Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-മൂലടീകാ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
൩. അധിപതിപച്ചയനിദ്ദേസവണ്ണനാ
3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā
൩. ധുരന്തി ധുരഗ്ഗാഹം. ജേട്ഠകന്തി സേട്ഠം. ഛന്ദാധിപതി ഛന്ദസമ്പയുത്തകാനന്തി ഏത്ഥ പുരിമഛന്ദസ്സ സമാനരൂപേന തദനന്തരം നിദ്ദിട്ഠേന തംസമ്ബന്ധേന ഛന്ദസദ്ദേനേവ പച്ചയഭൂതസ്സ ഛന്ദസ്സ സമ്പയുത്തകവിസേസനഭാവോ ദസ്സിതോ ഹോതീതി ‘‘ഛന്ദാധിപതി സമ്പയുത്തകാന’’ന്തി അവത്വാ ‘‘ഛന്ദസമ്പയുത്തകാന’’ന്തി വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഏസ നയോ ഇതരേസുപി.
3. Dhuranti dhuraggāhaṃ. Jeṭṭhakanti seṭṭhaṃ. Chandādhipati chandasampayuttakānanti ettha purimachandassa samānarūpena tadanantaraṃ niddiṭṭhena taṃsambandhena chandasaddeneva paccayabhūtassa chandassa sampayuttakavisesanabhāvo dassito hotīti ‘‘chandādhipati sampayuttakāna’’nti avatvā ‘‘chandasampayuttakāna’’nti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Esa nayo itaresupi.
ഗരുകാരചിത്തീകാരവസേന വാതി കുസലാബ്യാകതാനം പവത്തിം ദസ്സേതി. അലദ്ധം ലദ്ധബ്ബം, ലദ്ധം അവിജഹിതബ്ബം. യേന വാ വിനാ ന ഭവിതബ്ബം, തം ലദ്ധബ്ബം, തസ്സേവത്ഥോ അവിജഹിതബ്ബന്തി. അനവഞ്ഞാതന്തി അവഞ്ഞാതമ്പി അദോസദസ്സിതായ അസ്സാദനേന അനവഞ്ഞാതം കത്വാ.
Garukāracittīkāravasena vāti kusalābyākatānaṃ pavattiṃ dasseti. Aladdhaṃ laddhabbaṃ, laddhaṃ avijahitabbaṃ. Yena vā vinā na bhavitabbaṃ, taṃ laddhabbaṃ, tassevattho avijahitabbanti. Anavaññātanti avaññātampi adosadassitāya assādanena anavaññātaṃ katvā.
മിച്ഛത്തനിയതാ അപ്പനാസദിസാ മഹാബലാ വിനാ അധിപതിനാ നുപ്പജ്ജന്തീതി ‘‘ഏകന്തേനേവാ’’തി ആഹ. കമ്മകിലേസാവരണഭൂതാ ച തേ സഗ്ഗാവരണാ ച മഗ്ഗാവരണാ ച പച്ചക്ഖസഗ്ഗാനം കാമാവചരദേവാനമ്പി ഉപ്പജ്ജിതും ന അരഹന്തി, കോ പന വാദോ രൂപാരൂപീനന്തി.
Micchattaniyatā appanāsadisā mahābalā vinā adhipatinā nuppajjantīti ‘‘ekantenevā’’ti āha. Kammakilesāvaraṇabhūtā ca te saggāvaraṇā ca maggāvaraṇā ca paccakkhasaggānaṃ kāmāvacaradevānampi uppajjituṃ na arahanti, ko pana vādo rūpārūpīnanti.
കാമാവചരാദിഭേദതോ പന തിവിധോ കിരിയാരമ്മണാധിപതി ലോഭസഹഗതാകുസലസ്സേവ ആരമ്മണാധിപതിപച്ചയോ ഹോതീതി ഇദം പരസന്താനഗതാനം സാരമ്മണധമ്മാനം ‘‘അജ്ഝത്താരമ്മണോ ധമ്മോ ബഹിദ്ധാരമ്മണസ്സ ധമ്മസ്സ അധിപതിപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി ഏതസ്സ അഭാവതോ ‘‘ബഹിദ്ധാരമ്മണോ ധമ്മോ ബഹിദ്ധാരമ്മണസ്സാ’’തി ഏത്ഥ ച ആരമ്മണാധിപതിനോ അനുദ്ധടത്താ അധിപതിപച്ചയതാ നത്ഥീതി വിഞ്ഞായമാനേപി ‘‘ബഹിദ്ധാ ഖന്ധേ ഗരും കത്വാ അസ്സാദേതീ’’തിആദിവചനം (പട്ഠാ॰ ൨.൨൦.൩൧) നിസ്സായ അരഹതോ കിരിയധമ്മാ പുഥുജ്ജനാദീഹി ഗരും കത്വാ അസ്സാദിയന്തീതി ഇമിനാ അധിപ്പായേന വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ‘‘സനിദസ്സനസപ്പടിഘാ ഖന്ധാ’’തിആദീസു (പട്ഠാ॰ ൨.൨൨.൩൦) വിയ ഖന്ധസദ്ദോ രൂപേ ഏവ ഭവിതും അരഹതീതി വിചാരിതമേതം. പുഥുജ്ജനാദികാലേ വാ അനാഗതേ കിരിയധമ്മേ ഗരും കത്വാ അസ്സാദനം സന്ധായേതം വുത്തം. ‘‘നേവവിപാകനവിപാകധമ്മധമ്മേ ഖന്ധേ ഗരും കത്വാ അസ്സാദേതി അഭിനന്ദതീ’’തിആദിവചനതോ (പട്ഠാ॰ ൧.൩.൯൬) കിരിയധമ്മാ രാഗദിട്ഠീനം അധിപതിപച്ചയോ ഹോന്തേവ, തേ ച ‘‘അതീതാരമ്മണേ അനാഗതേ ഖന്ധേ ഗരും കത്വാ അസ്സാദേതീ’’തിആദിവചനതോ (പട്ഠാ॰ ൨.൧൯.൨൩) അനാഗതാ തേഭൂമകാപി അധിപതിപച്ചയോ ഹോന്തീതി. ആവജ്ജനകിരിയസബ്ഭാവതോ പന ഇദമ്പി വിചാരേതബ്ബം.
Kāmāvacarādibhedato pana tividho kiriyārammaṇādhipati lobhasahagatākusalasseva ārammaṇādhipatipaccayo hotīti idaṃ parasantānagatānaṃ sārammaṇadhammānaṃ ‘‘ajjhattārammaṇo dhammo bahiddhārammaṇassa dhammassa adhipatipaccayena paccayo’’ti etassa abhāvato ‘‘bahiddhārammaṇo dhammo bahiddhārammaṇassā’’ti ettha ca ārammaṇādhipatino anuddhaṭattā adhipatipaccayatā natthīti viññāyamānepi ‘‘bahiddhā khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādivacanaṃ (paṭṭhā. 2.20.31) nissāya arahato kiriyadhammā puthujjanādīhi garuṃ katvā assādiyantīti iminā adhippāyena vuttanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Sanidassanasappaṭighā khandhā’’tiādīsu (paṭṭhā. 2.22.30) viya khandhasaddo rūpe eva bhavituṃ arahatīti vicāritametaṃ. Puthujjanādikāle vā anāgate kiriyadhamme garuṃ katvā assādanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. ‘‘Nevavipākanavipākadhammadhamme khandhe garuṃ katvā assādeti abhinandatī’’tiādivacanato (paṭṭhā. 1.3.96) kiriyadhammā rāgadiṭṭhīnaṃ adhipatipaccayo honteva, te ca ‘‘atītārammaṇe anāgate khandhe garuṃ katvā assādetī’’tiādivacanato (paṭṭhā. 2.19.23) anāgatā tebhūmakāpi adhipatipaccayo hontīti. Āvajjanakiriyasabbhāvato pana idampi vicāretabbaṃ.
അധിപതിപച്ചയനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / പട്ഠാനപാളി • Paṭṭhānapāḷi / (൨) പച്ചയനിദ്ദേസോ • (2) Paccayaniddeso
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / പഞ്ചപകരണ-അനുടീകാ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ൩. അധിപതിപച്ചയനിദ്ദേസവണ്ണനാ • 3. Adhipatipaccayaniddesavaṇṇanā