| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา
14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
๔๖. ธารยิตพฺพาติ อุปธาเรตพฺพา, อุปลกฺขิตพฺพาติ อโตฺถฯ วุตฺตเมว ‘‘สามญฺญวิเสสกปฺปนาย โวหารภาเวน อนวฎฺฐานโต’’ติอาทินา (เนตฺติ. อฎฺฐ. ๑๔)ฯ
46.Dhārayitabbāti upadhāretabbā, upalakkhitabbāti attho. Vuttameva ‘‘sāmaññavisesakappanāya vohārabhāvena anavaṭṭhānato’’tiādinā (netti. aṭṭha. 14).
ตํ ตํ ผลนฺติ นิรยาทิํ ตํ ตํ ผลํฯ อญฺจิตาติ คตาฯ โยนีติ เอกชาติฯ สมานวเสน มิสฺสีภวติ เอตายาติ หิ โยนิ, อุปปตฺติฯ เปจฺจาติ มริตฺวาฯ อุสฺสนฺนตายาติ วิตกฺกพหุลตายฯ ‘‘อุสฺสนฺนตฺตา’’ติปิ วทนฺติฯ สสฺสตาทีหิ วา อุสฺสนฺนตฺตาฯ อสุรชาติยา นิพฺพตฺตาปนโก อสุรชาตินิพฺพตฺตนโกฯ
Taṃ taṃ phalanti nirayādiṃ taṃ taṃ phalaṃ. Añcitāti gatā. Yonīti ekajāti. Samānavasena missībhavati etāyāti hi yoni, upapatti. Peccāti maritvā. Ussannatāyāti vitakkabahulatāya. ‘‘Ussannattā’’tipi vadanti. Sassatādīhi vā ussannattā. Asurajātiyā nibbattāpanako asurajātinibbattanako.
สงฺขาติ ปญฺญาฯ ปญฺญาปธานา จ ภาวนาติ อาห ‘‘ปฎิสงฺขาย ปฎิปกฺขภาวนายา’’ติฯ
Saṅkhāti paññā. Paññāpadhānā ca bhāvanāti āha ‘‘paṭisaṅkhāya paṭipakkhabhāvanāyā’’ti.
๔๗. ปตฺถฎภาเวน ปถวีฯ สภาวธารณเฎฺฐน, นิสฺสตฺตนิชฺชีวเฎฺฐน จ ธาตุฯ อาปียติ, อปฺปายตีติ วา อาโปฯ เตชนวเสน ติกฺขตาวเสน, ทหนวเสน วา เตโชฯ วายนวเสน เวคคมนวเสน, สมุทีรณวเสน วา วาโยฯ วีสติ อาการาติ เกสาทโย วีสติ โกฎฺฐาสา, ปการา วาฯ กกฺขฬลกฺขณาธิกตาย เกสาที กกฺขฬลกฺขณา วุตฺตาฯ
47. Patthaṭabhāvena pathavī. Sabhāvadhāraṇaṭṭhena, nissattanijjīvaṭṭhena ca dhātu. Āpīyati, appāyatīti vā āpo. Tejanavasena tikkhatāvasena, dahanavasena vā tejo. Vāyanavasena vegagamanavasena, samudīraṇavasena vā vāyo. Vīsati ākārāti kesādayo vīsati koṭṭhāsā, pakārā vā. Kakkhaḷalakkhaṇādhikatāya kesādī kakkhaḷalakkhaṇā vuttā.
ปาฎิเยโกฺก ปถวีธาตุโกฎฺฐาโสติ ปถวีโกฎฺฐาสมโตฺต, อตฺตสุญฺญธมฺมมโตฺตติ อโตฺถฯ สนฺตปฺปตีติ เอตฺถ สรีรปกติมติกฺกมิตฺวา อุณฺหภาโว สนฺตาโป, สรีรทหนวเสน ปวโตฺต มหาทาโห, อยเมเตสํ วิเสโสฯ เยน จ ชีรียตีติ เอกาหิกาทิชราโรเคน ชรียตีติ จ อโตฺถ ยุชฺชติฯ ‘‘สตวารํ ตาเปตฺวา ตาเปตฺวา อุทเก ปกฺขิปิตฺวา อุทฺธฎสปฺปิ สตโธตสปฺปี’’ติ วทนฺติฯ รสรุธิรมํสเมทนฺหารุอฎฺฐิอฎฺฐิมิญฺชา รสาทโยฯ เกจิ นฺหารุํ อปเนตฺวา สุกฺกํ สตฺตมํ ธาตุํ วทนฺติฯ วิเวกนฺติ วิสุํภาวํ, วิสทิสภาวนฺติ อโตฺถฯ วตฺถุสงฺขาโต หิ อาหาโร ปริณามํ คจฺฉโนฺต ปาณภกฺขคหณิปทนิย มุตฺตกรีสภาเวหิ วิย อตฺตนาปิ วิสทิสรสสงฺขาตํ วิสุํภาวํ นิพฺพเตฺตโนฺต ตพฺภาวํ คจฺฉตีติ วุจฺจติ, ตถา รสาทโยปิ รุธิราทิโกฎฺฐาสํฯ เตนาห ‘‘รสาทิภาเวน วิเวกํ คจฺฉตี’’ติฯ
Pāṭiyekko pathavīdhātukoṭṭhāsoti pathavīkoṭṭhāsamatto, attasuññadhammamattoti attho. Santappatīti ettha sarīrapakatimatikkamitvā uṇhabhāvo santāpo, sarīradahanavasena pavatto mahādāho, ayametesaṃ viseso. Yena ca jīrīyatīti ekāhikādijarārogena jarīyatīti ca attho yujjati. ‘‘Satavāraṃ tāpetvā tāpetvā udake pakkhipitvā uddhaṭasappi satadhotasappī’’ti vadanti. Rasarudhiramaṃsamedanhāruaṭṭhiaṭṭhimiñjā rasādayo. Keci nhāruṃ apanetvā sukkaṃ sattamaṃ dhātuṃ vadanti. Vivekanti visuṃbhāvaṃ, visadisabhāvanti attho. Vatthusaṅkhāto hi āhāro pariṇāmaṃ gacchanto pāṇabhakkhagahaṇipadaniya muttakarīsabhāvehi viya attanāpi visadisarasasaṅkhātaṃ visuṃbhāvaṃ nibbattento tabbhāvaṃ gacchatīti vuccati, tathā rasādayopi rudhirādikoṭṭhāsaṃ. Tenāha ‘‘rasādibhāvena vivekaṃ gacchatī’’ti.
สภาวลกฺขณโตติ อสุจิภาเวน ลกฺขิตพฺพโตฯ
Sabhāvalakkhaṇatoti asucibhāvena lakkhitabbato.
๔๘. ยาถาวสรสลกฺขณนฺติ รสิตโพฺพติ รโส, ปฎิวิชฺฌิตโพฺพ สภาโว, อตฺตโน รโส สรโส, ยาถาโว สรโส, ยาถาวสรโส ยาถาวสรโส เอว ลกฺขิตพฺพตฺตา ลกฺขณนฺติ ยาถาวสรสลกฺขณํฯ อถ วา ยาถาวสรสลกฺขณนฺติ อวิปรีตํ อตฺตโน ปวตฺติสงฺขาตํ กิจฺจเญฺจว ปีฬนสงฺขาตํ ลกฺขณญฺจฯ ‘‘อิทํ กิจฺจํ, อิทํ ลกฺขณ’’นฺติ อวิชฺชาเหตุ ญาตุํ น สโกฺกติ, ตพฺพิสยญาณุปฺปตฺติํ นิวาเรนฺตี ฉาเทตฺวา ปริโยนนฺธิตฺวา ติฎฺฐตีติ วุตฺตาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ชานิตุํ ปฎิวิชฺฌิตุํ น เทตี’’ติฯ ตยิทมสฺสา กิจฺจนฺติ กิจฺจโต กถิตาฯ กถิตาติ จ วุตฺตา, ยโต จ อวิชฺชา อสมฺปฎิเวธรสาติ วุจฺจติฯ ชายติ เอตฺถาติ ชาติ, อุปฺปตฺติฎฺฐานํฯ ยทิปิ นิโรธมเคฺค อวิชฺชา อารมฺมณํ น กโรติ, เต ปน ชานิตุกามสฺส ตปฺปฎิจฺฉาทนวเสน อนิโรธมเคฺคสุ นิโรธมคฺคคฺคหณสฺส การณภาเวน ปวตฺตมานา ตตฺถ อุปฺปชฺชตีติ วุจฺจติ, เตสมฺปิ อวิชฺชาย อุปฺปตฺติฎฺฐานตา โหติ, อิตเรสํ อารมฺมณภาเวน จาติฯ
48.Yāthāvasarasalakkhaṇanti rasitabboti raso, paṭivijjhitabbo sabhāvo, attano raso saraso, yāthāvo saraso, yāthāvasaraso yāthāvasaraso eva lakkhitabbattā lakkhaṇanti yāthāvasarasalakkhaṇaṃ. Atha vā yāthāvasarasalakkhaṇanti aviparītaṃ attano pavattisaṅkhātaṃ kiccañceva pīḷanasaṅkhātaṃ lakkhaṇañca. ‘‘Idaṃ kiccaṃ, idaṃ lakkhaṇa’’nti avijjāhetu ñātuṃ na sakkoti, tabbisayañāṇuppattiṃ nivārentī chādetvā pariyonandhitvā tiṭṭhatīti vuttā. Tena vuttaṃ ‘‘jānituṃ paṭivijjhituṃ na detī’’ti. Tayidamassā kiccanti kiccato kathitā. Kathitāti ca vuttā, yato ca avijjā asampaṭivedharasāti vuccati. Jāyati etthāti jāti, uppattiṭṭhānaṃ. Yadipi nirodhamagge avijjā ārammaṇaṃ na karoti, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggahaṇassa kāraṇabhāvena pavattamānā tattha uppajjatīti vuccati, tesampi avijjāya uppattiṭṭhānatā hoti, itaresaṃ ārammaṇabhāvena cāti.
อตฺถานตฺถนฺติ หิตาหิตํฯ สโมฺมหวิโนทนิยํ ปน ‘‘อตฺถตฺถ’’นฺติ (วิภ. อฎฺฐ. ๒๒๖) วุตฺตํ, ตตฺถ อโตฺถ เอว อตฺถโตฺถติ อตฺถสฺส อวิปรีตตาทสฺสนตฺถํ ทุติเยน อตฺถสเทฺทน วิเสสนํฯ น หิ ญาณํ อนเตฺถ ‘‘อโตฺถ’’ติ คณฺหาตีติฯ การณาการณนฺติ เอตฺถาปิ เอวํ ทฎฺฐพฺพํฯ อตฺถตฺถนฺติ วา อาเมฑิตวจนํ สเพฺพสํ อตฺถานํ ปากฎกรณภาวปฺปกาสนตฺถํ, ผลํ ผลนฺติ อโตฺถ, หิตปริยาเยปิ เอเสว นโยฯ นฺติ อตฺถานตฺถาทิกํฯ อาการนฺติ อตฺถาทิการณเมวฯ
Atthānatthanti hitāhitaṃ. Sammohavinodaniyaṃ pana ‘‘atthattha’’nti (vibha. aṭṭha. 226) vuttaṃ, tattha attho eva atthatthoti atthassa aviparītatādassanatthaṃ dutiyena atthasaddena visesanaṃ. Na hi ñāṇaṃ anatthe ‘‘attho’’ti gaṇhātīti. Kāraṇākāraṇanti etthāpi evaṃ daṭṭhabbaṃ. Atthatthanti vā āmeḍitavacanaṃ sabbesaṃ atthānaṃ pākaṭakaraṇabhāvappakāsanatthaṃ, phalaṃ phalanti attho, hitapariyāyepi eseva nayo. Nti atthānatthādikaṃ. Ākāranti atthādikāraṇameva.
ปฎิวิทฺธสฺส ปุน อเวกฺขนา ปจฺจเวกฺขณาฯ ทุจินฺติตจินฺติตาทิลกฺขณสฺส พาลสฺส ภาโว พาลฺยํฯ สมฺปชานาตีติ สมํ ปกาเรหิ ชานาติฯ พลวโมโห ปโมโหฯ สมนฺตโต โมหนํ สโมฺมโหฯ ทุคฺคติคามิกมฺมสฺส วิเสสปจฺจยตฺตา อวินฺทิยํฯ วินฺทตีติ ลภติฯ อนวชฺชธมฺมานํ วิชฺชา วิย วิเสสปจฺจโย น โหตีติ วินฺทิยํ น วินฺทติฯ อยํ อวิชฺชาย เวมตฺตตาติ อยํ ‘‘ทุเกฺข อญฺญาณ’’นฺติอาทินา กิจฺจชาติลกฺขเณหิ วุโตฺต อวิชฺชาย อวิเสโสฯ วิชฺชาติอาทีนํ วุตฺตนยานสาเรน อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ
Paṭividdhassa puna avekkhanā paccavekkhaṇā. Ducintitacintitādilakkhaṇassa bālassa bhāvo bālyaṃ. Sampajānātīti samaṃ pakārehi jānāti. Balavamoho pamoho. Samantato mohanaṃ sammoho. Duggatigāmikammassa visesapaccayattā avindiyaṃ. Vindatīti labhati. Anavajjadhammānaṃ vijjā viya visesapaccayo na hotīti vindiyaṃ na vindati. Ayaṃ avijjāya vemattatāti ayaṃ ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā kiccajātilakkhaṇehi vutto avijjāya aviseso. Vijjātiādīnaṃ vuttanayānasārena attho veditabbo.
ปาสาณสกฺขรวาลิกาวิรหิตา ภูมิ สณฺหาติ ‘‘สณฺหเฎฺฐนา’’ติ วุตฺตํฯ
Pāsāṇasakkharavālikāvirahitā bhūmi saṇhāti ‘‘saṇhaṭṭhenā’’ti vuttaṃ.
ตตฺตกเมว กาลนฺติ ปญฺจกปฺปสตานิฯ วิภูตํ สมตฺติกฺกนฺตํ รูปสญฺญาสงฺขาตํ รูปํ เอตายาติ วิภูตรูปํ, สมาปตฺตินฺติ ปทโตฺถฯ น หิ กาจิ อรูปสมาปตฺติ รูปสญฺญาสหคตา ปวตฺตีติฯ นิโรธสมาปตฺติยํ วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, ตตฺถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา วิสุํ คหิตตฺตา วุตฺตํ ‘‘เสสารุปฺปสมาปตฺติโย’’ติฯ
Tattakamevakālanti pañcakappasatāni. Vibhūtaṃ samattikkantaṃ rūpasaññāsaṅkhātaṃ rūpaṃ etāyāti vibhūtarūpaṃ, samāpattinti padattho. Na hi kāci arūpasamāpatti rūpasaññāsahagatā pavattīti. Nirodhasamāpattiyaṃ vattabbameva natthi, tattha nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā visuṃ gahitattā vuttaṃ ‘‘sesāruppasamāpattiyo’’ti.
ทมถํ อนุปคจฺฉโนฺต ทุฎฺฐโสฺส ขลุงฺกโสฺสฯ อุตฺตริทมถายาติ อริยมคฺคทมถายฯ
Damathaṃ anupagacchanto duṭṭhasso khaluṅkasso. Uttaridamathāyāti ariyamaggadamathāya.
อิตโรติ ทุกฺขาปฎิปโท ขิปฺปาภิโญฺญ, สุขาปฎิปโท จ ขิปฺปาภิโญฺญฯ อุภยโตภาเคหีติ รูปกายนามกายภาเคหิฯ อุภยโตติ วิกฺขมฺภนสมุเจฺฉทวิมุตฺติวเสนฯ
Itaroti dukkhāpaṭipado khippābhiñño, sukhāpaṭipado ca khippābhiñño. Ubhayatobhāgehīti rūpakāyanāmakāyabhāgehi. Ubhayatoti vikkhambhanasamucchedavimuttivasena.
อเนโกปีติ สภาเวน อเนโกปิฯ เอกสทฺทาภิเธยฺยตายาติ สามญฺญสทฺทาภิเธยฺยตายฯ
Anekopīti sabhāvena anekopi. Ekasaddābhidheyyatāyāti sāmaññasaddābhidheyyatāya.
อธิฎฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภโงฺค • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / ๑๔. อธิฎฺฐานหารวิภงฺควิภาวนา • 14. Adhiṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā
