| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
੩. ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
੩. ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੀਤਿ ਛਨ੍ਦਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਧਿਪਤਿ। ਛਨ੍ਦਂ ਧੁਰਂ ਕਤ੍વਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਛਨ੍ਦਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਯਥਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਹੇਤੂ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧ ‘‘ਅਧਿਪਤੀ ਅਧਿਪਤਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿ ਛਨ੍ਦਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾਤਿ? ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਅਭਾવਤੋ। ਪੁਰਿਮਨਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਹੇਤੂ ਏਕਕ੍ਖਣੇਪਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨ। ਉਪਕਾਰਕਭਾવਸ੍ਸ ਅવਿਜਹਨਤੋ। ਅਧਿਪਤਿ ਪਨ ਜੇਟ੍ਠਕਟ੍ਠੇਨ ਉਪਕਾਰਕੋ, ਨ ਚ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਬਹੂ ਜੇਟ੍ਠਕਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿ ਨੇਸਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਅਭਾવਤੋ ਇਧ ਏવਂ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾਤਿ।
3. Adhipatipaccayaniddese chandādhipatīti chandasaṅkhāto adhipati. Chandaṃ dhuraṃ katvā chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā cittuppattikāle uppannassa kattukamyatāchandassetaṃ nāmaṃ. Sesesupi eseva nayo. Kasmā pana yathā hetupaccayaniddese hetū hetusampayuttakāna’’nti vuttaṃ, evamidha ‘‘adhipatī adhipatisampayuttakānanti avatvā ‘‘chandādhipati chandasampayuttakāna’’ntiādinā nayena desanā katāti? Ekakkhaṇe abhāvato. Purimanayasmiñhi dve tayo hetū ekakkhaṇepi hetupaccayo honti mūlaṭṭhena. Upakārakabhāvassa avijahanato. Adhipati pana jeṭṭhakaṭṭhena upakārako, na ca ekakkhaṇe bahū jeṭṭhakā nāma honti. Tasmā ekato uppannānampi nesaṃ ekakkhaṇe adhipatipaccayabhāvo natthi. Tassa adhipatipaccayabhāvassa ekakkhaṇe abhāvato idha evaṃ desanā katāti.
ਏવਂ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਂ ਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਯਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਂ ਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਂ। ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਗਰੁਕਾਰਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰવਸੇਨ વਾ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ વਾ ਗਰੁਂ ਭਾਰਿਯਂ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਂ ਅવਿਜਹਿਤਬ੍ਬਂ ਅਨવਞ੍ਞਾਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਤੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਤੇ ਤੇ ਗਰੁਕਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਸਂ ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਗਰੁਕਾਰਕਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੇਨਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿવਣ੍ਣਨਾ।
Evaṃ sahajātādhipatiṃ dassetvā idāni ārammaṇādhipatiṃ dassetuṃ yaṃ yaṃ dhammaṃ garuṃ katvātiādi āraddhaṃ. Tattha yaṃ yaṃ dhammanti yaṃ yaṃ ārammaṇadhammaṃ. Garuṃ katvāti garukāracittīkāravasena vā assādavasena vā garuṃ bhāriyaṃ laddhabbaṃ avijahitabbaṃ anavaññātaṃ katvā. Te te dhammāti te te garukātabbadhammā. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ garukārakadhammānaṃ. Adhipatipaccayenāti ārammaṇādhipatipaccayena paccayo hotīti ayaṃ tāvettha pāḷivaṇṇanā.
ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪਤਿ ਨਾਮ ਸਹਜਾਤਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਹਜਾਤੋ ਛਨ੍ਦਾਦਿવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ। ਤੇਸੁ ਏਕੇਕੋ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿવਸੇਨ ਭੂਮਿਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਾવਚਰੋ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਤਿવਿਧੋ। ਅਕੁਸਲਂ ਪਤ੍વਾ ਪਨੇਤ੍ਥ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤਿ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰੋ ਕੁਸਲਕਿਰਿਯવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ, ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ ਕੁਸਲવਿਪਾਕવਸੇਨ ਦੁવਿਧੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਪਨ ਜਾਤਿਭੇਦਤੋ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲવਿਪਾਕਕਿਰਿਯਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਛਬ੍ਬਿਧੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਭੇਦਤੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।
Ayaṃ pana adhipati nāma sahajātārammaṇavasena duvidho. Tattha sahajāto chandādivasena catubbidho. Tesu ekeko kāmāvacarādivasena bhūmito catubbidho. Tattha kāmāvacaro kusalākusalakiriyavasena tividho. Akusalaṃ patvā panettha vīmaṃsādhipati na labbhati. Rūpārūpāvacaro kusalakiriyavasena duvidho, apariyāpanno kusalavipākavasena duvidho. Ārammaṇādhipati pana jātibhedato kusalākusalavipākakiriyarūpanibbānānaṃ vasena chabbidhoti evamettha nānappakārabhedato viññātabbo vinicchayo.
ਏવਂ ਭਿਨ੍ਨੇ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿਮ੍ਹਿ ਤਾવ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਕਿਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਧਿਪਤਿ ਦੁਹੇਤੁਕਤਿਹੇਤੁਕੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚੇવ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਕਿਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਯਂ ਪਨ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਨ ਹਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿਂ વਿਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਕਿਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਨ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਰੂਪਾવਚਰਅਧਿਪਤਿਸਦਿਸੋવ ਚਤੁવੋਕਾਰੇ ਪਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਞੇવ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਤਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਧਿਪਤਿ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ ਕੁਸਲਤੋਪਿ વਿਪਾਕਤੋਪਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰੇ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚੇવ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਾਨਞ੍ਚ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਚਤੁવੋਕਾਰੇ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਞੇવ। ਅਕੁਸਲੋ ਕਾਮਭવੇ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਤਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਚੇવ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਾਨਞ੍ਚ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਨਿਯਤੋ ਕਾਮਭવਰੂਪਭવੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪਤਿਕਾਲੇ ਤੇਸਞ੍ਞੇવ। ਅਰੂਪਭવੇ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਞੇવ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ ਤਾવ ਸਹਜਾਤਾਧਿਪਤਿਮ੍ਹਿ ਨਯੋ।
Evaṃ bhinne panettha sahajātādhipatimhi tāva kāmāvacarakusalakiriyasaṅkhāto adhipati duhetukatihetukesu cittuppādesu chandādīnaṃ aññataraṃ jeṭṭhakaṃ katvā uppattikāle attanā sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca adhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarakusalakiriyasaṅkhātepi eseva nayo. Ayaṃ pana ekanteneva labbhati. Na hi te dhammā sahajātādhipatiṃ vinā uppajjanti. Arūpāvacarakusalakiriyasaṅkhāto pana pañcavokāre rūpāvacaraadhipatisadisova catuvokāre pana sampayuttadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Tathā tatthuppanno sabbopi kāmāvacarādhipati. Apariyāpanno kusalatopi vipākatopi pañcavokāre ekanteneva sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti, catuvokāre arūpadhammānaññeva. Akusalo kāmabhave micchattaniyatacittesu ekanteneva sampayuttakānañceva cittasamuṭṭhānarūpānañca adhipatipaccayo hoti. Aniyato kāmabhavarūpabhavesu attano adhipatikāle tesaññeva. Arūpabhave arūpadhammānaññeva adhipatipaccayo hoti. Ayaṃ tāva sahajātādhipatimhi nayo.
ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਮ੍ਹਿ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲੋ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਸ੍ਸ ਲੋਭਸਹਗਤਾਕੁਸਲਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਰਾਸੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰੇਪਿ ਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਮ੍ਹਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਕੁਸਲੋ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕੁਸਲਸ੍ਸ ਚੇવ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਕੁਸਲੋ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਨਾਮ ਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੋ ਲੋਭਸਹਗਤਾਕੁਸਲਸ੍ਸੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਾવਚਰੋ ਪਨ વਿਪਾਕਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਲੋਭਸਹਗਤਾਕੁਸਲਸ੍ਸੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਪਨ વਿਪਾਕਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕੁਸਲਕਿਰਿਯਾਨਞ੍ਞੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭੇਦਤੋ ਪਨ ਤਿવਿਧੋਪਿ ਕਿਰਿਯਾਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਲੋਭਸਹਗਤਾਕੁਸਲਸ੍ਸੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿ ਲੋਭਸਹਗਤਾਕੁਸਲਸ੍ਸੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਕਾਮਾવਚਰਤੋ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕੁਸਲਸ੍ਸ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਰਾਸੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤੋਪਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋਤਿ।
Ārammaṇādhipatimhi pana kāmāvacarakusalo ārammaṇādhipati kāmāvacarakusalassa lobhasahagatākusalassāti imesaṃ dvinnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Rūpāvacarārūpāvacarepi kusalārammaṇādhipatimhi eseva nayo. Apariyāpannakusalo pana ārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ceva ñāṇasampayuttakiriyassa ca ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Akusalo pana ārammaṇādhipati nāma lobhasahagatacittuppādo vuccati. So lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacaro pana vipākārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Tathā rūpāvacarārūpāvacaravipākārammaṇādhipati. Lokuttaro pana vipākārammaṇādhipati kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalakiriyānaññeva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Kāmāvacarādibhedato pana tividhopi kiriyārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Catusamuṭṭhānikarūpasaṅkhāto rūpakkhandho ārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hoti. Nibbānaṃ kāmāvacarato ñāṇasampayuttakusalassa ñāṇasampayuttakiriyassa lokuttarakusalassa lokuttaravipākassa cāti imesaṃ catunnaṃ rāsīnaṃ ārammaṇādhipatipaccayo hotīti evamettha paccayuppannatopi viññātabbo vinicchayoti.
ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ।
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਪਟ੍ਠਾਨਪਾਲ਼ਿ • Paṭṭhānapāḷi / (੨) ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • (2) Paccayaniddeso
