Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౪. అధిముత్తత్థేరగాథావణ్ణనా
4. Adhimuttattheragāthāvaṇṇanā
కాయదుట్ఠుల్లగరునోతి ఆయస్మతో అధిముత్తత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణవిజ్జాసు నిప్ఫత్తిం గతో కామేసు ఆదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అరఞ్ఞే విహరన్తో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా మనుస్సూపచారం ఉపగన్త్వా సత్థారం భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతం గచ్ఛన్తం దిస్వా పసన్నమానసో అత్తనో వాకచీరం సత్థు పాదమూలే పత్థరి. సత్థా తస్స అజ్ఝాసయం ఞత్వా తస్మిం అట్ఠాసి. తత్థ ఠితం భగవన్తం కాళానుసారేన గన్ధేన పూజేత్వా ‘‘సముద్ధరసిమం లోక’’న్తిఆదికాహి దసహి గాథాహి అభిత్థవి. తం సత్థా ‘‘అనాగతే ఇతో సతసహస్సకప్పమత్థకే గోతమస్స నామ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సాసనే పబ్బజిత్వా ఛళభిఞ్ఞో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకరిత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా తతో యావాయం బుద్ధుప్పాదో, తావ దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా అధిముత్తోతి లద్ధనామో విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణవిజ్జాసు నిప్ఫత్తిం గన్త్వా తత్థ సారం అపస్సన్తో పచ్ఛిమభవికత్తా నిస్సరణం గవేసన్తో జేతవనపటిగ్గహణే బుద్ధానుభావం దిస్వా పటిలద్ధసద్ధో సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా విపస్సనం పట్ఠపేత్వా నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౪౦.౩౦౪-౩౩౨) –
Kāyaduṭṭhullagarunoti āyasmato adhimuttattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā manussūpacāraṃ upagantvā satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano vākacīraṃ satthu pādamūle patthari. Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā tasmiṃ aṭṭhāsi. Tattha ṭhitaṃ bhagavantaṃ kāḷānusārena gandhena pūjetvā ‘‘samuddharasimaṃ loka’’ntiādikāhi dasahi gāthāhi abhitthavi. Taṃ satthā ‘‘anāgate ito satasahassakappamatthake gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā chaḷabhiñño bhavissatī’’ti byākaritvā pakkāmi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato yāvāyaṃ buddhuppādo, tāva devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā adhimuttoti laddhanāmo viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā tattha sāraṃ apassanto pacchimabhavikattā nissaraṇaṃ gavesanto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.304-332) –
‘‘కణికారంవ జలితం, దీపరుక్ఖంవ ఉజ్జలం;
‘‘Kaṇikāraṃva jalitaṃ, dīparukkhaṃva ujjalaṃ;
ఓసధింవ విరోచన్తం, విజ్జుతం గగనే యథా.
Osadhiṃva virocantaṃ, vijjutaṃ gagane yathā.
‘‘అసమ్భీతం అనుత్తాసిం, మిగరాజంవ కేసరిం;
‘‘Asambhītaṃ anuttāsiṃ, migarājaṃva kesariṃ;
ఞాణాలోకం పకాసేన్తం, మద్దన్తం తిత్థియే గణే.
Ñāṇālokaṃ pakāsentaṃ, maddantaṃ titthiye gaṇe.
‘‘ఉద్ధరన్తం ఇమం లోకం, ఛిన్దన్తం సబ్బసంసయం;
‘‘Uddharantaṃ imaṃ lokaṃ, chindantaṃ sabbasaṃsayaṃ;
గజ్జన్తం మిగరాజంవ, అద్దసం లోకనాయకం.
Gajjantaṃ migarājaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘జటాజినధరో ఆసిం, బ్రహా ఉజు పతాపవా;
‘‘Jaṭājinadharo āsiṃ, brahā uju patāpavā;
వాకచీరం గహేత్వాన, పాదమూలే అపత్థరిం.
Vākacīraṃ gahetvāna, pādamūle apatthariṃ.
‘‘కాళానుసారియం గయ్హం, అనులిమ్పిం తథాగతం;
‘‘Kāḷānusāriyaṃ gayhaṃ, anulimpiṃ tathāgataṃ;
సమ్బుద్ధమనులిమ్పేత్వా, సన్థవిం లోకనాయకం.
Sambuddhamanulimpetvā, santhaviṃ lokanāyakaṃ.
‘‘సముద్ధరసిమం లోకం, ఓఘతిణ్ణ మహాముని;
‘‘Samuddharasimaṃ lokaṃ, oghatiṇṇa mahāmuni;
ఞాణాలోకేన జోతేసి, నావటం ఞాణముత్తమం.
Ñāṇālokena jotesi, nāvaṭaṃ ñāṇamuttamaṃ.
‘‘ధమ్మచక్కం పవత్తేసి, మద్దసే పరతిత్థియే;
‘‘Dhammacakkaṃ pavattesi, maddase paratitthiye;
ఉసభో జితసఙ్గామో, సమ్పకమ్పేసి మేదనిం.
Usabho jitasaṅgāmo, sampakampesi medaniṃ.
‘‘మహాసముద్దే ఊమియో, వేలన్తమ్హి పభిజ్జరే;
‘‘Mahāsamudde ūmiyo, velantamhi pabhijjare;
తథేవ తవ ఞాణమ్హి, సబ్బదిట్ఠీ పభిజ్జరే.
Tatheva tava ñāṇamhi, sabbadiṭṭhī pabhijjare.
‘‘సుఖుమచ్ఛికజాలేన, సరమ్హి సమ్పతానితే;
‘‘Sukhumacchikajālena, saramhi sampatānite;
అన్తోజాలీకతా పాణా, పీళితా హోన్తి తావదే.
Antojālīkatā pāṇā, pīḷitā honti tāvade.
‘‘తథేవ తిత్థియా లోకే, పుథుపాసణ్డనిస్సితా;
‘‘Tatheva titthiyā loke, puthupāsaṇḍanissitā;
అన్తోఞాణవరే తుయ్హం, పరివత్తన్తి మారిస.
Antoñāṇavare tuyhaṃ, parivattanti mārisa.
‘‘పతిట్ఠా వుయ్హతం ఓఘే, త్వఞ్హి నాథో అబన్ధునం;
‘‘Patiṭṭhā vuyhataṃ oghe, tvañhi nātho abandhunaṃ;
భయట్టితానం సరణం, ముత్తిత్థీనం పరాయణం.
Bhayaṭṭitānaṃ saraṇaṃ, muttitthīnaṃ parāyaṇaṃ.
‘‘ఏకవీరో అసదిసో, మేత్తాకరుణసఞ్చయో;
‘‘Ekavīro asadiso, mettākaruṇasañcayo;
అసమో సుసమో సన్తో, వసీ తాదీ జితఞ్జయో.
Asamo susamo santo, vasī tādī jitañjayo.
‘‘ధీరో విగతసమ్మోహో, అనేజో అకథంకథీ;
‘‘Dhīro vigatasammoho, anejo akathaṃkathī;
తుసితో వన్తదోసోసి, నిమ్మలో సంయతో సుచి.
Tusito vantadososi, nimmalo saṃyato suci.
‘‘సఙ్గాతిగో హతమదో, తేవిజ్జో తిభవన్తగో;
‘‘Saṅgātigo hatamado, tevijjo tibhavantago;
సీమాతిగో ధమ్మగరు, గతత్థో హితవబ్భుతో.
Sīmātigo dhammagaru, gatattho hitavabbhuto.
‘‘తారకో త్వం యథా నావా, నిధీవస్సాసకారకో;
‘‘Tārako tvaṃ yathā nāvā, nidhīvassāsakārako;
అసమ్భీతో యథా సీహో, గజరాజావ దప్పితో.
Asambhīto yathā sīho, gajarājāva dappito.
‘‘థోమేత్వా దసగాథాహి, పదుముత్తరం మహాయసం;
‘‘Thometvā dasagāthāhi, padumuttaraṃ mahāyasaṃ;
వన్దిత్వా సత్థునో పాదే, తుణ్హీ అట్ఠాసహం తదా.
Vanditvā satthuno pāde, tuṇhī aṭṭhāsahaṃ tadā.
‘‘పదుముత్తరో లోకవిదూ, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
భిక్ఖుసఙ్ఘే ఠితో సత్థా, ఇమా గాథా అభాసథ.
Bhikkhusaṅghe ṭhito satthā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యో మే సీలఞ్చ ఞాణఞ్చ, సద్ధమ్మఞ్చాపి వణ్ణయి;
‘‘Yo me sīlañca ñāṇañca, saddhammañcāpi vaṇṇayi;
తమహం కిత్తయిస్సామి, సుణాథ మమ భాసతో.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘సట్ఠి కప్పసహస్సాని, దేవలోకే రమిస్సతి;
‘‘Saṭṭhi kappasahassāni, devaloke ramissati;
అఞ్ఞే దేవేభిభవిత్వా, ఇస్సరం కారయిస్సతి.
Aññe devebhibhavitvā, issaraṃ kārayissati.
‘‘సో పచ్ఛా పబ్బజిత్వాన, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘So pacchā pabbajitvāna, sukkamūlena codito;
గోతమస్స భగవతో, సాసనే పబ్బజిస్సతి.
Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissati.
‘‘పబ్బజిత్వాన కాయేన, పాపకమ్మం వివజ్జియ;
‘‘Pabbajitvāna kāyena, pāpakammaṃ vivajjiya;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, నిబ్బాయిస్సతినాసవో.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘యథాపి మేఘో థనయం, తప్పేతి మేదనిం ఇమం;
‘‘Yathāpi megho thanayaṃ, tappeti medaniṃ imaṃ;
తథేవ త్వం మహావీర, ధమ్మేన తప్పయీ మమం.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammena tappayī mamaṃ.
‘‘సీలం పఞ్ఞఞ్చ ధమ్మఞ్చ, థవిత్వా లోకనాయకం;
‘‘Sīlaṃ paññañca dhammañca, thavitvā lokanāyakaṃ;
పత్తోమ్హి పరమం సన్తిం, నిబ్బానం పదమచ్చుతం.
Pattomhi paramaṃ santiṃ, nibbānaṃ padamaccutaṃ.
‘‘అహో నూన స భగవా, చిరం తిట్ఠేయ్య చక్ఖుమా;
‘‘Aho nūna sa bhagavā, ciraṃ tiṭṭheyya cakkhumā;
అఞ్ఞాతఞ్చ విజానేయ్యుం, ఫుసేయ్యుం అమతం పదం.
Aññātañca vijāneyyuṃ, phuseyyuṃ amataṃ padaṃ.
‘‘అయం మే పచ్ఛిమా జాతి, భవా సబ్బే సమూహతా;
‘‘Ayaṃ me pacchimā jāti, bhavā sabbe samūhatā;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, విహరామి అనాసవో.
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘సతసహస్సితో కప్పే, యం బుద్ధమభిథోమయిం;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ buddhamabhithomayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, కిత్తనాయ ఇదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, kittanāya idaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అత్తనా సహ వసన్తే కాయదళ్హిబహులే భిక్ఖూ ఓవదన్తో –
Arahattaṃ pana patvā attanā saha vasante kāyadaḷhibahule bhikkhū ovadanto –
౧౧౪.
114.
‘‘కాయదుట్ఠుల్లగరునో, హియ్యమానమ్హి జీవితే;
‘‘Kāyaduṭṭhullagaruno, hiyyamānamhi jīvite;
సరీరసుఖగిద్ధస్స, కుతో సమణసాధుతా’’తి. – గాథం అభాసి;
Sarīrasukhagiddhassa, kuto samaṇasādhutā’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
తత్థ కాయదుట్ఠుల్లగరునోతి దుట్ఠుల్లం అసుభయోగ్యతా, కాయస్స దుట్ఠుల్లం కాయదుట్ఠుల్లం, కాయదుట్ఠుల్లం గరు సమ్భావితం యస్స సో కాయదుట్ఠుల్లగరు, అనిస్సరణప్పఞ్ఞో హుత్వా కాయపోసనప్పసుతో కాయదళ్హిబహులోతి అత్థో, తస్స కాయదుట్ఠుల్లగరునో. హియ్యమానమ్హి జీవితేతి కున్నదీనం ఉదకం వియ జీవితసఙ్ఖారే లహుసో ఖీయమానే. సరీరసుఖగిద్ధస్సాతి పణీతాహారాదీహి అత్తనో కాయస్స సుఖేన గేధం ఆపన్నస్స . కుతో సమణసాధుతాతి ఏవరూపస్స పుగ్గలస్స సమణభావేన సాధుతా సుసమణతా కుతో కేన కారణేన సియా, ఏకంసతో పన కాయే జీవితే చ నిరపేక్ఖస్స ఇతరీతరసన్తోసేన సన్తుట్ఠస్స ఆరద్ధవీరియస్సేవ సమణసాధుతాతి అధిప్పాయో.
Tattha kāyaduṭṭhullagarunoti duṭṭhullaṃ asubhayogyatā, kāyassa duṭṭhullaṃ kāyaduṭṭhullaṃ, kāyaduṭṭhullaṃ garu sambhāvitaṃ yassa so kāyaduṭṭhullagaru, anissaraṇappañño hutvā kāyaposanappasuto kāyadaḷhibahuloti attho, tassa kāyaduṭṭhullagaruno. Hiyyamānamhi jīviteti kunnadīnaṃ udakaṃ viya jīvitasaṅkhāre lahuso khīyamāne. Sarīrasukhagiddhassāti paṇītāhārādīhi attano kāyassa sukhena gedhaṃ āpannassa . Kuto samaṇasādhutāti evarūpassa puggalassa samaṇabhāvena sādhutā susamaṇatā kuto kena kāraṇena siyā, ekaṃsato pana kāye jīvite ca nirapekkhassa itarītarasantosena santuṭṭhassa āraddhavīriyasseva samaṇasādhutāti adhippāyo.
అధిముత్తత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Adhimuttattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౪. అధిముత్తత్థేరగాథా • 4. Adhimuttattheragāthā