യേന കുലേന ലദ്ധം, തം ജാണുസ്സോണികുലന്തി വുച്ചതി. അയം തസ്മിം കുലേ ജാതത്താ രഞ്ഞോ സന്തികേ ച ലദ്ധജാണുസ്സോണിസക്കാരത്താ ജാണുസ്സോണീതി വുച്ചതി. തേനുപസങ്കമീതി ‘‘സമണോ കിര ഗോതമോ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ ബഹുസ്സുതോ’’തി സുത്വാ ‘‘സചേ സോ ലിങ്ഗവിഭത്തികാരകാദിഭേദം ജാനിസ്സതി, അമ്ഹേഹി ഞാതമേവ ജാനിസ്സതി, അഞ്ഞാതം കിം ജാനിസ്സതി. ഞാതമേവ കഥേസ്സതി, അഞ്ഞാതം കിം കഥേസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ മാനദ്ധജം പഗ്ഗയ്ഹ സിങ്ഗം ഉക്ഖിപിത്വാ മഹാപരിവാരേഹി പരിവുതോ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി. കതത്താ ച, ബ്രാഹ്മണ, അകതത്താ ചാതി സത്ഥാ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ ഇധ ആഗച്ഛന്തോ ന ജാനിതുകാമോ അത്ഥഗവേസീ ഹുത്വാ ആഗതോ, മാനം പന പഗ്ഗയ്ഹ സിങ്ഗം ഉക്ഖിപിത്വാ ആഗതോ. കിം നു ഖ്വസ്സ യഥാ പഞ്ഹസ്സ അത്ഥം ജാനാതി, ഏവം കഥിതേ വഡ്ഢി ഭവിസ്സതി, ഉദാഹു യഥാ ന ജാനാതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘യഥാ ന ജാനാതി, ഏവം കഥിതേ വഡ്ഢി ഭവിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘കതത്താ ച, ബ്രാഹ്മണ, അകതത്താ ചാ’’തി ആഹ.

    17. Sattame jāṇussoṇīti jāṇussoṇiṭhānantaraṃ kira nāmekaṃ ṭhānantaraṃ, taṃ yena kulena laddhaṃ, taṃ jāṇussoṇikulanti vuccati. Ayaṃ tasmiṃ kule jātattā rañño santike ca laddhajāṇussoṇisakkārattā jāṇussoṇīti vuccati. Tenupasaṅkamīti ‘‘samaṇo kira gotamo paṇḍito byatto bahussuto’’ti sutvā ‘‘sace so liṅgavibhattikārakādibhedaṃ jānissati, amhehi ñātameva jānissati, aññātaṃ kiṃ jānissati. Ñātameva kathessati, aññātaṃ kiṃ kathessatī’’ti cintetvā mānaddhajaṃ paggayha siṅgaṃ ukkhipitvā mahāparivārehi parivuto yena bhagavā tenupasaṅkami. Katattā ca, brāhmaṇa, akatattā cāti satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo idha āgacchanto na jānitukāmo atthagavesī hutvā āgato, mānaṃ pana paggayha siṅgaṃ ukkhipitvā āgato. Kiṃ nu khvassa yathā pañhassa atthaṃ jānāti, evaṃ kathite vaḍḍhi bhavissati, udāhu yathā na jānātī’’ti cintetvā ‘‘yathā na jānāti, evaṃ kathite vaḍḍhi bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘katattā ca, brāhmaṇa, akatattā cā’’ti āha.

    ബ്രാഹ്മണോ തം സുത്വാ ‘‘സമണോ ഗോതമോ കതത്താപി അകതത്താപി നിരയേ നിബ്ബത്തിം വദതി, ഇദം ഉഭയകാരണേനാപി ഏകട്ഠാനേ നിബ്ബത്തിയാ കഥിതത്താ ദുജ്ജാനം മഹന്ധകാരം, നത്ഥി മയ്ഹം ഏത്ഥ പതിട്ഠാ. സചേ പനാഹം ഏത്തകേനേവ തുണ്ഹീ ഭവേയ്യം, ബ്രാഹ്മണാനം മജ്ഝേ കഥനകാലേപി മം ഏവം വദേയ്യും – ‘ത്വം സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സന്തികം മാനം പഗ്ഗയ്ഹ സിങ്ഗം ഉക്ഖിപിത്വാ ഗതോസി, ഏകവചനേനേവ തുണ്ഹീ ഹുത്വാ കിഞ്ചി വത്തും നാസക്ഖി, ഇമസ്മിം ഠാനേ കസ്മാ കഥേസീ’തി. തസ്മാ പരാജിതോപി അപരാജിതസദിസോ ഹുത്വാ പുന സഗ്ഗഗമനപഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ കോ നു ഖോ, ഭോ ഗോതമാതി ഇമം ദുതിയപഞ്ഹം ആരഭി.

    Brāhmaṇo taṃ sutvā ‘‘samaṇo gotamo katattāpi akatattāpi niraye nibbattiṃ vadati, idaṃ ubhayakāraṇenāpi ekaṭṭhāne nibbattiyā kathitattā dujjānaṃ mahandhakāraṃ, natthi mayhaṃ ettha patiṭṭhā. Sace panāhaṃ ettakeneva tuṇhī bhaveyyaṃ, brāhmaṇānaṃ majjhe kathanakālepi maṃ evaṃ vadeyyuṃ – ‘tvaṃ samaṇassa gotamassa santikaṃ mānaṃ paggayha siṅgaṃ ukkhipitvā gatosi, ekavacaneneva tuṇhī hutvā kiñci vattuṃ nāsakkhi, imasmiṃ ṭhāne kasmā kathesī’ti. Tasmā parājitopi aparājitasadiso hutvā puna saggagamanapañhaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā ko nu kho, bho gotamāti imaṃ dutiyapañhaṃ ārabhi.

    ഏവമ്പി തസ്സ അഹോസി – ‘‘ഉപരിപഞ്ഹേന ഹേട്ഠാപഞ്ഹം ജാനിസ്സാമി, ഹേട്ഠാപഞ്ഹേന ഉപരിപഞ്ഹ’’ന്തി. തസ്മാപി ഇമം പഞ്ഹം പുച്ഛി. സത്ഥാ പുരിമനയേനേവ ചിന്തേത്വാ യഥാ ന ജാനാതി, ഏവമേവ കഥേന്തോ പുനപി ‘‘കതത്താ ച, ബ്രാഹ്മണ, അകതത്താ ചാ’’തി ആഹ. ബ്രാഹ്മണോ തസ്മിമ്പി പതിട്ഠാതും അസക്കോന്തോ ‘‘അലം, ഭോ, ന ഈദിസസ്സ പുരിസസ്സ സന്തികം ആഗതേന അജാനിത്വാ ഗന്തും വട്ടതി, സകവാദം പഹായ സമണം ഗോതമം അനുവത്തിത്വാ മയ്ഹം അത്ഥം ഗവേസിസ്സാമി, പരലോകമഗ്ഗം സോധേസ്സാമീ’’തി സന്നിട്ഠാനം കത്വാ സത്ഥാരം ആയാചന്തോ ന ഖോ അഹന്തിആദിമാഹ. അഥസ്സ നിഹതമാനതം ഞത്വാ സത്ഥാ ഉപരി ദേസനം വഡ്ഢേന്തോ തേന ഹി, ബ്രാഹ്മണാതിആദിമാഹ. തത്ഥ തേന ഹീതി കാരണനിദ്ദേസോ. യസ്മാ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ അത്ഥം അജാനന്തോ വിത്ഥാരദേസനം യാചസി, തസ്മാതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനത്ഥമേവാതി.

    Evampi tassa ahosi – ‘‘uparipañhena heṭṭhāpañhaṃ jānissāmi, heṭṭhāpañhena uparipañha’’nti. Tasmāpi imaṃ pañhaṃ pucchi. Satthā purimanayeneva cintetvā yathā na jānāti, evameva kathento punapi ‘‘katattā ca, brāhmaṇa, akatattā cā’’ti āha. Brāhmaṇo tasmimpi patiṭṭhātuṃ asakkonto ‘‘alaṃ, bho, na īdisassa purisassa santikaṃ āgatena ajānitvā gantuṃ vaṭṭati, sakavādaṃ pahāya samaṇaṃ gotamaṃ anuvattitvā mayhaṃ atthaṃ gavesissāmi, paralokamaggaṃ sodhessāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā satthāraṃ āyācanto na kho ahantiādimāha. Athassa nihatamānataṃ ñatvā satthā upari desanaṃ vaḍḍhento tena hi, brāhmaṇātiādimāha. Tattha tena hīti kāraṇaniddeso. Yasmā saṃkhittena bhāsitassa atthaṃ ajānanto vitthāradesanaṃ yācasi, tasmāti attho. Sesamettha uttānatthamevāti.

    ൧൮. അട്ഠമേ ആയസ്മാതി പിയവചനമേതം. ആനന്ദോതി തസ്സ ഥേരസ്സ നാമം. ഏകംസേനാതി ഏകന്തേന. അനുവിച്ചാതി അനുപവിസിത്വാ. വിഞ്ഞൂതി പണ്ഡിതാ. ഗരഹന്തീതി നിന്ദന്തി, അവണ്ണം ഭാസന്തി. സേസമേത്ഥ നവമേ ച സബ്ബം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    18. Aṭṭhame āyasmāti piyavacanametaṃ. Ānandoti tassa therassa nāmaṃ. Ekaṃsenāti ekantena. Anuviccāti anupavisitvā. Viññūti paṇḍitā. Garahantīti nindanti, avaṇṇaṃ bhāsanti. Sesamettha navame ca sabbaṃ uttānatthameva.

    ൨൦. ദസമേ ദുന്നിക്ഖിത്തഞ്ച പദബ്യഞ്ജനന്തി ഉപ്പടിപാടിയാ ഗഹിതപാളിപദമേവ ഹി അത്ഥസ്സ ബ്യഞ്ജനത്താ ബ്യഞ്ജനന്തി വുച്ചതി. ഉഭയമേതം പാളിയാവ നാമം. അത്ഥോ ച ദുന്നീതോതി പരിവത്തേത്വാ ഉപ്പടിപാടിയാ ഗഹിതാ അട്ഠകഥാ. ദുന്നിക്ഖിത്തസ്സ, ഭിക്ഖവേ, പദബ്യഞ്ജനസ്സ അത്ഥോപി ദുന്നയോ ഹോതീതി പരിവത്തേത്വാ ഉപ്പടിപാടിയാ ഗഹിതായ പാളിയാ അട്ഠകഥാ നാമ ദുന്നയാ ദുന്നീഹാരാ ദുക്കഥാ നാമ ഹോതി. ഏകാദസമേ വുത്തപടിപക്ഖനയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോതി.

    20. Dasame dunnikkhittañca padabyañjananti uppaṭipāṭiyā gahitapāḷipadameva hi atthassa byañjanattā byañjananti vuccati. Ubhayametaṃ pāḷiyāva nāmaṃ. Attho ca dunnītoti parivattetvā uppaṭipāṭiyā gahitā aṭṭhakathā. Dunnikkhittassa, bhikkhave, padabyañjanassa atthopi dunnayo hotīti parivattetvā uppaṭipāṭiyā gahitāya pāḷiyā aṭṭhakathā nāma dunnayā dunnīhārā dukkathā nāma hoti. Ekādasame vuttapaṭipakkhanayena attho veditabboti.

    അധികരണവഗ്ഗോ ദുതിയോ.

    Adhikaraṇavaggo dutiyo.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൨. അധികരണവഗ്ഗോ • 2. Adhikaraṇavaggo

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ൨. അധികരണവഗ്ഗവണ്ണനാ • 2. Adhikaraṇavaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact