Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
౩. అధిపతిపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
౩. ధురసహచరియతో ధోరేయ్యో ‘‘ధుర’’న్తి వుత్తోతి ఆహ ‘‘ధురన్తి ధురగ్గాహ’’న్తి. ఛన్దస్స పుబ్బఙ్గమతాసిద్ధం పాసంసభావం ఉపాదాయ అట్ఠకథాయం ‘‘జేట్ఠక’’న్తి వుత్తన్తి తమేవత్థం దీపేన్తో ‘‘సేట్ఠ’’న్తి ఆహ. తథా హి వుత్తం అట్ఠసాలినియం ‘‘ఛన్దం పుబ్బఙ్గమం కత్వా ఆయూహిత’’న్తి. పురిమఛన్దస్సాతి ‘‘ఛన్దాధిపతీ’’తి పురిమస్మిం పదే నిద్దేసవసేన వుత్తస్స ఛన్దసద్దస్స సమానరూపేన సదిసాకారేన. తదనన్తరం నిద్దిట్ఠేనాతి తస్స పురిమస్స ఛన్దసద్దస్స అనన్తరం నిద్దేసవసేన వుత్తేన. తతో ఏవ చ తంసమానత్థతాయ చ తంసమ్బన్ధేన ‘‘ఛన్దసమ్పయుత్తకాన’’న్తి ఏత్థ ఛన్దసద్దేనేవ అధిపతిసద్దరహితేనాతి అత్థో. పచ్చయభూతస్సాతి అధిపతిపచ్చయభూతస్స. సమ్పయుత్తకవిసేసనభావోతి అత్తనా సమ్పయుత్తధమ్మానం సో ఏవ అధిపతిపచ్చయతాసఙ్ఖాతో విసేసనభావో. ఏస నయోతి ఇమినా ‘‘వీరియాధిపతి వీరియసమ్పయుత్తకానన్తిఆదీసు పురిమవీరియస్స సమానరూపేనా’’తిఆదినా వత్తబ్బం అత్థవచనం అతిదిసతి.
3. Dhurasahacariyato dhoreyyo ‘‘dhura’’nti vuttoti āha ‘‘dhuranti dhuraggāha’’nti. Chandassa pubbaṅgamatāsiddhaṃ pāsaṃsabhāvaṃ upādāya aṭṭhakathāyaṃ ‘‘jeṭṭhaka’’nti vuttanti tamevatthaṃ dīpento ‘‘seṭṭha’’nti āha. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā āyūhita’’nti. Purimachandassāti ‘‘chandādhipatī’’ti purimasmiṃ pade niddesavasena vuttassa chandasaddassa samānarūpena sadisākārena. Tadanantaraṃ niddiṭṭhenāti tassa purimassa chandasaddassa anantaraṃ niddesavasena vuttena. Tato eva ca taṃsamānatthatāya ca taṃsambandhena ‘‘chandasampayuttakāna’’nti ettha chandasaddeneva adhipatisaddarahitenāti attho. Paccayabhūtassāti adhipatipaccayabhūtassa. Sampayuttakavisesanabhāvoti attanā sampayuttadhammānaṃ so eva adhipatipaccayatāsaṅkhāto visesanabhāvo. Esa nayoti iminā ‘‘vīriyādhipati vīriyasampayuttakānantiādīsu purimavīriyassa samānarūpenā’’tiādinā vattabbaṃ atthavacanaṃ atidisati.
కుసలాబ్యాకతానం పవత్తిన్తి కుసలాబ్యాకతానం అధిపతీనం పవత్తనాకారం. అలద్ధం ఆరమ్మణం లద్ధబ్బం లబ్భనీయం, లద్ధుం వా సక్కుణేయ్యం, దుతియే పన అత్థే లాభమరహతీతి లద్ధబ్బం. అవఞ్ఞాతన్తి పగేవ అనవఞ్ఞాతన్తి అత్థో.
Kusalābyākatānaṃ pavattinti kusalābyākatānaṃ adhipatīnaṃ pavattanākāraṃ. Aladdhaṃ ārammaṇaṃ laddhabbaṃ labbhanīyaṃ, laddhuṃ vā sakkuṇeyyaṃ, dutiye pana atthe lābhamarahatīti laddhabbaṃ. Avaññātanti pageva anavaññātanti attho.
అప్పనాప్పత్తా కుసలకిరియధమ్మా మహాబలా సాధిపతికా ఏవ హోన్తి, తథా మిచ్ఛత్తనియతాపీతి ఆహ ‘‘అప్పనాసదిసా…పే॰… నుప్పజ్జన్తీ’’తి. అప్పనాసదిసాతి అప్పనాప్పత్తసదిసా. కమ్మకిలేసావరణభూతా చ తేతి తే మిచ్ఛత్తనియతధమ్మా కమ్మావరణభూతా, యే ఆనన్తరియప్పకారా కిలేసావరణభూతా, యే నియతమిచ్ఛాదిట్ఠిధమ్మా, సమ్పయుత్తచేతనాయ పనేత్థ కిలేసావరణపక్ఖికతా దట్ఠబ్బా ఆనన్తరియచేతనాసమ్పయుత్తస్స పటిఘస్స కమ్మావరణపక్ఖికతా వియ. పచ్చక్ఖగతి అనన్తరతాయ వినా భావినీతి వుత్తం ‘‘పచ్చక్ఖసగ్గానం కామావచరదేవానమ్పీ’’తి. తేన తేసు ఆనన్తరియా వియ అసమ్భావినో అహేతుకాభినివేసాదయోపీతి దస్సేతి.
Appanāppattā kusalakiriyadhammā mahābalā sādhipatikā eva honti, tathā micchattaniyatāpīti āha ‘‘appanāsadisā…pe… nuppajjantī’’ti. Appanāsadisāti appanāppattasadisā. Kammakilesāvaraṇabhūtā ca teti te micchattaniyatadhammā kammāvaraṇabhūtā, ye ānantariyappakārā kilesāvaraṇabhūtā, ye niyatamicchādiṭṭhidhammā, sampayuttacetanāya panettha kilesāvaraṇapakkhikatā daṭṭhabbā ānantariyacetanāsampayuttassa paṭighassa kammāvaraṇapakkhikatā viya. Paccakkhagati anantaratāya vinā bhāvinīti vuttaṃ ‘‘paccakkhasaggānaṃ kāmāvacaradevānampī’’ti. Tena tesu ānantariyā viya asambhāvino ahetukābhinivesādayopīti dasseti.
తివిధోపి కిరియారమ్మణాధిపతీతి ఏత్థ అయం కిరియారమ్మణాధిపతీతి అజ్ఝత్తారమ్మణో అధిప్పేతో, ఉదాహు బహిద్ధారమ్మణోతి ఉభయథాపి న సమ్భవో ఏవాతి దస్సేన్తో ‘‘కామావచరాదిభేదతో పనా’’తిఆదిమాహ. తత్థ పరసన్తానగతానం సారమ్మణధమ్మానం అధిపతిపచ్చయతా నత్థీతి సమ్బన్ధో. అభావతోతి అవచనతో. అవచనఞ్హి నామ యథాధమ్మసాసనే అభిధమ్మే అభావో ఏవాతి ఏతేనేవ అనుద్ధటతాపి అవుత్తతో వేదితబ్బా. అజ్ఝత్తారమ్మణబహిద్ధారమ్మణద్వయవినిముత్తస్స సారమ్మణధమ్మస్స అభావతో నత్థీతి విఞ్ఞాయతీతి వత్తబ్బే తమేవ విఞ్ఞాయమానతం సమ్భావేన్తో ‘‘నత్థీతి విఞ్ఞాయమానేపీ’’తి ఆహ. తేన వుత్తం ‘‘బహిద్ధా ఖన్ధే’’తిఆది. రూపే ఏవ భవితుం అరహతి ఏదిసేసు ఠానేసు అరూపే అసమ్భవతోతి అధిప్పాయో. అసమ్భవతో చ యథావుత్తపాళిఅనుసారతోతి వేదితబ్బన్తి. ‘‘విచారిత’’న్తి కస్మా వుత్తం, నను ‘‘అతీతారమ్మణే అనాగతే ఖన్ధే గరుం కత్వా అస్సాదేతీ’’తిఆదివచనతో అరూపేపి ఏదిసేసు ఠానేసు ఖన్ధసద్దో పవత్తతేవ. ఆవజ్జనకిరియసబ్భావతో పనాతి ఇదం యథాదస్సితపాళియా విరోధపరిహరణాధిప్పాయేన వుత్తం, అవచనం పన కత్థచి వినేయ్యజ్ఝాసయేన, కత్థచి నయదస్సనేన హోతీతి కుతో విరోధావసరో.
Tividhopi kiriyārammaṇādhipatīti ettha ayaṃ kiriyārammaṇādhipatīti ajjhattārammaṇo adhippeto, udāhu bahiddhārammaṇoti ubhayathāpi na sambhavo evāti dassento ‘‘kāmāvacarādibhedato panā’’tiādimāha. Tattha parasantānagatānaṃ sārammaṇadhammānaṃ adhipatipaccayatā natthīti sambandho. Abhāvatoti avacanato. Avacanañhi nāma yathādhammasāsane abhidhamme abhāvo evāti eteneva anuddhaṭatāpi avuttato veditabbā. Ajjhattārammaṇabahiddhārammaṇadvayavinimuttassa sārammaṇadhammassa abhāvato natthīti viññāyatīti vattabbe tameva viññāyamānataṃ sambhāvento ‘‘natthīti viññāyamānepī’’ti āha. Tena vuttaṃ ‘‘bahiddhā khandhe’’tiādi. Rūpe eva bhavituṃ arahati edisesu ṭhānesu arūpe asambhavatoti adhippāyo. Asambhavato ca yathāvuttapāḷianusāratoti veditabbanti. ‘‘Vicārita’’nti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘atītārammaṇe anāgate khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādivacanato arūpepi edisesu ṭhānesu khandhasaddo pavattateva. Āvajjanakiriyasabbhāvato panāti idaṃ yathādassitapāḷiyā virodhapariharaṇādhippāyena vuttaṃ, avacanaṃ pana katthaci vineyyajjhāsayena, katthaci nayadassanena hotīti kuto virodhāvasaro.
అధిపతిపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / (౨) పచ్చయనిద్దేసో • (2) Paccayaniddeso
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ౩. అధిపతిపచ్చయనిద్దేసవణ్ణనా • 3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā