| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
៣. អធិបតិបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
៣. អធិបតិបច្ចយនិទ្ទេសេ ឆន្ទាធិបតីតិ ឆន្ទសង្ខាតោ អធិបតិ។ ឆន្ទំ ធុរំ កត្វា ឆន្ទំ ជេដ្ឋកំ កត្វា ចិត្តុប្បត្តិកាលេ ឧប្បន្នស្ស កត្តុកម្យតាឆន្ទស្សេតំ នាមំ។ សេសេសុបិ ឯសេវ នយោ។ កស្មា បន យថា ហេតុបច្ចយនិទ្ទេសេ ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ វុត្តំ, ឯវមិធ ‘‘អធិបតី អធិបតិសម្បយុត្តកានន្តិ អវត្វា ‘‘ឆន្ទាធិបតិ ឆន្ទសម្បយុត្តកាន’’ន្តិអាទិនា នយេន ទេសនា កតាតិ? ឯកក្ខណេ អភាវតោ។ បុរិមនយស្មិញ្ហិ ទ្វេ តយោ ហេតូ ឯកក្ខណេបិ ហេតុបច្ចយោ ហោន្តិ មូលដ្ឋេន។ ឧបការកភាវស្ស អវិជហនតោ។ អធិបតិ បន ជេដ្ឋកដ្ឋេន ឧបការកោ, ន ច ឯកក្ខណេ ពហូ ជេដ្ឋកា នាម ហោន្តិ។ តស្មា ឯកតោ ឧប្បន្នានម្បិ នេសំ ឯកក្ខណេ អធិបតិបច្ចយភាវោ នត្ថិ។ តស្ស អធិបតិបច្ចយភាវស្ស ឯកក្ខណេ អភាវតោ ឥធ ឯវំ ទេសនា កតាតិ។
3. Adhipatipaccayaniddese chandādhipatīti chandasaṅkhāto adhipati. Chandaṃ dhuraṃ katvā chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā cittuppattikāle uppannassa kattukamyatāchandassetaṃ nāmaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kasmā pana yathā hetupaccayaniddese hetū hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ, evamidha ‘‘adhipatī adhipatisampayuttakānanti avatvā ‘‘chandādhipati chandasampayuttakāna’’ntiādinā nayena desanā katāti? Ekakkhaṇe abhāvato. Purimanayasmiñhi dve tayo hetū ekakkhaṇepi hetupaccayo honti mūlaṭṭhena. Upakārakabhāvassa avijahanato. Adhipati pana jeṭṭhakaṭṭhena upakārako, na ca ekakkhaṇe bahū jeṭṭhakā nāma honti. Tasmā ekato uppannānampi nesaṃ ekakkhaṇe adhipatipaccayabhāvo natthi. Tassa adhipatipaccayabhāvassa ekakkhaṇe abhāvato idha evaṃ desanā katāti.
ឯវំ សហជាតាធិបតិំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អារម្មណាធិបតិំ ទស្សេតុំ យំ យំ ធម្មំ គរុំ កត្វាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ យំ យំ ធម្មន្តិ យំ យំ អារម្មណធម្មំ។ គរុំ កត្វាតិ គរុការចិត្តីការវសេន វា អស្សាទវសេន វា គរុំ ភារិយំ លទ្ធព្ពំ អវិជហិតព្ពំ អនវញ្ញាតំ កត្វា។ តេ តេ ធម្មាតិ តេ តេ គរុកាតព្ពធម្មា។ តេសំ តេសន្តិ តេសំ តេសំ គរុការកធម្មានំ។ អធិបតិបច្ចយេនាតិ អារម្មណាធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ ហោតីតិ អយំ តាវេត្ថ បាឡិវណ្ណនា។
Evaṃ sahajātādhipatiṃ dassetvā idāni ārammaṇādhipatiṃ dassetuṃ yaṃ yaṃ dhammaṃ garuṃ katvātiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ yaṃ dhammanti yaṃ yaṃ ārammaṇadhammaṃ. Garuṃ katvāti garukāracittīkāravasena vā assādavasena vā garuṃ bhāriyaṃ laddhabbaṃ avijahitabbaṃ anavaññātaṃ katvā. Te te dhammāti te te garukātabbadhammā. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ garukārakadhammānaṃ. Adhipatipaccayenāti ārammaṇādhipatipaccayena paccayo hotīti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
អយំ បន អធិបតិ នាម សហជាតារម្មណវសេន ទុវិធោ។ តត្ថ សហជាតោ ឆន្ទាទិវសេន ចតុព្ពិធោ។ តេសុ ឯកេកោ កាមាវចរាទិវសេន ភូមិតោ ចតុព្ពិធោ។ តត្ថ កាមាវចរោ កុសលាកុសលកិរិយវសេន តិវិធោ។ អកុសលំ បត្វា បនេត្ថ វីមំសាធិបតិ ន លព្ភតិ។ រូបារូបាវចរោ កុសលកិរិយវសេន ទុវិធោ, អបរិយាបន្នោ កុសលវិបាកវសេន ទុវិធោ។ អារម្មណាធិបតិ បន ជាតិភេទតោ កុសលាកុសលវិបាកកិរិយរូបនិព្ពានានំ វសេន ឆព្ពិធោតិ ឯវមេត្ថ នានប្បការភេទតោ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។
Ayaṃ pana adhipati nāma sahajātārammaṇavasena duvidho. Tattha sahajāto chandādivasena catubbidho. Tesu ekeko kāmāvacarādivasena bhūmito catubbidho. Tattha kāmāvacaro kusalākusalakiriyavasena tividho. Akusalaṃ patvā panettha vīmaṃsādhipati na labbhati. Rūpārūpāvacaro kusalakiriyavasena duvidho, apariyāpanno kusalavipākavasena duvidho. Ārammaṇādhipati pana jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpanibbānānaṃ vasena chabbidhoti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ឯវំ ភិន្នេ បនេត្ថ សហជាតាធិបតិម្ហិ តាវ កាមាវចរកុសលកិរិយសង្ខាតោ អធិបតិ ទុហេតុកតិហេតុកេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ឆន្ទាទីនំ អញ្ញតរំ ជេដ្ឋកំ កត្វា ឧប្បត្តិកាលេ អត្តនា សម្បយុត្តធម្មានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបស្ស ច អធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ រូបាវចរកុសលកិរិយសង្ខាតេបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ បន ឯកន្តេនេវ លព្ភតិ។ ន ហិ តេ ធម្មា សហជាតាធិបតិំ វិនា ឧប្បជ្ជន្តិ។ អរូបាវចរកុសលកិរិយសង្ខាតោ បន បញ្ចវោការេ រូបាវចរអធិបតិសទិសោវ ចតុវោការេ បន សម្បយុត្តធម្មានញ្ញេវ អធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ តថា តត្ថុប្បន្នោ សព្ពោបិ កាមាវចរាធិបតិ។ អបរិយាបន្នោ កុសលតោបិ វិបាកតោបិ បញ្ចវោការេ ឯកន្តេនេវ សម្បយុត្តធម្មានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានញ្ច អធិបតិបច្ចយោ ហោតិ, ចតុវោការេ អរូបធម្មានញ្ញេវ។ អកុសលោ កាមភវេ មិច្ឆត្តនិយតចិត្តេសុ ឯកន្តេនេវ សម្បយុត្តកានញ្ចេវ ចិត្តសមុដ្ឋានរូបានញ្ច អធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ អនិយតោ កាមភវរូបភវេសុ អត្តនោ អធិបតិកាលេ តេសញ្ញេវ។ អរូបភវេ អរូបធម្មានញ្ញេវ អធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ អយំ តាវ សហជាតាធិបតិម្ហិ នយោ។
Evaṃ bhinne panettha sahajātādhipatimhi tāva kāmāvacarakusalakiriyasaṅkhāto adhipati duhetukatihetukesu cittuppādesu chandādīnaṃ aññataraṃ jeṭṭhakaṃ katvā uppattikāle attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca adhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarakusalakiriyasaṅkhātepi eseva nayo. Ayaṃ pana ekanteneva labbhati. Na hi te dhammā sahajātādhipatiṃ vinā uppajjanti. Arūpāvacarakusalakiriyasaṅkhāto pana pañcavokāre rūpāvacaraadhipatisadisova catuvokāre pana sampayuttadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Tathā tatthuppanno sabbopi kāmāvacarādhipati. Apariyāpanno kusalatopi vipākatopi pañcavokāre ekanteneva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti, catuvokāre arūpadhammānaññeva. Akusalo kāmabhave micchattaniyatacittesu ekanteneva sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti. Aniyato kāmabhavarūpabhavesu attano adhipatikāle tesaññeva. Arūpabhave arūpadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Ayaṃ tāva sahajātādhipatimhi nayo.
អារម្មណាធិបតិម្ហិ បន កាមាវចរកុសលោ អារម្មណាធិបតិ កាមាវចរកុសលស្ស លោភសហគតាកុសលស្សាតិ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ រាសីនំ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ រូបាវចរារូបាវចរេបិ កុសលារម្មណាធិបតិម្ហិ ឯសេវ នយោ។ អបរិយាបន្នកុសលោ បន អារម្មណាធិបតិ កាមាវចរតោ ញាណសម្បយុត្តកុសលស្ស ចេវ ញាណសម្បយុត្តកិរិយស្ស ច អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ អកុសលោ បន អារម្មណាធិបតិ នាម លោភសហគតចិត្តុប្បាទោ វុច្ចតិ។ សោ លោភសហគតាកុសលស្សេវ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ កាមាវចរោ បន វិបាការម្មណាធិបតិ លោភសហគតាកុសលស្សេវ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ តថា រូបាវចរារូបាវចរវិបាការម្មណាធិបតិ។ លោកុត្តរោ បន វិបាការម្មណាធិបតិ កាមាវចរតោ ញាណសម្បយុត្តកុសលកិរិយានញ្ញេវ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ កាមាវចរាទិភេទតោ បន តិវិធោបិ កិរិយារម្មណាធិបតិ លោភសហគតាកុសលស្សេវ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ ចតុសមុដ្ឋានិករូបសង្ខាតោ រូបក្ខន្ធោ អារម្មណាធិបតិ លោភសហគតាកុសលស្សេវ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតិ។ និព្ពានំ កាមាវចរតោ ញាណសម្បយុត្តកុសលស្ស ញាណសម្បយុត្តកិរិយស្ស លោកុត្តរកុសលស្ស លោកុត្តរវិបាកស្ស ចាតិ ឥមេសំ ចតុន្នំ រាសីនំ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ ហោតីតិ ឯវមេត្ថ បច្ចយុប្បន្នតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោតិ។
Ārammaṇādhipatimhi pana kāmāvacarakusalo ārammaṇādhipati kāmāvacarakusalassa lobhasahagatākusalassāti imesaṃ dvinnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarārūpāvacarepi kusalārammaṇādhipatimhi eseva nayo. Apariyāpannakusalo pana ārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ceva ñāṇasampayuttakiriyassa ca ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Akusalo pana ārammaṇādhipati nāma lobhasahagatacittuppādo vuccati. So lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacaro pana vipākārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Tathā rūpāvacarārūpāvacaravipākārammaṇādhipati. Lokuttaro pana vipākārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalakiriyānaññeva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacarādibhedato pana tividhopi kiriyārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Catusamuṭṭhānikarūpasaṅkhāto rūpakkhandho ārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Nibbānaṃ kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ñāṇasampayuttakiriyassa lokuttarakusalassa lokuttaravipākassa cāti imesaṃ catunnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hotīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
អធិបតិបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
