| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
3. අධිපතිපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
3. අධිපතිපච්‌චයනිද්‌දෙසෙ ඡන්‌දාධිපතීති ඡන්‌දසඞ්‌ඛාතො අධිපති. ඡන්‌දං ධුරං කත්‌වා ඡන්‌දං ජෙට්‌ඨකං කත්‌වා චිත්‌තුප්‌පත්‌තිකාලෙ උප්‌පන්‌නස්‌ස කත්‌තුකම්‍යතාඡන්‌දස්‌සෙතං නාමං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. කස්‌මා පන යථා හෙතුපච්‌චයනිද්‌දෙසෙ හෙතූ හෙතුසම්‌පයුත්‌තකාන’’න්‌ති වුත්‌තං, එවමිධ ‘‘අධිපතී අධිපතිසම්‌පයුත්‌තකානන්‌ති අවත්‌වා ‘‘ඡන්‌දාධිපති ඡන්‌දසම්‌පයුත්‌තකාන’’න්‌තිආදිනා නයෙන දෙසනා කතාති? එකක්‌ඛණෙ අභාවතො. පුරිමනයස්‌මිඤ්‌හි ද්‌වෙ තයො හෙතූ එකක්‌ඛණෙපි හෙතුපච්‌චයො හොන්‌ති මූලට්‌ඨෙන. උපකාරකභාවස්‌ස අවිජහනතො. අධිපති පන ජෙට්‌ඨකට්‌ඨෙන උපකාරකො, න ච එකක්‌ඛණෙ බහූ ජෙට්‌ඨකා නාම හොන්‌ති. තස්‌මා එකතො උප්‌පන්‌නානම්‌පි නෙසං එකක්‌ඛණෙ අධිපතිපච්‌චයභාවො නත්‌ථි. තස්‌ස අධිපතිපච්‌චයභාවස්‌ස එකක්‌ඛණෙ අභාවතො ඉධ එවං දෙසනා කතාති.
3. Adhipatipaccayaniddese chandādhipatīti chandasaṅkhāto adhipati. Chandaṃ dhuraṃ katvā chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā cittuppattikāle uppannassa kattukamyatāchandassetaṃ nāmaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kasmā pana yathā hetupaccayaniddese hetū hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ, evamidha ‘‘adhipatī adhipatisampayuttakānanti avatvā ‘‘chandādhipati chandasampayuttakāna’’ntiādinā nayena desanā katāti? Ekakkhaṇe abhāvato. Purimanayasmiñhi dve tayo hetū ekakkhaṇepi hetupaccayo honti mūlaṭṭhena. Upakārakabhāvassa avijahanato. Adhipati pana jeṭṭhakaṭṭhena upakārako, na ca ekakkhaṇe bahū jeṭṭhakā nāma honti. Tasmā ekato uppannānampi nesaṃ ekakkhaṇe adhipatipaccayabhāvo natthi. Tassa adhipatipaccayabhāvassa ekakkhaṇe abhāvato idha evaṃ desanā katāti.
එවං සහජාතාධිපතිං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි ආරම්‌මණාධිපතිං දස්‌සෙතුං යං යං ධම්‌මං ගරුං කත්‌වාතිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ යං යං ධම්‌මන්‌ති යං යං ආරම්‌මණධම්‌මං. ගරුං කත්‌වාති ගරුකාරචිත්‌තීකාරවසෙන වා අස්‌සාදවසෙන වා ගරුං භාරියං ලද්‌ධබ්‌බං අවිජහිතබ්‌බං අනවඤ්‌ඤාතං කත්‌වා. තෙ තෙ ධම්‌මාති තෙ තෙ ගරුකාතබ්‌බධම්‌මා. තෙසං තෙසන්‌ති තෙසං තෙසං ගරුකාරකධම්‌මානං. අධිපතිපච්‌චයෙනාති ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයෙන පච්‌චයො හොතීති අයං තාවෙත්‌ථ පාළිවණ්‌ණනා.
Evaṃ sahajātādhipatiṃ dassetvā idāni ārammaṇādhipatiṃ dassetuṃ yaṃ yaṃ dhammaṃ garuṃ katvātiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ yaṃ dhammanti yaṃ yaṃ ārammaṇadhammaṃ. Garuṃ katvāti garukāracittīkāravasena vā assādavasena vā garuṃ bhāriyaṃ laddhabbaṃ avijahitabbaṃ anavaññātaṃ katvā. Te te dhammāti te te garukātabbadhammā. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ garukārakadhammānaṃ. Adhipatipaccayenāti ārammaṇādhipatipaccayena paccayo hotīti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
අයං පන අධිපති නාම සහජාතාරම්‌මණවසෙන දුවිධො. තත්‌ථ සහජාතො ඡන්‌දාදිවසෙන චතුබ්‌බිධො. තෙසු එකෙකො කාමාවචරාදිවසෙන භූමිතො චතුබ්‌බිධො. තත්‌ථ කාමාවචරො කුසලාකුසලකිරියවසෙන තිවිධො. අකුසලං පත්‌වා පනෙත්‌ථ වීමංසාධිපති න ලබ්‌භති. රූපාරූපාවචරො කුසලකිරියවසෙන දුවිධො, අපරියාපන්‌නො කුසලවිපාකවසෙන දුවිධො. ආරම්‌මණාධිපති පන ජාතිභෙදතො කුසලාකුසලවිපාකකිරියරූපනිබ්‌බානානං වසෙන ඡබ්‌බිධොති එවමෙත්‌ථ නානප්‌පකාරභෙදතො විඤ්‌ඤාතබ්‌බො විනිච්‌ඡයො.
Ayaṃ pana adhipati nāma sahajātārammaṇavasena duvidho. Tattha sahajāto chandādivasena catubbidho. Tesu ekeko kāmāvacarādivasena bhūmito catubbidho. Tattha kāmāvacaro kusalākusalakiriyavasena tividho. Akusalaṃ patvā panettha vīmaṃsādhipati na labbhati. Rūpārūpāvacaro kusalakiriyavasena duvidho, apariyāpanno kusalavipākavasena duvidho. Ārammaṇādhipati pana jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpanibbānānaṃ vasena chabbidhoti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
එවං භින්‌නෙ පනෙත්‌ථ සහජාතාධිපතිම්‌හි තාව කාමාවචරකුසලකිරියසඞ්‌ඛාතො අධිපති දුහෙතුකතිහෙතුකෙසු චිත්‌තුප්‌පාදෙසු ඡන්‌දාදීනං අඤ්‌ඤතරං ජෙට්‌ඨකං කත්‌වා උප්‌පත්‌තිකාලෙ අත්‌තනා සම්‌පයුත්‌තධම්‌මානඤ්‌චෙව චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපස්‌ස ච අධිපතිපච්‌චයො හොති. රූපාවචරකුසලකිරියසඞ්‌ඛාතෙපි එසෙව නයො. අයං පන එකන්‌තෙනෙව ලබ්‌භති. න හි තෙ ධම්‌මා සහජාතාධිපතිං විනා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. අරූපාවචරකුසලකිරියසඞ්‌ඛාතො පන පඤ්‌චවොකාරෙ රූපාවචරඅධිපතිසදිසොව චතුවොකාරෙ පන සම්‌පයුත්‌තධම්‌මානඤ්‌ඤෙව අධිපතිපච්‌චයො හොති. තථා තත්‌ථුප්‌පන්‌නො සබ්‌බොපි කාමාවචරාධිපති. අපරියාපන්‌නො කුසලතොපි විපාකතොපි පඤ්‌චවොකාරෙ එකන්‌තෙනෙව සම්‌පයුත්‌තධම්‌මානඤ්‌චෙව චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපානඤ්‌ච අධිපතිපච්‌චයො හොති, චතුවොකාරෙ අරූපධම්‌මානඤ්‌ඤෙව. අකුසලො කාමභවෙ මිච්‌ඡත්‌තනියතචිත්‌තෙසු එකන්‌තෙනෙව සම්‌පයුත්‌තකානඤ්‌චෙව චිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපානඤ්‌ච අධිපතිපච්‌චයො හොති. අනියතො කාමභවරූපභවෙසු අත්‌තනො අධිපතිකාලෙ තෙසඤ්‌ඤෙව. අරූපභවෙ අරූපධම්‌මානඤ්‌ඤෙව අධිපතිපච්‌චයො හොති. අයං තාව සහජාතාධිපතිම්‌හි නයො.
Evaṃ bhinne panettha sahajātādhipatimhi tāva kāmāvacarakusalakiriyasaṅkhāto adhipati duhetukatihetukesu cittuppādesu chandādīnaṃ aññataraṃ jeṭṭhakaṃ katvā uppattikāle attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca adhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarakusalakiriyasaṅkhātepi eseva nayo. Ayaṃ pana ekanteneva labbhati. Na hi te dhammā sahajātādhipatiṃ vinā uppajjanti. Arūpāvacarakusalakiriyasaṅkhāto pana pañcavokāre rūpāvacaraadhipatisadisova catuvokāre pana sampayuttadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Tathā tatthuppanno sabbopi kāmāvacarādhipati. Apariyāpanno kusalatopi vipākatopi pañcavokāre ekanteneva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti, catuvokāre arūpadhammānaññeva. Akusalo kāmabhave micchattaniyatacittesu ekanteneva sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti. Aniyato kāmabhavarūpabhavesu attano adhipatikāle tesaññeva. Arūpabhave arūpadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Ayaṃ tāva sahajātādhipatimhi nayo.
ආරම්‌මණාධිපතිම්‌හි පන කාමාවචරකුසලො ආරම්‌මණාධිපති කාමාවචරකුසලස්‌ස ලොභසහගතාකුසලස්‌සාති ඉමෙසං ද්‌වින්‌නං රාසීනං ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. රූපාවචරාරූපාවචරෙපි කුසලාරම්‌මණාධිපතිම්‌හි එසෙව නයො. අපරියාපන්‌නකුසලො පන ආරම්‌මණාධිපති කාමාවචරතො ඤාණසම්‌පයුත්‌තකුසලස්‌ස චෙව ඤාණසම්‌පයුත්‌තකිරියස්‌ස ච ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. අකුසලො පන ආරම්‌මණාධිපති නාම ලොභසහගතචිත්‌තුප්‌පාදො වුච්‌චති. සො ලොභසහගතාකුසලස්‌සෙව ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. කාමාවචරො පන විපාකාරම්‌මණාධිපති ලොභසහගතාකුසලස්‌සෙව ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. තථා රූපාවචරාරූපාවචරවිපාකාරම්‌මණාධිපති. ලොකුත්‌තරො පන විපාකාරම්‌මණාධිපති කාමාවචරතො ඤාණසම්‌පයුත්‌තකුසලකිරියානඤ්‌ඤෙව ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. කාමාවචරාදිභෙදතො පන තිවිධොපි කිරියාරම්‌මණාධිපති ලොභසහගතාකුසලස්‌සෙව ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. චතුසමුට්‌ඨානිකරූපසඞ්‌ඛාතො රූපක්‌ඛන්‌ධො ආරම්‌මණාධිපති ලොභසහගතාකුසලස්‌සෙව ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොති. නිබ්‌බානං කාමාවචරතො ඤාණසම්‌පයුත්‌තකුසලස්‌ස ඤාණසම්‌පයුත්‌තකිරියස්‌ස ලොකුත්‌තරකුසලස්‌ස ලොකුත්‌තරවිපාකස්‌ස චාති ඉමෙසං චතුන්‌නං රාසීනං ආරම්‌මණාධිපතිපච්‌චයො හොතීති එවමෙත්‌ථ පච්‌චයුප්‌පන්‌නතොපි විඤ්‌ඤාතබ්‌බො විනිච්‌ඡයොති.
Ārammaṇādhipatimhi pana kāmāvacarakusalo ārammaṇādhipati kāmāvacarakusalassa lobhasahagatākusalassāti imesaṃ dvinnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarārūpāvacarepi kusalārammaṇādhipatimhi eseva nayo. Apariyāpannakusalo pana ārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ceva ñāṇasampayuttakiriyassa ca ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Akusalo pana ārammaṇādhipati nāma lobhasahagatacittuppādo vuccati. So lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacaro pana vipākārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Tathā rūpāvacarārūpāvacaravipākārammaṇādhipati. Lokuttaro pana vipākārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalakiriyānaññeva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacarādibhedato pana tividhopi kiriyārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Catusamuṭṭhānikarūpasaṅkhāto rūpakkhandho ārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Nibbānaṃ kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ñāṇasampayuttakiriyassa lokuttarakusalassa lokuttaravipākassa cāti imesaṃ catunnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hotīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
අධිපතිපච්‌චයනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා.
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / පට්‌ඨානපාළි • Paṭṭhānapāḷi / (2) පච්‌චයනිද්‌දෙසො • (2) Paccayaniddeso
