Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
౩. అధిపతిపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
౩. అధిపతిపచ్చయనిద్దేసే ఛన్దాధిపతీతి ఛన్దసఙ్ఖాతో అధిపతి. ఛన్దం ధురం కత్వా ఛన్దం జేట్ఠకం కత్వా చిత్తుప్పత్తికాలే ఉప్పన్నస్స కత్తుకమ్యతాఛన్దస్సేతం నామం. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. కస్మా పన యథా హేతుపచ్చయనిద్దేసే హేతూ హేతుసమ్పయుత్తకాన’’న్తి వుత్తం, ఏవమిధ ‘‘అధిపతీ అధిపతిసమ్పయుత్తకానన్తి అవత్వా ‘‘ఛన్దాధిపతి ఛన్దసమ్పయుత్తకాన’’న్తిఆదినా నయేన దేసనా కతాతి? ఏకక్ఖణే అభావతో. పురిమనయస్మిఞ్హి ద్వే తయో హేతూ ఏకక్ఖణేపి హేతుపచ్చయో హోన్తి మూలట్ఠేన. ఉపకారకభావస్స అవిజహనతో. అధిపతి పన జేట్ఠకట్ఠేన ఉపకారకో, న చ ఏకక్ఖణే బహూ జేట్ఠకా నామ హోన్తి. తస్మా ఏకతో ఉప్పన్నానమ్పి నేసం ఏకక్ఖణే అధిపతిపచ్చయభావో నత్థి. తస్స అధిపతిపచ్చయభావస్స ఏకక్ఖణే అభావతో ఇధ ఏవం దేసనా కతాతి.
3. Adhipatipaccayaniddese chandādhipatīti chandasaṅkhāto adhipati. Chandaṃ dhuraṃ katvā chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā cittuppattikāle uppannassa kattukamyatāchandassetaṃ nāmaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kasmā pana yathā hetupaccayaniddese hetū hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ, evamidha ‘‘adhipatī adhipatisampayuttakānanti avatvā ‘‘chandādhipati chandasampayuttakāna’’ntiādinā nayena desanā katāti? Ekakkhaṇe abhāvato. Purimanayasmiñhi dve tayo hetū ekakkhaṇepi hetupaccayo honti mūlaṭṭhena. Upakārakabhāvassa avijahanato. Adhipati pana jeṭṭhakaṭṭhena upakārako, na ca ekakkhaṇe bahū jeṭṭhakā nāma honti. Tasmā ekato uppannānampi nesaṃ ekakkhaṇe adhipatipaccayabhāvo natthi. Tassa adhipatipaccayabhāvassa ekakkhaṇe abhāvato idha evaṃ desanā katāti.
ఏవం సహజాతాధిపతిం దస్సేత్వా ఇదాని ఆరమ్మణాధిపతిం దస్సేతుం యం యం ధమ్మం గరుం కత్వాతిఆది ఆరద్ధం. తత్థ యం యం ధమ్మన్తి యం యం ఆరమ్మణధమ్మం. గరుం కత్వాతి గరుకారచిత్తీకారవసేన వా అస్సాదవసేన వా గరుం భారియం లద్ధబ్బం అవిజహితబ్బం అనవఞ్ఞాతం కత్వా. తే తే ధమ్మాతి తే తే గరుకాతబ్బధమ్మా. తేసం తేసన్తి తేసం తేసం గరుకారకధమ్మానం. అధిపతిపచ్చయేనాతి ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయేన పచ్చయో హోతీతి అయం తావేత్థ పాళివణ్ణనా.
Evaṃ sahajātādhipatiṃ dassetvā idāni ārammaṇādhipatiṃ dassetuṃ yaṃ yaṃ dhammaṃ garuṃ katvātiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ yaṃ dhammanti yaṃ yaṃ ārammaṇadhammaṃ. Garuṃ katvāti garukāracittīkāravasena vā assādavasena vā garuṃ bhāriyaṃ laddhabbaṃ avijahitabbaṃ anavaññātaṃ katvā. Te te dhammāti te te garukātabbadhammā. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ garukārakadhammānaṃ. Adhipatipaccayenāti ārammaṇādhipatipaccayena paccayo hotīti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
అయం పన అధిపతి నామ సహజాతారమ్మణవసేన దువిధో. తత్థ సహజాతో ఛన్దాదివసేన చతుబ్బిధో. తేసు ఏకేకో కామావచరాదివసేన భూమితో చతుబ్బిధో. తత్థ కామావచరో కుసలాకుసలకిరియవసేన తివిధో. అకుసలం పత్వా పనేత్థ వీమంసాధిపతి న లబ్భతి. రూపారూపావచరో కుసలకిరియవసేన దువిధో, అపరియాపన్నో కుసలవిపాకవసేన దువిధో. ఆరమ్మణాధిపతి పన జాతిభేదతో కుసలాకుసలవిపాకకిరియరూపనిబ్బానానం వసేన ఛబ్బిధోతి ఏవమేత్థ నానప్పకారభేదతో విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
Ayaṃ pana adhipati nāma sahajātārammaṇavasena duvidho. Tattha sahajāto chandādivasena catubbidho. Tesu ekeko kāmāvacarādivasena bhūmito catubbidho. Tattha kāmāvacaro kusalākusalakiriyavasena tividho. Akusalaṃ patvā panettha vīmaṃsādhipati na labbhati. Rūpārūpāvacaro kusalakiriyavasena duvidho, apariyāpanno kusalavipākavasena duvidho. Ārammaṇādhipati pana jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpanibbānānaṃ vasena chabbidhoti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ఏవం భిన్నే పనేత్థ సహజాతాధిపతిమ్హి తావ కామావచరకుసలకిరియసఙ్ఖాతో అధిపతి దుహేతుకతిహేతుకేసు చిత్తుప్పాదేసు ఛన్దాదీనం అఞ్ఞతరం జేట్ఠకం కత్వా ఉప్పత్తికాలే అత్తనా సమ్పయుత్తధమ్మానఞ్చేవ చిత్తసముట్ఠానరూపస్స చ అధిపతిపచ్చయో హోతి. రూపావచరకుసలకిరియసఙ్ఖాతేపి ఏసేవ నయో. అయం పన ఏకన్తేనేవ లబ్భతి. న హి తే ధమ్మా సహజాతాధిపతిం వినా ఉప్పజ్జన్తి. అరూపావచరకుసలకిరియసఙ్ఖాతో పన పఞ్చవోకారే రూపావచరఅధిపతిసదిసోవ చతువోకారే పన సమ్పయుత్తధమ్మానఞ్ఞేవ అధిపతిపచ్చయో హోతి. తథా తత్థుప్పన్నో సబ్బోపి కామావచరాధిపతి. అపరియాపన్నో కుసలతోపి విపాకతోపి పఞ్చవోకారే ఏకన్తేనేవ సమ్పయుత్తధమ్మానఞ్చేవ చిత్తసముట్ఠానరూపానఞ్చ అధిపతిపచ్చయో హోతి, చతువోకారే అరూపధమ్మానఞ్ఞేవ. అకుసలో కామభవే మిచ్ఛత్తనియతచిత్తేసు ఏకన్తేనేవ సమ్పయుత్తకానఞ్చేవ చిత్తసముట్ఠానరూపానఞ్చ అధిపతిపచ్చయో హోతి. అనియతో కామభవరూపభవేసు అత్తనో అధిపతికాలే తేసఞ్ఞేవ. అరూపభవే అరూపధమ్మానఞ్ఞేవ అధిపతిపచ్చయో హోతి. అయం తావ సహజాతాధిపతిమ్హి నయో.
Evaṃ bhinne panettha sahajātādhipatimhi tāva kāmāvacarakusalakiriyasaṅkhāto adhipati duhetukatihetukesu cittuppādesu chandādīnaṃ aññataraṃ jeṭṭhakaṃ katvā uppattikāle attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca adhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarakusalakiriyasaṅkhātepi eseva nayo. Ayaṃ pana ekanteneva labbhati. Na hi te dhammā sahajātādhipatiṃ vinā uppajjanti. Arūpāvacarakusalakiriyasaṅkhāto pana pañcavokāre rūpāvacaraadhipatisadisova catuvokāre pana sampayuttadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Tathā tatthuppanno sabbopi kāmāvacarādhipati. Apariyāpanno kusalatopi vipākatopi pañcavokāre ekanteneva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti, catuvokāre arūpadhammānaññeva. Akusalo kāmabhave micchattaniyatacittesu ekanteneva sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti. Aniyato kāmabhavarūpabhavesu attano adhipatikāle tesaññeva. Arūpabhave arūpadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Ayaṃ tāva sahajātādhipatimhi nayo.
ఆరమ్మణాధిపతిమ్హి పన కామావచరకుసలో ఆరమ్మణాధిపతి కామావచరకుసలస్స లోభసహగతాకుసలస్సాతి ఇమేసం ద్విన్నం రాసీనం ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. రూపావచరారూపావచరేపి కుసలారమ్మణాధిపతిమ్హి ఏసేవ నయో. అపరియాపన్నకుసలో పన ఆరమ్మణాధిపతి కామావచరతో ఞాణసమ్పయుత్తకుసలస్స చేవ ఞాణసమ్పయుత్తకిరియస్స చ ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. అకుసలో పన ఆరమ్మణాధిపతి నామ లోభసహగతచిత్తుప్పాదో వుచ్చతి. సో లోభసహగతాకుసలస్సేవ ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. కామావచరో పన విపాకారమ్మణాధిపతి లోభసహగతాకుసలస్సేవ ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. తథా రూపావచరారూపావచరవిపాకారమ్మణాధిపతి. లోకుత్తరో పన విపాకారమ్మణాధిపతి కామావచరతో ఞాణసమ్పయుత్తకుసలకిరియానఞ్ఞేవ ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. కామావచరాదిభేదతో పన తివిధోపి కిరియారమ్మణాధిపతి లోభసహగతాకుసలస్సేవ ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. చతుసముట్ఠానికరూపసఙ్ఖాతో రూపక్ఖన్ధో ఆరమ్మణాధిపతి లోభసహగతాకుసలస్సేవ ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతి. నిబ్బానం కామావచరతో ఞాణసమ్పయుత్తకుసలస్స ఞాణసమ్పయుత్తకిరియస్స లోకుత్తరకుసలస్స లోకుత్తరవిపాకస్స చాతి ఇమేసం చతున్నం రాసీనం ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో హోతీతి ఏవమేత్థ పచ్చయుప్పన్నతోపి విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయోతి.
Ārammaṇādhipatimhi pana kāmāvacarakusalo ārammaṇādhipati kāmāvacarakusalassa lobhasahagatākusalassāti imesaṃ dvinnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarārūpāvacarepi kusalārammaṇādhipatimhi eseva nayo. Apariyāpannakusalo pana ārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ceva ñāṇasampayuttakiriyassa ca ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Akusalo pana ārammaṇādhipati nāma lobhasahagatacittuppādo vuccati. So lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacaro pana vipākārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Tathā rūpāvacarārūpāvacaravipākārammaṇādhipati. Lokuttaro pana vipākārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalakiriyānaññeva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacarādibhedato pana tividhopi kiriyārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Catusamuṭṭhānikarūpasaṅkhāto rūpakkhandho ārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Nibbānaṃ kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ñāṇasampayuttakiriyassa lokuttarakusalassa lokuttaravipākassa cāti imesaṃ catunnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hotīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
అధిపతిపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా.
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / (౨) పచ్చయనిద్దేసో • (2) Paccayaniddeso