| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
१०. आधिपतेय्यसुत्तवण्णना
10. Ādhipateyyasuttavaṇṇanā
४०. दसमे आधिपतेय्यानीति जेट्ठककारणतो निब्बत्तानि। अत्ताधिपतेय्यन्तिआदीसु अत्तानं जेट्ठकं कत्वा निब्बत्तितं गुणजातं अत्ताधिपतेय्यं। लोकं जेट्ठकं कत्वा निब्बत्तितं लोकाधिपतेय्यं। नवविधं लोकुत्तरधम्मं जेट्ठकं कत्वा निब्बत्तितं धम्माधिपतेय्यं। न इति भवाभवहेतूति इति भवो, इति भवोति एवं आयतिं, न तस्स तस्स सम्पत्तिभवस्स हेतु। ओतिण्णोति अनुपविट्ठो। यस्स हि जाति अन्तोपविट्ठा, सो जातिया ओतिण्णो नाम। जरादीसुपि एसेव नयो। केवलस्स दुक्खक्खन्धस्साति सकलस्स वट्टदुक्खरासिस्स। अन्तकिरिया पञ्ञायेथाति अन्तकरणं परिच्छेदपरिवटुमकरणं पञ्ञायेय्य। ओहायाति पहाय। पापिट्ठतरेति लामकतरे। आरद्धन्ति पग्गहितं परिपुण्णं, आरद्धत्ताव असल्लीनं। उपट्ठिताति चतुसतिपट्ठानवसेन उपट्ठिता। उपट्ठितत्ताव असम्मुट्ठा। पस्सद्धो कायोति नामकायो च करजकायो च पस्सद्धो वूपसन्तदरथो। पस्सद्धत्ताव असारद्धो। समाहितं चित्तन्ति आरम्मणे चित्तं सम्मा आहितं सुट्ठु ठपितं। सम्मा आहितत्ताव एकग्गं। अधिपतिं करित्वाति जेट्ठकं कत्वा। सुद्धं अत्तानं परिहरतीति सुद्धं निम्मलं कत्वा अत्तानं परिहरति पटिजग्गति, गोपायतीति अत्थो। अयञ्च याव अरहत्तमग्गा परियायेन सुद्धमत्तानं परिहरति नाम, फलप्पत्तोव पन निप्परियायेन सुद्धमत्तानं परिहरति।
40. Dasame ādhipateyyānīti jeṭṭhakakāraṇato nibbattāni. Attādhipateyyantiādīsu attānaṃ jeṭṭhakaṃ katvā nibbattitaṃ guṇajātaṃ attādhipateyyaṃ. Lokaṃ jeṭṭhakaṃ katvā nibbattitaṃ lokādhipateyyaṃ. Navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ jeṭṭhakaṃ katvā nibbattitaṃ dhammādhipateyyaṃ. Na iti bhavābhavahetūti iti bhavo, iti bhavoti evaṃ āyatiṃ, na tassa tassa sampattibhavassa hetu. Otiṇṇoti anupaviṭṭho. Yassa hi jāti antopaviṭṭhā, so jātiyā otiṇṇo nāma. Jarādīsupi eseva nayo. Kevalassa dukkhakkhandhassāti sakalassa vaṭṭadukkharāsissa. Antakiriyāpaññāyethāti antakaraṇaṃ paricchedaparivaṭumakaraṇaṃ paññāyeyya. Ohāyāti pahāya. Pāpiṭṭhatareti lāmakatare. Āraddhanti paggahitaṃ paripuṇṇaṃ, āraddhattāva asallīnaṃ. Upaṭṭhitāti catusatipaṭṭhānavasena upaṭṭhitā. Upaṭṭhitattāva asammuṭṭhā. Passaddho kāyoti nāmakāyo ca karajakāyo ca passaddho vūpasantadaratho. Passaddhattāva asāraddho. Samāhitaṃ cittanti ārammaṇe cittaṃ sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ. Sammā āhitattāva ekaggaṃ. Adhipatiṃ karitvāti jeṭṭhakaṃ katvā. Suddhaṃattānaṃ pariharatīti suddhaṃ nimmalaṃ katvā attānaṃ pariharati paṭijaggati, gopāyatīti attho. Ayañca yāva arahattamaggā pariyāyena suddhamattānaṃ pariharati nāma, phalappattova pana nippariyāyena suddhamattānaṃ pariharati.
स्वाक्खातोतिआदीनि विसुद्धिमग्गे (विसुद्धि॰ १.१४७) वित्थारितानि। जानं पस्सं विहरन्तीति तं धम्मं जानन्ता पस्सन्ता विहरन्ति। इमानि खो, भिक्खवे, तीणि आधिपतेय्यानीति एत्तावता तीणि आधिपतेय्यानि लोकियलोकुत्तरमिस्सकानि कथितानि।
Svākkhātotiādīni visuddhimagge (visuddhi. 1.147) vitthāritāni. Jānaṃ passaṃ viharantīti taṃ dhammaṃ jānantā passantā viharanti. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi ādhipateyyānīti ettāvatā tīṇi ādhipateyyāni lokiyalokuttaramissakāni kathitāni.
पकुब्बतोति करोन्तस्स। अत्ता ते पुरिस जानाति, सच्चं वा यदि वा मुसाति यं त्वं करोसि, तं यदि वा यथासभावं यदि वा नो यथासभावन्ति तव अत्ताव जानाति। इमिना च कारणेन वेदितब्बं ‘‘पापकम्मं करोन्तस्स लोके पटिच्छन्नट्ठानं नाम नत्थी’’ति। कल्याणन्ति सुन्दरं। अतिमञ्ञसीति अतिक्कमित्वा मञ्ञसि। अत्तानं परिगूहसीति यथा मे अत्तापि न जानाति, एवं नं परिगूहामीति वायमसि। अत्ताधिपतेय्यकोति अत्तजेट्ठको। लोकाधिपोति लोकजेट्ठको। निपकोति पञ्ञवा। झायीति झायन्तो। धम्माधिपोति धम्मजेट्ठको। सच्चपरक्कमोति थिरपरक्कमो भूतपरक्कमो। पसय्ह मारन्ति मारं पसहित्वा। अभिभुय्य अन्तकन्ति इदं तस्सेव वेवचनं। यो च फुसी जातिक्खयं पधानवाति यो झायी पधानवा मारं अभिभवित्वा जातिक्खयं अरहत्तं फुसि। सो तादिसोति सो तथाविधो तथासण्ठितो। लोकविदूति तयो लोके विदिते पाकटे कत्वा ठितो। सुमेधोति सुपञ्ञो। सब्बेसु धम्मेसु अतम्मयो मुनीति सब्बे तेभूमकधम्मे तण्हासङ्खाताय तम्मयताय अभावेन अतम्मयो खीणासवमुनि कदाचि कत्थचि न हीयति न परिहीयतीति वुत्तं होतीति।
Pakubbatoti karontassa. Attā te purisa jānāti, saccaṃ vā yadi vā musāti yaṃ tvaṃ karosi, taṃ yadi vā yathāsabhāvaṃ yadi vā no yathāsabhāvanti tava attāva jānāti. Iminā ca kāraṇena veditabbaṃ ‘‘pāpakammaṃ karontassa loke paṭicchannaṭṭhānaṃ nāma natthī’’ti. Kalyāṇanti sundaraṃ. Atimaññasīti atikkamitvā maññasi. Attānaṃ parigūhasīti yathā me attāpi na jānāti, evaṃ naṃ parigūhāmīti vāyamasi. Attādhipateyyakoti attajeṭṭhako. Lokādhipoti lokajeṭṭhako. Nipakoti paññavā. Jhāyīti jhāyanto. Dhammādhipoti dhammajeṭṭhako. Saccaparakkamoti thiraparakkamo bhūtaparakkamo. Pasayha māranti māraṃ pasahitvā. Abhibhuyya antakanti idaṃ tasseva vevacanaṃ. Yo ca phusī jātikkhayaṃ padhānavāti yo jhāyī padhānavā māraṃ abhibhavitvā jātikkhayaṃ arahattaṃ phusi. Sotādisoti so tathāvidho tathāsaṇṭhito. Lokavidūti tayo loke vidite pākaṭe katvā ṭhito. Sumedhoti supañño. Sabbesu dhammesu atammayo munīti sabbe tebhūmakadhamme taṇhāsaṅkhātāya tammayatāya abhāvena atammayo khīṇāsavamuni kadāci katthaci na hīyati na parihīyatīti vuttaṃ hotīti.
देवदूतवग्गो चतुत्थो।
Devadūtavaggo catuttho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. आधिपतेय्यसुत्तं • 10. Ādhipateyyasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १०. आधिपतेय्यसुत्तवण्णना • 10. Ādhipateyyasuttavaṇṇanā
