| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
៣. អធិបតិបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
៣. ធុរសហចរិយតោ ធោរេយ្យោ ‘‘ធុរ’’ន្តិ វុត្តោតិ អាហ ‘‘ធុរន្តិ ធុរគ្គាហ’’ន្តិ។ ឆន្ទស្ស បុព្ពង្គមតាសិទ្ធំ បាសំសភាវំ ឧបាទាយ អដ្ឋកថាយំ ‘‘ជេដ្ឋក’’ន្តិ វុត្តន្តិ តមេវត្ថំ ទីបេន្តោ ‘‘សេដ្ឋ’’ន្តិ អាហ។ តថា ហិ វុត្តំ អដ្ឋសាលិនិយំ ‘‘ឆន្ទំ បុព្ពង្គមំ កត្វា អាយូហិត’’ន្តិ។ បុរិមឆន្ទស្សាតិ ‘‘ឆន្ទាធិបតី’’តិ បុរិមស្មិំ បទេ និទ្ទេសវសេន វុត្តស្ស ឆន្ទសទ្ទស្ស សមានរូបេន សទិសាការេន។ តទនន្តរំ និទ្ទិដ្ឋេនាតិ តស្ស បុរិមស្ស ឆន្ទសទ្ទស្ស អនន្តរំ និទ្ទេសវសេន វុត្តេន។ តតោ ឯវ ច តំសមានត្ថតាយ ច តំសម្ពន្ធេន ‘‘ឆន្ទសម្បយុត្តកាន’’ន្តិ ឯត្ថ ឆន្ទសទ្ទេនេវ អធិបតិសទ្ទរហិតេនាតិ អត្ថោ។ បច្ចយភូតស្សាតិ អធិបតិបច្ចយភូតស្ស។ សម្បយុត្តកវិសេសនភាវោតិ អត្តនា សម្បយុត្តធម្មានំ សោ ឯវ អធិបតិបច្ចយតាសង្ខាតោ វិសេសនភាវោ។ ឯស នយោតិ ឥមិនា ‘‘វីរិយាធិបតិ វីរិយសម្បយុត្តកានន្តិអាទីសុ បុរិមវីរិយស្ស សមានរូបេនា’’តិអាទិនា វត្តព្ពំ អត្ថវចនំ អតិទិសតិ។
3. Dhurasahacariyato dhoreyyo ‘‘dhura’’nti vuttoti āha ‘‘dhuranti dhuraggāha’’nti. Chandassa pubbaṅgamatāsiddhaṃ pāsaṃsabhāvaṃ upādāya aṭṭhakathāyaṃ ‘‘jeṭṭhaka’’nti vuttanti tamevatthaṃ dīpento ‘‘seṭṭha’’nti āha. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ ‘‘chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā āyūhita’’nti. Purimachandassāti ‘‘chandādhipatī’’ti purimasmiṃ pade niddesavasena vuttassa chandasaddassa samānarūpena sadisākārena. Tadanantaraṃ niddiṭṭhenāti tassa purimassa chandasaddassa anantaraṃ niddesavasena vuttena. Tato eva ca taṃsamānatthatāya ca taṃsambandhena ‘‘chandasampayuttakāna’’nti ettha chandasaddeneva adhipatisaddarahitenāti attho. Paccayabhūtassāti adhipatipaccayabhūtassa. Sampayuttakavisesanabhāvoti attanā sampayuttadhammānaṃ so eva adhipatipaccayatāsaṅkhāto visesanabhāvo. Esa nayoti iminā ‘‘vīriyādhipati vīriyasampayuttakānantiādīsu purimavīriyassa samānarūpenā’’tiādinā vattabbaṃ atthavacanaṃ atidisati.
កុសលាព្យាកតានំ បវត្តិន្តិ កុសលាព្យាកតានំ អធិបតីនំ បវត្តនាការំ។ អលទ្ធំ អារម្មណំ លទ្ធព្ពំ លព្ភនីយំ, លទ្ធុំ វា សក្កុណេយ្យំ, ទុតិយេ បន អត្ថេ លាភមរហតីតិ លទ្ធព្ពំ។ អវញ្ញាតន្តិ បគេវ អនវញ្ញាតន្តិ អត្ថោ។
Kusalābyākatānaṃ pavattinti kusalābyākatānaṃ adhipatīnaṃ pavattanākāraṃ. Aladdhaṃ ārammaṇaṃ laddhabbaṃ labbhanīyaṃ, laddhuṃ vā sakkuṇeyyaṃ, dutiye pana atthe lābhamarahatīti laddhabbaṃ. Avaññātanti pageva anavaññātanti attho.
អប្បនាប្បត្តា កុសលកិរិយធម្មា មហាពលា សាធិបតិកា ឯវ ហោន្តិ, តថា មិច្ឆត្តនិយតាបីតិ អាហ ‘‘អប្បនាសទិសា…បេ.… នុប្បជ្ជន្តី’’តិ។ អប្បនាសទិសាតិ អប្បនាប្បត្តសទិសា។ កម្មកិលេសាវរណភូតា ច តេតិ តេ មិច្ឆត្តនិយតធម្មា កម្មាវរណភូតា, យេ អានន្តរិយប្បការា កិលេសាវរណភូតា, យេ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិធម្មា, សម្បយុត្តចេតនាយ បនេត្ថ កិលេសាវរណបក្ខិកតា ទដ្ឋព្ពា អានន្តរិយចេតនាសម្បយុត្តស្ស បដិឃស្ស កម្មាវរណបក្ខិកតា វិយ។ បច្ចក្ខគតិ អនន្តរតាយ វិនា ភាវិនីតិ វុត្តំ ‘‘បច្ចក្ខសគ្គានំ កាមាវចរទេវានម្បី’’តិ។ តេន តេសុ អានន្តរិយា វិយ អសម្ភាវិនោ អហេតុកាភិនិវេសាទយោបីតិ ទស្សេតិ។
Appanāppattā kusalakiriyadhammā mahābalā sādhipatikā eva honti, tathā micchattaniyatāpīti āha ‘‘appanāsadisā…pe… nuppajjantī’’ti. Appanāsadisāti appanāppattasadisā. Kammakilesāvaraṇabhūtā ca teti te micchattaniyatadhammā kammāvaraṇabhūtā, ye ānantariyappakārā kilesāvaraṇabhūtā, ye niyatamicchādiṭṭhidhammā, sampayuttacetanāya panettha kilesāvaraṇapakkhikatā daṭṭhabbā ānantariyacetanāsampayuttassa paṭighassa kammāvaraṇapakkhikatā viya. Paccakkhagati anantaratāya vinā bhāvinīti vuttaṃ ‘‘paccakkhasaggānaṃ kāmāvacaradevānampī’’ti. Tena tesu ānantariyā viya asambhāvino ahetukābhinivesādayopīti dasseti.
តិវិធោបិ កិរិយារម្មណាធិបតីតិ ឯត្ថ អយំ កិរិយារម្មណាធិបតីតិ អជ្ឈត្តារម្មណោ អធិប្បេតោ, ឧទាហុ ពហិទ្ធារម្មណោតិ ឧភយថាបិ ន សម្ភវោ ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘កាមាវចរាទិភេទតោ បនា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ បរសន្តានគតានំ សារម្មណធម្មានំ អធិបតិបច្ចយតា នត្ថីតិ សម្ពន្ធោ។ អភាវតោតិ អវចនតោ។ អវចនញ្ហិ នាម យថាធម្មសាសនេ អភិធម្មេ អភាវោ ឯវាតិ ឯតេនេវ អនុទ្ធដតាបិ អវុត្តតោ វេទិតព្ពា។ អជ្ឈត្តារម្មណពហិទ្ធារម្មណទ្វយវិនិមុត្តស្ស សារម្មណធម្មស្ស អភាវតោ នត្ថីតិ វិញ្ញាយតីតិ វត្តព្ពេ តមេវ វិញ្ញាយមានតំ សម្ភាវេន្តោ ‘‘នត្ថីតិ វិញ្ញាយមានេបី’’តិ អាហ។ តេន វុត្តំ ‘‘ពហិទ្ធា ខន្ធេ’’តិអាទិ។ រូបេ ឯវ ភវិតុំ អរហតិ ឯទិសេសុ ឋានេសុ អរូបេ អសម្ភវតោតិ អធិប្បាយោ។ អសម្ភវតោ ច យថាវុត្តបាឡិអនុសារតោតិ វេទិតព្ពន្តិ។ ‘‘វិចារិត’’ន្តិ កស្មា វុត្តំ, ននុ ‘‘អតីតារម្មណេ អនាគតេ ខន្ធេ គរុំ កត្វា អស្សាទេតី’’តិអាទិវចនតោ អរូបេបិ ឯទិសេសុ ឋានេសុ ខន្ធសទ្ទោ បវត្តតេវ។ អាវជ្ជនកិរិយសព្ភាវតោ បនាតិ ឥទំ យថាទស្សិតបាឡិយា វិរោធបរិហរណាធិប្បាយេន វុត្តំ, អវចនំ បន កត្ថចិ វិនេយ្យជ្ឈាសយេន, កត្ថចិ នយទស្សនេន ហោតីតិ កុតោ វិរោធាវសរោ។
Tividhopi kiriyārammaṇādhipatīti ettha ayaṃ kiriyārammaṇādhipatīti ajjhattārammaṇo adhippeto, udāhu bahiddhārammaṇoti ubhayathāpi na sambhavo evāti dassento ‘‘kāmāvacarādibhedato panā’’tiādimāha. Tattha parasantānagatānaṃ sārammaṇadhammānaṃ adhipatipaccayatā natthīti sambandho. Abhāvatoti avacanato. Avacanañhi nāma yathādhammasāsane abhidhamme abhāvo evāti eteneva anuddhaṭatāpi avuttato veditabbā. Ajjhattārammaṇabahiddhārammaṇadvayavinimuttassa sārammaṇadhammassa abhāvato natthīti viññāyatīti vattabbe tameva viññāyamānataṃ sambhāvento ‘‘natthīti viññāyamānepī’’ti āha. Tena vuttaṃ ‘‘bahiddhā khandhe’’tiādi. Rūpe eva bhavituṃ arahati edisesu ṭhānesu arūpe asambhavatoti adhippāyo. Asambhavato ca yathāvuttapāḷianusāratoti veditabbanti. ‘‘Vicārita’’nti kasmā vuttaṃ, nanu ‘‘atītārammaṇe anāgate khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādivacanato arūpepi edisesu ṭhānesu khandhasaddo pavattateva. Āvajjanakiriyasabbhāvato panāti idaṃ yathādassitapāḷiyā virodhapariharaṇādhippāyena vuttaṃ, avacanaṃ pana katthaci vineyyajjhāsayena, katthaci nayadassanena hotīti kuto virodhāvasaro.
អធិបតិបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បដ្ឋានបាឡិ • Paṭṭhānapāḷi / (២) បច្ចយនិទ្ទេសោ • (2) Paccayaniddeso
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ៣. អធិបតិបច្ចយនិទ្ទេសវណ្ណនា • 3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
