| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
೩. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
೩. ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೇ ಛನ್ದಾಧಿಪತೀತಿ ಛನ್ದಸಙ್ಖಾತೋ ಅಧಿಪತಿ। ಛನ್ದಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಛನ್ದಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಛನ್ದಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಯಥಾ ಹೇತುಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೇ ಹೇತೂ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಮಿಧ ‘‘ಅಧಿಪತೀ ಅಧಿಪತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಛನ್ದಾಧಿಪತಿ ಛನ್ದಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ? ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಭಾವತೋ। ಪುರಿಮನಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ದ್ವೇ ತಯೋ ಹೇತೂ ಏಕಕ್ಖಣೇಪಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಿ ಮೂಲಟ್ಠೇನ। ಉಪಕಾರಕಭಾವಸ್ಸ ಅವಿಜಹನತೋ। ಅಧಿಪತಿ ಪನ ಜೇಟ್ಠಕಟ್ಠೇನ ಉಪಕಾರಕೋ, ನ ಚ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಬಹೂ ಜೇಟ್ಠಕಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಭಾವಸ್ಸ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಭಾವತೋ ಇಧ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ।
3. Adhipatipaccayaniddese chandādhipatīti chandasaṅkhāto adhipati. Chandaṃ dhuraṃ katvā chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā cittuppattikāle uppannassa kattukamyatāchandassetaṃ nāmaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kasmā pana yathā hetupaccayaniddese hetū hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ, evamidha ‘‘adhipatī adhipatisampayuttakānanti avatvā ‘‘chandādhipati chandasampayuttakāna’’ntiādinā nayena desanā katāti? Ekakkhaṇe abhāvato. Purimanayasmiñhi dve tayo hetū ekakkhaṇepi hetupaccayo honti mūlaṭṭhena. Upakārakabhāvassa avijahanato. Adhipati pana jeṭṭhakaṭṭhena upakārako, na ca ekakkhaṇe bahū jeṭṭhakā nāma honti. Tasmā ekato uppannānampi nesaṃ ekakkhaṇe adhipatipaccayabhāvo natthi. Tassa adhipatipaccayabhāvassa ekakkhaṇe abhāvato idha evaṃ desanā katāti.
ಏವಂ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಯಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಯಂ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಂ। ಗರುಂ ಕತ್ವಾತಿ ಗರುಕಾರಚಿತ್ತೀಕಾರವಸೇನ ವಾ ಅಸ್ಸಾದವಸೇನ ವಾ ಗರುಂ ಭಾರಿಯಂ ಲದ್ಧಬ್ಬಂ ಅವಿಜಹಿತಬ್ಬಂ ಅನವಞ್ಞಾತಂ ಕತ್ವಾ। ತೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ತೇ ತೇ ಗರುಕಾತಬ್ಬಧಮ್ಮಾ। ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಗರುಕಾರಕಧಮ್ಮಾನಂ। ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಪಾಳಿವಣ್ಣನಾ।
Evaṃ sahajātādhipatiṃ dassetvā idāni ārammaṇādhipatiṃ dassetuṃ yaṃ yaṃ dhammaṃ garuṃ katvātiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ yaṃ dhammanti yaṃ yaṃ ārammaṇadhammaṃ. Garuṃ katvāti garukāracittīkāravasena vā assādavasena vā garuṃ bhāriyaṃ laddhabbaṃ avijahitabbaṃ anavaññātaṃ katvā. Te te dhammāti te te garukātabbadhammā. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ garukārakadhammānaṃ. Adhipatipaccayenāti ārammaṇādhipatipaccayena paccayo hotīti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
ಅಯಂ ಪನ ಅಧಿಪತಿ ನಾಮ ಸಹಜಾತಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತೋ ಛನ್ದಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ। ತೇಸು ಏಕೇಕೋ ಕಾಮಾವಚರಾದಿವಸೇನ ಭೂಮಿತೋ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ। ತತ್ಥ ಕಾಮಾವಚರೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಕಿರಿಯವಸೇನ ತಿವಿಧೋ। ಅಕುಸಲಂ ಪತ್ವಾ ಪನೇತ್ಥ ವೀಮಂಸಾಧಿಪತಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ರೂಪಾರೂಪಾವಚರೋ ಕುಸಲಕಿರಿಯವಸೇನ ದುವಿಧೋ, ಅಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಕುಸಲವಿಪಾಕವಸೇನ ದುವಿಧೋ। ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಪನ ಜಾತಿಭೇದತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯರೂಪನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ನಾನಪ್ಪಕಾರಭೇದತೋ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ।
Ayaṃ pana adhipati nāma sahajātārammaṇavasena duvidho. Tattha sahajāto chandādivasena catubbidho. Tesu ekeko kāmāvacarādivasena bhūmito catubbidho. Tattha kāmāvacaro kusalākusalakiriyavasena tividho. Akusalaṃ patvā panettha vīmaṃsādhipati na labbhati. Rūpārūpāvacaro kusalakiriyavasena duvidho, apariyāpanno kusalavipākavasena duvidho. Ārammaṇādhipati pana jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpanibbānānaṃ vasena chabbidhoti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ಏವಂ ಭಿನ್ನೇ ಪನೇತ್ಥ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಮ್ಹಿ ತಾವ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಸಙ್ಖಾತೋ ಅಧಿಪತಿ ದುಹೇತುಕತಿಹೇತುಕೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಛನ್ದಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಸಙ್ಖಾತೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಯಂ ಪನ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಹಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಂ ವಿನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಕಿರಿಯಸಙ್ಖಾತೋ ಪನ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ರೂಪಾವಚರಅಧಿಪತಿಸದಿಸೋವ ಚತುವೋಕಾರೇ ಪನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಞೇವ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ತತ್ಥುಪ್ಪನ್ನೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಕಾಮಾವಚರಾಧಿಪತಿ। ಅಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಕುಸಲತೋಪಿ ವಿಪಾಕತೋಪಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಞ್ಚ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಚತುವೋಕಾರೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಞ್ಞೇವ। ಅಕುಸಲೋ ಕಾಮಭವೇ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತಚಿತ್ತೇಸು ಏಕನ್ತೇನೇವ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಾನಞ್ಚ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅನಿಯತೋ ಕಾಮಭವರೂಪಭವೇಸು ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪತಿಕಾಲೇ ತೇಸಞ್ಞೇವ। ಅರೂಪಭವೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಞ್ಞೇವ ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ತಾವ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿಮ್ಹಿ ನಯೋ।
Evaṃ bhinne panettha sahajātādhipatimhi tāva kāmāvacarakusalakiriyasaṅkhāto adhipati duhetukatihetukesu cittuppādesu chandādīnaṃ aññataraṃ jeṭṭhakaṃ katvā uppattikāle attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca adhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarakusalakiriyasaṅkhātepi eseva nayo. Ayaṃ pana ekanteneva labbhati. Na hi te dhammā sahajātādhipatiṃ vinā uppajjanti. Arūpāvacarakusalakiriyasaṅkhāto pana pañcavokāre rūpāvacaraadhipatisadisova catuvokāre pana sampayuttadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Tathā tatthuppanno sabbopi kāmāvacarādhipati. Apariyāpanno kusalatopi vipākatopi pañcavokāre ekanteneva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti, catuvokāre arūpadhammānaññeva. Akusalo kāmabhave micchattaniyatacittesu ekanteneva sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti. Aniyato kāmabhavarūpabhavesu attano adhipatikāle tesaññeva. Arūpabhave arūpadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Ayaṃ tāva sahajātādhipatimhi nayo.
ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಮ್ಹಿ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸ್ಸ ಲೋಭಸಹಗತಾಕುಸಲಸ್ಸಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರೇಪಿ ಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಮ್ಹಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಕುಸಲೋ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಕಾಮಾವಚರತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕುಸಲಸ್ಸ ಚೇವ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಿರಿಯಸ್ಸ ಚ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಕುಸಲೋ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ನಾಮ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಲೋಭಸಹಗತಾಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಕಾಮಾವಚರೋ ಪನ ವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಲೋಭಸಹಗತಾಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ತಥಾ ರೂಪಾವಚರಾರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ। ಲೋಕುತ್ತರೋ ಪನ ವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಕಾಮಾವಚರತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕುಸಲಕಿರಿಯಾನಞ್ಞೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭೇದತೋ ಪನ ತಿವಿಧೋಪಿ ಕಿರಿಯಾರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಲೋಭಸಹಗತಾಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕರೂಪಸಙ್ಖಾತೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿ ಲೋಭಸಹಗತಾಕುಸಲಸ್ಸೇವ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಕಾಮಾವಚರತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕುಸಲಸ್ಸ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಿರಿಯಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರಕುಸಲಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ರಾಸೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನತೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬೋ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ।
Ārammaṇādhipatimhi pana kāmāvacarakusalo ārammaṇādhipati kāmāvacarakusalassa lobhasahagatākusalassāti imesaṃ dvinnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarārūpāvacarepi kusalārammaṇādhipatimhi eseva nayo. Apariyāpannakusalo pana ārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ceva ñāṇasampayuttakiriyassa ca ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Akusalo pana ārammaṇādhipati nāma lobhasahagatacittuppādo vuccati. So lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacaro pana vipākārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Tathā rūpāvacarārūpāvacaravipākārammaṇādhipati. Lokuttaro pana vipākārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalakiriyānaññeva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacarādibhedato pana tividhopi kiriyārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Catusamuṭṭhānikarūpasaṅkhāto rūpakkhandho ārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Nibbānaṃ kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ñāṇasampayuttakiriyassa lokuttarakusalassa lokuttaravipākassa cāti imesaṃ catunnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hotīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
ಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ।
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪಟ್ಠಾನಪಾಳಿ • Paṭṭhānapāḷi / (೨) ಪಚ್ಚಯನಿದ್ದೇಸೋ • (2) Paccayaniddeso
